МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АШУДАҒЫ МЕКТЕПТІҢ РОЛІ
ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛЫҚ АНЫҚТАУ
Дарындылық туралы жалпы түсінік
1.2 Дарынды балаларды педагогикалық- психологиялық диагностикалау
1.3 Оқушылардың дарындылық қабілетін ашудағы мектептің
ғылымы қоғамының рөлі
1.4 “Дарын" республикалық ғылыми-практикалық және Шығыс Қазақстан
2 ОҚУШЫ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН
2.1 Оқушылардың дарындылық қабілетін анықтауға арналған
әдістемелерге жалпы сипаттама
2.2 Сұрыпталып алынған әдістемелерге жалпы сипаттама
2.3 Зерттеу жұмысының эксперименттік базасына жалпы сипаттама
2.4 Оқушылардың дарындылық қабілетін анықтау барысында жүргізілген
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі ел өміріндегі саяси-әлеуметтік, экономикалық және
Осыған орай Қазақстан Республикасының “Білім беру” туралы Заңында, Қазақстан
Сондай жаңа талпыныс, жаңа ашылған
Дарындылық мәселелері әлемдік және қазақстандық ғылымда көптеген ғалымдар
Қазіргі мектептің құрылымы мен білім беру мазмұнында болып жатқан
Дипломдық жұмысымның басты мақсаты – оқушылардың дарындылық қабілеттерін ашуда
Осы мақсатқа орай келесі міндеттер туындады:
- дарындылық ұғымына теориялық жағынан талдау жасау;
- жеке тұлға психологиясын жан-жақты саралау;
- оқушы дарындылығын анықтауда педагогикалық-психологиялық диагностикалаудың жолдарын айқындау;
- мектеп қабырғасында дарынды балалармен жүргізілетін жұмыс түрлерін
- мектептегі ғылыми қоғамдардың ролін көрсету;
- “Дарын” республикалық ғылыми-практикалық және Шығыс Қазақстан
- Қазақстан Республикасында дарынды балалармен жұмыс жүйесін
Зерттеу жұмысымның эксперименттік базасы ретінде Шығыс Қазақстан
Дипломдық жұмыcымның түсініктеме-терминологиялық аппараты келесі ұғымдардан тұрады: “дарындылық”, “қабілеттілік”,
Зерттеу жұмысымнан күтілетін нәтижелер :
Дипломдық жұмыстың теориялық материалдарын жоғарғы оқу орындарында
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңына сәйкес “Әрбір баланың жеке
Қазіргі уақытта адамның интеллектуалды және шығармашылық қуаты қоғамның экономикалық
Әлеуметтік дамудың қазіргі заманғы тенденциялары білім берудің алдына
Біздің елімізде білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының
Әлемнің дамыған елдеріндегі дарынды оқушыларды оқытуды ұйымдастырудың көлемі мен
Осындай жағдайда маңызды басымдылық - интеллект болып, ал адамзат
Демек, қазірдің өзінде кез келген қоғамда дарынды балаларға ұлттық
1 ОҚУШЫ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АШУДАҒЫ МЕКТЕПТІҢ РОЛІ
ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛЫҚ АНЫҚТАУ
Дарындылық туралы жалпы түсінік
"Дарындылық" деген сөз психологияда күнделікті өмірге қарағанда біршама тар
Жеке адамның психологиялық қасиеті ретінде адамның қабілеттер сапасы, көлемі
Дарын мәселесіне терең талдау жасаған Б.М.Тешюв болды. Оның концепциясы
Бір адамның бойында бірнеше әртүрлі дарынның болуы мүмкін, бірақ
Дарынды анықтаудың біршама сенімді, дұрыс жолы - бұл іс-әрекет
Қабілеттің қалыптасуының психологиялық жағдайларына талдау жасау негізіне жататын талаптарды
“Дарындылық - бір немесе бірнеше іс-әрекеттерді нәтижелі орындауға қатысы
Б.М.Тешювтың ғылыми творчествосын қарастырған В.Д. Небылицин қабілеттерде және дарындылықта
Егер қабілетті жеке адамның және индивидтің құрылымдарының бірі ретінде
С.Л. Рубинштейннің ойы бойынша дарынның дамуы спираль бойынша жүзеге
С.Л.Рубинштейн дарындылықтың құрамының, құрылымының анықтамасын жасайды: қандай да бір
С.Л.Рубинштейн дарын құрылымының негізгі екі компонентін көрсетеді:
1)"операциялы" - іс-әрекетті жүзеге асыратын әрекет тәсілдері;
2)"ядро" - анализ және синтез процестерінің сапасы ретінде операцияны
Б.Г.Ананьев еңбектерінде дарындылық - жеке адамның мінезімен, темпераментімен, өмірлік
Н.С.Лейтес дарынды балаларды зерттей келе, олар еңбекке тартымдылығымен өзгешеленетін
Э.А.Голубеваның зерттеулері көрсеткеніндей таным функцияларының жеке даралық типтік ерекшеліктерінде
М.А.Матова, З.Г.Гуровская зерттеулері көрсеткендей, 9-10 жасар балалардағы таным қабілеттерінің
С.А.Изюмова мнемикалық қабілеттерді жене оның табиғи алғы шарттарын комплексті
Е.П.Гусеваның зерттеулері көрсеткендей, оқушылармен жүргізілген зерттеулер білімді меңгеру деңгейінде
Танымдық қабілетті зерттеуде балалардың дамуындағы жас ерекшеліктерге көп көңіл
Психологияда адамзат іс-әрекетінің негізгі үш түрі бөлінген: еңбек, таным,
Тіпті, барлық қабілеттің түрлерінің дамуын қамтамасыз ететін ең негізгі
Әрбір адам бала кезден өмірде үлкен жетістікке жетуді армандайды.
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда кәсіби жетістікке жалпы және арнайы қабілеттілік,
Бүгінгі таңда дарынды балалар мәселесін зерттеуге қатысты философиялық, психологиялық,
Адамның психикалық ерекшеліктері жөніндегі идеялар, оның ішінде қабілеттілік туралы
Таланттылық пен данышпандық туралы құнды пікірлер ерте грек философтарының
Ерте кезде, XIV ғасырда қабілеттілік, дарындылық тек өнер адамдарында
Ерте грек философтары дарындылықты Құдайдың құдіретінен дей келе, оны
Қайта өрлеу дәуірінде дарындылық табиғатын танып білу мәселесімен испандық
X. Уартенің пікірінше, талант адам табиғатына байланысты, дегенмен оның
Қабілеттілік – адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу
Қабілеттілік пен дарындылық мәселесі - Орта Азия мен Қазақстан
Ғылымдағы педагогика мен психологияның дифференциациясы негізін адам психикасы мен
- өте жоғары қабілеттілігі болмаса, ешбір адам қоғамда
- өте жоғары қабілеттілігі бар адамдардың тек аз бөлігі
жоғары дәрежеге, атаққа, даңққа ие бола алады,
Ф.Галътон көптеген әйгілі де қабілетті адамдардың өмірін бақылай келе
Ф.Гальтоннан кейін неміс педагогі және психологі Э.Мейман (XIX -
XX ғасырдың бірінші жартысында неміс психологі В.Штерн адамның жеке
XIX ғасырда қазақ халық ағартушылары да халықты сауаттандыру, жеке
Шоқан Уәлиханов шығармаларында жеке тұлға тәрбиесіндегі білім мен тәрбиенің
Құнанбаев Абай адамды қоршаған орта - табиғаттың бір бөлігі
Сонымен қазақ ағартушылары қабілеттіліктің туа бітетін қасиет екенін мойыңдай
Дарындылық теориясының негізі кешегі кеңес психологтерінін, еңбектерінде көрініс тапқан.
