Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
«Экономикалық теория және мемлекеттік басқару» кафедрасы
Тақырыбы: «МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТІН ТЕҢЕСТІРУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ»
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Қорғауға жіберілді: «
Қорғалды:: «
Жоспары :
Кіріспе ...............................................................................................................3
1 Тарау. Мемлекеттік бюджет және оның құрылымы
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі ...................4-7
Бюджет жүйесі және құрылымы. ...................................................7-11
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының
құрамы мен құрылымы ...................................................................11-19
2 Тарау. Мемлекеттік бюджетті теңестіру
2.1. Мемлекеттік бюджет дефициті
2.2. Мемлекеттік бюджет дефицитін
Қорытынды ......................................................................................................23
Қосымша .....................................................................................................24-28
Пайдаланылған әдебиеттер ............................................................................29
Кіріспе
Бұл курстық жұмыс қаржы жүйесінің негізгі буыны
Курстық жұмыстың мақсаты - мемлекеттік бюджеттің экономикадағы
Негізінен курстық жұмыс 4 бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі
Курстық жұмыс экономикалық теория, қаржы оқулықтары және де
Қосымша бөлімінде 2007 жылдың 1-тоқсанындағы қорытындылар
1 Тарау. Мемлекеттік бюджет және оның құрылымы
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
1) мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін
2) құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын
3) қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категориялар сияқты,
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы
Мемлекеттік бюджтеттің сан қырлы маңызын ескере отырып,
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі.
Ақырында мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының
Сөйтіп бюджетті осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде қараған
НЕГІЗГІ ҚАРЖЫ ЖОСПАРЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ЗАҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУДЫ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІ
МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ
МЕМЛЕКЕТТІҢ ОРТАЛЫҚТАНДЫРЫЛҒАН
АҚША ҚОРЫ
РЕСУРСТАР
ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ
ҚАТЫНАСТАР
1.1- сызба. Мемлекеттік бюджеттің сапалық сипаттамасы
Нарықтық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
Қаржылық жоспарлау процесінде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және
Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық
Дүниежүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады,
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен анықталады. Мемлекеттің
Федератифтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
Мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
Федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
Жергілікті бюджеттер.
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен
Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын бекітілетін, атқарылатын
сызба. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Республикалық бюджет;
Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті;
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Қазақстанда төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше мемлекеттік бюджеттің
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет – араларындағы өзара
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттер кез келген басқа мемлекеттердегідей
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да
Жергілікті бюджет – облыстық бюджет, республикаллық маңызы бар
Бюджет кодектсімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының
Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және Қазақстан Республикасындағы төтенше
Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында төтенше немесе соғыс жағдайын
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан Республикасының Парлементі
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қолдану уақытына тиімті қаржы жылына
Төтенше мемлекеттік бюджет төтенше немесе соғыс жағдайы
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қолданылуы тоқтатылғаннан бастап республикалық және
Қазақстан Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір мезгілде төтенше
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы мен құрылымы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық
Кірістердің көзі салықтар немесе оларға бара-бар төлемдер болып
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден тұрады:
кірістер:
салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
ресми трансферттер түсімдері;
шығындар;
операциялық сальдо;
таза бюджеттік кредит беру:
бюджеттік кредиттер;
бюджеттік кридиттерді өтеу;
қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
қаржы активтерін сатып алу;
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
бюджет тапшылығы (профициті);
бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
қарыздар түсімі;
қарыздарды өтеу;
бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы
Бюджеттің кірістері салықтық және басқа міндетті
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет қаражаттары.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
мемлекеттік тапсырыстарға арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін
заңи тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейден екіншісіне,
Заңи тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немесе қызмет аясын
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да
Республикалық және жергілікті бюджеттерді болжауға болмағандықтан жоспарланбаған
Үкіметтің, жергілікті атқарушы органдардың резерві:
төтенше резерфті;
шұғыл шығындарға арналған резервті;
облыстық бюджеттердің, республикалық маңызы бар қалалар, астана
Үкімет резервінің және жергілікті атқарушы орган резервінің жалпы
Үкіметтің және жергілікті атқарушы органдарының резервтерінен ақша бөлу
Резерв құрамында көзделген ақша толық көлемінде пайдалнылған жағдайда
Үкіметтің немесе жергілікті атқарушы органның резервнен бөлінген ақша
Үкіметтің және жергілікті атқарушы органның резервтерін пайдалану тәртібін
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы айырма
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы теріс
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалардаң жалпы көлемі бюджет кірістерінің көлемінен
Таза бюджеттік кредит беру бюджеттік кредиттердің және бюджеттік
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар:
қаржы активтерін сатып алуды;
мемлекеттік қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдерді кірістіреді.
