Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі
Қазіргі қазақ тілі теориясы және оны оқыту әдістемесі кафедрасы
Диплом жұмысы
Ұжымдық қарым-қатынастың психолингвистикалық аспектілері
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім.
1 – Тарау. Ұжымдық қарым- қатынастың зерттелу тарихы.
1.1. Ұжымдық қарым- қатынас туралы түсінік.
1.2. Ұжымдық қарым- қатынастың шетел тіл білімінде зерттелуі.
1.3. Орыс тіл білімінде ұжымдық қарым- қатынастың зерттелу
2- Тарау. Ұжымдық қарым- қатынастың псхолингвистикалық аспектілері.
2.1. Ұжымдық қарым- қатынас құралдары.
2.2.Ұжымдық қарым-қатынас құралдарының негізгі бөлшегі -мәтін
және оның табиғаты.
ІІІ. Қорытынды.
1.Жұмыстың өзектілігі.Тіл ғылымының қазіргі даму кезеңіндегі тілдік жүйені, тілдің
Ұжымдық қарым-қатынастың психолингвистикалық аспектісін тілдің коммуникативті функциясымен байланыстыра зерттеу
Психолингвистика тілдік қарым - қатынас құралы ретінде адмдардың
Психолингвистиканың әр түрлі аспектісін Н.И.Жинкин,А.А.Леонтьев,Р.Мертон,Р.М.Фрумкина,К.Ховланд,А.Ламсдейн,Ф.Шеффильд,П.Лазарсфельд,Б.Берельсон,О.С.Ахманова,Д.Слобин,Д.Грин,А.А.Залевская т.б ғалымдар әр қырынан
Ал Ұ.Т.Қ-тың маңыздылығын зерттегендер А.И.Михайлов,Л.М.Землянова,М.С.Каган,В.М.Березин,Н.Г.Ланге, Э.П.Щубин,Г.П.Бакулев т.б ғалымдардың еңбектерінен
Бүгінгі қоғамдық дамуда демократияға шындап бет бұру мен жариялаудың
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Ұжымдық қарым-қатынас мәтіннің психолингвистикалық
ұжымдық қарым-қатынас және оның зерттеу тарихына шолу жасау;
ұжымдық қарым-қатынас теориясына , оның шетел және орыс тіл
ұжымдық қарым-қатынас тілінің психолингвистикалық аспектісін айқындау;
ұжымдық қарым-қатынас құралдарының тіліндегі мәтіннің адам психологиясындағы алатын орнын
газет-журнал беттеріндегі мәтіннің эмоциялық-экспрессивтік қырына байланысты талдау;
радио және теледидар тіліндегі мәтіннің психолинвистикалық аспектілерін айқындау.
Зерттеудің теориялық және практикалық тілі. Ұжымдық қарым-қатынас мәтіні психолингвистикалық
Ұжыдық қарым-қатынастың психолингвистикалық аспектілері деген тақырыпта жоғары оқу орындарында
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ тіл білімінде бұрын арнаулы зерттеу
Зерттеу әдістері. Диплом жұмысын негіздеуде сипаттама әдісі, контекстік
Зерттеу нысаны (обьектісі). Ұжымдық қарым-қатынас тіліндегі материалдар бойынша психолингвистикалық
Зерттеу жұмысының дерек көздеріндегі негізгі тілдік материалдар «Егемен Қазақстан»,
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
1.1. Ұжымдық қарым- қатынас туралы түсінік.
Адамзат тіршілігінің ең басты құралы деп танылатын тіл болмысына
Соңғы жылдары дамып, өркендей , қанат жайып келе жатқан
Біз сөз еткелі отырған психолингвистика саласы да тіл мен
Көптеген ғылым жарияланымдарда психолингвистиканың қалыптасуын ХХ ғасырдың орта
Психология мен лингвистиканың сабақтастығынан негізделген психолингвистиканың пайда болуының себебін
ХХ ғасырдың 50- жылдарынан бастап ғылыми мінбеден психолингвистика
Осы психолингвистиканың негізгі нысаны ретінде қарастырылатын ұжымдық қарым- қатынас
Ұжымдық тілдік қатынас туралы біздің елде зерттеу еңбектері жоққа
Ұжымдық тілдік қатынас сөзінің тура аудармасы ағылшын тілінде
Коммуникация – терминінің алғашқы мағынасы (тілге ,сөйлеуге қатысты )
Қарым- қатынас (коммуникация) туралы «психолингвистические проблемы массовой коммуникаций» (М.