Дарындылық мәселесін зерттеушілердің еңбектері көп болғанымен, дарындылықтың мән-мағынасы жөнінде
"Дарындылық" ұғымы "сый" ("дар") деген сөзден шыққан, дамудың қолайлы
"Дарындылық" ұғымы "қабілеттілік" ұғымына өте жақын.
Дарындылық пен қабілеттілік ұғымдары өткен ғасырдың 40-50 жылдарында психолог
В.Крутецкий өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде "Егер қабілеттілік
Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық ұғымдарына да тоқтала
Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік
Талант - қабілеттіліктің жоғарғы деңгейі. Ол суретшінің, өнертапқыштың, ғалымның
Данышпандық - қоғам өмірінде тарихи маңызы бар, шығармашылықпен сипатталатын
Әрине, бұл ұғымдар, жеке адамдық қасиеттер өзара бір-бірімен тығыз
1.2 Дарынды балаларды педагогикалық- психологиялық диагностикалау
Дарынды оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін оқытудың әр
Бүгінгі күн талабы – еліміздің интеллектуалдық, рухани потенциалы
Осыдан бірнеше жылдар бұрын дарындылық мәселесі, дарынды бала,
Ең бастысы – бала мектеп қабырғасында жүріп өзіне деген
Дарынды балаларды шығармашылық жұмысқа баулудың әдіс-тәсілдері, жолдары зерттелді;
- Бала дарынын дамыту үшін білім беруге жаңа
- Дарынды балаларға ғылыми-зерттеу жұмыстарында, ізденіс жұмыстарындағы ерекше шығармашылық
Ұстаз болу жауапты да әрі қиын мамандық , оның
Дарындылық – ең алдымен сана мен жүйенің сапалық көрінісі.
Д.Ж.Рензули бойынша дарындылық деген дегеніміз – үш байланыстың
Дарындылықты анықтау үшін әртүрлі деректерді, бақылау, бағалау нәтижелерін,
Әр пән мұғалімдері әрбір оқушыға арналған педагогикалық-психологиялық карта жүргізіп,
Сонымен қатар оқушылар дарындылығын, ізденімін тудыруда мектептің ролі
Дарынды балалармен жұмыс жүйесіндегі негізгі тұлға – мұғалім.
Қазіргі кезде дарынды балаларды анықтауға , қолдауға, дамытуға көп
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей арнайы дайындықтан өтпеген мұғалімдерге тән кейбір
- мұғалімдер дарынды балалардың ішкі дүниесіне үңілмейді, немқұрайлы
- тіпті кей жағдайда дарынды баланы жақтырмайды, себебі ол
- олардың ерекшеліктерін, диагностикалау әдістерін білмегендіктен дарындылықты анықтауда төмен
- дарынды балаларға көңіл аударғанымен, жұмысты ұйымдастыру әдістерін білмейді,
Дүние жүзілік тәжірибе көрсеткендей арнайы дайындықтан өткен мұғалімдер дарынды
1) Мұғалімнің кәсіптік бағдары.
- дарынды балалармен жұмыс істеу заман талабы екенін түсінуі;
- балаға деген сүйіспеншілік, ерекше қабілетті балаға деген жағымды
- дарынды балалармен жұмыста жоғары көрсеткішке жетуге ұмтылуы.
Дарындылық - педагогикалық-психологиялық процесс туралы білім.
- өз пәнін мемлекеттік стандарт көлемінен артық білуі;
- тұтас педагогикалық процесс туралы білімінің болуы;
- дарынды бала ұғымының білінуі;
- жеке тұлға туралы, оның шығармашылығы, оны дамыту жолдары
3) Жаңа педагогикалық технологияларды меңгеруі.
кластағы педагогикалық-психологиялық процесті диагностикалау әдістерін білуі;
дарынды балаларға арналған қосымша бағдарламалар жасақтай білуі (топтық
ерекше қабілетті оқушыларға шығармашылық ізденіске және зерттеуге есептер мен
жаңа оқу технологияларын қолдана білуі;
оқушылармен қарым-қатынасты психологиялық түрде сауатты құра білуі;
дарынды баланы оқытудың нәтижесін бағалай білуі, қорытынды жасау, қорытындыға
дарынды балалармен қосымша сабақ өткізе білуі.
Міне, дарынды балалармен жұмыс істеуге дайын мұғалімнің бойынан табылуға
Дайындығы төмен деңгейдегі мұғалімнің өз пәні бойынша білім мемлекеттік
Орташа деңгей – пәнін тек мемлекеттік стандарт көлемінде
Ортадан жоғары деңгей – төмен және орташа деңгейден айырмашылығы
Жоғары деңгейде – оқу-тәрбие процесін шығармашылық негізде құра біледі.
Өте жоғары деңгей. Мұғалім оқу-тәрбие процесін диагностикалық
Міне, жоғарыда айтылып өткен дарынды баламен жұмыс істейтің мұғалімге
Қазіргі заманда көптеген мемлекеттерде дарынды балаларға әлеуметтік және
Белгілі психолог Н.С. Лейтес көптеген жылдар бойы дарынды балаларды
Бүгінгі уақыт талабы – мәдени деңгейі мен шығармашылық қабілеті
Алдымен, ол - ойлау белсенділігі, талдай білетіндігі, өз ойын
Дарынды балалардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алып, уақытында
Дарындылық - адамның ой-өрісінің деңгейі мен өзіндік іс-әрекетінің ерекше
Таланттылық арнайы іс-әрекетте жоғары нәтижеге жеткізсе, дарындылық акыл-ой кызметінің
Енді дарындылықты диагностикалау мен ерекшеліктері туралы сөз қозғап көрелік.
Оқушы қабілеттерін дамыту, талантты балалардың талабын ұшқырлау максатында ашылып,
Дамыта оқыту ерекше ахуал, мұғаліммен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас.
«Даму» ұғымының психологиялық анықтамысы - жаңару процесі, яғни жаңаның
1) Биологиялық фактор
Бірі - ата-анадан ауысқан, туа біткен және өмір сүру
2) Әлеуметтік фактор
Бұл - бала өмір сүретін орта, алдымен адамдардың ортасы.
3) Баланың өз белсенділігі
Бұл даму процесіне әсер ететін үшінші күш болып саналады.
Баланың ағза ретінде дамуы мен жеке адам ретінде қалыптасуы
Оқыта отырып дамыту мәселесіне арналған зерттеулер дәстүрлі оқытуға өзгерістер
Дамыта оқыту - дәстүрлі оқытуға балама жүйе. Оның нәтижесінде
оқу мақсаттарының қойылуы;
оны шешу жолдарын бірлесе қарастыру;
шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында әуел бастан-ақ салынған. Мұғалімнің
Ақыл-ой жұмысына әрқашанда әзір тұру, еңбекке жұмылушылықтың еңбексүйгіштікке ұласуы,
Дарынды оқушылар сабақ барысында ұстаз көмекшісі бола алады. Мәселен,
Мен қалай жұмыс істедім?
