ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Қаржы және есеп» факультеті
«Қаржы нарығы және
банктік бизнес» кафедрасы
Мукатаева И.Б.
(студенттің фамилиясы, аты жөні)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
(тақырыптың аты)
тақырыбына жазылған
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Ғылыми жетекшісі: Сарманбетов Қ.С.
аға оқытушы
(фамилиясы, аты-жөні, ғылыми атағы мен дәрежесі)
Рецензент__________________________
________________________________
(фамилиясы, аты-жөні, ғылыми атағы мен дәрежесі)
«Жұмыс қорғауға жіберілді»
«Қаржы нарығы және банктік бизнес»
кафедрасының меңгерушісі
э.ғ.д., профессор
__________________Искаков У.М.
(қолы)
2008ж «___»______ №___ хаттама
Алматы 2008
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе 34
1 Бөлім. Мемлекеттің ақша-несие саясатын жүргізудегі негізі және оның
1.1 Ақша-несие саясатының мәні, түсінігі және мақсаты. Ошибка! Закладка
1.2Ақша-несие саясатының негізгі механизмдері
2 Бөлім. Қазқстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын талдау.
2.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі негізгі
2.3 Қазақстан Транмиссиялық Механизмінің үлгісі(ТМ-3 нұсқасы)
3 Бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қазіргікезеңдегі ақша-несие саясатының
3.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі негізгі
3.2Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымша
Кіріспе.
Біздің экономиканың 80 жылдардың соңы мен 90 жылдардың басы,
Ақшаның және несиелік қатынастардың проблемалары экономиканың өтпелі кезеңінде актуалды
Қазіргі кездегі экономистер ақша несие саясатын демократиялық қоғамға қажетті,
Жоғарғы қорытынды мақсаты:
бағаның тұрақтылығын қамтамасыз ету;
толық жұмыспен қамсыздандыру;
ЖҰӨ нақты көлемін ұлғайту.
Ақша теориясы ақша несие саясатының негізін құрайды. Ақша теориясы,
Бүгінгі біздің өмірімізге және бүгінгі күнгі Қазақстанға ақша несие
Зерттелуге алынған тақырып бүгінгі күні актуалды, ол уақыт аралық
Бар проблемалар бүгінгі күнгі ақша несие саясатының жағдайын анықтайды
Менің жұмысымның зерттеу объектісі болып, ақша несие саясатының Қазақстанда
Ал жұмысымның мақсаты болып, ақша несие саясатының теориялық және
Қойған мақсатқа жету бірқатар проблемаларды қарастыруды және келесі міндеттемелерді
ақша несие саясатының экономикалық негізін ашу;
ақша несие саясатының реттеу механизмдерін зерттеу;
ҚРҰБ жүргізген ақша несие саясатының негізгі қадамдарын сипаттау;
Ақша несие саясатын жүргізудің негізгі құралдарын қарастыру;
ҚРҰБ ақша несие саясатының негізгі бағытын және даму перспективасын
Жұмысымның негізгі мәлімет көзі болып: ҚР заңы, ҚРҰБ Басқару
1 Бөлім. Мемлекеттің ақша-несие саясатын жүргізудегі негізі және оның
1.1. Ақша несие саясатының мәні, түсінігі және мақсаты.
Экономиканы ақша несиелік реттеусіз экономикалық тәсілдерге өту мүмкін емес.
Өндірісі дамыған елдерде ақша несие саясаты экономикалық коньюктураның құралы
Ақша несие саясатының түсінігінің тәсілдері анықталған деп атауға болады,
Орталық Банк ақша - несие саясатының негізгі жүргізушісі болып
Экономикны қадағалау жүйесіндек өндірісі дамыған елдерде ақша -несие саясатының
Тарихи тұрғыдан: ақша – несие саясатының мүмкіндіктері 30-жылдары әлем
Теориялық тұрғыдан: Макроэкономикалық көрсеткіштерінің ақшалы ауыспалы көрсеткіштерге тәуелді екнің,
Эмпирикалық тұрғыдан: екінші дүние жүзілік соғыстан кейін инфляция экспансиялық
Ақша – несие саясатының негіздемес, оның стратегиясын және тактикасын
АҚШ-ң экономикалық ғылымында атақты ғалымдардың көп бөлігі кейнсияндықтар болып
Басқа концептуалды бағыт 50 жылдары ортасында қалыптасты. Кенсиандықтарға қарсы
Кенсиандықтар ақша – несие саясатын бюджеттік саясат немесе табысты
Ақша – несие саясатының стратегиясын құрастыру 2 этаптан тұрады:
Негізгі аяққы мақсатын анықтау.
Аралық мақсат пен өкілеттілігін анықтау.
Мемлекеттік мүшелердің приоритетті мақсаты, белгіленген мақсатты таңдау мен іске
«Жалпы экономикалық тұрақтылық» ұғымы негізгі макроэкономикалық параметрлердің анықталған жағдайын
өндірістің тұрақты өсуі;
тұрақты бағалар;
жұмысшы күштің толық жұмыспен қамтылуы;
төлем балансының оң сальдосы.
Осындай нәтижеге жету үшін, экономикалық тұрақтылықтың гаранты болатын бізге
Стратегиясы болып қабылданатын ақша – несие саясатының мақсаты мынадай
жұмыс істеу шекарасы бойынша – ішкі және сыртқы,
уақыт бойынша жұмыс істеуі – тактикалық, аралық және соңғы
сурет. Ақша – несие саясат мақсатының классификациясы.
Осы мақсаттардың бөлініп қаралуы (ішкі, сыртқы, тактикалық, аралық, соңғы)
Ақша – несие саясатының ең жоғарғы соңғы міндеті –
тактикалық мақсаттар – бағалы қағаздар ашық нарықта күнделікті
аралық мақсаттар – уақыттық және жылдық аралықтардағы экономикалық жүедегі
Жоғарғы міндеттер, аралық және тактикалық мақсаттар иеарархиялық құрылымды құрайды.
Соңғы мақсаттар. Соңғы мақсатты анықтаған кезде «сиқырлы» төртбұрыш туралы
Осыдан экономикалық саясат өз алдына белгілі-бір иерархиялық мақсаттарды өз
Аралық мақсаттар. Ақша-несие саясаты тиімді болу үшін оның мақсаттары
Аралық мақсаттар. Ақша – несие саясатының тиімді болу үшін,
Аралық мақсатпен ( ақша массасы) және соңғы мақсат (мысалы
Орталық Банк аралық мақсаттардың енуімен тек біреуін таңдауға мүмкіндігі
Ашық экономика жағдайында валюта бағамының тұрақтылығына ұмтылу ақша агрегаттарын
Ақша мөлшерін қадағалау несиелік құрылымға әсер етуге мүмкіндік береді.
Бұдан басқа бұл тәсіл саясаттан түскен эффектілерді есептеуге мүмкіндік
Төлем балансының теңсіздігі жағдайында капитал ағымының келуінің нәтижесінде валюта
Баға арқылы төлем балансын реттеу көп жағдайда ақша массасының
Төлем балансының дифициті және артықшыоығы валыта парығында қорларды реттеуді
Алдынғы барлық схемалар ақша мөдшерінің қалқымалы қозғалысынан негізделедіжәне пайыздың
Пайыз нормасының өзгеруі экономикалық агенттерге кері реакцияны алып келеді.
Бағамдардың қалқымалы жүйесіне валюта бағамдары қозғалысының болжамдары бойынша қадағалау
Осыдан, егер экономикалық тұрақтылық ақша факторының тұрақтылығынсыз болмаса, онда
Айтарлықтай, бір уақытта аралық (қысқа мерзімді) және соңғы (ұзақ
Экономикасы дамыған елдерде Орталық Банктер экономикаға әсер етуші тәсілдерібар
Кейбір елдерде ақша-несиелік реттеудің негіздері заңдармен негізделген. Мысалға Герман
Ұзақ мерзімдіаспектіде орталық банктің таңдаған стратегиясы туралы айтуға болады.
Орталық банктің концепциясын бірқатар критерийлер негізінде сипаттауға болады. Орталық
1 кесте- Ақша-несие саясатының ішкі және сыртқы көрсеткіштері.
Ішкі көрсеткіштерге қарай Сыртқы көрсеткіштерге қарай
Ақша массасының өсу қарқынын реттеу Ұлттық ақша бірлігінің валюта
Мысалы Герман федералды банкінің негізгі мақсаты болып ұлттық ақша
Тұрақтылық ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді(ішкіге инфляциясыз даму,
Ұлттық ақша бірлігінің валюталық бағамын реттеу орталық банктің екінші
Орталық банктер барлық адеквантты көрсеткіштерге ие болмайды. Олар келесілерге
Индикаторды таңдау(мақсатты таңдаудан басқа) маңызды мағынаға ие. Яғни ақша-несие
Индикаторақша-несие саясатының бағытталуы туралы ақпарат береді (рестрикция және экспансия).
Индикатор келесі төрт белгіге ие болуы қажет:
таңдаған мақсатты көрсетуі қажет;
жеңіл анықталуы қажет;
орталық банктің жұмысын көрсетуі қажет;
орталық банк жағынан реттелуге алыну қажет.
Адеквантты емес конъюнктура болмас үшін ақша-несие саясатының іске асырылуында
Ақша-несие саясатының таңдау, қолдану, ықпал етуі сол уақыттағы әрекет
1.2 Ақша-несие саясатының негізгі механизмдері.
Бүгiнгi күнi Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң ақша-несие саясатының құралдарын
ықпал ету нысаны бойынша- тiкелей және жанама. Ақша-несие реттеудiң
тiкелей ықпал ететiн объектiлер бойынша - ақша ұсынысы мен
реттеу барысында белгiленетiн параметрлер бойынша сандық және сапалық;
уақыт аралығына негiздеп- ақша-несие реттеудiң қысқа және ұзақ мерзiмдi
ықпал ету ауқымы бойынша- жалпы және iрiктемелi;
Жалпы құралдар ақша нарығында қалыптасатын қатынастар (мысалы, бiрыңғай есептiк
Ақша-несие саласындағы теориялық ережелердi қорытындылай келе, ақша-несие саясатының құралдары
2-Кесте. Ақша-несие саясатының құралдарын талдау
Ақша-несие саясатының құрамдастары Ықпал ету құралы Қолдану мақсаты
Ақша саясаты Ашық нарықтағы
операциялар
Валюталық басқыншылық
3. Ұлттық банктiң несие саясаты
4. Мiндеттi резевтерiнiң мөлшерi
5. Пруденциалдық шаралар Ақша массасының мөлшерiн реттеу: артық
Несие саясаты Ұлттық банкiнiң операциялары бойынша пайыздық мөлшерлемелер
Пруденциалдық шаралар Ақша массасының депозиттiк бөлiгiне әсер ету мақсатында
Валюталық
саясат Валюталық басқыншылық Ұлттық валютаның бағамын реттеу, валюталық режимдi
Экономиканы ақша-несие жүйесiндегi Ұлттық Банк сыйақысының мөлшерлемесiнiң деңгейлерiн талдайық.
