МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ................................................................................................................
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігін
1.2 Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмысқа баруының себептері және
1.3 Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің қалыптасуын
2. ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен міндеті.....................................................
2.2 Зерттеу әдістемелерінің сипаттамалары..........................................................
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық өңдеуі мен сапалық талдауы......................................................................................................................
Қорытынды.............................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер тізімі............................................................................
Қосымша
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде еліміздің нарықтық-экономикалық қатынасқа өту жағдайында көптеген
Сондықтан да қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмірінің бейнесі-өзекті
Жалпы қылмысқа барған жасөспірімдерді көптеген авторлар қарастырған. Солардың
Осы авторлар секілді көптеген ғалымдар қылмысқа барған жасөспірімдердің
Жұмыстың мақсаты: Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
Зерттеу пәні: Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
Зерттеу объектісі: Қылмысқа барған жасөспірімдер тобы.
Өзектілігі: Қазіргі кезде көптеген жасөспірімдер өздерінің дамуында жағымсыз
Сол себепті қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмірінің бейнесі
Тәжірибелік маңыздылығы: Біздің бітіру жұмысымыздан алынған нәтижелер қылмысқа
Зерттеудің болжамы: Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
Зерттеу міндеттері:
1. Қылмысқа барған жасөспірімдерді зерттеуге арналған әдебиеттерді талдау.
2. Қылмысқа барған жасөспірімдердің құндылықтық
бағдарларының ерекшелігін зерттеуге арналған әдістемелер кешенін талдау және
3. Әдістемелерді эксперименттік және бақылау тобтарына жүргізу.
4. Алынған мәліметтер қорытындыларына салыстырмалы талдау жасау.
5. Салыстырмалы талдау негізінде қорытынды жасау.
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық
психологиясының ерекшелігін анықтау
Психологияда қылмысқа барған жасөспірімдердің мінез-құлқы ерекше мәнге ие.
Делинквенттіліктің әлеуметтік және психологиялық анықтамалары мәнді шамада бір-бірлеріне
Осы қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық ерекшелігін көптеген
1. ата - аналары тарапынан бақылау жасалынбағандықтың нәтижесінде
2. жүйке жүйесінде ауытқулары бар, оңай қозатын, жағымсыз
3. психикалық жүйке ауруларына шалдықпаған, алайда толығымен дендері
Бұл жердегі қылмысқа барған жасөспірімдердің А.Я. Колодная бойынша
Қылмысқа барған жасөспірімдердің тағы бір классификациясын жасаған П.П.
1) қарапайым және төменгі қажеттіліктерін қанағаттандыруға белсенді талпынушы
2) ерік-жігердің және сенгіштіктің әлсіздігінен арбауларға оңай берілетін
3) арманшыл жасөспірімдер;
4) истерияның немесе психопатияның әсерінен әрекет етуші жасөспірімдер;
5) моральдық және ақыл-ойлық дефектілері бар жасөспірімдер.
