ҚҰЖАТТАУ ЖӘНЕ ТҮГЕНДЕУ
Жоспары:
Кіріспе
Бухгалтерлік құжаттар және олардың мақсаттары
Құжаттар сипаты және жіктелуі
Құжаттар деректемелері
Құжаттарды тексеру және бухгалтерлік өңдеу
Құжат айналымы және түгендеу
Түгендеу түрлері
Түгендеу жүргізу тәртібі
Қорытынды
Түгендеу нәтижесін анықтау және оларды реттеу
Кіріспе
Бухгалтерлік құжаттар және олардың мақсаттары
Кәсіпорында жүргізілетін барлық шаруашылық әрекеттер растаушы құжаттармен рәсімделуі
Бухгалтерлік құжат (лат. - дәлелдеу, куәлік) дегеніміз -
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі сан алуан және әр түрлі
Кәсіпорындардың шаруашылық және есеп жұмыстарындағы құжаттардың маңыздылығы:
1) Құжаттар есеп жазбаларын негіздеу құралы қызметін атқарады.
2) Бухгалтерлік құжаттардың зор оперативті мағынасы бар.
3) Бухгалтерлік құжаттар бақылау-талдау қызметін атқарады. Құжаттардың
Алдын ала бақылау кәсіпорын басшысының құжаттарға қол қоюы
Ағымдағы бақылау алғашқы құжаттардың мәлімет-тері бойынша қаржы-шаруашылық қызметі
Кезекті бақылау көбінесе құжаттың тексеру, аудит нысанында жүргізіледі,
Алынған мәліметтер кәсіпорын қызметін жақсарту бойынша шаралар қабылдау
4) Құжаттардың кәсіпорынның меншігін сақтауын қамтамасыз етудегі
5) Құжаттардың құқықтық маңыздылығы бар, олар кәсіпорындармен
Құжаттандыру - шаруашылық құралдарын, міндеттемелер мен шаруашылық әрекеттерін
Құжаттарды бір ізге салу - бұл меншік нысанына
Құжаттарды стандарттау - бұл құжаттарды басу кезіңце қағазды
1. Құжаттардың сипаты және жіктелуі
Құжаттарды неғұрлым тереңірек игеру және пайдалану үшін құжаттар
• Мақсаты бойынша;
• Құрылу тәртібі бойынша;
• Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша;
• Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша;
• Толтыру орны бойынша;
• Толтыру әдісі бойынша
Бухгалтерлік құжаттардың жіктелуі
Құжаттар мақсаты бойынша үкімдік, атқарушы (растаушы), бухгалтерлік толтырылған
Өкімдік - шаруашылық әрекеттерді орындауға арнал-ған бұйрық, өкімдерден
Атқарушы (растаушы) құжаттар тек әрекеттердің орындалу фактісін растайды,
Бухгалтерлік жолмен толтырылган құжаттарды шаруашылық әрекеттерін жазуға басқа
Аралас құжаттар бір мезгілде өкімдік және растаушы, өкімдік
Құрылу тәртібі бойынша құжаттар алғашқы және біріктірілген болып
Алғашқы құжаттар әрбір жеке әрекетке олар орындалған сәтте
Біріктірілген құжаттар құрылған алғашқы құжаттардың негізінде рәсімделеді. Оларды
Шаруашылық әрекеттердің мазмұны бойынша құжаттар материалдық, ақшалай және
Материалдық құжаттар еңбек құралдары мен заттарының бар болуы
Ақшалай құжаттар ақшалай қаражаттың қозғалысын көрсетеді. Олардың көмегімен
Есеп айырысу құжаттары кәсіпорынның заңды және жеке тұлғалармен
Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша құжаттар бір реттік және
Бір реттік құжаттар бір рет жеке әрекет,ті немесе
Жинақтау құжаттары бір текті қайталанатын әрекеттерді бейнелеу үшін
Толтырылған орны бойынша құжаттар ішкі және сыртқы болып
Ішкі құжаттар кәсіпорында ішкі әрекеттерді көрсету үшін жасалады.