Қазақстан Республикасында реформалау жүргiзiлген жылдарда қайта қаржыландыру мөлшерлемесi жағымсыз
Жоғары инфляция жағдайындағы экономикалық саясат мiндеттерiнiң бiрi тиiмсiз инвестицияларға
Орталық банкте вексельдердi қайта есептеу екiншi деңгейлi банктердi қаржыландырудың
Вексельдердi қайта есептеу экономиканың нақты секторын қаржылық қолдаудың құралы
Ашық нарықтағы операциялар ақша-несие саясатының ең бiр басымды құралдарының
Ақша-несие реттеу құралы ретiнде ашық нарықтағы операциялардың рөлiн нығайтатын
Банктердi несиелеу ел экономикасына ықпал етудiң ең бiр мүмкiн
Қазақстанда ұлттық валюта енгiзiлгеннен кезең алтын-валюта резервтерi аз мөлшерiмен
Ұлттық Банк валюта бағамын құю арқылы валюта бағамын тұрақтандыруды
Валюта бағамын ақша-несие құралы ретiнде пайдалану проблемасы оның деңгейiне
Мөлшерлеменi төмендету елден шетелдiк содан кейiн ұлттық капиталдың да
Нарықтық экономика жағдайында өнеркәсiптiк кәсiп- орындардың қызметiн қаржыландырудың екi
Банктер шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қарыз ақшаға деген қажетiн қанағаттаныдруы
Несие салымдары мен қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң өзара байланысын алып
Инфляция қарқынымен салыстырғанда несие құны төмен болса, кәсiпорындар қарыз
Ресми пайыздық мөлшерлемелердi арттыру мемлекеттiк қарызға және күрделi инфляциялық
Ақша жиынының мөлшерi инфляцияның жағдайына әсер етушi индикатор болып
1996 жылы инфляция 98,2% төмендеп ақша жиыны 16,6% артуы
Қазақстандық экономикада ақша жиыны мен инфляция деңгейi арасында тығыз
Қазақстанның экономикасы үшiн маңызды долларландыру проблемасын қарайық:
Долларландыру мынадай жағымсыз салдарға әкеп соқтырады:
Ұлттық банктiң ақша-несие және валюталық реттеу тетiгiнiң тиiмдiлiгiн кемiтедi;
елдiң қаржы жүйесiнiң iштей қорғалуын нашарлатады;
айырбастау бағамы мен инфляцияның өзгеруiн арттырады;
қаржы қызметiнiң тәуекелдерiн ұлғайтады;
экономиканың нақты секторындағы тәуекелдердi ұлғайтады;
эмитент елдер пайдасына эмиссиялық кiрiс бөлiгiн жоғалтады;
2003 жылы долларландыру деңгейiнiң төмендеуiне қарамастан, елдегi долларландыру деңгейi
Ұлттық валютаның төлем құралы ретiнде нығайту 1999 жылдың қараша
Ұлттық валютадағы ұзақ мерзiмдi (1жылдан астам) салымдарды ынталандыру мақсатында,
Төмен инфляция қарқынымен, ұлттық валюта бағамының жетклiктi тұрақтылығымен, ЖIӨ
Осы жағдай банк жүйесiнiң капиталының төмен деңгейiмен, ақша жиынының
Қазргi кезеңдегi қазақстандық экономиканың дамуын талдау нақты сектормен салыстырғанда
Қаржы нарықтарының қазiргi бар капиталдардың қаржы нарықтарынан экономиканың нақты
Экономика салалары бойынша өнеркәсiпке, ауыл шаруашылығына, көлiк пен саудаға
Экономикаға бағытталатын несиелер мөлшерi ЖIӨ қатысты соңғы 5 жыл
Экономиканың нақты секторын несиелеу прблемалары
экономиканы мемлекеттiк реттеуде немесе қаржы несие мекемелерiнiң саясатында ғана
Несие жүйесi мен экономиканың нақты секторы арасындағы өзара байланыс
Өндiрiстiк секторды жаңғырту үшiн айналым қаржыларын толықтыру үшiн де,
Мемлекеттiк инвестициялық саясат процесiне мемлекетттiң мұнайдан түскен артық кiрiстерi
2 Бөлім. Қазқстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын талдау.
2.1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2003-2006 жылдар аралығындағы ақша-несие
Инфляция деңгейінің біртіндеп төмендеуі жəне ұлттық валютаның айырбас бағамының
Халықаралық практикаға жақындау мақсатында Ұлттық Банк ресми бағамды белгілеу
2003 жылғы 11 айда теңге АҚШ долларына қатынасы бойынша
2003 жылғы 10 айда теңге АҚШ долларына қатынасы бойынша
Əлемдік тауар рыноктарындағы қолайлы жағдай, атап айтқанда, энергия ресурстары
Ұлттық Банктің алтынвалюта резервтерінің жиынтығы 2003 жылғы 11 айда
Ұлттық Банктің халықаралық резервтерінің ұлғаюы ақша агрегаттарының өсуіне себеп
2003 жылы экономикалық өсудің жоғары қарқынының сақталуы нəтижесінде халықтың
Қазақстан қор рыногындағы жағдай жақсара түсуде. Қазақстан қор биржасын
Резиденттердің банк жүйесіндегі депозиттері 2003 жылғы 10 айда 25,8%-ке
Банктердің экономикаға несиетерінің жалпы көлемі 37,5%-ке 924,3 млрд. теңгеге
Банктік емес заңды тұлғаларға ұлттық валютамен берілген несиетер бойынша
Зейнетақы жүйесі жылдам қарқынмен дамып келеді. 2003 жылғы 1қарашада
Бұл жағдайда қадағалау функцияларының Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
инфляцияның төменгі деңгейін қолдауға бағытталған саясат жүргізуді жалғастырды. 2004
Инфляция динамикасы
2004 жылы инфляция динамикасының өзіне тəн ерекшеліктерінен мынадай үш
Біріншіден, тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетулердің барлық топтары бойынша
Екіншіден, жазғы айларда бағаның маусымдық төмендеуі болған жоқ. Өткен
Алайда жыл қорытындысы бойынша көкөніс пен жеміс бағасы күтпеген
Үшіншіден, инфляцияның айлық қарқынының құбылмалылығы едəуір төмендеді. Егер 2002
2004 жылы бағалар динамикасы шығасылар инфляциясының (жалақыға, сатып алынатын
деңгейде қалыптасты.
Қазақстан экономикасындағы инфляциялық астардың сақталуына халықтың ақша кірістерінің өсуіне,
баға деңгейінің жоғарылауына əкеліп соқтырады.
Соңғы жылдары, оның ішінде 2004 жылы негізгі себептерінің бірі
Инфляция «импорты» 2004 жылы тұтыну бағасына ықпал еткен маңызды
Мұнайдың əлемдік бағасының жəне бензиннің ішкі бағасының өзгеру динамикасы
Басқаша алғанда, инфляция «импортын» тежеу импортталатын тоқыма жəне тігін
Сонымен қатар, ауыл шаруашылығында бағалар 4,0%, əсіресе, мал шаруашылығында
Ұлттық Банк инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері
базасының деңгейі жедел көрсеткіштердің бірі болып қалуда.
2005 жылы қалыптасқан макроэкономикалық ахуал республиканың тұтыну
нарықтарындағы инфляциялық үрдістердің күшеюіне мүмкіндік жасады. Нəтижесінде инфляция жылдың
Инфляция динамикасы
2005 жылы инфляцияға мүмкіндік жасаған негізгі микро- жəне макроэкономикалық
алғанда, олар Қазақстанның дамуының оң динамикасын көрсетеді. Екінші жағынан,
Экономикалық өсу баға тұрақтылығы үшін тікелей қауіп болып табылмайды.
Дегенмен ол халықтың, кəсіпорындардың, мемлекеттің кірістерінің өсуімен жалғасады, бұл,
Осылайша, жалақының өсу қарқынының еңбек өнімділігінің өсуінен артуы инфляциялық
Экономиканы несиетеудің кеңеюі жəне шетел валютасының біршама ағыны
негізінен екінші деңгейдегі банктердің сыртқы нарықтағы қарыз алу көлемінің
Мұнайдың əлемдік бағасының жəне бензиннің ішкі бағасының өзгеру Динамикасы
Бұл жоғарыда аталған факторлардың инфляцияға əсер етуінің ұзақ уақыт
жалғасып келе жатқанын растайды.
Ұлттық Банк инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері
жүргізді. Ақша базасының деңгейі жедел көрсеткіштердің бірі болып қалуда.
Бұл бірінші кезекте пайыздық ставкалар саясатына қатысты орын алды.
Ұлттық Банк өзінің саясатында экономикадағы ставкалар деңгейі нарықтық негізде
2006 жылы жылдық инфляция əр түрлі бағыттағы үрдістерді көрсетті.
Инфляция динамикасындағы түбірлі өзгеріс Ұлттық Банк пен Үкіметтің ақша-несие
2006 жылғы жылдық инфляция деңгейі (өткен жылдың тиісті айына
Соған қарамастан 2006 жылы инфляция деңгейі 2005 жылдың көрсеткішінен
Инфляция деңгейі, 2001-2006 жж.
2006 жылы азық-түлік тауарлары 7,3%, азық-түлікке жатпайтын тауарлар 7,1%,
Соңғы бірнеше жыл бойы байқалып отырған инфляциялық қысымның күшеюі
Шетел валютасының ағыны қазақстандық экспортқа əлемдік бағаның жоғары болуымен,
Шетел валютасының айтарлықтай ағыны нəтижесінде ақша агрегаттарының ұлғаюы байқалды.
Жиынтық сұраныс тұтыну «дүрбелеңінің» одан əрі жалғасуынан, инвестицияларға жəне
Бұл ретте өсу қарқыны жиынтық ұсыныстың өсуінен асып түскен
Жыл қорытындысы бойынша жиынтық сұраныстың құрамдас бөліктері ішінен бөлшек
Бөлшек тауар айналымы көлемінің ұлғаюы 14,4% болды, негізгі капиталға
Орташа айлық жалақының өсу қарқынының еңбек өнімділігінің өсу қарқынынан
2006 жылы өнеркəсіп кəсіпорындарына арналған материалдық-техникалық ресурстардың бағасы 9,7%
Қазақстан Республикасының өнеркəсіп кəсіпорындары өндірген энергия
ресурстарының бағасы 2006 жылы 10,0%-ға өсті, оның ішінде мұнайдың
2006 жылы импорттық түсімдер бағасының өсуі барынша елеулі болды.
болды.
Импорттық азық-түлік жəне азық-түлікке жатпайтын тауарлар бағасы өсуінің неғұрлым
2006 жылы ЖІӨ дефляторы 2005 жылғы 17,9% салыстырғанда төмендеп,
ЖІӨ дефляторы, 2000-2006 жж.