Осы П.П. Бельскийдің тұжырымдамасын ұстана отырып, Г.Г. Бочкарева
Бағыттылықты талдаудың негізінде Г.М. Миньковский қылмыс жасаған жасөспірімдерді
Жасөспірімнің қылмысқа алып баратын жолы әдетте бірнеше өзара
1) антиқоғамдық мінез-құлықтың мотивтерін туғызатын жасөспірімнің әлеуметтенуі және
2) қылмыс жасаған жасөспірімнің тұлғасын қалыптастыратын тұлға аралық
3) жиі жағдайларда жасөспірімге шешуші әсер ететін және
Жасөсіпірімнің қылмыстық жолға түсуі ең алдымен тұлғаның әлеуметтік
Сана бағыттылығының бұрмалануы олардың ұсынылған талаптарды түсінуін қиындататындығы
Қылмысқа барған жасөспірімдердің интеллектуалды сұраныстары, әдетте, аса кедей
Қылмысты топпен жасау кәмелет жасқа толмаған жасөсіпірімдерге ниеттердің
Антиқоғамдық бағытты топпен байланыс және осындай топқа кіру
Қазіргі кезде әсіресе қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық
Жасөспірімдер еліктеу объектісінің тек сыртқы ғана емес, сондай-ақ
Кәмелет жасқа толмаған жасөспірімнің, ол үшін референтті болған
Қылмыс жасаған жасөспірімдерде қоғамдық пайдалы еңбекке деген талпынысы
Қылмыс жасаған жасөспірімдердің қылмысқа бару себептерін қарастыруда әлеуметтік
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекетке баруына әсер
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыс жасауының себебін криминологтар әлеуметтік
И.И. Карпецтің ойынша, зерттелініп отырған мәселелерді дұрыс шешу
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмысқа бару себебін В.Н. Кудрявцев
1. құрамында антиқоғамдық мінез-құлықтардың объективті мүмкіндіктері бар негізгі
2. адамдардың өзара қатынастарының объективті заңдылықтары жүзеге асырылатын
3. субъектінің белгілі-бір мінез-құлқының психологиялық себептері әрекет ететін
А.Б. Сахаровтың пікірі бойынша, қылмыс - жеке индивидуалды-тұлғалық
Өткен өмір туралы санадағы жалпы формуланы қылмыс жасаудың
Қылмыс жасаудың әлеуметтік табиғатын талдау, адамның қылмыс жасау
Осы орайда Е.А. Копыстынский қылмысқа барған жасөспірімдердің үлкен
1. Интеллектуалды қабілеттіліктері жақсы және тұлғасының этикалық ядросы
2. Нашар микроортаның (ата-аналарының қазасы, жанұядағы ішімдікке салыну,
3. Туа берілген және жүре қалыптасқан ерте жастағы
4. Материалдық негізінде мәнді шамадағы церебральды, эндокриндік, сөздік
5. Генезінде психопатиялық даму (аффективті-тұрақсыз, аса қозғыш, органикалық,
Негізінен қылмыстық заңда,қылмысқа барған жасөспірімді әр түрлі терминдармен
Заң шығарушы қылмыс барысында жасөспірімнің байқалынған ерекшеліктерін айқындап
Қылмыскер жасөспірімді сипаттау – жеке адамның маңызды қасиеттерін
Жалпы интеллектуалды дамудың жеткіліксіздігі, алдын-ала бейнелеудің қалыптаспағандығы, өзіндік
Тұлғаның әлеуметтік негізі болып оның бағыты, өмірлік қатынастардың
Жалпы әрекет қылмыс жасаған адамның субъективті жақтарын толық
Жасөспірім қылмысының сипаты келесі белгілер жиынтығымен анықталынады:
1. қылмыстың түрімен–объект, қылмыстық салдардың ауырлық сипаттылығымен;
2. айыптау формасы, қылмыстың мақсаты мен мотиві;
3. қылмыс жасаудың амалы немесе әдісі;
4. қылмыс жасаудың жағдайымен;
5. жұмсарту жағдайының бар болуы;
6. қылмысқа жасөспірімнің қатынасы, жасалынған қылмыстан кейінгі мінез-құлқы.
Әлеуметтік дезадаптация дәрежесі бойынша қылмыс жасаған жасөспірімнің 2-типі
а) әрекетсіз, қылмыстық селқостық жіберетіндер;
ә) өзіне тым сенімшілдік нәтижесінде қылмысқа барғандар;
б) қатты жан толқуларын сезініп, басқалардың заңсыз әрекеттеріне
в) тым жоғарғы дезадаптация жағдайының әсерінен қылмысқа барғандар.
Құндылыққа бағдарланған бағыт бойынша қылмыс жасаған жасөспірімдерді келесідей
1. антиәлеуметтік – пайдақорлыққа бағытталған, олар әсіресе қоғамның
2. антиқоғамдық пайдақор-зорлау бағытындағы .