Қай жерде қате жібердім ?
Сабақта не ұнады?
Қойылған бағамен келісесің бе?
Сендердін тілектерің? Немесе (Кесте 1.1):
Кесте 1.1 Оқушының сабақ үстінде не түсінгенін
Маған белгілі ақпарат Мен үшін жаңа Мен келіспеймін
Бұл оқушының диалектикалық көзқарасын, дүниетанымын қалыптастырып, дамыту үшін зор
-ұғымдардың анықтамасын ашуға;
- мәтінді мазмұндауға;
- интеллектуалды ойындарға қатысуға;
- жұппен және топпен жұмыс істеуге;
- газет шығаруға;
- мысалдары мен себептерін анықтауға;
- тапсырмалар әзірлетуге.
Шығармашылық ізденістер жасап, өмір талабына сай еңбектеніп жүрген ұстаздар
- өте белсенді;
- танып білуге деген құштарлығы жоғары;
- есте сақтау қабілеті жоғары;
- сөз қоры мол;
- сұрақ қоя біледі;
- қиындықтарды жеңе біледі;
- шыншыл, турашыл;
- өздігінен ізденіс жасай алады;
- олимпиадаларға қатысады;
- эссе, әңгіме, мақала жаза алады;
- дүниетанымы кең, білімі терең;
- оқулықтан материалды сұрыптап ала алады;
- конференцияларға қатысады.
Дарындылығы анықталған соң, оларды бірнеше топқа бөліп, әрқайсымен жеке
Бірінші топқа танымдылық, эмоциялық қабілеттері дамыған.
Екінші топқа әлі де болса өз мүмкіндіктерін көрсете алмай
Үшінші топқа ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуге ынталы.
Төртінші топқа өте дарынды оқушылар.
Бесінші топқа өз шығармасын ұсына алатын оқушылар (суретші, ақын,
Алтыншы топқа рухани демі жоғары оқушылар.
Жетінші топқа олимпиадалық резервтер.
Сегізінші топқа өз бетімен жұмыс істей алатын оқушылар.
Осыдан барып бәрін қосып, мектептегі дарынды оқушылардың санын шығарамыз.
Оқушылардың шығармашылық жұмысын ұйымдастыру барысы төрт кезеңнен тұрады:
1) оқушының шығармашылық ізденіс жұмысын бастамас бұрын, жұмыстың негізгі
белгілі пән бойынша нақты тақырыпта зерттеу жұмысын жүргізу. Оқушылар
3) бұл кезеңде оқушылар өз қалауы бойынша белгілі тақырыпқа
бетімен жұмыс істеуге дағдыланады;
4) оқушы өзінің шығармашылық ізденіс тақырыбы бойынша көрнекіліктер
Кесте 1.2 Дарынды балармен жұмыс істеудің мерзімдік жоспары
Атқарылатын іс-шаралар барысы әр -қашан 2005-2006
оку жылы 2006-2007 оқу жылы 2007-2008
оку жылы
Дарынды оқушыларды анықтау
Дарынды оқушылардың деңгейлерін анықтау
Олардың пәнге деген қызығушылығын анықтау
Облыстық "Дарын" орталығымен байланыс орнату
Құжаттар жинақтау
Жұмыс жоспарын жасау
жжасаөзірлеу
Тақырыптар ұсыну
Облыстық "Ғылыми жобалар" сайысына қатысу
Аудандық конфе-ренцияларға қатысу
Аудандық ғылыми жобалар сайысына қатысу
Экспедицияға шығу
Интернетпен таныстыру
"Дарын" кітапханасын ұйымдастыру
Олимпиада резервтерін дайындау
Дарынды оқушылармен жұмыс істейтін ұстаздардың есінде болатын дерек, адамның
1) жаңа туған бала 1 күннен 10
2) емшек жасындағы бала 10 күннен 1 жасқа дейін;
3) ерте балалық шақ;
4) бірінші балалық шақ;
5) екінші балалық шақ;
6) жеткіншек шақ;
7) жасөспірімдік шақ;
8) кәмелеттік жастың бірінші кезеңі;
9) кәмелеттік жастың екінші кезеңі;
10)кексе жас;
11) қарттық жас;
12) ұзақ жасау.
Қорыта келе, дарындылық қабілетті анықтауға ерекше мүмкіндіктер туады. Сондықтан
1.3 Оқушылардың дарындылық қабілетін ашудағы мектептің ғылыми
Оқыту мен тәрбиелеу процесінде оқушы шығармашылығын дамытудың қажеттілігі қоғам
Жасөспірімдерге ғылым мен техниканың немесе өнердің бір саласын тереңдете
Бүгінгі таңдағы шәкірттер – ішкі сырын жасырын ұстап, оны
- ғылыми-техникалық жетістіктерді халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық дәсітүрмен
- оқушылардың бойына ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттермен жұмыс
- оқушының өздік ізденісіне бағыт беру;
- ғылыми негізде шығармашылық жұмысқа талпындыру;
- шығармашылық қабілетін таныту және дамыту, ғылыми ізденудің әдістерін
- ондағы негізгі міндеттер: оқушылардың әр түрлі ғылымға
- олардың бойына ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттермен жұмыс істей
- өз бетімен білімін көтеретін, өз танымын толықтыратын, құнды
- оқушылардың шығармашылық қабілетін анықтау, соны дамытуға мүмкіндіктер жасау;
Негізгі бағыттар:
- оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің
- оқушының ынтасы, қабілетін зерттеу, бағдар беру;
- ұлттық санасын қалыптастыра отырып, өз ойын еркін жеткізуге
- оқушылардың өздік ғылыми ізденісіне бағыт беру.
Негізгі қағидалар:
- үздіксіз тәрбие негізі - ұлттық тәлім-тәрбие;
- оқушыларды іс-әрекет пен қарым-қатынас арқылы тәрбиелеу;
- білім беру, жан-жақты дамыту, тәрбиелеудің біртұтастығын қалыптастыру;
- баланың жеке психо-физиологиялық дамуы ескеріліп берілетін тәрбие.
Оқушылардың ғылыми қоғамы дарынды жастардың ғылымға деген қызығушылығын
Оқушылардың ғылыми қоғамы - бұл ғылыми зерттеушілік жұмыс дағдыларын
Сондай-ақ қоғамның әрбір мүшесі өз жұмысы жөнінде қатысатын секциясында,
- Оқушылардың ғылыми-қоғамы білім беру мекемелерінде құрылады, өзінің атауы,
- Оқушылардың ғылыми-қоғамы өз құрамына жеке секциялар, ғылыми үйірмелер,
- Оқушылардың ғылыми-қоғамы өз қызметін талқылап, қабылданған ережеге сөйкес
- Оқушылардың ғылыми қоғамының мақсаты - оқушылардың ғылыми зерттеуге
Оқушылардың ғылыми қоғамының белсенді жұмыс істеуі оқушылар арасындағы талантты
Ғылым жолына түскен дарынды оқушыларды шығармашылық
Оқушылардың ғылыми-шығармашылықтарына байланысты психологиялық әсерлер:
“Сенің қолыңнан бәрі де келеді. Сен қабілеттісің. Тек жазуды
оқушының кішкентай жетістігін, шығармашылыққа ұмтылысының өзін мадақтау, көтермелеу;
шығармашылық процесті басқару үстіндегі мұғалімнің құптарлық көзқарасы[6.27].