Қаржы активтерін сатып алу – заңи тұлғалардың, соның
Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер – мемлекеттік
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы активтерін
Қаржы активтерін сатып алу және мемлекеттің қаржы активтерін
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және
Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
Бюджет тапшылығының жол берілетін шекті мөлшері әлеуметтік-экономикалық
Бюджет тапшылығын қаржыландыру - қарыз алу және
Бюджет тапшылығын қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді
Бюджет профициті мәні теріс белгімен белгіленеді және бюджет
Бюджет кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан, алымдардан
«Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне» сәйкес республикалық бюджетке түсетін
1) салықтық түсімдер, алымдар және басқа да
2) салықтық емес түсімдер республикалық меншіктен алынатын кірістер
3) негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер (республикалық бюджеттен
ресми трансферттердің түсімдері (облыстық бюджеттерден, республикалық маңызы бар
Республикалық бюджетте республикалық бюджеттен кредиттерді өтеуден, республикалық меншіктегі
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы кірістерінің құрамы мен құрылымы
1.3-кесте. Республикалық бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы.
Түсімдердің атауы млн.теңге ℅
ТҮСІМДЕР 722 034 100,0
I. КІРІСТЕР 649 000 89,9
Салықтық түсімдер 603 396 93,0
соның ішінде:
корпоративті табыс салығы 272 632 45,2
қосылған құнға салынатын салық 222 161 36,8
акциздер 6 019 1,0
Салықтық емес түсімдер 39 348 6,1
Капиталмен жасалған операциялардан алынатын кірістер 6 256 0,9
II. АЛЫНҒАН РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР 57 630 8,0
III. КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ 15 404 2,1
Дерек көзі: Қаржы Миеистрлігінің статистикалық бюллетені №6, маусым
Кестеден көрініп тұрғандай, кірістердің негізн салықтық түсімдер
Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын
Республикалық бюджеттің шығыстары мына бағыттар бойынша жұмсалады:
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету: қазақстан Республикасы Президентін
2) қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік: мемлекеттің қорғанысын ұйымдастыру
3) құқық, сот, қылмыстық-атқару қызметі:әділет сферасындағы қызмет, азаматтар
4) білім беру: білім берудің республикалық ұйымдарында дарынды
5) денсаулық сақтау: жоғары мамандандырылған медициналық көмек
6) әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру:
7) мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік:
8) ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және
9) өнеркәсіп, жер қойнауын пайдалану, сәулет, қала құрылысы
10) көлік және коммуникациялар:
11) экономикалық қызметті рету: стандарттау, патенттерді, тауар белгілерін
12) басқада бағыттар: облыстық бюджеттерге республиканық маңызы бар
1.4-кесте. Республикалық бюджет шығыстарының көлемі мен құрылымы (2003ж)
млн.теңге ℅
ШЫҒЫСТАР 773 893 100,0
ШЫҒЫНДАР 734 809 94,9
1. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсетулер 44 066
2. Қорғаныс 40 435 5,2
3. Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 73 822 9,6
4. Білім беру 23 241 3,0
5. Денсаулық сақтау 19 105 2,5
6. Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік көмек 202
7. Тұрғын үй – коммуналдық шаруашылығы 10 321
8. Мәдениет, спорт,туризм және ақпараттық кеңістік 12 879
9. Отын-энергетика кешені,жер қойнауын пайдалану 8 486 1,1
10.Ауыл,су,орман,қоршаған ортаны қорғау 43 040 5,6
11.Өнеркәсіп және құрылыс 1 395 0,2
12.Көлік және байланыс 59 663 7,7
13.Басқалар 68 345 8,8
14.Борышқа қызмет көрсету 34 338 4,4
15.Ресми трансферттер 93 630 12,1
КРЕДИТТЕР 39 085 5,0
Дерек көзі: Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетені №6, маусым
Орталық мемлекеттік органдарды және олардың аумақтық бөлімшелерін ұстауға
2 Тарау. Мемлекеттік бюджетті теңестіру
2.1. Мемлекеттік бюджет дефициті және профициті
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген,
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп елдің жалпы ішкіөнімге қатысты
Қазіргі кезде барлық елдерде дерлік мемлекеттің шығыстары оның
2.1-кесте
Дамыған мемлекеттер 1970ж 1985ж
АҚШ 0,3 4,1
Жапония 0,9 3,1
ФРГ 0,1 2,7
Италия 5,1 12,0
Мемлекеттік бюджеттердің тұрақты тапшылығының негізінде көптеген себептер
Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін қамтып көрсетеді, ал оның
елдің экономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
айналысқа тауар жиынымен жабылмайтын ақшаны шектен тыс
бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір
әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару шығыстарын
«көлеңкелі» экономиканың ірі ауқымды айналымы;
ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз шығыстар мен ысыраптар;
Бюджет тапшылығын төмендетудің мынандай әдістері болады:
Конверсия
Қаржыландырудан несие беруге өту
Зиянды кәсіпорындарға дотация беруді жою
Мемлекетті басқару шығынын азайту
Салық салу жүйесін өзгерту
Жергілікті бюджеттің ролін арттыру.