3. антигуманды-агрессивті бағыттағы .
Айтылып кеткен қылмыстық типтер қажеттілік, мотивациялық, интеллектуалды, еріктік,
Қылмысқа барған жасөспірімдер қайта түзету мекемелерінде өзіндік бір
Адамды еркінен айыру, оны әлеуметтен оңашалау-адамның мінез-құлқының күшті
Алғашқы екі-үш ай–бұл алғашқы адаптация кезеңі деп аталады.Ол
Жазасын өтеуші адамның бүкіл өмірі түзету мекемесінің режимінің
Түзету мекемесі іс-әрекетінің психологиялық негіздерін қарастыруда олардың іс-әрекетінің
Түзету мекемесінің негізгі тәрбиелік іс-әрекетінің ерекшелігі- жауапқа тартылғандарды
1. Жеке ісінің және басқа құжаттармен танысуы;
2. Объективті қосылған бақылау;
3. Зерттеулі әңгіме (сұрақ әдісі);
4. Медициналық зерттеу мәліметтерін талдау;
5. Тұлғаның психологиялық ерекшеліктері туралы мәліметтерді талдау;
6. Әр түрлі тәрбиелік әсердің нәтижелерін талдау.
Сонымен, қорыта келгенде, біз қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті
1.2. Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмысқа баруының
себептерi және оған әсер ететiн жағдайлар
Қылмысқа барған жасөспірімдердің арасында әртүрлі қылмыстың терең тамырлануы
Бесіктен белі шықпай жатып, әрбір оғаш қадамына селт
Болашақ өмірі мен тағдырын бейтарап қалдырмайтын
Қылмысқа барған жасөспірімдердiң есейе келе, өздерiнiң жасаған қылмыстық
Олардың әртүрлі іспен шұғылданбауы немесе жан-жағындағы қоршаған
Жанұядағы тәрбие жұмыстарынан кеткен қателіктер, кемшіліктер, жинақталып келіп
Қылмыс жасаған жасөспірімдер ісі жөніндегі комиссия мен
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыс жасаулары, көбінесе олардың ересектерге
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекетке қадам басуына басты
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының сан-салалығы олардың күнделікті қылмысынан
Қылмысқа барған жасөспірімдерге топ құру, топ болып әрекет
Мысалға, А.Ф.Парницевтің мәліметтері бойынша жасөспірімдер тобында қызғушылық пен
Қылмыстық әрекеттің басты себебі – жасөспірімнің пайдалы iспен
Дегенмен де, қылмысқа барған жасөспірімдердің әдебиетке қызғушылығы өте
Қылмысқа барған жасөспірімдерге қоғамдық өмірде болып жатқан жаңалықтардан
Көп жағдайда тасыған күштері бойына сыймай, алып–ұшып
Уақыт тілін сәл шегеріп, 1920-40 жылдары зерттеген (
Жасөспірімдік шақ жасөспірімнің сана сезімінің жан-жақты толысып дүниеге
1. Талап, тілек.
2. Қызығушылық.
3. Өмірге жоспар мен көзқарастар.
4. Жалпы сипаттама .