2006 жылы тұрғын үй нарығындағы бағаның өсу үрдісі сақталды
Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлік бағасының динамикасы (алдыңғы жылдың тиісті
2006 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми деректері
2006 жылы абаттандырылған тұрғын үйді қайта сатудың орташа құны
Бұл ретте 2002 жылғы желтоқсанда жаңа тұрғын үйдің бағасы
Қазақстанда абаттандырылған тұрғын үйді жалдау 22,2% қымбаттады. Жалдау бағасының
2006 жылы инфляцияға қарсы саясатты іске асыру шеңберінде Үкімет
Негізгі күш халыққа арналған тауарлар мен қызметтердің негізгі топтары
2.2 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының құралдары және
Орталық Банк ақша-несиелік реттеуді жүргізу барысында бірқатар құралдарға ие
Орталық банк құралдарына келесі талаптар болып, оның жеке топтарға
Біріншіге коммерциялық банктерге ықпал ету жағдайлары жатады. Мысалы: ГФР-да
Екінші топқа барлық несие институттарына байланысты жүргізілетін шаралар жатады.
Алдыңғы талаптарды ескере отырып, орталық банк барлық құралдарын келесі
Дәстүрлі және дәстүрлі емес;
Әкімшілдік және нарықтық;
Жалпы ықпал етуі немесе селективті бағытталған;
Тікелей немесе жанама ықпал етуі;
Қысқа мерзімді, орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді.
Дәстүрлі емес операциялар халықаралық қаржы нарығындағы шарттарының өзгеруі салдарынан
Әкімшілікке белгілі бір нұмқауларға, ережелерге бағынатын құралдар жатады. Яғни
Нарықтық сипаттағы құралдарға орталық банктің Ұлттық несие жүйесіне ықпал
Соңғы оң жылдықта өнеркәсібі дамыған елдердің орталық банктері экономикалық
Орталық банктің экономикалық қадағалауы тікелей және жанама ықпал етуі
Ақша-несие саясатының маңызды құралдарының бірі ең төменгі резервтік талаптар
Қазақстанда 1993 жылғы қарашада ұлттық валюта – теңгені енгізген
инфляцияның қарқынын төмендетудегі Ұлттық Банктің талабы болды. Ақша-несие саясатын
Бастапқы кезде банктер үшін резервтік талаптар банктік емес мекемелер
1995 жылы Ұлттық Банк Экономикалық нормативтер жəне оларды Қазақстан
1997 жылы экономиканың жандану жəне инфляция қарқынының төмендеу үрдістері
тұлғалардың алдындағы банктердің барлық депозиттік міндеттемелерінің 10% деңгейінде белгіленді.
1998 жылы экономикадағы ахуал əлемдік қаржы нарықтарында дағдарысты құбылыстардың
1999 жылы Қазақстан экономикасының дамуы, негізінен, қолайлы сыртқы экономикалық
жағдайында қысқа мерзімді өтімділіктің тапшылығына немесе ресурстық базаның ықшамдалуына
бастап желтоқсан аралығында ғана экономикаға банктердің несиетері шамамен 1,6
2000 жылы шетелдік тауар жəне қаржы нарықтарындағы əрі ел
жинақтарын тарту үшін неғұрлым қолайлы жағдай жасауға бағытталды. Мəселен,
2001 жəне 2002 жылдары экономикалық дамудың оң нəтижелері одан
Ұлттық Банктің ақша-несие саясаты құралдарының арсеналы бірте-бірте кеңейді. Бұл
ЕтРТ нормативінің банктер өтімділігіне əсер етіп қана қоймай, сондай-ақ,
Сонымен бірге, 2002 жылғы тамызда Ең төменгі резервтік талаптар
Міндеттеме клиенттер депозиттерінің: клиенттердің орындалмаған төлемдері мен ақша аударымдары,
Міндеттемелерді есептеген кезде басқа банктер алдындағы міндеттемелер алынып тасталады.
Банктердің ЕтРТ орындаудың екі тəсілі белгіленетін болды: Бірінші тəсіл
Ең төменгі резервтік талаптарды айқындау кезеңі он төрт күнтізбелік
Резервтік активтерді қалыптастыру кезеңі де он төрт күнтізбелік күнді
Резервтік активтер: қолма-қол теңге; корреспонденттік шоттардағы, Ұлттық Банктің депозиттеріндегі
Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру)
Екінші тəсіл – айдың əрбір күніне депонирленген ақша сомасы
2003 жылы əлемдік қаржы нарықтарындағы тұрақтылық жəне əлемдік тауар
экономикалық өсу 2003 жылы да байқалды. ЖІӨ-нің нақты өсуі
2004 жылы Қазақстан экономикасы қарқынды дамуын жалғастырды, оған жүргізіліп
Сонымен бірге елдің қаржы секторын дамытуда да едəуір нəтижелер
Мəселен, 2004 жылдың басынан бері Ұлттық Банктің барлық реттеу
2004 жылғы 1 қаңтардан бастап «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Алайда, қадағалау функцияларының Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу
Агенттік жүзеге асыратын жағдай пайда болды, бұл белгілі бір
Бұл ретте, дамыған нарықтық экономикасы бар елдердің тарихи тəжірибесін
қарастыратын болсақ, бастапқыда ЕтРТ, негізінен, ақша-несие саясатының құралдары ретінде
уақытта көптеген еуропа елдерінде резервтік талаптар ақша-несие саясатының белсенді
Осындай жағдайда, əлемдік тəжірибені ескере отырып, Қазақстанда резервтік талаптар
Сонымен бірге, соңғы уақытта қолданылып жүрген əлемдік нарықтардағы үрдістер
2000 жылдан бастап 2004 жыл аралығындағы кезеңде ЖІӨ-нің өсуі
Сондықтан өткен жылдарға тəн, инфляция төмендемеген жағдайда, Ұлттық Банктің
2005 жылдың басынан бері ішкі жəне сыртқы факторлардың инфляцияға
Бұдан басқа, ақша-несие саясатын жүргізу кезінде артық өтімділік жəне
Сол уақытта, ҚҚА өзінің өкілеттігін пайдалана отырып, 2005 жылғы
Онда негізінен ЕтРТ орындаудың қатаң нормалары қарастырылған. Мəселен, оларға
Сондай-ақ ережеде резервтік активтерді қалыптастыру күніне дейін екі күн
Сонымен бірге, сыртқы жəне сол сияқты ішкі міндеттемелерді есептеген
Осыған қарамастан, елдің банк секторының артық өтімділігі жағдайын есепке
Қорытындысында, ЕтРТ тетігін «нəзік икемдеудің» басқа құралдарымен бірге пайдалануды
резервтік міндеттемелері мен активтерінің құрылымын жетілдіру жолдарын бір мақаланың
Ұлттық Банк инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері
Ұлттық Банк жыл ішінде өзінің нақты көрсеткіштегі əлсіз оң
Алдыңғы жылдарға тəн ресми ставкаларды біртіндеп төмендету саясаты инфляция
Ұлттық Банк 2004 жылы инфляцияның өсу қарқынын тежеу үшін
ставкалардың реттеу ықпалын күшейту шараларын қолданды. Атап айтқанда, қайта
Артық өтімділікті реттеу бойынша Ұлттық Банктің негізгі құралы бұрынғысынша
Ұлттық Банк жыл ішінде 561,8 млрд. теңгеге (2003 жылмен
2004 жылы сыйақы төлеуді қоса алғанда Ұлттық Банктің ноталарын
Қысқа мерзімді ноталар бойынша тиімді кірістілік 5,07%-дан 3,21%-ға дейін
инвестициялау құралы ретінде тартымдылығын қысқартуға жəне қаржы нарығындағы жағдайды
Айналыстағы қысқа мерзімді ноталар (кезең аяғында)
Ашық нарық операциялары Ұлттық Банк операцияларының маңызды түрі болып
2004 жылы мемлекеттік бағалы қағаздардың қайталама нарығында жүргізілген репо
Ұлттық Банк жүргізген репо операциялары
Кері репо операциялары 26,0 млрд. теңгеге жүргізілді, олар бойынша
2004 жыл ішінде Ұлттық Банк мемлекеттік бағалы қағаздарды сату
2004 жылы Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктердің депозиттерін Тарту
2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша «овернайт» банктік заемын
Өткен жылы 10,7 млрд. теңгеге «овернайт» заемы берілді (2003
теңге).
«ТК «АБС-Балқаш» ААҚ жəне Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығын
Тарату процесі аяқталған «КРАМДС банк» АБ бойынша 1,76 млрд.
2004 жылдың аяғында валюталық заемдар бойынша борыш сомасы 0,886
2004 жылы Ұлттық Банк вексельдерді қайта есепке алуды жүргізетін
Вексельдерді қайта есепке алу туралы Бас келісімдер 7 екінші
банктермен жасалды. 2004 жылы бірінші класты эмитенттер тізімінде 11
2004 жылдың аяғында Ұлттық Банк портфелінде 2,3 млрд. теңгенің
Ұлттық Банк 2004 жылы ақша сұранысы мен ұсынысына байланысты
2004 жылы теңгенің АҚШ долларына қатысты теңге бағамының нығаю
Ұлттық Банк бұдан былай да ақша-несие саясаты операциялары бойынша
Инфляциялық қысымды азайту үшін Ұлттық Банк қажет болған кезде
Ақша-несие саясатын қатайту Ұлттық Банктің ресми ставкаларының несиетер бойынша
қалыптасатын тəуекелдер мен факторлар сияқты нарықтық негізде қалыптасуға тиіс.
жағдайларда артық өтімділікті реттеудің басты құралы банктердің Ұлттық Банктегі
Алдағы үш жылдың ішінде өтімділікті шектеу бойынша көзделген шараларға
Ұлттық Банк қабылдайтын шешімдер процесінің тиімділігін арттыру үшін Ұлттық
Ұлттық Банк ресми қайта қаржыландыру ставкасының реттеу қасиетін күшейту
Ұлттық Банк инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері
жүргізді. Ақша базасының деңгейі жедел көрсеткіштердің бірі болып қалуда.
Бұл бірінші кезекте пайыздық ставкалар саясатына қатысты орын алды.
Ұлттық Банк өзінің саясатында экономикадағы ставкалар деңгейі нарықтық негізде
Тиісінше, өткен жылдарға тəн болған ресми ставкаларды жүйелі төмендету
Ең төменгі резервтік талаптар бұрынғы 6% деңгейінде сақталғанына қарамастан,
Ұлттық Банк 2005 жылы 1960,2 млрд. теңгеге қысқа мерзімді
Жоғары банктік өтімділікпен қатар осындай күрт өзгерудің себебі қысқа
Бұл ретте қысқа мерзімді ноталарды өтеу көлемі есептік кезеңде
Қысқа мерзімді ноталар бойынша тиімді кірістілік 3,21%-дан 2,24%-ға дейін
Осылайша, Ұлттық Банк ноталарды зейнетақы активтерін инвестициялау құралы ретіндегі
Айналыстағы қысқа мерзімді ноталар (кезең аяғында)
Қайталама нарықтағы репо операцияларының көлемі есептік кезеңде 477,4 млрд.