Толтыру әдісі бойынша құжаттарды қолмен жасалған және есептік
Қолмен толтыру жолымен құрылған құжаттар қолмен не жазба
Есептік техниканың көмегімен толтырылатын құжаттар автоматты түрде өндіріс
1.1 Құжаттардың деректемелері
Әрбір бухгалтерлік құжат онда орындалған әрекеттер туралы керекті
Құжаттардың деректемелері шаруашылық әрекеттердің сипатына байланысты болады. Әр
Алайда көптеген құжаттарда кездесетін негізгі үлгі болады, оның
Міндетті реквизиттердің қатарына мыналар жатады:
1) ңұжаттардың атауы (талап, лимит алу картасы,
2) құжат жасалған кәсіпорынның атауы мен мекен-жайы;
3) осы құжатпен рәсімделген шаруашылық әрекетіне қатысушы
4) құжатты жасау күні;
5) әрекеттің мазмұны мен оны орындау шарты,
әрекеттердің өлшем бірліктері, яғни онын, ақшалай және заттай
7) әрекетке және оның құжатта дұрыс рәсімделуіне жауапты
Осы деректемелердің бірінің болмауы немесе дұрыс көрсетілмеуі есеп
Көрсетілген деректемелер шаруашылық әрекеттерін рәсімдейтін барлық бухгалтерлік құжаттар
Міндетті деректемелерден басқа құжаттарда қосымша деректемелер де орын
1.2 Құжаттарды құруға және рәсімдеуге қойылатын талаптар
Бухгалтерлік құжаттардың көшірмесін алуға және рәсімдеуге 1997 жылғы
№24 бухгалтерлік есеп стандартында әрекеттерді рәсімдеу сапасына баса
Ең алдымен құжат бланкіде жасалуы қажет. Бланк болмаған
Құжатты жазу жазба машинкасында немесе автоматтандырылған әдіспен, сиямен
Құжаттар арнайы нысанмен барлық қажетті деректемелерін міндетті түрде
Құжаттың мазмұнын әрекеттерді дұрыс көрсету үшін толық сәйкес
Құжаттың мәтіні мен сандарын оларды әр түрлі түсініп,
Құжатта оның түпнұсқасына және дұрыстығына күмән келтіретіндей тазалауға,
Құжат бланкісіндегі бос бағандар мен жолдарға басқа жазбалар
Ақшалай құжаттарда (чектерде, кассалық ордерлерде және т.б.) сомаларын
Құжат тіркелетін әрекеттерді рәсімдеуі және оған заңдың күш
Әрбір қолтаңбаның алдында оны қоюшы тұлғаның қызметі көрсетіледі.
Жоғарыда айтылғандардан мынадай жалпы құжаттарды құру ережелерін шығаруға
Құжаттарды дұрыс қ ұру үшін мыналар қажет бодып
1) құжатты бланкіде сиямен не химиялың қарындашпен,
2) құжаттың белгіленген нысаны мен деректемелерін қатаң
3) құжаттың мазмұнын тура және анық жазу;
4) құжаттың мәтіні мен санын анық және
5) құжат бланкісіндегі бос толтырылмаған жерлерін сызу;
ақша құжаттарындағы сомаларды санмен және жазбашажазу;
7) қол қойған тұлғаның қызметін көрсете отырып, анық
Құжаттарды уақытында, яғни әрекеттерді жүргізумен қатар немесе оны
Кейбір құжаттар бірнеше даналарда (көшірмелерімен) жасалады. Бұл автоматты
Құжаттардың көшірмелері әр түрлі мақсаттарда қолданылады. Мысалы, жіберілген
Алғашқы құжаттарды электронды әдіспен құру кезінде субъект осы
Құжаттарды құру кезінде қателер жіберілуі мүмкін.
Құжаттардағы қателер былай жөнделеді:
Жөндеуге жататын қате сөздер мен сандар сызылып тасталғанды
Банк және кассалық құжаттарда қатені түзетуге мүлдем жол
Осы аталғандардан құжаттардағы қателерді жөндеудің ережелерін құруға болады.
Құжаттардағы қателерді жөндеу үшін қажетті талап: дұрыс емес
Жоғарыда аталып көрсетілгеніндей, құжаттар тек есепте ғана емес,
Құжаттарды құру тәртібін бұзғаны үшін ең алдымен оған
Әрбір есеп қызметкері сонымен бірге өзінің жүмыс учаскесінде
Бухгалтерияға құжаттар субъектінің басшысы бекіткен кесте бойынша қатаң
• құжаттар мәні бойынша тексеріледі, яғни құжатта көрсетілген
• құжаттарды формалды тексеру жүргізіледі (нысаны бойынша),
• құжаттарды арифметикалық тексеру, құжаттарда жүргізілген есептеулердің
Егер тексеру кезінде құжат дұрыс құрылмаса, онда жаңа
Бухгалтерия тексерген және қабылдаған құжаттар таксировка, топтастыру және
Құжаттар таксировкасы - бұл заттай көрсеткіштердің ақшалай түрде
Топтастыру - бұл құжаттардың атауы ғана емес, сонымен
Құжаттар контировкасы құжаттарда үсынылған шаруашылық әрекеттерінің дебеті мен
Құжаттарды жазып болғаннан кейін бухгалтерлік тіркегіштер бойыяша олардың
Барлық құжаттар бухгалтерлік өңдеулерден өткеннен кейін папкаларға тігіледі
Мұрағатқа істерді жазбаша өкімнің негізінде бас бухгалтер береді.