Өтпелі кезеңде жасөспірімнің еліктегіш келетіні, жақсыға ұмтылу, ұқсағысы
Жасөспірімнің алып-ұшпа саналатын өтпелі кезеңінде не нәрсеге болсын
Ересек қылмыскерлерге қарағанда, қылмыскер жасөспірімдер қоршаған әлеуметтік ортамен
Жасөспірімдердің қылмыстық жолға түсуінің тағы бір себебі, олардың
Жасөспірімдердің құқық бұзушылығы кәмелетке толмағаннан кейін қылмыстың жауапкершілікті
Қазақстан Республикасы территориясында кәмелетке жасы толмаған жасөспірімдердің қылмысына
Біріншіден, Қазақстан Республикасы бұрынғы Кеңес үкіметі құрамында болған
Екіншіден, 1995 жылдан бастап, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысының
Үшіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы бір кездері олардың
Төртіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы көбінесе, толық
Қазақстан Республикасында көптеген қылмыстар қылмысқа барған жасөспірімдердің қолымен
Кәмелетке жасы толмағандардың қылмысын салалық жағынан талдау маңызды
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қолымен іске асатын сан-алуан қылмыстардың
Кейбір жасөспірімдер қылмысты жалғыз өзі белсенді түрде істеп
Қандай да болмасын, болмашы нәрсеге кектенген баладан өшін
Жалпы қылмыстың топтық құрылуы жай құрылудан басталып күрделі
Қазіргі таңда қылмыстық әрекеттердің, соның ішінде жасөспірімдер арасындағы
Осыған байланысты қылмысқа барған жасөспірімдердің әрекет ету нормасынан
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының алдын алу барысында қылмысқа
Қылмысқа барған жасөспірімдер тұлғасының жекелеген ерекшеліктерін қылмыстың алдын
Жасөспірімдердің құқықтық санасын анықтау үшін Қазақстанның әртүрлі аумағындағы
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасында жалпыға
- адамның жоғарғы азаматтығын, оның жалпы құқықтық мәдениетін
- таңдап алынған еңбек әрекетіне дайындық процесінде жастардың
- қылмыстық әрекеттың алдын алу мәселесін шешу [19,
Жасөспірімдердің құқықтық білімін қамтамасыз ету арқылы олардың бойында
Қылмысқа барған жасөспірімдерді өз міндеттерін саналы түрде орындауға
Қылмысқа барған жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктеріне, яғни олардың өмірде
Егер қылмысқа барған жасөспірімнің тұрақты идеялық нанымы, адамгершілік
Жасөспірімнің адамгершілік және қоғамдық саяси мақсатқа деген оң
Қылмыстың жасалуына себепші болып табылатын жағдайларды жоюдың, онымен
Бүгінгі таңда қылмысқа барған жасөспірімдер арасында педагогикалық тұрғыдан
Оның үстіне психологиялық және педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған
1. тентек немесе ерке жасөспірімдер;
2. отбасы тарапынан шеттетіліп, көзтүрткі көрген жасөспірімдер;
3. қараусыз қалған жасөспірімдер;
4. жат әрекеттердің тұрақты ықпалындағы және ересектердің құқыққа
Тентек жасөспірімдер, олар жасаған әрекеттерінде ерекше жағдай қалыптастырады.
Қылмысқа барған жасөспірімдер тұлғасы эстетикалық тұрғыдан оңай бұрмаланады.
Жасөспірім бойында еңбекке деген сүйіспеншілікті қалыптастыру аса маңызды
Қылмысқа барған жасөспірімдер өздерінің психофизиолгиялық қасиеттерінің толық деңгейде
Сондықтан да, жастар мен жасөспірімдерге арналған әлеуметтік қызметтер
Қылмысқа барған жасөспірімдердің психикасы жас балалардың да, ересектердің
Жасөспірімдерді жамандықтан үнемі қорғаштап отыру, өмірде кездесіп отыратын
Қылмысқа барған жасөспірімің стихиялы түрде өзін-өзі тәрбиелеуі, сана-сезімнің
Ал,қылмысқа барған жасөспірімнің саналы позитивті түрде өзін-өзі тәрбиелеуі
1.3 Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
қалыптасуын анықтау
Қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің қалыптасуын анықтауда
Жалпы адам өмірі, әсіресе индивидуалды жеке өмір өте
Жалпы жасөспірімде өз өміріне қанағаттану жән қанағаттанбаушылық сезімі
Өмір сүру бейнесі әлеуметтік топтар мен жеке индивидтердің
Өмір сүру бейнесі – бұл ең алдымен сол
Л. Пулккинен пікірі бойынша: «Өмір сүру бейнесі»
С.Л. Рубинштейн тұлғаға өмірдің субъектісі ретіндегі бағытты қалыптастырды.