Кері репо операциялары 6,9 млрд. теңгеге жүргізілді, олар бойынша
2005 жыл ішінде Ұлттық Банк мемлекеттік бағалы қағаздарды сату
Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктердің депозиттерін тарту сияқты құрал
Тұтастай алғанда Ұлттық Банктің артық өтімділікті реттеу бойынша шығыстары
есептік кезеңде 10,5 млрд теңге болды.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша «овернайт» банктік заемын
Өткен жылы 9,1 млрд. теңгеге «овернайт» заемы берілді (2004
2005 жылдың аяғында валюталық заемдар бойынша борыш сомасы 0,708
2005 жылы Ұлттық Банк вексельдерді қайта есепке алуды жүргізетін
Вексельдерді қайта есепке алу туралы Бас келісімдер 8 екінші
Ұлттық Банк 2005 жылы ақша сұранысы мен ұсынысына байланысты
Ақша-несие саясатын жүргізу əдістерін жəне құралдарын жетілдіру. 2005 жылғы
Қаржы нарығындағы пайыздық ставканы реттеуді күшейту мақсатында қысқа мерзімді
Осы шаралар Ұлттық Банктің ақша-несие саясатының позициясында есептелген нақты
Ақша базасы жəне алтынвалюта резервтері бойынша мақсатты көрсеткіштерден инфляция
Осы қағидаттар инфляция жөніндегі мақсатты бағдарларды басшылыққа ала отырып,
Трансмиссиялық тетіктің үлгісіне ақша-несие саясаты құралдарының инфляцияға ықпал етуінің
Пайыздық (несиелік) арна банкаралық ақша нарығындағы ставкаларды өзгерту жəне
Трансмиссиялық тетіктің үлгісін құру үшін үлгінің негізіне, егер бұрын
Үлгіге 7 теңдеу жəне 20 айнымалы кіреді. Онда теңгенің
табылады. Ақша-несие саясатының құралдарынан басқа сондай-ақ импорт пен экспорттық
Трансмиссиялық тетіктің үлгісін құру үшін Ұлттық Банктің жəне Статистика
Трансмиссиялық үлгі бойынша есептеулердің нəтижесі Ақша-несие саясатының 2006-2008 жылдарға
Ұлттық Банк 2006 жылы ақша-несие саясатын 2006-2008 жылдарға арналған
қысқа мерзімді ноталар шығару, банктердің депозиттерін тарту, ең төменгі
Ұлттық Банк инфляциялық қысымды азайту мақсатында 2006 жылы:
- Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды көтеру жөніндегі
шараларды («қымбат ақша» саясатын жүргізу);
- екінші деңгейдегі банктердің артық өтімділігін алуға бағытталған шараларды
Бірінші топтағы шараларды іске асыру шеңберінде 2006 жылдың басынан
Қысқа мерзімді ноталар бойынша тиімді кірістілік бір жылда 2,24%-дан
2006 жылы Ұлттық Банктің операциялары бойынша ставкалар
Екінші топтағы шараларды іске асыру шеңберінде қаржы нарығындағы Ұлттық
Мəселен, 2006 жылы банктерден депозиттер 2005 жылғыға қарағанда 3,1
Ұлттық Банк, сондай-ақ Қаржы министрлігінен жылдық орташа 0,84% ставкамен
Ұлттық Банк 2006 жылы 3 827,0 млрд. теңгеге қысқа
Бұл ретте есепті кезеңде қысқа мерзімді ноталарды өтеу көлемі
2006 жылы қайталама нарықта «тікелей репо» операциялары жүргізілген жоқ.
2006 жыл ішінде Ұлттық Банк мемлекеттік бағалы қағаздарды сату
2006 жылғы 12 шілдеден бастап Ұлттық Банк Ең төменгі
алдындағы жəне резиденттік белгісіне қарамастан, борыштық бағалы қағаздар бойынша
Ақша-несие саясатының құралдарын қолдану 2006 жылы (345 млрд. теңгеден
Ақша-несие саясаты құралдарының инфляцияға ықпалының сапалық бағасын мынадай түрде
Ақша-несие саясаты шараларының инфляцияға ықпалының сандық бағасын транмиссиялық үлгінің,
«Байланыстырылған» өтімділік көлемі
Бұл ретте мынаны ескеру қажет. Біріншіден, ақша-несие саясаты шараларының
трансмиссиялық тетік шеңберінде жүреді. Бұл ақша-несие саясатының жекелеген шаралары
Жоғарыда баяндалған жағдайлардан инфляцияға əрбір шараның тікелей ықпалын бағалау
Трансмиссиялық тетік үлгісінің ақша базасын теңестіру банктердің Ұлттық Банктегі
Ақша массасының теңестірілуіне сəйкес басқа көрсеткіштер өзгермеген кезде ақша
Векторлық авторегрессивті үлгі бойынша алынған ақша массасына инфляцияның ықпалын
Ақша-несие саясатының құралдарын пайдалану 2006 жыл ішінде қаржы нарығының
Бұл нəтиже 2005 жылдың аяғында Пи-Стар үлгісі бойынша жасалған,
Инфляцияны жəне инфляциялық қысымды болжау, жел./жел., %
Осылайша, 2006 жылы қабылданған ақша-несие саясаты шаралары жыл
қорытындысы бойынша инфляцияның 2%-ға төмендеуіне себепші болды. Бұл ретте
Өткен жылы «овернайт» заемдарын беру жүзеге асырылған жоқ. Бұл
2006 жылдың аяғында валюталық заемдар бойынша борыш толықтай өтелді.
Вексельдерді қайта есепке алу туралы бас келісімдер 9 екінші
Ұлттық Банк 2006 жылы ақша сұранысы мен ұсынысына байланысты
Ұлттық Банк ақша-несие саясаты құралдарының көмегімен шетел валюталарын сатып
2006 жылы Ұлттық Банктің ішкі нарықтағы əр түрлі кезеңдердегі
Атап айтқанда, 2006 жылдың 1 жартысында екінші деңгейдегі банктер
Ұлттық Банк операцияларының ішкі нарықтағы сальдосы
2006 жылғы 3 тоқсанда, атап айтылғандай, ЕРТ тетігі өзгерді,
2006 жылғы 4 тоқсан банктер тарапынан Ұлттық Банктің құралдарына
Нəтижесінде, 2003 жылдан бері номиналдық айырбастау бағамы нығаю үрдісін,
мезгілде орын алып отырғаны туралы қорытынды жасауға болады.
Ақша-несие саясатын жүргізу əдістерін жəне құралдарын жетілдіру. 2006 жылы
Трансмиссиялық тетіктер үлгісі 2005 жылдың соңында əзірленді. Оған ақша-несие
Трансмиссиялық тетіктің үлгісін құру үшін үлгінің негізіне, егер бұрын
Теңгенің АҚШ долларына номиналды айырбас бағамы, ақша базасының көлемі,
Ақша-несие саясатының мынадай құралдары: Ұлттық Банктің репо операциялары бойынша
бағалардың индексі, Қаржы министрлігінің айналыстағы мемлекеттік бағалы қағаздарының көлемі,
2006 жылы Ақша-несие саясатының 2007-2009 жылдарға арналған негізгі бағыттарының
Трансмиссиялық тетіктің үлгісін өзгертуге үш түрлі себеп негіз болды.
шетел валютасын сату есебінен ғана емес, сонымен қатар валюта
Сондықтан да 2005 жылы пайдаланылған үлгімен салыстырғанда трансмиссиялық тетіктің
Біріншіден, репо ставкасының орнына экзогендік айнымалы ретінде қайта
қаржыландыру ставкасы енгізілді.
Екіншіден, ЕРТ есептеу əдістемесінің өзгеруіне байланысты «ЕРТ» пайыздық көрсеткіштерінің
(6% жəне 8%) енгізілуіне, ал міндетті резервтер бойынша деректердің
Үшіншіден, «Ұлттық Банктің валюта басымдығы» көрсеткішінің орнына валюта
басымдығынан Ұлттық қордың қаражатын айырбастау үшін пайдаланылған валютаның сомасын
Үш жаңа көрсеткішті енгізу ақша базасының теңдеуін ғана өзгертті,
Үлгінің маңызын арттыру үшін Ұлттық Банктің жəне Стастистика агенттігінің
Үлгі қалыптастырудың нəтижелері Экономикалық саясат жөніндегі кеңестің отырысында баяндалды.
Трансмиссиялық тетік үлгісінен басқа 2006 жылы Ұлттық Банкте трансмиссиялық
Ұлттық Банктегі болжау жүйесінің қолданылып жүрген инфрақұрылымына талдау жүргізілді,
2.3 Қазақстан Транмиссиялық Механизмінің үлгісі(ТМ-3 нұсқасы)
Ақша-несие саясатының мəні елдегі ақша тепе-теңдігін ұстап тұрудан, яғни
Орталық банк экономикалық белсенділікке ықпал ететін негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің
Соңғы уақытта көптеген орталық банктер пайыздық ставкалар арқылы монетарлық
көтере немесе төмендете отырып (ресми ставкалар), банктерден ақша тартуға
оның күтулеріне қатысты болады.
Қазіргі уақытта Ұлттық Банк халықаралық стандарттарға сəйкес келтіру, атап
Кез келген орталық банктің экономиканы дамытудағы негізгі үлесі –
болып табылады. Трансмиссиялық механизм (ақшалай өткізу механизмі) – бұл
Қазақстан трансмиссиялық механизмінің үлгісіне экзогендік (түсіндіретін) басқарушылар ретінде АКС
Алдыңғы нұсқамен салыстырғанда үлгінің жаңа нұсқасын лагтардың құрылымы жақсартылды,
макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамдары есептелді, екі нұсқа бойынша алынған болжамдар
1. Трансмиссиялық механизмнің үлгісін жасау тəсілін таңдау. Ақша-несие саясатының
Құрылымдық үлгілер (теңдеу) негізінен макрокөрсеткіштердің экономикалық іс-қимылдарын көрсететін теориялық
Əдетте, құрылымдық үлгінің теңдеуіне түсіндірілетін айнымалымен теориялық өзара байланысы
Іс-қимыл үлгілері (теңдеу) үлгіні жасау кезеңінде анықталған функционалдық өзара
2. Қазақстан трансмиссиялық механизмінің схемасы. Тұтастай алғанда ақшалай трансмиссия
1-қосымшада Қазақстан трансмиссиялық механизмі үлгісінің схемасы келтірілген. Онда үлгіге
Схемада біреуі екіншісін түсіндіретін кез келген екі айнымалы стрелкамен
Бұл ретте стрелканың басы түсіндіретін айнымалыны, соңы түсіндірілетін айнымалыны
негізгі арналарын бөліп көрсетуге болады:
Ақшалай арна. Ақша-несиетік реттеу саясатындағы өзгерістер ақша базасының жəне
теңге жəне валюта интервенциясы , ақша базасы
ақша массасы
экономикаға несиетер
ЖІӨ-нің оның əлуеттік деңгейден ауытқуы (gap GDP)
инфляция.