2.2. Мемлекеттік бюджет дефицитін жабу жолдары
Бюджет тапшылығын жабатын үш дәстүрлі амал бар:
Мемлекеттік займ шығару;
Салық салудың қатаңдығы;
Ақша өндірісі немесе «сеньораж» , яғни ақша басу.
Қазіргі кезде «сеньораж» тиімсіз, ол инфляцияға әкеледі. Қазіргі
Тапшылықты қаржыландыру – оны жабу үшін қосымша ақша
Бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары:
1. Ақша белгілерін шығару. Бұл жол теріс
2. Мемлекеттік қарыщдар. Бұл жағдайда қаржыландыруға бос ақша
3. Шетелдік қарыздар. Оларды Дүниежүзілік валюта қоры, басқа
4. Ұлттық байлықты пайдалану. Бұл орайда мемлекет басқа
Бюджеттік тапшылықтарды қаржыландырудың басты жолы мемлекеттік несие. Мемлекеттік
Мемлекеттік қарыз (кредит) жеке адамның несие беруінен
Қорытынды
Осы тақырыпты зерттей келе мен мынадай тұжырымдарға
Мемлекеттік бюджет – мемлекеттің қажетті атрибуты және оның
Осылайша негізгі қаржы ресурстарын өзіне шоғырландыра отырып мемлекеттік
Қосымша
Жалпы көрсеткіштер.
Мемлекеттік бюджетке түскен түсімдер 613,1 млрд. теңгені немесе
Кірістер бойынша:
Көрсетілген түсімдер сомасының 590,1 млрд.теңгесі немесе жоспарға қарағанда
Бұл диаграммадан мемлекеттік, оның ішінде жергілікті бюджеттердің 2006
Келесі 3-слайдта салықтық түсімдердің негізгі көздері жөніндегі деректер
Кедендік әкімшілік жүргізу туралы өткен жылдың осыған ұқсас
Өткен жылдың осыған ұқсас кезеңімен салыстырғанда ішкі өндіріс
Салықтар бойынша толық төленбеген төлемдер жөнінде.
Мемлекеттік бюджет бойынша толық төленбеген төлемдер 50,7 млрд.
Толық төленбеген төлем үлесінің ең үлкені Ақтөбе облысына
Толық төленбеген төлемнің әрі қарай өсуіне жол бермеу
Жергілікті бюджеттердің кіріс бөлігі 106,5 %-ке атқарылып, 317,6
Бұл ретте мыналар бойынша жоспар орындалмағаны байқалады: Астана
Есепті кезеңде Ұлттық қорға 197,7 млрд. тенге, оның
Есепті кезеңде Ұлттық қорға 197,7 млрд. теңге
Мемлекеттік бюджеттің шығыстары.
Ағымдағы жылғы 21 сәуірде Үкімет мүшелерінің және Облыстар
2007 жылғы 1-тоқсанда мемлекеттік бюджеттің шығыстары
Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыштың ахуалы.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік борышы (өзара талаптарды ескермегенде) 2007
Қарыз алудың ахуалы
Есепті кезеңде Қаржы министрлігі 19,8 млрд.теңге сомаға мемлекеттік
Бюджеттің атқарылуын бақылау.
Есепті кезеңде 2 043 объектіні бақылау жүзеге асырылды,
Анықталған жолсыздықтардың сомасы 10,0 млрд. теңгені құрады, оның
Пайдаланылған әдебиеттер
«Экономикалық теория негіздері»
«Жалпы экономикалық теория» Ө.Қ.Шеденов, Б.А.Жүнісов, Ү.С.Байжомартов, Б.И.Комягин
«Экономикалық теория» Я.Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова, Т.П.Табеев
«Нарықтық экономика негіздері» Ж.Т.Ходжаниязова Астана,2007ж
5) «Экономикалық саясат» Қ.Құдайбергенов,Т.Сақтағанұлы
6) «Қаржы» Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев Алматы,2005ж
7) «Қаржының жалпы курсы» Мельников
8) www.minfin.kz
9) www.google.kz
3
ҚОН-ДЫРМА
БӨЛІГІ
(СУБЪЕК-ТИВТІК
ЖАҒЫ)
Ұлттық қор
БАЗИС
БӨЛІГІ
(ОБЪЕК-ТИВТІК
ЖАҒЫ)
Мемлекеттік (төтенше
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Республикалық бюджет
Жергілікті бюджет
Облыстық бюджет
Астана бюджеті
Республикалық маңызы бар қала бюджеті
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті
Ауылдық округтер мен кенттердің бюджеті
Астана ауданының бюджеті
Республикалық маңызы бар қала ауданының бюджеті