С.Л. Рубинштейннің шәкірттері субъектінің өмірлік іс-әрекеттерінің динамикалық және
Біз өмірлік жолдың үш құрылымын бөлеміз: өмірлік позиция,
Жеке адамның өмір жолы идеясына Ш.Бюлердің соңынан психолог
Өмірдің қарама-қайшылығын және осы қарама-қайшылықты жеңу қажеттілігін түсіну
Өмірлік позиция - бұл жасөспірімнің өз өмірі мен
Өмірлік позиция - бұл ретке келтіретін өмірлік қатынастардың,
Жалпы, өмірлік позициялардың өмірлік жағдайларда жүзеге асырылуын
Жасөспірімнің өмір жолы бұл тек сызықтық қана емес,
Жасөспірімнің өмірлік қарама-қайшылықтарды шешуге қабілетсіздігі «қашу» және жауапкершілікті
Өмірлік позициялардың бейімсіздігі жасөспірімнің өзінің өмірге деген көзқарастарын,
Жалпы, жасөспірімдердің өмірлік жоспарларының өзінде де, әртүрлі ерекшеліктер
Жалпы, өмір мағынасы жасөспірімнің өмірлік концепциясын, өмірінің саналы
Өмір мазмұны- іс-әрекет, еңбек және қажеттіліктер болып табылады.
2 ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен міндеттері
Мақсаты – қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
Болжамы – қылмыс жасаған жасөспірімдердің болашақ өмір бейнесінің
Зерттеу пәні - қылмысқа барған жасөспірімдердің болашақ өмір
Зерттеу әдістемелері:
М.Рокичтің құндылық бағдарлар әдістемесі.
Аяқталмаған сөйлемдер.
Еркін сауалнама.
Зерттеу объектісі. Қылмысқа барған жасөспірімдер тобы.Эксперименттік топтың саны-20,
Зерттелінушілер сипаты. Зерттеу тобына балалар коллониясындағы жасөспірімдер, ал,
Зерттеу мерзімі – 2006 жылдың желтоқсан айынан ,
Зерттеу міндеттері:
Зерттеу әдістемелері көмегімен эксперименттік және бақылау тобындағы
Әр зерттелушінің индивидуалды мәліметтерін өңдеу.
Математикалық-статистика әдістері арқылы эксперименттік және бақылау тобының топтық
Зерттеу болжамын дәлелдеу.
Зерттеу мәліметтерінің сапалық талдауы.
2.2 Зерттеу әдістемелерінің сипаттамасы
1. М.Рокичтің құндылық бағдарлар әдістемесі
Бұл әдістеме тұлғаның негізгі құндылықтар жүйесін зерттеуге
Зерттелінушілерге әдістеменің орындалу шарты, яғни нұсқау: "Сіздердің назарларыңызға
2. “Аяқталмаған сөйлемдер” әдістемесінің сипаттамасы
Аяқталмаған сөйлемдер әдістемесі психодиагностикалық тәжірибеде бұрыннан қолданылып келеді.
Нұсқау: «Бланктағы аяқталмаған сөйлемдерді бір немесе бірнеше сөз
А- бақытсыз, ажырасқан -2
Б- күйгелекті, бір-бірін жаратпайды -1
В- бәрі бірдей.
Бұндай сандық баға зерттеушінің дисгармониялық қатынас жүйесін анықтауды
Кесте – 1. Әдістеменің кілті.