Пайыздық (несиетік) арна. Несие экономиканы қаржыландырудың маңызды көзі болып
ақша қаражатын шоғырландыру мерзімін ұлғайта отырып, банктердің депозиттік базасын
ҚҰБ репо ставкасы
ТОНИА ставкасы
несиетер бойынша ставка
несиетер
ЖІӨ-нің оның əлуеттік деңгейден ауытқуы (gap GDP)
инфляция.
Валюталық арна. Валюталық арнаға бірнеше «тармақ» кіреді.
Олардың біріншісі – əлемдік бағалардың инфляцияға бензин бағасының өзгеруі
мұнайдың əлемдік бағасы
инфляция (бензиннің ішкі бағалары арқылы).
Екінші «тармақ» ― импорттық бағалардың индексі өзгерісінің инфляцияға тікелей
импорттық бағалардың индексі инфляция.
Үшінші «тармақ» ― экспорттың валюта бағамының жүйелі өзгеруі жəне
экспорт
теңгенің айырбас бағамы
экономикаға несиетер
ЖІӨ
инфляция.
Бұл жерде валюта бағамының несиетерге əсерін түсіндіру талап етіледі.
Аталған арналармен қатар схемада бірқатар аралық арналарды, сондай-ақ кері
3. Айнымалыларды сипаттау. Трансмиссиялық механизмнің (ТМ) үлгісіне 10 теңдеу,
бөлінеді7. Экзогендік айнымалылар қатарына ақша-несие саясатының 5 құралы жəне
Эндогендік айнымалылар:
теңгенің АҚШ долларына бір тоқсанда орташа алынған номиналды айырбас
ақша базасының тоқсан соңындағы көлемі (RM),
ақша массасының (ақша сұранысының) тоқсан соңындағы көлемі (M3),
бір күндік несиетер бойынша кезең соңындағы банкаралық биржалық ставка
заңды тұлғаларға теңгемен берілген несиетер бойынша кезең соңындағы ставка
экономикаға несиетердің кезең соңындағы көлемі (KREDECON),
жиынтық ішкі өнімнің бір тоқсандағы көлемі (GDP),
жиынтық ішкі өнімнің оның əлуетті маңызынан ауытқуы (GDPGAP),
жылдық есептелген тоқсандық инфляция (желтоқсаннан желтоқсанға)– INF,
инфляциялық күтулер (INFEXPECT).
Экзогендік айнымалылар (АКС құралдары):
репо ставкалары бойынша ҚҰБ кезең соңындағы ставкасы (REPONBKRATE),
ҚҰБ айналыстағы қысқа мерзімді ноталарының кезең соңындағы көлемі (CIRCNOTE),
ЕДБ-дің ҚҰБ-гі депозиттерінің кезең соңындағы көлемі (DEPBWUNBK),
ҚҰБ тоқсандағы валюталық интервенциясы (INTVABK),
тоқсандағы ең төменгі резервтік талаптар (ЕРТ).
Басқа экзогендік айнымалылар
импорттың бір тоқсандағы көлемі (IMPORT),
экспорттың бір тоқсандағы көлемі (EXPORT),
импорттық бағалардың кезеңдегі орташа индексі (INDIMPRICE),
мұнайдың əлемдік бағасының кезеңдегі орташа деңгейі (oilpriceworld),
Қаржыминінің айналыстағы МБҚ кезең соңындағы көлемі (CIRCMF),
банк жүйесіндегі депозиттердің кезең соңындағы көлемі (DEPOZITINBWU),
айналыстағы қолма-қол ақша (орташа жалақымен өзара байланыс арқылы),
ел бойынша орташа айлық жалақы (wage),
жеке тұлғаларға мемлекеттік бюджеттен төленетін трансферттер (budj_fiz_trans).
Қосалқы айнымалылар ― бұл мынадай DUMMY-айнымалылар:
DUMMY1996Q22000Q1, DUMMY1999Q2, DUMMY1999Q32001Q4, DUMMY2000Q4,
DUMMY2002Q42004Q3, DUMMY2003Q4, DUMMY2004Q2, DUMMY2004Q4, DUMMY2005Q1,
DUMMY2005Q1Q2, DUMMY2005Q2. DUMMY-айнымалыларының атындағы əріптік-сандық символдар аралықты айқындайды, онда
Мысалы, DUMMY1999Q2 теңгенің еркін өзгермелі бағамын енгізуге байланысты күйзелістің
Сонымен бірге үлгіде мынадай белгілер қабылданған:
dlog(x) арқылы х айнымалысы логарифмінің өзгеруін өлшейтін оператор белгіленген,
салыстыратын оператор белгіленген, SA суффиксі айнымалы суффиксінің алдындағы маусымдық
d(x) жəне dlog(x) бірінші айырмашылығының (айнымалылардың жəне олардың логарифмдерінің
4. Трансмиссиялық механизм үлгісі Ұлттық Банктің жəне ҚР Статистика
Үлгінің 10 теңдеуі бар: теңгенің айырбас бағамы, ақша базасы,
Үлгіге кіретін теңдеулердің жобамен жартысында эндогендік көрсеткіш жəне экзогендік
Айырбас бағамына арналған теңдеу. Айырбас бағамының іс-қимылы теориялық түрде
мəні болып табылатын тауарлардың толық өзара бір-бірін ауыстырмауы жəне
Біз жоғарыда келтірілген себептер бойынша мынадай постулаттарға негізделген айырбас
Басқа да тең жағдайларда шетел валютасының ұлттық валюта бірліктеріндегі
Осыған ұқсас, сауда балансының жəне ағымдағы операциялар шотының тапшылығы
Осылайша айырбас бағамының теңдеуінде пайыздық ставка жəне сауда балансы
Құрылған теңдеудің мынадай түрі бар:
DLOG(EXRATE) = 0.13 * DLOG(EXRATE(-1)) - 0.072 * DLOG(EXPORT)
Құрылған теңдеуге сəйкес айырбас бағамы ақша массасына оң тəуелді
отырып, нақты ЖІӨ өсуі сондай-ақ ұлттық валютаның нығаюына алып
Теориялық түрде алғанда теңдеуде экспорт бойынша теріс байланыспен қатар
Күтілетін инфляцияның валюта бағамына əсер етуін жанама есепке алу
Сонымен қатар, айырбас бағамының инфляцияның алдыңғы мəндеріне тікелей оң
Пайыздық ставка осы теңдеуде айырбас бағамы үшін шамалы болды.
Эндогендік көрсеткіш жəне экзогендік көрсеткіштердің кейбіреуі DLOG арқылы көрсетілгендіктен,
Ақша базасының теңдеуі. Ақша базасы банктердің Ұлттық Банктегі коршоттарының
Ақша базасының қолма-қол ақшаға тəуелділігі қолма-қол ақшаның жалақымен өзара
Ақша базасына сондай-ақ ҚМ айналыстағы МБҚ көлемі əсер етеді.
Тұтастай алғанда ақша базасы теңдеуінің мынадай түрі бар:
DLOG(RM) = -0.032*DLOG(CIRCNOTE(-2)) + 0.49*DLOG(DEPOZITINBWU) - 0.12*DLOG(CIRCBONDMF(-4)) + 0.63*DLOG(WAGE)
Барлық экзогендік факторлардың ішінде банктердің ресурстық базасының өзгерісі жəне
өсуіне алып келеді.
Айналыстағы ноталардың жəне банктердің ҚҰБ-гі депозиттерінің көлемі өзгеруінің ақша
Егер банктердің ҚҰБ-гі коршоттарының ноталар сатып алудан туындаған азаюын
Айналыстағы қысқа мерзімді ноталардың 1% ұлғаюы базаны 0,032% азайтады.
Ұлттық Банктің шетел валютасының интервенциясын (сатып алуды) ұлғайтуы ақша
Банктердің ҚҰБ-гі депозиттерінің банктердің ҚҰБ-гі коршоттарының бұрынғы деңгейін қалпына
ҚМ айналыстағы МБҚ көлемінің ұлғаюы банктердің ҚҰБ-гі коршоттарын азайта
Ақша массасының теңдеуі. Ақша массасының төменде келтірілген теңдеуі ақша
резервтер ― депозиттер қатынасын айқындайды. Резервтерде шетел валютасының көп
DLOG(M3) = 0.48* DLOG(RM) + 0.14* DLOG(EXPORT(-2)) + 0.0025
DUMMY1996Q22000Q1 * DLOG(EXPORT) - 0.073* DUMMY2003Q4 + 0.040 (3)
Ақша массасының теңдеуі икемділіктің мынадай коэффициенттерін көрсетеді. Қалған көрсеткіштер
Банкаралық ақша ставкасының теңдеуі. Ақша-несие саясаты нақты экономикаға қаржы
Инфляцияның өсуі (бағаның жалпы деңгейінің өсуі), атап айтқанда, ақша
Пайыздық саясаттың экономиканың нақты секторына əсер ету тұрғысынан алғанда
Жоғарыда айтылғандар мына теңдеумен сəйкес келеді:
TONIA = 0.65* REPONBKRATE + 0.33* INFSA(-3) - 4.09*
Бұл теңдеу ҚҰБ тарту ставкасы (бұл жағдайда – ҚРҰБ
Банк жүйесі депозиттерінің 1% төмендеуі банкаралық ақша ставкасының 4,09%
Заңды тұлғаларға несиетер бойынша банктік ставканың теңдеуі. Банкаралық пайыздық
Экономикаға несиетер бойынша ставканың басқа индикаторларынан ақша массасының көлемін,
банкаралық ақша ставкасымен өзара байланыста болады:
KREDTENURRATE = 0.70* TONIA(-2) + 4.04 * DLOG(M3(-3)) +
Банк жүйесінің экономикаға несиетері бойынша теңдеу. Осы үлгідегі ең
Несиетер бойынша қысқа мерзімді пайыздық ставкалардың көлемге жиынтық əсер
ставкаға кері тəуелді болады.
Осылайша алғанда ақша массасының өсуі қарыз алу құнын төмендетеді
Банктердің ресурстық базасының өсуімен бірге экономикаға несиетер көлемінің өсетіні
ЖІӨ өсуі тауарлар мен қызмет көрсетулер ұсынысын ұлғайтады, бұл
Импортерлердің несиетік ресурстарды пайдалануы несиетер көлемінің импорт көлеміне оң
Ұлттық валютаның айырбас бағамының өзгеруі экономиканың жиынтық шығыстарына салыстырмалы
Нəтижесінде бізде экономикаға несиетердің мынадай теңдеуі болады:
DLOG(KREDECON) = 0.28*DLOG(KREDECON(-1) - 0.14*DLOG(KREDTENURRATE(-4)) +0.28*DLOG(M3(-3)) + 0.24*DLOG(DEPOZITINBWU) +
Сандық сипаттамаларға қатысты мыналарды айтуға болады. Банк жүйесіндегі депозиттердің
бағамының 1% ұлғаюы – 0,0033% ұлғаюына алып келеді.