Ғылыми зерттеу жұмыстары жолындағы оқушы мен мұғалімнің бірлескен қызметі
субъект пен субъект арасындағы қатынас;
сыйластық, сенім, мейірбандық;
оқушының еңбегіндегі жетістіктер мен жекелеген ерекшеліктерін ескеру;
жеке дара жұмыстар жүргізу.
Оқушылардың ғылыми қоғамын құрудағы басты мақсат – оқушылардың ғылыми
Психолог дарынды баланың дамуында үлкен рөл атқарады.
Психолог мамандарға қойылатын талаптар:
- психолог әр уақытта көмек, қолдау сұрай алатындай түрлі,
- психолог - топтықөзара жұмыстардың белсенді мүшесі болуы керек;
- психолог - топта, балалар алдында өз сезімін
- психолог - өз мүмкіндігімен өзін-өзі жақсы білуі
Ресей білім беру академиясының академигі Е.В.Бондаревскаяның жеке тұлғаға бағытталған
- іс - әрекетті шығармашылық сипат;
- баланың жеке дербес дамуына қолдау көрсету;
- баланың өз бетінше шешім қабылдап, шығармашылық қабілеттерін дамыту
Е.В.Бондаревскаяның ойы бойынша, бұл технологиямен жұмыс істеуде психологтарға төмендегідей
- балаға, мәдениетке, шығармашылыққа деген құнды қарым-қатынас;
- ізгі педагогикалық көзқарас;
- балалар экологиясына, олардың ішкі рухани және физиологиялық
- үнемі мәдени-ақпараттық және пәндік дамуындағы білім беру
- жеке мәндік бағыт бере отырып, оқу
- жеке тұлғаның дамуына бағытталған әр түрлі педагогикалық технологияларды
- әр баланың жеке дербес дамуына көмек көрсету.
Осы талаптарға сүйеніп, неғұрлым баланың қабілеті мен талантын дамытуға
Психолог - түрлі әлеуметтік-мәдени ортадағы (отбасы, оқу-тәрбие мекемелері, мектепке
Білім, іскерлік дағдыларды меңгерген психолог жұмысының бір объектісі -
Жеке тұлға - жоғарғы дәрежеде кіріктірілген үнемі оқу, даму
Жеке тұлғаға бағытталған технология әр баланың жеке-дербес ерекшеліктеріне сәйкес
Психолог дарынды балалардың жеке-дербес қабілеттерін дамыту үшін мынандай жағдайларды
- процесс барысында педагог-психолог балаға деген толық сенімін көрсете
- педагог-психолог әр баланың білімге деген ішкі мотивациясынан
- дарындылықтың арнайы, жалпы, жасырын, ашық түрлерін анықтау;
- психолог мәлімет жинақтап, күрделі мәселесі бар балаларды қарастырады;
- бала қиындықтарын ескере отырып, тренинг бағдарламасын түзету.
Проблемасы бар балалардың ата-аналарымен кездесу (баланың өмір сүру және
Балалар қиындықтарын, себептерін және оқудың жағымды жағдайын жасау мүмкіндігін
Сонымен бірге психолог консультациялық-әдістемелік жұмыс жүргізу керек:
1) ата-аналармен жұмыс (мәселелерді талдау);
2) педагог-психологтың кіші педагогикалық кеңес ашуы (балалардың мәселелері, сыныптағы
Кәсіби бағдарлау жұмыс төмендегідей жұмыстардан тұрады:
1) кәсіби диагностикалық нәтижелері бойынша әр баламен жеке әңгіме
2) сынып жетекшісімен жұмыс, әр баланың мүмкіндіктері мен ерекшеліктері
Түрлі типтегі дарынды балалардың нәтижелі дамып, қалыптасуының маңызды жағдайларының
Сонымен қатар, педагог-психолог дарынды бала тұлғасының социуммен қарым-қатынасын диагностикалауды,
Негізінен бала дарындылығы мәселелерін тәжірибелік зерттеулерінің жалпы талдануы, басты
Мамаңдар, педагогтар, психологтар, ата-аналар мен балалар алдында тұрған "дарынды
Мемлекет басқарудағы экономика, ғылым, мәдениет, өнер салаларында орын алатын
"Дарынды балаларға арналған мектептерді дамыту және мемлекеттік қолдау көрсету"
- Қазақстан Республикасының зерделі әлеуетін қалыптастыруға үлес қосу;
- дарынды балаларды анықтау мен іріктеу, оқыту мен дамыту
- дарынды тұлғаны дамытуда инновациялық технология ауқымындағы халықаралық жұмыс
- дарынды балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік және құқықтық
Әкімшілік қызмет Республикалық ғылыми-практикалық "Дарын" орталығының бөлімшесі болып табылады.
Әкімшілік қызметі арқылы дарынды балалармен жұмыс істейтін әр түрлі
Қызметтің негізгі міндеттері:
- "Дарын" РҒПО-ын құжаттық және ұйымдастыру жұмыстарымен қамтамасыз ету;
- орталықтың бағдарлама, жоспар, жобаларын жасауға
- орталықтың басқа ұйымдармен және мекемелермен өзара әрекеттестігін үйлестіру;
- қызметкерлерді тұрмыстық-әлеуметтік, медициналық, демалыс орындары - курорттармен қамтамасыз
- әлеуметтік қамтамасыздандыру ұйымдарына қызметкерлердің зейнет ақы
- әкімшілік қызметі мамандарды таңдау, оларды орналастыру, еңбек тәртібі
“Дарын” орталығында ақпарат-басылымдық қызметі де бар.
Қызметтің бағыттары:
- "Дарын" РҒПО-да дарынды балаларды іздеу, айқындау, оқыту және
- "Дарын" республикалық сырттай мектебіне қабылдау тапсырмаларын, дарынды балалармен
- олимпиадаларға және ғылыми жобалар жарыстарына қатысуға әдістемелік
- "Дарын" РҒПО-ның нормативтік-құқықтық құжаттарының мәліметтер қорын жасау;
- оргтехника және компьютерлер жұмысын қадағалау;
- орталық мамандарына оргтехникамен жұмыс жайында консультативтік кеңес беру.
Орталықта “Интеллектуалдық жарыстар лабораториясы” ашылған. Интеллектуалдық жарыстар зертханасы "Дарын"
- дарынды балаларды айқындау әдістерінің жиынтығын жасау;
- интеллектуалдық жарыстар, конкурстар және олимпиадалар өткізу барысында дарынды
- республикалық мектептермен, жоғары оқу орындарымен, ТМД және шетел
Аталмыш лаборатория әр түрлі деңгейлі олимпиадалар, конкурстар ұйымдастыру
“Дарын” орталығында дарынды жастар мен балаларды жеке тұлға
Дарынды жастар мен балаларды жеке тұлға ретінде дамыту және
Дарынды балалар мен жастарды тұлға ретінде дамыту және психологиялық
Дарынды балаларды және жастарды қолдауды ғылыми-әдістемелермен және тәжірибелермен қолдауды
"Инновациялық педагогикалық технологиялар" зертханасы "Дарын" Республикалық ғылыми-практикалық орталығының бөлімшесі
- педагогикалық-әлеуметтік жұмыстың нормативтік-құқықтық құжаттар қорын жасау;
- педагогикалық-әлеуметтік жұмыстың теориялық базасын жасау;
- ғылыми-әдістемелі базасын жасау (мемлекеттік стандарттар, оқу жоспарлары, оқу
- дарынды балалармен жұмыс жасайтын эксперименттік алаңдарының жұмысын тексеру;
- педагогикалық-әлеуметтік конкурстарын ұйымдастыру және өткізу;
- дарынды балалармен жұмыс жасайтын эксперименталдық алаңдарда ғылыми-педагогикалық жұмыстарын
- дидактикалық және әдістемелік материалдарды баспаға беру;
- арнайы семинарлар ұйымдастыру және өткізу.