№ Ұсынылған топ. Тапсырма №
1. Әкесіне деген қатынас 1 16 31 46
2. Өзіне деген қатынас 2 17 32 47
3. Таратылмаған мүмкіншілігі 3 18 33 48
4. Бағынушыға деген қатынас 4 19 34 49
5. Болашаққа деген қатынас 5 20 35 50
6. Жоғары тұрған адамдарға деген қатынас 6 21
7. Қорқыныш және сақтану 7 22 37 52
8. Достарына деген қатынас 8 23 38 53
9. Өткен шағына деген қатынас 9 24 39
10. Қарама-қарсы жыныс өкілдеріне қатынас 10 25 40
11. Жыныстық қатынас 11 26 41 56
12. Жанұясына деген қатынас 12 27 42 57
13. Ұжымына деген қатынас 13 28 43 58
14. Анасына деген қатынас 14 29 44 59
15. Кінәлі сезімі 15 30 45 60
Еркін сауалнама
Бұл еркін сауалнама негізінен жасөспірімдердің қылмыс, құқық нормалары
Сауалнаманың мазмұнында төмендегідей сұрақтар қарастырылған және әр сұрақ
1. Қазіргі заманда адамды қандай жағдайлар немесе жайттар
1/ әлеуметтік жағдайы.
2/ кездейсоқ жағдай.
3/ өмір сүру мақсатында.
4/ өзіңіздің ұсынысыңыз ________________________
2. Сіздерде құқықтық норманы бұзуға немесе қылмыс жасауға
1/ иә, болды.
2/ жиі.
3/ сирек, бірақ болды.
4/ жоқ.
3. Қылмыс немесе құқық нормаларын бұзу дегенді қалай
1/ құқық нормаларын бұзу.
2/ кінәлі іс.
3/ жағымсыз қылық.
4/ өзіңіздің ұсынысыңыз ________________________
4.Қаталдық деңгейі бойынша, төменде жазылған қылмыс атауын ең
1/ ұрлық.
2/ өлтіру.
3/зорлық.
4/ бұзақылық.
5/ тонау.
6/ өзіңіздің ұсынысыңыз __________________________
5.Құқық туралы алғашында кім сізге түсіндірді?
1/ ата-ана
2/ ұстаз (мектеп тұсынды)
3/ бөгде адам
4/ құрбы-жолдас
5/ телеарна
6.Қалай ойлайсыз, адам қандай қалыпта қылмыс немесе құқық
1/ ішімдік ішкен кезде
2/ Нашаны қолдану кезінде
3/ Аффект кезінде
4/ Кездейсоқ жағдайда
7.Қазіргі заманда Қазақстанда, әсіресе жасөспірімдер арасында қылмыстың көбеюіне
1/ жағымды
2/ қарсылық білдіремін
3/ мені бұл жағдай ойландырмайды
4/ өзіңіздің ұсынысыңыз _______________________
8.Қылмыс немесе құқық нормаларын бұзбау үшін не істеу
1/ әлеуметтік жағдайды жақсарту қажет
2/ Балаларға қызықты үйірмелер ашу
3/ Жазалаудың жаңа түрін қабылдау қажет
4/ Өзіңіздің ұсынысыңыз_______________________________
9.Қиын жағдайда көбінесе кіммен сырласқанды, ақылдасқанды жөн көресіз?