ЖІӨ-ге арналған теңдеу. Экономикалық өсудің негізгі факторлары еңбек жəне
DLOG(GDP) = - 0.97*DLOG(GDP(-2)) + 0.25*DLOG(KREDECON(-4)) + 0.092*
DLOG(EXPORT(-3)) - 0.24*DLOG(IMPORT(-1)) + 0.66* DLOG(M3(-1)) + 0.17*
DUMMY2003Q4 + 0.15*DUMMY2004Q2 (7)
Осы үлгіге сəйкес экономикаға несие 1% ұлғайған кезде шығарылым
ЖІӨ-нің оның əлуетті деңгейінен ауытқуы. Инфляцияның теңдеуі Филлипстің қорытылған
Əлуетті ЖІӨ-ді əртүрлі тəсілдермен бағалауға болады. Бірінші тəсіл –
Теңдеу (8) ЖІӨ гэп (gap) деп аталатын ЖІӨ-нің оның
GDPGAP = GDP - GDPPOT, (8)
Мұндағы GDPPOT=HP(GDP) (8а).
Филлипс қисығын құру үшін инфляциялық күтулерді де құру қажет.
Инфляциялық күтулерге арналған теңдеу. Экономикалық агенттер өздерінің болашақ ақша
Эконометрикалық үлгілерде инфляциялық күтулерді бағалауға əр түрлі тəсілдер қолданылады.
Біріншіден, жақсы сарапшылар немесе нақты сектордың жақсы ұйымдастырылған мониторингі
Екіншіден, инфляциялық күтулерге басқарушы көрсеткіштердің, атап айтқанда ақша-несие саясаты
Инфляциялық күтулердің үлгісін жасау экономикалық субъектілердің күтулерін қалыптастыру тəсілі
Бейімді күтулер процесі уақыттың əрбір сəтіндегі инфляцияның нақты мəні
мөлшері айнымалының нақты жəне күтілетін мəндері арасындағы айырмашылыққа теңбе-тең
Ең жуық жақындаулар экономика субъектілерінің орталық банктің болжамдарына рұқсаттары
Инфляциялық күту теңдеуінің үлгісінде 0,5 калибрлеу коэффициентімен рационалдық күтулер
INFEXPECT = 0.5*INFSA(-1) + 0.5*INFSA (+1), (9)
яғни, инфляциялық күтулер уақыттың өткен сəтіндегі инфляция мен уақыттың
Инфляция теңдеуі. Инфляция теңдеуі əдетте Филлипс қисық сызығы нысанымен
Экономикалық дүрбелең кезінде жұмыссыздық, əдетте азаяды жəне табиғи деңгейден
Филлипс қисық сызығы (заң) ұзақ мерзімді жоспарда инфляцияның тұрақты,
Кейде жұмыссыздықтың орнына инфляция үлгілерінде оның эмпирикалық айқындалатын теңбе-тең
Оукен заңына сəйкес жұмыссыздық деңгейі мен жалпы ұлттық өнім
Филлипстің қисық сызығы сол сияқты инфляциялық күтулерді енгізумен күшейтілуі
Осылайша, экономистер соңғы уақытта күтулермен күшейтілген түрлендірілген Филипс қисық
INFSA = 0.23*INFEXPECT + 3.60*DLOG(INDIMPRICE) + 0.0048*GDPGAP +2.56*DLOG(M3)+ 1.70e-005*BUDJ_FIZ_TRANS(-1)
Біз құрған инфляция теңдеуі Чехия Банкі инфляциясының тиісті теңдеуіне
Инфляция теңдеуіне атап айтылған айнымалылардан басқа түсіндіретін айнымалылар ретінде
Инфляцияға əр түрлі əлеуметтік бағдарламалардың ықпалын бағалауға мүмкіндік алу
Осы теңдеуде икемділік коэффициентін есептеу мүмкін болмайтынын байқаймыз, өйткені
5. Үлгіні статистикалық бағалау. Үлгіде айнымалы барлық теңдеулердің статистикалық
Рекурсивтік қалдықтар сынақтары, CUSUM жəне рекурсивтік коэффициенттер теңдеулер коэффициенттерінің
6. Теңдеулердің болжамды қасиеттерін бағалау. Үлгіге кіретін əрбір теңдеу
2σ аралықта). Нақты деректері мезгіл-мезгіл 5% мəнді сенімгерлік аралықтың11
Мысал ретінде инфляция теңдеуі үшін үлгінің орталық теңдеуі сияқты
1-суретте инфляцияны ретроспективтік болжау жəне 5%-1 мəнді сенімгерлік аралығы
Олардың арасында өсімдерді болжаудың орташа квадраттық қателерінің мəнін есептейтін
Болжаудың орташа квадратталған қателерінің мəнін құрайтындар (кестедегі соңғы үш
қателер үлесіндегі қателердің жалпы көлемінде автоматты түрде үлкен үлесін
Шындығында, ретроспективті болжамды нақты деректермен салыстыру келтірілген 2- суреттен
Басқаша айтқанда, болжам жəне нақты деректер 95% ықтималдықпен бір-біріне
(1-2-суреттерде мынадай белгілеулер қабылданған: INFSAf ― инфляцияны ретроспективтік болжау,
7. Экзогендік көрсеткіштерді болжау сценарийін (базалық сценарийді) əзірлеу.
Эконометрикалық үлгілерді пайдалана отырып болжау үшін болжанатын уақыт кезеңіне
Сценарийді жасау кезінде Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылдарға арналған əлеуметтік-экономикалық
Нəтижесінде 2006-2008 жылдары экзогендік көрсеткіштердің болашақтағы іс-əрекетіне қатысты мынадай
орташа айлық жалақы жылына орташа алғанда 8% өседі;
жеке тұлғаларға мемлекеттік бюджеттен төленетін трансферттер, жылына орташа алғанда
мұнайдың əлемдік бағасы, экспорттың, импорттың көлемі, банк жүйесіндегі депозиттердің
2-кесте Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылдарға арналған əлеуметтік-экономикалық орташа мерзімді
Мұнайдың əлемдік
бағасының деңгейі, долл./
баррель*
Экспорт, млн.
АҚШ долл.**
Импорт, млн. АҚШ
долл. **
Банк жүйесіндегі
депозиттер, млрд. теңге *
2005 48 25588 16777 1590
2006 47 25328 18055 2093
2007 44 25470 19435 2677
2008 40 25563 21112 3265
болжамды кезеңде Қаржыминінің айналыстағы МБҚ-ның көлемі шамамен 2005 жылдың
импорттық бағалар индекстерінің болжамы болжанатын кезеңге арналған нақты деректер
шетел валютасы өктемдігінің орташа жылдық көлемі (таза сатып алынуы)
ҚРҰБ репо операциялары бойынша ставка12 2006 жылы 1,8%-дан 2008
ҚРҰБ-нің айналыстағы қысқа мерзімді ноталарының көлемі орташа алғанда 150
ЕДБ-дің ҚҰБ-дегі депозиттері (ағымдағы шоттардан басқасы) үш жылдың ішінде
8. Эндогендік көрсеткіштерді болжау (үлгі бойынша есептеу). Экзогендік көрсеткіштер
4-кесте жəне 1-қосымшаның суреттері 2005-2007 жылдары АКС жəне Қазақстан
Ал ақша массасы бойынша болжамдардағы айырма біршама аз, ол
Ақша базасы жəне ақша массасы бойынша болжамдардағы дəлдіктің айырмасы
4-кесте.
Трансмиссиялық үлгі бойынша базалық сценарий
Инфляция,%
(желтоқ-
саннан
желтоқсан-
ға) , *
Инфляция, %,
бір жылға
орташа
алғанда
Ақша базасы,
млрд. теңге, * Ақша
массасы,
млрд. теңге,
*
Айырбас
бағамы,
теңге/$, *
Экономикаға
несиетер,
млрд. теңге, * Заңды тұлғаларға
Теңгедегі несиетер
бойынша ставка,
%, *
2006 6,9 7,4 758 2710 133 3048 15,0
2007 7,3 7,4 925 3497 133 3812 14,6
2008 8,1 7,6 1011 4281 134 4512 14,7
Анықтама ретінде: 2005-2007 АКС, Қазақстанның 2006-2008 жылдарға арналған əлеуметтік-экономикалық
дамуының орташа мерзімді жоспары жəне ішкі болжамдар:
инфляция, %
(желтоқсаннан
желтоқсанға) , * Инфляция, %
бір жылға орташа
алғанда Ақша базасы,
млрд. теңге, *
Ақша массасы,
млрд. теңге, *
Айырбас бағамы,
теңге/$, *
Экономикаға
несиетер, млрд. теңге, *
Заңды тұлғаларға
Теңгедегі несиетер
бойынша ставка,
%, *
2006 4,6-6,0 4,8-6,2 1022 2760 127 2520 12,7-14,7
2007 4,4-5,8 4,1-5,5 1248 3470 124 3132 11,5-13,5
2008 4,3-5,5 4,1-5,3 1490 4200 120 3852 9,3-11,3
* кезең соңында
Айырбас бағамының ағымдағы болжамы өткен жылғы болжаммен салыстырғанда теңгенің
2005-2008 жылдарға арналған экономикаға несиетер болжамдарымен салыстырғанда жаңа болжамдар
Өткен жылы жылдық көрсеткіште 5,5%-6,2% болжанған инфляция аралығының орнына
Тұтастай алғанда, жылдық көрсеткіштегі инфляция (желтоқсаннан желтоқсанға дейін) алдағы
Нүктелі бағалаудың орнына белгілі бір аралыққа инфляцияның шынайы орташа
5-кестеде (µ-σ, µ+σ) сенімгерлік аралықтың сандық өлшемдері шығарылған. Кесте
3-сурет
5-кесте
Инфляцияны болжау үшін 67%-дық сенімгерлік аралықтар
Жылдық инфляция (желтоқсаннан
желтоқсанға),% Орташа жылдық инфляция,
%
2006 4,7-7,2 6,9-7,4
2007 5,6-8,0 7,1-7,6
2008 5,4-8,1 7,1-7,6
Бұдан əрі, үлгінің коэффициенттерінің тұрақтылығын тағы да растау үшін
Қорытынды жəне зерттеудің одан кейінгі бағыты.