Құжаттардың сақталу мерзімі жеткеннен кейін олар мұрағатқа өткізіледі,
2. Құжат айналымы және түгендеу
Құжаттардың құрылуынан немесе басқа кәсіпорындардан алынуыаан бастап олардың
1) құжатты құру және рәсімдеу;
2) құжатты есеп аппаратының (бухгалтерияның) қабылдауы;
3) құжаттың бухгалтерияның бөлімдері және жұмыс орындары
4) құжаттың мұрағатқа тапсырылуы.
Құжат айналымын әрбір кәсіпорында бас бухгалтер бекітеді және
Құжаттың қандай да болмасын тәртібін бекіту шаруашылық әрекеттерінің
Құжаттардың әрбір түріне (талап, ілеспе құжат, шотфактура және
Дұрыс үйымдастырылған құжат айналымы екі маңызды шартты қанағаттандыруы
Біріншіден, әрбір құжат үшін жіберудіц қысқа жолы бекітіледі,
Екіншіден, әрбір құжат үшін әрбір инстанцияда (құру, рәсімдеу,
Құжаттармен жұмыс жүргізетін кәсіпорынның барлық қызметкерлері бекітілген құжат
Құжат айналымының ұйымдастырылуы үлкен маңызды рөл атқарады. Ол
Құжаттар қозғалысын дұрыс ұйымдастырмай есеп еңбегінің ұтымды бөлінуін,
Кез келген кәсіпорындағы құжат айналымын бас бухгалтер дайындайды,
• есеп берулер мен алғашқы құжаттардың атаулары;
• құру уақыты;
• құжаттарда жазбалар жүргізетін, қол қоятын тұлға;
• бухгалтерияға құжаттарды тапсыру уақыты мен оған
• құжаттарды қабылдайтын, тексеретін, өңдейтін және оның бухгалтерияда
Барлық орындалған есеп құжаттары мұрағатта сақталады.
Құжаттардың сақталуы бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуінде ерекше рөл
Мұрағатқа тапсыруға жататын құжаттар алдын ала іздегенде тезірек
Құжаттардың істерде орналыстырылуы олардың сипаты мен мақсатына байланысты
1) Заттық белгісі бойынша (сұрақтар бойынша, әрекеттер
2) Корреспонденттік белгісі бойынша (яғни, осы құжаттарға
3) Хронологиялық белгісі бойынша (айлар бойынша, айлар
4) Құжаттардың нөмірлері бойынша
Шоттар бойынша жазбалар жүргізілген бухгалтерлік құжаттар әрекеттердің (кассалық
Бухгалтерлік құжаттарды сақтау өдістері қолданылатын есептің нысанына да
Мұрағатқа істер белгілі бір төртіппен алфавит бойынша,
Мұрағаттағы орналастыру техникасына қатысты екі негізгі әдіс бар:
1) Көлденеңінен сақтау;
Тігінен сақтау.
Көлденеңінен сақтау кезінде істер бірінің үстіне бірі көлденеңінен
Тігінен (кітапханалық) сақтау кезінде істер тігіиен, яғни бір-біріне
Мұрағаттар материалдардың сақталу көлемі мен сипатына байланысты орталық
Орталық мұрағатта аяқталған есепті кезеңдердің (өткен жылдардың) істері
Жергілікті қоласты мұрағаттарда ағымдағы есепті кезеңнің (ағымдағы жылдың)
2.1 Түгендеу және оның түрлері
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің
Осы жағдайлар кәсіпорын басшысының мерзім сайын материалды жауапты
'Түгендеу - бүл негізгі құралдар, тауарлы-материалдық құндылықтар, аяқталмаған
Түгендеуді меншік нысанына, қызмет ету түріне және жүмыс
Шаруашылық құралдарын қамту толықтығына байланысты түгендеу толық және
Толық түгендеуді, ереже бойынша, жылына бір рет жылдық
Ішінара түгендеу түгенделетін объектілердің тек белгілі бір бөлігін
Түгендеу сипатына байланысты былай бөлінеді:
- Жоспарлы түгендеу жүргізудің мақсаты мен мүмкіндігіне байланысты
- Кездейсоқ, кәсіпорын басшысының өкімімен, бақы-лаушы органдардың тапсырысымен,
Түгендеу жүргізу мерзімділігі, жиілігі, түгендеу комиссиясының құрамы әрбір
2.2 Түгендеу жүргізу тәртібі мен рәсімделуі
Бухгалтерлік есеп стандартында әр түрлі шаруашылық құралдары мен
Түгендеу жүргізудің алдында түгендеудің жүмыс комиссиясы өз мүшелеріне
Нақты қалдықтарын алуды аяқтаған күнге құндылықтардың кірісі мен
Тауарлы-материалдық құндылықтардың нақты бо-луын тексеруді бастамас бұрын түгендеудің