1/ ата-ана
2/ құрбы-жолдас
3/ ұстаз (мектеп тұсында )
4/ бөгде адам
Зерттеу барысы. Эксперименттік зерттеу жұмысымыз қылмысқа барған жасөспірімдерге,
Кездейсоқ, тұлғаның жалпы бағыттылығының жалпы есебімен мүмкіншілігімен байланысты;
Тұлғаның тұрақсыз бағыттылығының жалпы есебімен мүмкіншілігімен байланысты;
Тұлғаның жағымсыз бағдарларының жалпы қорытындысы;
Тұлғаның қылмыстық нұсқауының қорытындысы, ол өзіне белсенді ізденушілік
Қылмыс жасаған жасөспірімнің болашақ өмір бейнесінің, яғни тұлғалық
тұлғалық құндылықтар иерархиясы; мағыналық құрылым деңгейі;
өзінің болашақ өмірінің бейнесі және өмірдің мағыналығын түсіну
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық өңдеуі мен сапалық талдауы
Эксперименттік бөлімімізде біз ең алдымен М.Рокичтің құндылықты бағдар
Кесте - 2. Тұлғалық инструменталды құндылықтар жүйесі бойынша
Құндылықтар жүйесі Зерттеу тобы Бақылау
тобы
1. Табиғат пен өнер әсемдігі 18 13
2. Денсаулық 8 3
3. Рухани даму 12 12
4. Материалдық қамтамасыз етілген өмір 10 1
5. Еліміздің тыныштығы 17 6
6. Танып білу, интеллектуалдық даму 16 4
7. Өзгелердің пікірімен санаса білу 7 11
8. Еңбекқорлық 15 14
9. Өз-өзіне деген сенімділік 2 2
10. Өз пікірін дәлелдеудегі батылдылық 3 5
11. Қызықты жұмыс 14 7
12. Көзқарастың кеңдігі 13 8
13. Жоғары талаптар 6 17
14. Қоғамдық беделділік 5 15
15. Әрекеттер еркіндігі 1 18
16. Шығармашылық іс-әрекет 11 9
17. Жауапкершілік 9 16
18. Рахаттану сезімдеріне ұмтылу 4 10
Зерттеу мақсатына орай терминалды құндылықтар жүйесіне қылмысқа барған
Кесте – 3. Тұлғалық терминалды құндылықтар жүйесі бойынша
Терминалды құндылықтар Эксперименттік тобтың
мәліметтері Бақылау тобының мәліметтері
R Қанағаттану деңгейі (%) R Қанағаттану
1. Өзін дамыту 12 47,7 3 65,0
2. Шығармашылық 8 46,9 15 41,1
3. Рухани қанағаттану 9 40,3 11 57,1
4. Жанұя 17 47,7 3 65,0
5. Махаббат 5 41,2 4 81,7
6. Достар 15 48,1 5 64,6
7. Креативтілік 13 49,2 13 63,4
8. Белсенді әлеуметтік байланыстар 18 45,4 17 42,3
9. Таным 7 38,1 10 66,9
10. Өзіндік мәртебе 11 47,6 6 61,4
11. Жетістік 16 50,7 16 55,4
12. Бостандық 1 23,3 12 68,6
13. Өзіне сенімділік 4 67,4 7 79,0
14. Материалдық
ауқаттылық 10 47,2 8 47,6
15. Белсенді өмір 2 22,9 9 62,5
16. Өзінің даралығын сақтау 6 39,0 14 48,3
17. Көңіл көтеру 14 35,0 18 51,9
18. Әділеттілік 12 47,7 3 65,0
Эксперимнттік зерттеу нәтижесінен алынған мәліметтер қылмыс жасаған
Қылмыс жасаған жасөспірімнің жеке индивидуалды түрдегі құндылықтары үстемділігі
Адам өзін қайраткер ретінде жүзеге асыратын өнімділік құндылықтарды
Әдістеме бойынша тұлғаның әлеуметтік мәнін жүзеге асыратын құндылықтар
Қылмыс жасаған жасөспірімнің тұлғалық құндылықтарының иерархиясының бостандықтағы құрдастарымен
Қылмыс жасаған жасөспірімнің бақылау тобымен салыстырғандағы иерархия құндылықтарының
Қылмыс жасаған жасөспірімнің жазаны өтеудегі уақытының ортаңғы кезеңіндегі
Сонымен қатар, біз эксперименттік бөлімімізде М. Рокичтің әдістемесінен