Лаборатория ғылыми-зерттеушілік және ғылыми-қолданбалы аспектілі педагогикалық қызметін жүргізеді; Қазақстан
Сонымен қатар орталықта педагогикалық-ұйымдастыру зертханасы жұмыс істейді. Зертхананың негізгі
Бағыты:
- оқушылардың әр түрлі ғылымға қызығушылығын жетілдіру;
- дарынды тұлғаны тәрбиелеу.
Лаборатория республикалық мектептермен, жоғары оқу орындарымен, ТМД және шетел
Шығыс Қазақстан облысының дарынды жастарын қолдау, дамыту қызметі аймақтық
2007 жыл бойынша дарынды балалармен жұмыс жүргізетін 12 мамандандырылған
Аталған білім мекемелерінің құрамында:
- дарынды балаларға арналған Шығыс Қазақстан облыстық мамандандырылған
- дарынды балаларға арналған мамандандырылған валеологиялық мектеп-кешені;
- дарынды балаларға арналған Жамбыл атындағы облыстық мамандандырылған мектеп-гимназия-интернаты;
- Өскемен қаласындағы ШҚ облыстық дарынды жасөспірімдерге арналған қазақ-түрік
- Семей қаласындағы ШҚ облыстық дарынды жасөспірімдерге арналған
- дарынды балаларға арналған Ш.Уәлиханов атындағы «Жас Ұлан»
- дарынды балалардың № 34 мектеп-лицейі;
- Өскемен қаласының математика, физика, информатика саласындағы дарынды балалардың
- дарынды балаларға арналған «Восток» ғылыми-зерттеу дамыта оқыту мамандандырылған
- музыкадағы дарынды балаларға арналған облыстық мамандандырылған мектебі;
- дарынды балаларға арналған облыстық мамандандырылған балет мектебі;
- спорттағы дарынды балаларға арналған облыстық мамандандырылған мектеп.
Облыста 4 республикалық эксперимент алаңы бар. 3 білім беру
Оқушылардың дарындылығын анықтау, дамыту мақсатымен 2006-2007 жылы бірқатар шаралар
2006 жылдың шілде айында дарынды балаларға арналған дәстүрлі «Жазғы
ҚР еңбегі сіңген ұстаз, «Құрмет» орденінің иегері, КСРО мемлекеттік
Дарынды балаларды анықтау мақсатымен дәстүрлі облыстық интеллектуалды: «Асыл тас»
Дарындылықты анықтау мен дамыту бойынша жүйелі жұмыс 2006-2007 оқу
Ал енді Қазақстан Республикасында дарынды оқушылармен жұмыс істеудің стратегиялық
1) дарынды балаларды оқытудың мақсатын, мазмұнын, әдістерін үздіксіз жаңарту.
2) бірыңғай білім беру кеңістігін әр түрлі балалар үшін
3) демократиялық қоғамның білім беру жүйесінің жетекшісі ретінде жеке
4) стратегиялық білім беру идеяларын жүзеге асырудың әр нұсқалы,
5) дарынды балаларды педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік жағын қолдаудың ұйымдастырылуы
Қазақстанда дарынды балаларды ұйымдастырушылық, психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік-экономикалық жағынан қолдау
Айта кететін бір жайт, интеллектуалды төтенше ерекшелікті қабылдау ұзақ
Осылайшы дарынды балаларды зерделеу, қолдау және дамыту жөнінде Тұжырымдама
Тұжырымдаманың міндеттері:
бала дарындылығын біртұтас зерделеу саласында ғылыми-теориялық қызметті дамыту;
дарынды балаларды оқыту мен дамытудың, диагностикасының ғылыми әдістемелік жағынан
дарынды балаларды оқыту және тәрбиелеу үшін ұйымдастырылған психологиялық-психологиялық жағдайларды
дарынды балаларды әлеуметтік-экономикалық қолдау жүйесін дамыту;
дарынды балалармен тиімді әлеуметтік-педагогикалық жұмысты жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
Дарынды балалармен жүргізілетін жұмыс тәжірибесіне сүйене отырып, тұжырымдама негізгі
1) нормативті-құқықтық, дарынды балалардың құқығын, бостандығын қамтамасыз етеді;
ғылыми, кейінірек дамытылатын дарындылықты іске асыруға мүмкіндік беретін іргелі,
әдістемелік, көпшілік педагогикалық практикасының ғылыми қолданбаларың, жаңа оқу материалдарын
ұйымдастырушылық психологиялық-педагогикалық, бұған практикалық, диагностикалық болжам қызметі енгізіледі: дарынды
дарындылықты қолдауды жүзеге асыру.
Барлық бағыттар бір негізде және жалпы принцип бойынша дарынды
Аталмыш бағытты іске асыруды қамтамасыз ету үшін:
-Қазақстанда дарынды балаларды қолдау жөнінде мемлекеттік бағдарлама жобасын әзірлеу;
-тұжырымдама аясында үйлестіру қызметін жүзеге асыратын “Дарын” республикалық ғылыми-практикалық
-дарынды балалармен жұмыс істейтін ғылыми, оқу-әдістемелік, оқу-тәрбие, дамыту, психологиялық
-“Дарын” аймақтық ғылыми-практикалық орталықтары мен арнайы мамандандырылған мектептер ережелерінің
-дарынды балалармен жұмыс істейтін республикалық, халықаралық ұйымдарымен шығармашылдық ынтымақтастық
Бала дарындылығын тұтастай зерделеу саласы бойынша ғылыми теориялық қызмет
Ғылыми-әдістемелік кеңес құзырылығына мыналар жатады: аталған бағыт бойынша ғылыми
Аталған бағыт бойынша іске асыруға қамтамасыз ету:
бала дарындылығының табиғатын зерделеу;
дарынды және талантты балаларды анықтау;
дарындылық пен таланттылықтың әр түрін анықтау және бақылауды дамыту
дарынды бала тұлғасын психологиялық қолдау тұжырымдамасы негіздерін әзірлеу;
дарынды балаларды іздестіру, анықтау, қолдау жүйесінің нақты бағдарламасын әзірлеу;
Қазақстанда дарынды балалар туралы мәліметтер банкін құру.