«Коммуникативтік» термині жай тілдік қарым- қатынасты ғана емес, одан
Сонымен коммуникация қарым- қатынас, өзара байланыс дегенді білдіреді. Ал
Ғылымда ұжымдық тілдік қатынас осы күйінде алынып бірден зерттеуге
Бұл термин туралы «Ұжымдық қарым- қатынастың психолингвистикалық аспектісі» (
1. массовая коммуникация есть процесс распространения информаций ( т.е.
2. этот процесс носит социальный, классовый характер, ибо распространяемые
3. процесс массовой коммуникаций совершается при помощи технических средств(
4. для массовой коммуникаций характерен особый вид аудиторий: массовая,
Алайда бұл анықтаманың өзі де терминге толық түсінік бере
Көп жағдайда терминді анықтауда тек оның құрамындағы сөздердің тарихына
- біріншіден, бағалаушы қатынасшыдан өзі үшін мәні бар ақпарат
- екіншіден, қатынасшы бақылаушыға бірқатар мағыналы мәлімет береді;
- үшіншіден ,қатынасшы да , бақылаушы да әйтеуір бір
1. технический
2. семантический
3. эффективность.
Технические проблемы коммуникаций связывались им с точностью передачи
Семантические проблемы с интерпретаций сообщения получателем в сопоставленным
Проблема эффективности говорит о результатах изменения поведения в связи
Біз алдыңғы пікірлерде ұжымдық қарым- қатынастың негізгі белгілерін анықтасақ,
Негіз-
Источник- кодирование-
Қорыта келгенде, ұжымдық қарым- қатынас терминін түсіндіру үшін
- ұжымдық қарым- қатынас арқылы өте үлкен көлемде ақпарат
- ұжымдық қарым- қатынас техниканың көмегімен іске асады;
- бұл қатынасқа түсушілер белгілі бір мақсат көздейді;
- ұжымдық қарым- қатынастың тілдік және психологиялық ерекшеліктері болады;
-ұжымдық қарым- қатынастың өз құралдары ,дербестігі болады.
Термин төңірегінде біраз ой айтылды. Оның қалай және қашан
1.2. Ұжымдық қарым- қатынастың шетел тіл білімінде зерттелуі
Тілдік қатынас болмаса қоғамда әрекет те, байланыс та, қарым-қатынас
Ұжымдық қарым- қатынастың амал тәсілдерін шетел
Бұл салада еңбек еткен батыс ғалымдары:Н.Винер,В.Шромм,Х.Лассуэлл,Р.Мертон,П.Лазарсфельд,А.Моль,Ю.Хабермас,Т.Гоббс,А.Ховланд,А.Ламсдейн,Ф.Шеффильд,Б.Берельсон,Ч.Кулы,К.Шеннон т.б.Көріп отырғанымыздай аталғандардың
Біз жоғарыда ұжымдық қарым-қатынасқа түсінік бкргенімізде бұл терминнің батыс
Американың әлеуметтанушысы Чарльз Кулы ұжымдық қарым-қатынасты былайша түсіндіреді:»адамның алуан
Ал Гоббстың анықтамасы басқаларға мүлдем ұқсамайды.Ол бұған филосфиялық тұрғыдан
Н.Винердің пікірін ары қарай жалғастырушы ғалым С.Бир болды.Ол кері
Бұл пікірді алғаш айтқан К.Шеннон болатын.Оның үлгісін ары қарй
Америка ғалымдарының ішінде осы салада көп еңбек еткендер И.Л.Джейнис,П.Б.Фильд.Олар
1.реципиент,склонные всегда соглашаться с коммуникатором,даже если тот вызывает две
2.реципиенты, которые, наоборот,в анологичных условиях всегда вызывают категорическое несогласие
3.реципиент вообще не изменяющие свих позиции.[2 ;22]
Бұл әрине ұжымдық қарым –қатынасқа түсушілердің, оның ішінде қабылдаушының
Бұл пікірге А.Г.Линдтон мен Э.Грэхем былай деп ой қосады:»эта-
Осы салада зерттеу жүргізіп,еңбек жазған ғалымның бірі Моль Абраам
Біз келтірген пікірлердің барлығынан ұжымдық қарым – қатынас туралы
Ал 1980 ж қыркүйек айында Абакан қаласында жалпысоюздық жиылыс
Ұжымдық қарым-қатынас туралы пікірлер (шет ел ғалымдарының еңбектерінде) Г.Лассуэллдің
1.3. Орыс тіл білімінде ұжымдық қарым- қатынастың зерттелу
Ұжымдық қарым-қатынас термині Кеңес ғылымында ХХ ғасырдың басынан бастап
ПетровА.В «Массовая коммуникация и культура»(М.1999) еңбегінде бұл терминді мына
Ю.Буданцев «ұжымдық қарым-қатынас әрекеті тарихи дәлдікті, жүйелілікті керек етеді.Ол
Ұжымдық қарым-қатынастың психолингвистикалық қырын да зерттеуді орыс ғалымдары
Дәл осындай белгілі ғалымның бірі- Жинкин Н.И.Оның «Речь как
Ал Ю.А.Сорокиннің еңбектері осы ұжымдық қарым-қатынастың құралдарына арналып жазылған.Сонымен
Орыс ғалымдарының тағы бір көрнекті өкілі Е.Ф.Тарасов.Оның ұжымдық қарым-қатынас
Осы саладағы еңбегі бағалайтын ғалым Н.Н.Трошина.Өз пікірінде ұжымдық қарым-қатынастың
2.1. Ұжымдық қарым- қатынас құралдары.