- Жеке кіретін және шығатын жерлері бар құндылықтар
- Барлық салмақ өлшегіш аспаптарының дұрыстығын тексеру керек;
- Материалдық құндылықтар мен ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы
Түгендеу комиссиясының төрағасы "түгендеу жүргізгенге дейін... күнге" (күні)
Кездейсоқ түгендеу кезінде барлық тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу комиссиясының
Негізгі құралдар, шикізат, дайын өнім, тауарлар, ақшалай қаражат
Құндылықтардың нақты қалдықтарын тексеру материалдық жауапты тұлғалардың (кассир,
Түгендеу кезінде құндылықтардың болуы қайта санау, қайта салмағын
Жабдықтаушының тиісуге болмайтын орауында сақтаулы материалдар мен тауарлар
Түгенделетін құндылықтар мен объектілердің атауларын, олардың санын есепке
Түгендеу тізіміне түгендеудің жүмыс комиссиясының барлың мүшелері мен
Егер құндылықтарды түгендеу бір күннің ішінде аяқталмаса, онда
Түгендеу комиссиясының жүмысын түгендеу нәтижесі, сонымен қатар қойма
Пайдаланылатын және толық емес тауарлы-материалдық құндылықтардың болуы кезінде
Жарамсыз болып қалған құндылықтарға жеке түгендеу тізімін жасайды.
Хаттамада комиссия түгендеу қорытындысы бойынша өздерінің шешімдерін жазады
Түгендеу аяқталғаннан кейін барлық материалдар бойынша және комиссия
Басқа кәсіпорындардың қоймасында сақталған тауарлы-материалдық қорларды жауапты сақтауға
Жауапты түрде сақтауға кәсіпорындардан алынған осы құндылықтарға түгендеу
Түгенделетін негізгі құралдар, тауарлы-материалдық құндылықтар, материалдық емес активтер
Түгендеу тізімдері есептеу немесе басқа техникалардың көмегімен, сондай-ақ
Ешқандай шимайлар мен өшірулер жүргізуге жол берілмейді.
Түгендеу тізімдерінде толтырылмаған бос бағандар қалдыруға болмайды. Тізімдердің
Егер материалдық жауапты тұлға түгендеу жүргізіп болғаннан кейін
Түгендеу комиссиясы көрсетілген фактілерді тексеруді жүзеге асырады және
Қорытынды
Түгендеу нәтижесін анықтау және оларды реттеу
Бухгалтерияда түгендеу тізімінің мәліметтері есепте көрсетілген қалдықтармен салыстырылады
Салыстыру ведомостарын құру жұмыстарын бастамас және түгендеу нәтижелерін
Түгендеу тізімінің соңғы бетінде сонымен бірге осы тексеруді
Салыстыру ведомостары түгендеу кезінде есеп мәліметтеріне ауытқулар анықталған
Салыстыру ведомостары мен материалдық жауапты тұлғалардан алынған түсініктемелердің
Барлық жетіспеушіліктер мен артықшылықтар бойынша, сонымен қатар дебиторлық
Ұсынылған түсініктемелер мен материалдардың негізінде тұрақты әрекет етуші
Тұрақты әрекет етуші түгендеу комиссиясы салыстыру ведомостарының дұрыстығын
Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес түгендеу нәтижелерін мынадай тәртіппен
• Артықшылықтар мен жетіспеушіліктердің өзара есебі (қайта сорттау
• Бухгалтерлік есепте өзара есеп көрсетілмейді;
• Артықшылықтар келешекте кінәлі адамдарды және олардың
• Құндылықтардың жетіспеушілігін олардың туындау себептерінен тәуелсіз
• Табиғи кему нормасы шегінде жетіспеушіліктерді өндіріс
• Табиғи кему нормаларына артық жетіспеушіліктерді, құндылықтардың
• Анықталған жетіспеушіліктер, құндылықтардың бүлінуінен залалдар нақты кінәлі
Түгендеуді уақытында және сапалы жүргізу шаруашылық құралдарының нақты
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарты
“Бухгалтер бюллетені” журналы
Евразийский вестник аудитора: “Международный журнал для профессиональных бухгалтеров
“Бухгалтерлік есеп негіздері” – оқулық
“Қаржылық есеп негіздері” – оқулық
“Қаржылық есептемеліктің халықаралық стандарттары”, 2005ж.
“Бухгалтер”, Қабылова Н.Қ., Доспалинова Ш.А., Оразалинов Е.Н., “Фолиант”
1