Аталған бағыт мектептегі эксперименталды және мектепаралық алаңдар оқушыларды қашықтықтан
Аталған бағытты іске асыруды қамтамасыз ету үшін:
дарындылығы және жас ерекшеліктері әр түрлі нысандағылар үшін білім
дарынды балаларды анықтаудың диагностикалық құралдарын сынақтан өткізу және енгізу;
дарындылықты дамыту және қолдаудың психологиялық-педагогикалық бағдарламасын сынақтан өткізу және
дарындылығы мен таланттылығы әр түрлі балалар туралы, дарынды балаларды
дарынды балалармен жұмыс істейтін психологиялық-педагогикалық кадрлардың даярлық және қайта
баспасөз құралдарының көмегімен бала дарындылығы мен оларды ата-аналар және
дарынды балалар, олардың талантын дамыту проблемалары бойынша шетел және
Аталған бағыт барлық нысандағы білім беру мекемелерін одан әрі
Аталған бағыт бойынша іске асыруды қамтамасыз ету үшін төмендегідей
өзінің ұйымдастырушылық, құқықтық нысанына тәуелсіз білім беру ұйымдарында дарынды
дарынды балаларды педагогикалық қолдау үшін әр түрлі деңгейде пән
республиканың барлық облыстарында «Дарын» аймақтық ғылыми -практикалық орталықтарын құру;
дарынды балаларды оқытудың қашықтық-кеңестік орталығын құру;
дарынды балалармен жұмыс істейтін психологтар мен педагогтарға көмек көрсету;
дарынды балаларды оқыту және дамыту үшін кәсіби студия желісін
ғылымның түрлі саласы бойынша дарынды балалармен жұмыс істейтін шығармашыл
дарындылықты дамыту бойынша педагогикалық тәжірибе қорыту, авторлық мектеп құру,
Аталған бағыт дарынды балалармен жастарды әлеуметтік және экономикалық қолдау
дарынды балалардың өркениетке сай құқығын сақтау және кепілдік беру;
ақпаратты іздестіру, алу, беру;
медициналық қызметке қол жеткізу қажет болған барлық жағдайда психикалық,
мектепалды, бастауыш, орта және жоғары білім беруге тең дәрежеде
түрлі деңгейдегі спорт, көркемдік жарыстар немесе конкурстар жеңімпаздары, ғылыми
дарынды балалар үшін білім беру мекемелері өткізетін шараларды экономикалық
дарындылықты қолдау жөнінде мәдениет, ғылым, денсаулық сақтау мекемелерінен бірлескен
Осылайша тұжырымдамада қойылған мақсаттарды орындау үшін ғылыми, әдістемелік, ұйымдастырушылық
2 ОҚУШЫ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН
2.1 Оқушылардың дарындылық қабілетін анықтауға арналған әдістемелерге
Әлемдік және қазақстандық ғылымда көптеген ғалымдар мен психологтардың бірқатары
Шығармашылық дарындылықты анықтауға арналған көпшілікке танымал тестілердің ішінен:
Д.Ж. Гилфордтың балалар шығармашылығын анықтауға арналған тестісі;
П.Торанстың бейнелі шығармашылық ойлау тестісі;
П.Торанстың «Сұра және тап», «Қызық қолданыс», «Жай ғана ұсын»,
Т. Ханттың «Адамның бет-бейнесіне қарап ішкі жан дүниесін тану»,
Біз бұл зерттеу жұмысында негізінен П.Торанстың креативтілік тестісін, Ү.Б.Жексенбаеваның
Бұл әдістемелерді таңдап алуымның басты себебі – П.Торанстың креативтілік
Ал «Артық сөзді алып таста» әдістемесі бойынша зерттеу жүргізу
2.2 Зерттеу жұмысының экспкерименттік базасына жалпы сипаттама
Зерттеу жұмысымның эксперименттік базасы ретінде Шығыс Қазақстан
2.4 Оқушылардың дарындылық қабілетін анықтау барысында жүргізілген
П.Торанстың креативтілік тестінің фигуралы түрінде берілген «Суретті аяқта»
Тест жұмысын өткізудің алдында эксперимент жүргізуші жұмыстың
Тест жұмысын өткізу кезінде «тест», «емтихан», «тексеру» сияқты сөздерді
Тест жұмысының дұрыс өтуінің кепілі – тест көрсеткіштерін
Өлшем процедуралары:
П.Торанстың шығармашылық ойлау концепциясын нақты түсінуіңіз қажет. Бұл
Алдымен жауап қабылдана ма, әлде тапсырмаға сәйкессіздік бар ма.
Әр қабылданған жауап 83 көрсеткіштің біріне жатқызылады;
Осы тізімді пайдалана отырып, оның ерекшеліктеріне қарай лайықты ұпаймен
Егер жауаптың ерекшелігі 1 не 0 ұпаймен бағаланса, жауап
Осыдан соң әр жауаптың толық орындалғанына қарай ұпайлар беріледі.
Жылдамдық көрсеткіші егер қате жауаптар болмаса, ең соңғы жауаптың
Өлшемдердің сенімділігі. Алынған жауаптардың қабылданғандығын тәжірибелі эксперимент жүргізушімен талқылаған
Тестің бағалану көрсеткіші:
Жылдамдық. Бұл көрсеткіш аяқталған фигуралардың санымен анықталады.
Түрлілігі. Жауаптардың түрлілігімен анықталады. Айқындау үшін суреттермен қатар оның
Айрықшалығы. Ең жоғарғы баға 2 ұпайға тең.Торенстің пайымдауынша, берілген
Жұмыстың толық орындалуы:
- жұмыстың мұқияттылығына қарай фигураның мәнін аша түсетін
- әр есептелетін сызық нүктемен белгіленіп
- жауаптың негізгі идеясын толықтырып тұрса, фигураның
- көлемі, көлеңке, түс;
- егер мағыналы болса, көркемделуі;
- суреттің бейнесі 90% бұрылса немесе тапсырманың
- егер сызық суретті екі бөлікке бөліп тұрса, ол
- егер сызық нақты заттарды белгілесе (тігіс, белбеу, орауыш),
«Суретті аяқта». Мына берілген екі бетте аяқталмаған фигуралар
Бұл тапсырмаларды орындауға 10 минут уақыт кетеді. Бұрын ешкім
№1 тізім. Категория нөмірі мен түрлілігінің бағалануы:
- 1 фигура
0 ұпай. (5 пайыз не одан көп жауап) Абстрактілі
1 ұпай. Адамның қасы, көзі. Толқын, су. Жануардың мұрны.
- 2 фигура
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. Тоғай және оның бөлшектері. Атқыш
1 ұпай. Ж,У және т.б әріптер. Үй, құрылыс. Таңда,
- 3 фигура
0 ұпай. Абстрактілі өрнек.Дыбыс толқындары. Адамның келбеті. Желкенді кеме,
1ұпай. Жел, бұлт,жауын. Әуе шарлары. Тоғай және оның бөлшектері.
- 4 фигура.
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. Толқын, теңіз. Сұрақ белгісі. Жылан.
1ұпай. Мысық. Орындық, кресло. Қасық. Тышқан. Құрт-құмырсқа, жыланқұрт. Көзілдірік.
- 6 фигура.
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. Адамның бет-бейнесі.
1ұпай. Тау, жартас. Гүлдің ыдысы. Тоғай, шырша.Пенжақ, көйлек. Күннің
- 7 фигура
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. Автокөлік. Кілт. Орақ.
1ұпай. Саңырауқұлақ. Шөміш. Линза, лупа. Адамның бет әлпеті. Қасық.
- 8 Фигура.
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. қыз бала, әйел.
1 ұпай. Әріп: у және басқа. Ваза. Тоғай. Кітап.
- 9 фигура.
0 ұпай Абстрактілі өрнек. Талар мен өрлер. Жануар және
1ұпай Түйе. Қасқыр. Мысық. Түлкі. Адамның бет әлпеті. Ит.