Ұжымдық тілдік қарым- қатынастан толық мәлімет алу үшін оның
Ұжымдық қарым- қатынастың өзі сол ақпараттарды жинаудан, реттеуден, сараптаудан
Сол ақпарат құралдарының өзі бір- біріне мүлдем ұқсамайтын ерекшеліктермен
Ақпарат пен насихаттың бұқаралық құралдарының ішінде радио қуатты құрал
Радиохабар – насихат жұмысының басты саласы. Радионың қажеті, артықшылығы
Әбдіжәділқызы Ж: « радио өзінің эстетикалық табиғатының күшінен, бәрінен
Радио – тарих. Радио –ғұмыр. Радио- өнер. [11 ;9]
Д. Досжан қазақ радиосына 80 жыл толған күнінде былай
Ал жазушы Ә. Нұршайықов радионы» өмір үні» деп бағалаған.
І.Жақанов: « Халық радионы өзінің рухани серігі етті. Радио
« Басқа барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен салыстырғанда әуе толқынынан
Орыс ғалымы Э.Г.Багиров радиоға мынандай сипаттама берді:
Ұжымдық қарым- қатынастың қарқынды құралының бірі
ол да ақпарат таратудың үлкен мүмкіндігіне ие. Бірақ радиодан
Теледидар арқылы алынған ақпараттың адам психикасына да әсері ерекше.
Бұл пікірден теледидардың сан қырлы белгісін көруге болатын сияқты.
Ұжымдық қарым – қатынастың қай құралы болмасын мақсаты жағынан
1. Түрлі оқиға факті мен
2. Белгілі бір факті, деректен хабардар етіп, түсінік коментарийлер,
3. Қандай да бір мәдени, тарихи, ғылыми сипаты информациямен
4. Қоғамдық пікір тудыру, оны қалыптастыру , одамдардың көзқарастарын
5. Кез- келген информацияның таралуы кезінде қабылдаушының эстетикалық талғамынан
Бұл құралдардың дара айырмашылықтары да жоқ емес. Мысалы, радионы
Ал орыс ғалымдарының айтқан ойлары ,телевидение әлемінің құдіретін құнды
Быков Р.Е. « В настоящее время телевидение стало наиболее
Бұл пікірлер телевидениенің бір қырын алып көрсеткен сияқты. Десек
Біз алдағы бөлімде радио, телевидениенің өзіндік ерекшеліктерін адам өміріндегі
Ұжымдық қарым- қатынастың келесі бір айбынды құралдары газет-
Қай елдің газеті болмасын қоғам өмірінде басты қызмет атқарады
« Газеттер бұқаралық хабар жүйелері – телеграфтың агенттіктерімен, телевизия
« Газеттер территорияға қарай орталық , республикалық , өлкелік,
«Кез- келген мәселеде баспасөздің араласпайтын жері жоқ. Саясат, экономика,
М.И.Калининнің сөзімен айтқанда,» газет орасан зор парламент немесе үнемі
Яғни, газет – адамдар қарым- қатынасының үлкен бір ортасы.
Ұжымдық қарым- қатынас үшін журналдың орны ерекше. Газет пен
Журналдар мерзімді уақытта немесе мезгіл- мезгілімен шығатын басылымдар
Оқырмандарға әсер етуде әр құрал өзінше дара, өзінше тартымды.