Зерттеу, біріншіден, өткен болжамдармен салыстырғанда трансмиссиялық үлгініңағымдағы болжамдарының бірізділігінің
Кейінгі зерттеулерде мыналарды қамту жоспарлануда:
1. Үлгінің болжамдық қасиетін одан əрі тексеру үшін əртүрлі
2. Инфляциялық таргеттеу кезінде трансмиссиялық механизм үлгісін пайдалану əдістемесін
3 Бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қазіргікезеңдегі ақша-несие саясатының
3.1Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі негізгі бағыттар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қалыптасып отырған практикада жыл сайын
2007 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алдында тұрған міндеттерді
2007 жылы Қазақстан Республикасындағы жылдық инфляция (өткен жылдың желтоқсанымен
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі осы жағдайларда екі жылға алға,
Қазақстан экономикасының соңғы жылдардағы дамуының кейбір ерекшеліктері
Əлемдік экономикадағы қаржылық сілкініс Қазақстан Республикасы экономикасының сыртқы тəуекелдерге
Қазақстан Республикасы экономикасының қаржы секторының соңғы жылдардағы өсуі де
Банктердің құрылыс саласын жəне жылжымайтын мүлік нарығын басымдықпен кредиттеуі,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жəне Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын
Сонымен қатар əлемдік қаржы нарықтарында туындаған проблемалар банк жүйесінің
Тəуекелді қайта бағалау, қаржы жүйесіндегі қорландыруға қатысты қиындық Standard
2007 жылғы макроэкономикалық даму өлшемдері
Əлемдік қаржы жəне тауар нарықтарының дамуы
Əлемдік экономика 2007 жылдың бірінші жартыжылдығында жоғары қарқынмен дамыды.
Сонымен қатар, əлемдік қаржы нарығы 2007 жылдың бірінші жартыжылдығында
Валюта нарықтарында АҚШ долларының əлсіреуімен, еуроның, фунт стерлингтің нығаюымен
2007 жылдың екінші жартыжылдығында дамыған экономикалардың өсу қарқыны төмендеді.
АҚШ-та өсудің бəсеңдеуіне «sub-prime» ипотека дағдарысы жəне нəтижесінде тұтынушылық
Тəуекелдердің өсуі портфельдік инвесторлар капиталды дамушы нарықтардан шығаруға алып
Бірқатар орталық банктер, атап айтқанда АҚШ Федералдық резервтік жүйесі,
Тұтастай алғанда, əлемдік экономика негізгі көзі əлемдік қаржы нарықтарындағы
Əлемдік экономика қаржы нарығындағы тұрақсыздықпен қатар тауар нарықтарындағы бағалардың
2007 жылы негізгі металдар мен азық-түлік өнімдерінің бағаларының да
Негізгі дəнді дақыл өндіруші елдердегі өнімнің төмен болуы, өсімдік
Мəселен, ХВҚ деректері бойынша бидайдың əлемдік бағасы (Канада) 2007
Əлемдік қаржы жəне тауар нарықтарындағы теріс үрдістер салдарынан əлемнің
Қазақстан Республикасының төлем балансы жəне теңгенің айырбас бағамы
Əлемдік тауар нарықтарындағы бағалардың өсуі Қазақстан Республикасының экспорттық кірістірінің
Ағымдағы операциялардан кірістер (негізінен тауар экспортынан түскен түсімдер) өткен
Шетелдік тікелей инвестициялардың нетто-ағынының айтарлықтай өсуі салдарынан (2007 жылғы
Шетелдік тікелей инвесторлар қайтарған сомалар ағымдағы шот бойынша шығыстардың
Ағымдағы операциялар шоты бойынша дефициттің ұлғаюы да банк секторының
Тікелей инвесторларға дивидендтер төлеу жəне халықаралық қызмет көрсетуге жұмсалған
Мəселен, 2007 жылдың бірінші жартыжылдығында қаржыландырудың банк секторының сыртқы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтынвалюта резервтері бірінші жартыжылдықта 3,2
Капитал нарықтарындағы ғаламдық дағдарыстың көрінуі 2007 жылғы тамыздан бастап
2007 жылғы үшінші тоқсанда банктер 4,2 млрд. АҚШ долл.
Шетел валютасына ұсыныстың қысқаруы жағдайында сұраныстың өсуі Қазақстан Республикасы
Əлемдік капитал нарықтарындағы оқиғалардан кейін банктерде шетел валютасындағы өтімділік
Орта мерзімді перспективада теңгенің АҚШ долларына қатысты нығаюын айқындайтын
Макроэкономикалық жəне қаржылық көрсеткіштер
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы экономикалық дамуы соңғы 7 жыл
Экономикадағы жұмыспен қамтудың өсуі жалғасуда. 2007 жылғы 11 айдың
Сонымен қатар, 2007 жылғы үшінші тоқсанда экономиканың тау-кен өндіру
Қаржы секторындағы, ең алдымен банк сегментіндегі жағдайдың дамуы 2007
Тартылатын ресурстардың біраз бөлігі отандық экономиканы кредиттеуді ұлғайтуға бағытталды.
Болып жатқан оқиғалар аясында қаржы секторындағы жағдайдың өзгерісін сақтықпен
Резиденттердің банк жүйесіндегі депозиттері 23,6% өсті, ал халықтың депозиттерінің
Сырттан қарыз алуға жасалған шектеулерге, əлемдік қаржы нарықтарындағы ставкалардың
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2007 жылға арналған Ақша-кредит саясаты
Инфляция бойынша қол жеткен мақсатты бағалау
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми деректері бойынша 2007 жылдың
Базалық инфляция (жеміс пен көкөніс, бензин мен көмір бағаларының
2007 жылы инфляциялық үдерістер əр түрлі бағыттағы сипатта болды.
Жылдың басында инфляцияның өсу қарқынның төмендеуі байқалды: жылдық инфляция
2007 жылдың екінші жартыжылдығында Қазақстан Республикасының экономикасындағы инфляциялық үдерістер
Нəтижесінде инфляцияның жылдық деңгейі 2007 жылдың қорытындысы бойынша соңғы
2007 жылғы инфляциялық қысымның күшеюі бірнеше жылдар бойы əсер
Шетел валютасының ағыны, жиынтық сұраныстың жоғары өсу қарқыны, 2006
Жоғарыда аталып өткендей, əлемдік нарықтарда 2007 жылғы тамызда бірқатар
Осы өнімдердің бағасының өсуі басқа да азық-түлік тауарларына да
Осылайша, көрсетілген факторлардың əсер етуі нəтижесінде Қазақстан Республикасы Ұлттық
Ақша-кредит саясатының 2007-2009 жылдарға арналған негізгі бағыттарына сəйкес 2007
2007 жылдың қорытындысы «мұнайдың жоғары бағалары» сценарийінің жүзеге асырылып
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің баға тұрақтылығын ұстап тұру жөніндегі
2007 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-кредит
Шетел валютасындағы артық өтімділікті реттеуге валюта режимін ырықтандыру себепші
Қысқа мерзімді ноталар шығару 2007 жылдың бірінші жартыжылдығында ақша-кредит
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2007 жылғы 1 наурыздан бастап
2007 жылғы қаңтар-шілде аралығында екінші деңгейдегі банктерден 4,1 трлн.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2007 жылғы қаңтар-шілде аралығында ішкі
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қысқа мерзімді ноталарын шығару арқылы
2007 жылғы 11 ай бойы қайта қаржыландырудың ресми ставкасы
Қазақстан Республикасы Ұлттық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2007 жылдың екінші жартыжылдығында жағдайдың
Банктерді теңгедегі қысқа мерзімді өтімділікпен қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қайта қаржыландыру заемдарының
2007 жылғы тамыз - желтоқсан аралығындағы кезеңде Қазақстан Республикасының
2007 жылғы тамыздан бастап банктер тарапынан қысқа мерзімді ноталарға
Нəтижесінде айналыстағы ноталардың көлемі 228,9 млрд. теңгеге дейін (тұтастай
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2007 жылғы тамыз-желтоқсанда ішкі валюта
Екінші деңгейдегі банктердің өтімділігін 2007 жылғы тамыз-желтоқсанда 58,2 млрд.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі тамызда ең төменгі резервтік талаптар
Сонымен қатар, 2007 жылғы шілдеде ең төменгі резервтік талаптардың
Дегенмен банктердің өтімділікпен байланысты проблемаларының туындауына байланысты ең төменгі
Ақша ұсынысының өсу қарқынының айтарлықтай төмендеуі Қазақстан Республикасы Ұлттық
3.2.Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің басымдықтары
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі басымдағы инфляциялық таргеттеу қағидаттарына
Осы кезеңде ақша-кредит саясатын жүргізудің балама қағидаттарын қолдану немесе
Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу шеңберінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу ақша-кредит саясатын жетілдіру бойынша əдіснамалық
Қазақстан Республикасы
1-тарауда жазылғандарды ескере отырып, Қазақстан Республикасының 2008-2009 жылдардағы экономикалық
Қазақстан Республикасы соңғы жылдарда бірінші рет экономикалық өсудің айтарлықтай
Əлемдік экономиканың даму перспективасына қатысты болып отырған айқындалмаушылық бағалау
Осыған байланысты Қазақстан экспортының (мұнай, металдар) негізгі позицияларына əлемдік
Осындай жағдай, бір жағынан, экспорттық түсімдердің Қазақстан Республикасына айтарлықтай
Осылайша, шикізат тауарлары экспортынан кірістердің айтарлықтай өсуіне қарамастан, Қазақстан
Энергия тасымалдауыштар мен басқа шикізат тауарларын экспорттау үшін қолайлы
Осы жағдайларда Қазақстан Республикасының банк секторының экономиканы кредиттеу көлемі
Қазақстан Республикасы экономикасының одан əрі дамуы сондай-ақ Қазақстан Республикасы
Сонымен қатар əлемдік қаржы нарықтарындағы жағдайдың нашарлауы жалғасатын нұсқаны
Осыған байланысты экономиканың дамуының: базалық жəне пессимистік 2 сценарийі
Базалық сценарий кезінде ағымдағы операциялар бойынша айтарлықтай дефициттің (5
ЖІӨ-нің нақты өсуі 2008 жылы 5%, ал 2009 жылы
Экономикалық өсу қарқынының бəсеңдеуі тауарлар импортына деген қажеттіліктің төмендеуіне
Осы сценарий үшін нақты сектор мен төлем балансы көрсеткіштерінің
Пессимистік сценарий кезінде банктердің резидент еместер алдындағы міндеттемелерінің орындалуы
Сыртқы ресурстарға рұқсаттың болмауы жағдайында сыртқы борыштық міндеттемелерге қызмет
Бұл теңгенің айырбас бағамына оның əлсіреуі жағына қарай біршама
Бұл сценарийдің шегінде Қазақстан Республикасында 2008 жəне 2009 жылдары
Нақты сектор мен төлем балансы көрсеткіштерінің болашақтағы динамикасына қатысты
Екі сценарийді іске асырудың жылдық инфляцияның біршама бəсеңдеуін болжайтынын
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-кредит саясатының
Егер ЖІӨ, мемлекеттік шығыстар жəне Қазақстан Республикасының құзыретіне жататын
Орташа жылдық инфляция есебінің ерекшеліктері
2008 жылы орташа жылдық инфляция жылдық инфляция айтарлықтай төмендеген
Орташа жылдық инфляцияны есептеу кезінде соңғы 2 жылдағы инфляциялық
Осылайша, орташа жылдық инфляцияны есептеу қатарынан 24 айды қамтуды
Бұл ретте 2007 жылдың екінші жартыжылдығындағы инфляциялық қысым 2008
Ақша-кредит саясатының 2008 жылға арналған шаралары.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің іс-қимылдары экономика дамуының базалық немесе
Əлемдік жəне отандық экономикаларда қалыптасқан жағдайдың өзгерісіне əсер ете
Ақша-кредит саясатының екі сценарийді жүзеге асыру кезіндегі шаралары
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2008 жылы ақша-кредит саясатының құралдарын
Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы ақша нарығындағы жағдайға жəне инфляция
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі екінші деңгейдегі банктерге мемлекеттік жəне
Коммерциялық вексельдермен қайта есепке алу операциялары жүргізу практикасы толық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін
Ақша-кредит саясатының базалық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бірқалыпты қатаң ақша-кредит саясатын жүргізетін
Қысқа мерзімді ноталар шығару, екінші деңгейдегі банктердің депозиттерін тарту,
Қажет болған кезде жəне сұраныс туындаған жағдайда Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі теңгенің айырбас бағамына оның əлсіреу
Ішкі инвестициялық жəне тұтынушылық сұраныстың айтарлықтай төмендеуі төлем балансындағы
Ақша-кредит саясатының пессимистік сценарийді жүзеге
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолдаушы ақша-кредит саясатын жүргізетін болады.