- 10фигура.
0 ұпай. Абстрактілі өрнек. Қаз, үйрек.Тоғай, шырша. Адамның бер
1 ұпай. Буратино. Қыз бала. Құс. Тылсым зат. Сандар.
Қазіргі ғылыми әдебиеттер әлемінде дарынды балалардың диагностикасы туралы түрлі
арнайы психометриялық тест;
баланы бақылаудың түрлі тәсілдері (оқу және оқудан тыс әрекеттерінде,
педагог тарапынан оқушының іс-әрекеті мен мінез-құлқын эксперттік бағалау,
әр түрлі зияткерлік жарыстар, байқаулар, олимпиадалар т.б өткізу;
оқушы шығармасының туындыларын эксперттік бағалау (суреттері, өлеңдері т.б)
арнайы психодиагностикалық тренинг.
Дарындылық – жеке тұлғаның өте күрделі, көп аспектілі қыры.Сондықтан
Бұл көрсеткіштердің әрқайсысын анықтауға байланысты арнайы әдістемелер жинағы жасалған.
Кесте 1. 5А бақыланушы сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің
Бақыланушының коды
Фигура аттары
Қосымша ұпай
Жалпы саны
Бірінші Екінш Үшінші Төртінші
Бесінші Алтыншы Жетінші Сегізінші Тоғызынш Оныншы
А. Ә. 0 1 0 0 0 1
3
А. Е. 0 1 0 1 1 1
6
А. Д. 0 0 1 0 0 1 0
3
Ә. І. 0 0 1 1 0 0
3
Б.Е. 1 1 0 - 0 1 0
5
Б.А. 0 1 0 0
0 1 1 0 0
3
Ж. А. 1 1 0 1 0 -
5
К. Е. 1 1 0 1 1 1 1
7
К.Д. 1 1 0 1 - 0 1
6
К.А. 0 0 0 1 0 1 - 1
3
М.С. 1 1 0 1 1 1 0
6
М.Ә. 0 0 0 1 0 - 1 1
4
Н.Ж. 0 0 1 0 - 0 1
3
Р.А.
0 0 0 1 1 - 0 1 0
3
Е.Д. 1 1 0 1 0 1 0 0
5
Т.М. 0 1
0 0 0
1 0 1
3
Т.Т. 1 1 0 1 0 1 1
6
Ф.Г. 0 0 0 1 - 0 0
2
Б.Ж.
1 0 0 1 0 0 1 1 0
5
Ж. Д. 0 1 1 1 0 1 0
6
Е. Б. 0 1 1 1 0 0 1
5
Е.Ж. 0 - 0 1 0 1 0 1
4
О.Қ. 1 0 0 1 1 0 1 0
5
Ә.О. 1 1 0 0 1 0 - 0
4
Ә.Г. 1 1 0 1 - 0 0
0 1
4
Ж. Д. 0 0 1 0 1
0 0 1 1
4
Д.Б. 1 0 0 0 1 1 0 0
5
О.Р
0 0 - 1 0 1 0 1
4
Жалғасы. Кесте 1. 5А бақыланушы сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің
Ж.О. 0 0 1 0 0 - 1 0
3
Т.Е. 1 1 0
1 1 0 1 1 0
6
Т.Е. 0 1 0 0 1 0 0 0
3
І.С. 1 0 1 - - 1 0 0
3
Жалпы саны
10 14 16 14 7 13 10 14 10
Ескерту: 1-бірінші фигура, 2- екінші фигура, 3- үшінші фигура,
Кесте 2. 5А бақыланушы сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің
Мектеп, сынып Оқушы саны Қатысқан оқушылар Оқушылардың дарындылық қабілеттерін
8-ден жоғары 5-тен жоғары 2-ден жоғары
Қ.Нұрғалиевтің көпсалалы орта мектебі.
32
32
-
12
18
барлығы
Пайыз:
0 40 60
Сурет 2.1. Бақыланушы сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің
Кесте 3. 5Г сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің диагностикалық
Бақыланушының коды Фигура аттары
Қос ұпай
Жалпы саны.
Бірінші Екінші Үшінші Төртінші Бесінші Алтыншы Жетінші Сегізінші Тоғызыншы
М.Ә. 1 1 1 1 1 1 1 1
10
Е. М. 1 1 1 0 1 1 1
9
К. Е. 1 1 1 1 1 1 1
11
Б. А. 1 1 1 1 1 1 1
10
М.Е. 1 0 1 0 1 1 1 1
7
С.Р. 1 1 1 1 1 1 0 1
11
Ж.Қ. 0 1 1 1 0 1 1 1
8
Е.А. 1 1 1 0 1 1 0 1
7
Б.А. 1 0 1 1 1 0 1 1
10
Н.Е. 1 1 1 1 1 1 1 1
9
Б. Е. 1 1 1 1 0 1 0
8
Б.Р. 1 1 1 1 1 1 0 1
10
Ж.Қ. 1 1 1 0 1 0 1 0
7
Д.Ж. 1 1 1 1 1 1 1 1
11
Т.Е. 1 1 1 0 1 1 1 1
11
Т.Е. 1 1 1 1 1 1 0 1
8
А.Ж. 1 1 1 0 1 0 1 1
7
Қ.Ш. 1 1 1 1 0 1 1 1
8
А,Д 1 1 1 1 0 1 1 1
10
М. П. 1 1 1 1 1 0 1
11
Р.Д 1 1 1 1 1 1 0 1
9
А.Е. 1 1 1 1 0 1 1 1
9
Ш.Р. 1 1 1 1 1 1 1 0
11
Ж.С 1 1 1 1 1 1 0 1
9
Л.Ы. 1 1 1 1 0 1 1 1
11
Д.К. 1 1 1 1 0 1 1 0
10
И.Б. 1 1 1 1 1 1 1 1
9
З.У 0 1 1 0 1 1 1 1
10
Ш.Н 1 1 1 1 0 1 1 1
10
У.А 1 1 0 1 1 1 0 1
10
Жалпы саны 23 26 25 22 20 24 21
Кесте 4. 5Г экспериментті сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің
Мектеп, сынып Оқушы саны Қатысқан оқушылар Оқушылардың дарындылық қабілеттерін
8-ден жоғары 5-тен жоғары 2-ден жоғары
Қ.Нұрғалиевтің көпсалалы орта мектебі.
30
30
26
4
0
барлығы
пайызбен
87 13 0
Сурет 2.2. Экспериментті 5Г сынып оқушыларының дарындылық қабілеттерінің пайыздық
Оқушылардың дарындылық қабілеттерін анықтау барысында қолданылған П.Торенстің креативтілік тесті
Логикалық ойлауын жеткізуді анықтау әдістемесі
«Артық сөзді алып тастау» әдістемесі ұсынылады. Ол баланың маңызды
«Артық сөзді алып тастау» әдістемесі:
кітап, портфель, чемодан, әмиян;
пеш, керосин, шырақ, электр плитасы;
сағат, көзілдірік, таразы, термометр;
қайық, қол арба, мотоцикл, велосипед;
ұшақ, шеге, ара, желдеткіш;
көбелек, штангенциркуль, таразы, қайшы;
ағаш, этажерка, сыпырғыш, айыр;
ата, мұғалім, ана, әке;
қырау, шаң, жаңбыр, шық;
су, жел, көмір, шөп;
алма, кітап, тон, раушан;
сүт, қаймақ, ірімшік, нан;
қайың, қарағай, жеміс,емен;
минут, сағат, секунд, кеш;
Ақерке, Айдын, Ағын, Асқаров.