Ал енді журналдың газеттен қандай айырмашылығы бар деген
«Қазақстанда ұлт тіліндегі өз баспасөзінің тууы халық санасын оятты,
« Қазақстанның бүкіл прогресшіл даму перспективасының тағдыры бұқаралық ақпарат
«Публицистиканың функциясы – қоғамдық пікірді қалыптастыруға әсер ету арқылы
«Қандай да бір болмасын кез- келген басылым қалың жұртшылықтың
« Баспасөз, радио , телевидениенің негізгі міндеті- жалпы информацияны
Ұжымдық қарым- қатынастың құралдарының төрт түріне жалпы шолу жасау
2.2. Ұжымдық қарым- қатынас құралдарының негізгі бөлшегі – мәтін
Кіріспе мәселелердің барлығы ұжымдық қарым- қатынасты түсінуге, құралдарын анықтауға
«Мәтін» деген сөз латын тілінен аударғанда құралу, байланысу деген
Анықтамадан көріп отырғанымыздай мәтін сөйлемдерден құралады, солардың байланысынан
Мәтін туралы Кеңес тіл білімі ғалымдарының және отандық ғалымдардың
1)В качестве базисной единицы построения текста выступает предложения как
2) Соответственно правило построения текста из предложении понимаются как
3) Текст понимается в связи с этими как единица,
Мәтіннің психолингвистикалық жолын қарастыруға орыс ғалымдары көп үлес қосты.
Мәтін сөйлеу мағынасы бар күрделі бірлік.Мәтінді қабылдау мақсатының деңгейі
Көркем мәтінде тек тілдік ерекшеліктерді, сөйлеу құрылымдарын және жанр
Мәтіннің ішкі байланысы тілді және оның бірліктерін меңгеру процесін
«Текст одновременно и детертинован и размыт.Он представляет собой упорядоченную
Тілімізде мәтін ұғымына байланысты мынандай ұстанымдар бар, яғни мәтін
Олай болса мәтіннің ұжымдық қарым-қатынас әрекетінде атқаратын қызметі зор.Ол
очень медленный темп-около 100 слогов/мин;
медленный – 150 слогов/мин;
ниже среднего -200 слогов/мин;
средний -250 слогов/мин;
выще среднего-300 слогов/мин;
быстрый -350 слогов/мин;
очень быстрый-400 слогов/мин и более.(Fahrmann R «Die Deuting des
Бұл жіктеудің өзіндік жаңалығы болса да, ол аздаған толықтыруларды
Л.Ю.Кулиш Киев университетімен бірігіп жүргізген зерттеуінің нәтижесінде Р.Ферманның жіктеуін
1) быстрый;
2) средний;
3) медленный;[2;34].
Зерттеуші бұл жіктеуді шартты түрде деп көрсетеді.Себебі әр адамның
Орыс ғалымдарының тағы бір көрнекті өкілі Г.П.Шедровский.Ол да мәтінге
Ғалымдардың мәтін туралы пікірлерінен мәтіннің бойындағы ерекшеліктерін, оның
1.Көңілді мәтіндер- қуаныш, күлкі, таңырқау.
2.Көңілсіз мәтіндер- қауіп, ашу, өкінішке байланысты.
Осыған орай ұжымдық қарым-қатынас құралдарының әрқайсысының тілінен эмоциялық әсері
Алғашқы сөз болатын құралдың бірі де осы газет –журнал
Қорытынды
Ұжымдық қарым-қатынастың психолингвистикалық аспектісі атты тақырыпта жазылған жұмысымызда қарастырылған
Психолингвистика ұғымына түсінік беріп өттік.Бұл ғылым қандай мақсатты көздейді?
Психолингвистика алғаш қалыптаса бастағанда оны әркім әрқалай түсіндірді.Мысалы Р.Браун:»психолингвист
Ал осы психолингвистиканың нысаны ұжмдық қарым-қатынастың пайда болу тарихы,
Термин төңірегінде сөз болғанда оны кімнің айтқанын, ғылымға қалай
Бұл қатынастың психолингвистикалық қыры жайлы күнделікті әр бір адам
Ұжымдық қарым-қатынастың шетел тіл білімінде зерттелуі туралы айтылған бөлімде
Ағылшын ғалымдарымен қатар алып қарастыратын неміс ғалымдары туралы да
Ал орыс зерттеушілері туралы айтарымыз көп.Олардың еңбектерінің ғылымның маңыздылығын
Ұ.Т.Қ қатынастың өте үлкен түрі;
Ол қоғамдық қажеттіліктердің негізінде пайда болған;
Ұ.Т.Қ-тың өзіне тән құралдары бар;
Ұ.Т.Қ техникалық құралдардың көмегімен іске асады;
Адам психологиясында маңызды орынға ие,себебі, адам алған ақпаратын әртүрлі
Бұл саланы дербес алып қарау, ғылымға аса қажет.
Жұмысымыздың ІІ-ші тарауында айтылған мәселелер біздің мақсат-міндетімізді көрсететін,өзектілігін ашатын
Келесі Ұ.Т.Қ –тың бір бөлшегі ретінде қаралатын мәтіннің психолингвистикалық
Осы жұмыстың негізгі нысаны ретіндегі Ұ.Т.Қ тілінің психолингвистикалық
Жалпы жұмыстың қорытындысы ретінде айтылған сөздеріміздің барлығы кіріспе және