Бұл ең төменгі резервтік талаптардың қолданылып жүрген нормативтерінің айтарлықтай
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі банктерге біршама көлемде тікелей ұзақ
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алтынвалюта резервтерін елдің өзінің халықаралық
Ішкі инвестициялық жəне тұтынушылық сұраныстың тарылуы төлем балансындағы жағдайды
6-кесте. 2008-2009 жьлдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
кезең соңына
2007 (факт) 2008 (болжам) 2009 (болжам)
Инфляция (орташа алғанда кезеңдегі), % - жыл соңында, %
Ресми қайта қаржыландыру ставкасы, % 11,0 10,0 9,0
Ақша базасы, млрд. теңге
өзгеріс, %-бен 1464
-2,5 1681 14,8 1878 11,7
Ақша массасы, млрд. теңге
өзгеріс, %-бен 4614* 25,5* 4998 8,3 6173 23,5
Резиденттердің депозиттері, млрд. теңге 3874* 4167 5124
Банктердің экономикаға кредиттері, млрд. теңге 7256* 8220 9848
Экономиканы монеталандыру деңгейі, % 38,6* 31,6 33,1
7-кесте. 2008-2010 жылдарға арналған ақша-кредит саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
кезең соңына
2007 (факт) 2008 (болжам) 2009 (болжам)
Инфляция (орташа алғанда кезеңдегі), % - жыл соңында, %
Ресми қайта қаржыландыру ставкасы, % 11,0 8,0 6,0
Ақша базасы, млрд. теңге
өзгеріс, %-бен 1464
-2,5 1410
-3,7 1402 -0,6
Ақша массасы, млрд. теңге
өзгеріс, %-бен 4614* 25,5* 4088 -11,4 4088 0,0
Резиденттердің депозиттері, млрд. теңге 3874* 3384 3438
Банктердің экономикаға кредиттері, млрд. теңге 7256* 6570 6656
Экономиканы монеталандыру деңгейі, % 38,6* 28,0 25,6
* 2007 жылдың алдын-ала мəліметтері бойынша
ҚОРЫТЫНДЫ
Ақша-несиелік реттеу - бұл ақша-несие саясат жүйесін реттейтін мемлекет
Ақша-несие саясаты әрқашан тұрақтылыққа, экономиканың тиімді қызмет етуіне, ақша
Мұндай саясаттын құрастырушылары болып ашық нарықтағы операциялар, есепті саясат,
Бастапқыда Ұлттық Банкінің негізгі қызметі болып ақша эмиссиясын шығару
Ақша-несие саясатын жүзеге асыра отырып Ұлттық Банк коммерциялық банктер
коммерциялық банктердің бір бөлігіне ықпал ету өлшемі;
несиеті аспабтарға тиесілі шаралар- рестрикциондық саясатты жүргізу.
Екі топқа жататын аспабтар бейтараптану талаптарына сәйкес келу керек,
Қазақстан алдында бір мезгілде шешуді қажет ететін үш масштабты
инфляция деңгейінің одан әрі төмендеуі;
өндірістің өсу элементтерін тұрақтандыру;
құрылымдық институциондық реформаны іске асыру;
Мемлететте осы уақытқа шейін барлық салада экономиканы реформациялау процессі
Бүгінгі күнге ақша несие саясатының негізгі бағыттары болып, инфляциялық
Белгілеу керек, Ұлттық Банк 2004-2006 жылдағы ашық нарықтағы операцияларына
Ақша-несие саясаты экономикалық саясаттың бірден бір элементі болып табылады.
Ақша несие саясатының тиімділігі анықталған уақыт мерзімінен кейін ғана
Ақша-несие саясаты тиімді болады егер ол басқа өлшемдермен үйлессе.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Конституция Республики Казахстан
2. Гражданский Кодекс Республики Казахстан
3. Стратегия развития Казахстана до 2030 года
4. Закон РК «О Национальном банке Республики
5. Закон РК «О банках и банковской
6. Закон « О лицензировании» от 17.04.1995г.
7. Закон « Об акционерных обществах» 2003г.
8. Закон РК «О государственном регулировании и
9. Закон РК «О рынке ценных бумаг».
10. Закон РК «О денежной системе Республики Казахстан» от
11. Журнал « Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане» №2.
12. Журнал « Внешнеэкономическая деятельность вКазахстане» №11 2005г.
13. Закон РК «О страховой деятельности» от 18.12.2000г.
14. Закон РК «О платежах и переводах денег
15. Закон РК «О Вексельном обращении в
16. Искаков У.М., Бохаев Д.Т., Рузиева Э.А.
17. Адамбекова А.А., Корнилова Л.П. Финансы
18. Видяпина В.И. «Экономическая теория» -Москва-2005г.
19 Чепурин М.Н. « Курс
20. Хамитов Н.Н., Байбулатов Р.А. Банковский надзор
20. Хамитов Н.Н. Корнилова Л.П. Управление
21. Сейткасимов Г.С. «Деньги, кредит, банки.-Алматы, Экономика,1996г.
22. Сейткасимов Г.С. «Банковское дело» – Алматы: Каржы-Каражат,1998г.
23. Лаврушин О.И. «Банковское
24. Балабанов И.Т.
25. Уильям Ф.Шарп, Гордон Дж.Александер, Джеффри В.Бейли. «Инвестиции»
26. Мельников В.Д., Ли В.Д. «Общий курс финансов», институт
27. Ли В.Д. Тусеев М.Х. «Государственные финансы
28. Фишер С. Д. Дорнбуш Р., Шмалензи Р.
29. Выступление Президента Республики Казахстан на 4 Конгрессе финансистов
30. Долан
31.
32.
33. Годовой отчет
34. Годовой отчет
35. Годовой отчет
36. Годовой отчет
37. Журнал «
38. Журнал «
39. Журнал
40. Журнал
Қолданылған әдебиеттер:
“Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы” заңы, 30.03.95ж.
“Банк және банк қызметі туралы” заңы, 31.08.95ж.
Указ Президента РК об утверждений отчета НацБанка РК за
Постановление Правления Национального Банка РК № 518 от 8
Постановление Совета Директоров Национального Банка РК от 30.01.03г.№ 58.
Постановление Правительства Республики Казахстан от 26.12.05г. № 1370.
Постановление Правления Национального Банка РК 3 августа 2004 года
Дж. Доллан, Колин Д.Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбелл, «Деньги. банковское
Ұлттық Банкінің жылдық есеп беруі (2004-2005 жылдар).
Б.К. Иришев «Денежно-кредитная политика: концепция и механизм» , Алматы,
Р.М. Нуреев «Деньги, банки и денжно-кредитная политика», Москва, АО
“Общая теория денег и кредита”, под редакцией проф. Е.Ф.
Казаков А.А.,Минаев Н.В. «Экономика» Учебное пособие.М.,«Тендем» 1998 г.
Денежно-кредитная политика А.А. Ильясов. Учебное пособие «Экономика»2007г.
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. «Экономика» М. «Дело»
П.Самуэльсон "Экономика" , М. 1992 г.
Куликов А.Г. и др. "Кредиты и инвестиции" "Приор", М.1994
Макконелл К.Р., Брю С.Л. - Экономикс 2 т. М.:
А.А. Шустров «Европейский центральный банк: инструменты денежно-кредитной политики», Деньги
Статистический бюллетень НацБанка РК, ноябрь 2000 г., №11.
Д. Акишев, Н. Дюгай, К. Дандыбаева, Е. Жамаубаев, К.
//Альпари 1999, №3 (стр.3). “Тенге имеет склонность к укреплению”.
//Банки Казахстана 2004, №6 (стр. 43-49). “О денежно-кредитной политике”.
//Банки Казахстана 2002, №10 (стр. 41). “Основные инструменты денежно-кредитной
//Банки Казахстана 2004, №5 (с 5-25).
//Экономическое обозрение, май 1999 г., выпуск 2, Национальный банк
//Егемен Қазақстан. 2002, 12 нарурыз. “Валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты
//Егемен Қазақстан. 2005, 27 ақпан. “ҚҰБ-нің ақша-несие саясатының бағыттары”.
//Егемен Қазақстан. 2005, 15 желтоқсан. ҚҰБ-нің 2006-2008 жылға ақша-несие
//Түркістан 2004, 11 наурыз. “Инфляция төмендеді, резервтер өсті”.
//Түркістан 2004, 14 сәуір. “Ұлттық Банкінің саясаты ел мүддесін
//Казахстанская Правда 2002, 24 апреля.
//Казахстанская Правда 2002, 25 июня. “От активных реформ к
//Казахстанская Правда 2002, 17 января (с6) “Крепкий банк”.
//Бухгалтер и налоги 2003, №1 (с 28-29).
//Вестник НацБанка РК 2000, №10 (с 17-30). “Ставки учета
//Панорама 2004, №6 (с7). “О чем думает Национальный Банк”.
//Панорама 2002, 22 февраля (с7). “Лучшая банковская система в
//Панорама 2005, 8 марта (с7). “Процентные ставки на 2005
Газета «Капитал»
Рынок ценных бумаг 2004, №7 (с36-43). “Ноты используемые в
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының
ҚР ҰБ татистикалық бюллетені
ҚР ҰБ жылдық есебі
Қазақстан Ұлттық Банкінің сайты, www.nationalbank.kz
94
Ақша-несие саясатының мақсаты
Уақыт бойынша жұмыс істеуі
Шекара бойынша жұмыс істеуі
Сыртқы
Тактикалық
Аралық
Соңғы
Ішкі