Нұсқау: Берілген 4 сөздің ішінде үш сөз ортақ белгілеріне
Кесте 5. 1 оқушының орындауындағы тест жұмысының үлгісі
Серия нөмірі Тапсырманы орындау уақыты (секунд) Нәтиже
1 5 2
2 4 0
3 5 2
4 3 2
5 7 0
6 5 2
7 3 0
8 4 2
9 3 2
10 8 0
11 7 0
12 3 2
13 3 2
14 3 2
15 2 2
Жалпы саны 65 секунд 20 ұпай
Кесте 6. 5Г бақыланушы сынып оқушылардың логикалық ойлауын
Оқушының аты-жөні Тапсырманың орындалу уақыты(секунд) Жалпы ұпай саны
М.Ә. 65 18
Е. М. 65 20
К. Е. 64 22
Б. А. 68 18
М.Е. 67 20
С.Р. 69 20
Ж.Қ. 70 24
Е.А. 71 30
Жалғасы. Кесте 6. 5Г бақыланушы сынып оқушылардың логикалық
Б.А. 68 30
Н.Е. 69 28
Б. Е. 66 26
Б.Р. 63 22
Ж.Қ. 68 22
Д.Ж. 67 20
Т.Е. 70 20
Т.Е. 71 30
А.Ж. 74 20
Қ.Ш. 72 28
А,Д 68 26
М. П. 64 20
Р.Д 68 20
А.Е. 63 20
Ш.Р. 62 20
Ж.С 68 20
Л.Ы. 70 18
Д.К. 63 28
И.Б. 69 24
З.У 70 26
Ш.Н 69 22
У.А 63 28
Жалпы саны 2164 684
Кесте 7. Оқушылардың логикалық ойлауын жеткізу қабілеттерінің сынып
Жалпы сынып бойынша жиған ұпай саны Уақыты бағалануы
684 2164 жоғары
Кесте 8. 5А бақыланушы сынып оқушылардың логикалық ойлауын
Бақыланушы коды Тапсырманың орындалу уақыты(секунд)
Жалпы ұпай саны
А. Ә. 75 12
А. Е. 80 14
А. Д. 69 16
Ә. І. 70 12
Б.Е. 80 20
Б.А. 81 18
Ж. А. 77 16
К. Е. 76 14
К.Д. 72 16
К.А. 79 20
М.С. 74 18
М.Ә. 78 16
Н.Ж. 76 14
Р.А.
79 16
Е.Д. 83 18
Т.М. 79 20
Т.Т. 78 16
Ф.Г. 81 18
Б.Ж.
84 20
Ж. Д. 79 22
Е. Б. 68 16
Е.Ж. 73 20
О.Қ. 70 18
Ә.О. 75 22
Ә.Г. 74 18
Ж. Д. 79 20
Д.Б. 84 22
Жалғасы. Кесте 8. 5А бақыланушы сынып оқушылардың логикалық
К.М. 79 24
Ж.О. 76 18
Т.Е. 83 24
Т.Е. 85 18
І.С. 79 20
Жалпы саны
2495 570
Кесте 9. 5А бақыланушы сынып оқушыларының логикалық ойлауын
Жалпы сынып бойынша жиған ұпай саны Уақыты бағалануы
570 2495 Төмен
Сурет 3. Бақыланушы және экспериментті сыныптардың жалпы ұпай санының
Жалпы мектеп көлемінде іріктеліп, таңдалынып алынған дарынды оқушылар оқитын
зерттеулерден екі сыныптағы дарынды балалардың берген жауаптарының көрсеткіштерінің екі
ҚОРЫТЫНДЫ
Балалар - біздің болашағымыз, ата-ана өмірінің жалғасы. Аға ұрпақ
Жаңа қоғамда орын алып жатқан сан-салалы өзгерістер республика мектептеріндегі
Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігіне, саналы
Оқушының дарындылық қабілеттерін ашуда мектеп үлкен роль атқарады. Ал
Мұғалімдер "адам жанының хирургі" деп бекер айтпаса керек. Сондықтан
Олай болса, елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың биылғы жылғы халыққа арнаған жолдауында
Бітіру жұмысымды қорытындылай келе айтарым, дарынды танып оны
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 Айтбаева А. "Дарынды бала" мәселелері
2 Аманжолова Ж. Дарынды балалармен жұмыс/ Ж. Аманжолова
3 Әбдірашитқызы А Дарынды оқушыларды даярлау жолдары/ А.Әбдірашитқызы //
4 Әбілмәжін Н. Дарынды оқушымен жұмыс ерекшеліктері/ Н.Әбілмәжін
5 Әлмағанбетова Ұ. Е. Дарынды оқушының шығармашылық инициативасын дамыту
6 Байғабұлова А. Оқушылардың
7 Байжұманова Б., Ашимбаева А.
8 Боранбаева С.И., Молдакаримова А.Н.
9 Даумов Н.Ғ. Дарынды балалармен жеке жұмыстарды ұйымдастыру//
Дарын. – 2004. – N 3.- Б. 59-67.
10. Егімбаева А. Дарынды балалармен
11 Еремкин Е. Школа одаренности.
12 Жексенбаева Ү. Жеке тұлға дарындылығы/ Жексенбаева Ү //
13 Жұмашев Қ. Дарынды тану және оқыту мәселелері//
14 Кленин В.М., Шушенькова Л.И.
15 Көшкентаева М. Педагогикалық-психологиялық
16 Кречмер Э. Гениальные люди
17 Кудияр Г. Теоретические и прикладные аспекты
18 Кузнецова С.В. Развитие одаренности
19 Кулетова А.М. Бастауыш сыныптағы дарындылық қабілеттерін анықтау/ Кулетова
20 Қожамқұлқызы Ж. Дарындылыққа барар жол// Биология және
21 Қоңырбаева К. Дарынды балаларды оқыту мәселелері: Дарынды,
22 Қуатбеков Е. Н. Мектепті ғылыми тұрғыдан басқару//Дарын.-
23 Құрманбаева М. Дарынды
24 Ландау Э.Одаренность требует мужества: Психологическое
25 Лейтес Н.С. Возрастная одаренность
26 Мүрсәлімова М. Дарынды балалармен жұмыс/ Мүрсәлімова М.
27 Нұркенова Ж. Дарындылықты дамыту жолдары / .
28 Одаренность// Педагогический мир.- 2003. - N 8. -
29 Одаренные дети: выявление – обучение - развитие: Специальный
30 Павлова С. Методика выявления
31 Панов В. (доктор психологическ наук). Одаренность-что она есть
32 Психология индивидуальных различий / Под ред.Ю.Б.Гиппенрейтер и Я.Романова.-
33 Сағатбеков М. Жас гимназияның
34 Сәрсенбаева Қ. Дарынды дамыту-ұстаз
35 Сәрсенбаева Қ. Дарынды және
36. Тоқбергенова М. Дарынды оқушымен
37 Түсіпова К.Т. Дарынды
38 Утебаев Б. Дарынды
39 Шаронова Н.Б. Формирование дивергентного
40 Шевченко В. Ростки таланта:
74