Кесте - 4. Зерттелінушілердің қатынастар жүйесінің салыстырмалы көрсеткіші
№ Ұсынылған топ. Зерттеу тобы Бақылау тобы
1. Әкесіне деген қатынас 11 6
2. Өзіне деген қатынас 2 1
3. Таратылмаған мүмкіншілігі 7 9
4. Бағынушыға деген қатынас 5 15
5. Болашаққа деген қатынас 15 3
6. Жоғары тұрған адамдарға деген қатынас 6 10
7. Қорқыныш және сақтану 4 14
8. Достарына деген қатынас 1 2
9. Өткен шағына деген қатынас 3 12
10. Қарама-қарсы жыныс өкілдеріне қатынас 13 7
11. Жыныстық қатынас 14 11
12. Жанұясына деген қатынас 12 4
13. Ұжымына деген қатынас 8 8
14. Анасына деген қатынас 10 5
15. Кінәлі сезімі 9 13
«Аяқталмаған сөйлем» әдістемесінде екі топтың көрсеткішін рангілеу арқылы
Жасөспірім кезеңде балалар мен ата-аналар арасында көптеген шиеленістер
Жасөспірім кезеңде өзіндік сана, өзіндік бағалау, жеке адамның
«Қиын» оқушы жеке тұлғалық әлеуметтенудің төменгі деңгейін мінездемелейді
Жасөспірімнің мінез-қылқының өзгеруі ең алдымен сыртқы ортаның әсерінен
«Қиын» жасөспірімдердің жеке адам болып қалыптасуындағы негізгі шарт,
Көптеген зерттеулерде құқық бұзушы – жасөспірімдердің танымдық және
Эксперименттік зерттеу мәліметтерін сандық өңдеудің келесі кезеңінде сауалнама
Кесте - 5. Зерттелінушілер түсінігі бойынша жасөспірімдерді құқық
№ Бақылау тобы Зерттеу тобы
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8. Кездейсоқ, яғни бос уақытты қызықты өткізу мақсатында.
Топтағы лидер ықпалынан.
Бірге жүрген жолдастарға еліктеу жағдайда. Ата-ана жылылығы жетпеуінен.
Үйден қашып кеткен жағдайда
Дос-жолдастардан кем қалмау.
Өз тобымыздың ережесін орындау қажет.
Толыққанды өмір сүру үшін.
Бізді кемсітушілерден кек алу жағдайында.
Өз өмірімізге көңіл толмайды.
Өзімізге көңіл аударту үшін.
Эксперименттік зерттеуге қатысқан жасөспірімдердің қылмысқа бару немесе құқық
1. Қылмыс – құқықтық норманы бұзу.
2. Моральдық норманы бұзу.
3. Қылмыс бұл зиян келтіру.
4. Зәбір шегушінің құқығын бұзу.
5. Қылмыс – заңды бұзу.
6. Қылмыстың артынан жазалау болу керек.
7. Қылмыс – кінәлі іс.
8. Қылмыс жағымсыз қылық.
9. Қылмыс шешім таба алмаған жағдайда атқарылатын іс.
10.Қылмыс топтың ықпалымен, әсерімен атқарылатын іс.
Эксперименттік зерттеу мәліметтерін өңдеудің келесі кезеңінде эксперименттік зерттеуге
Кесте - 6. Жасөспірімдердің қылмыс түрінің ауырлығы туралы
№ Қылмыс түрлері Зерттеу тобы Бақылау тобы
1 Адам өлтіру 1 1
2 Зорлық–зомбылық жасау 4 6
3 Ұрлық 6 4
4 Терроризм 3 2
6 Тонау 5 6
7 Бұзақылық 8 7
8 Алаяқтық 7 8
9 Коррупция 2 3
Кестеден көріп отырғанымыздай жасөспірімдердің қылмыс түрінің ауырлығы туралы
Біз жұмыстың теориялық бөлімінде талдаған психологиялық әдебиеттермен зерттеулерде
Қылмыс жасаған жасөспірімнің өз өмірінің бақылауын жоғалту біртіндеп
Эксперименттік зерттеу мәліметтерін өңдеудің келесі кезеңі зерттеу болжамын
Стьюдент критерийі тәуелді және тәуелсіз топтарға арналған жеке
t =
М1 және М2 - әр таңдау тобының орта
S12 және S22 - әр таңдау
n1 және n2 - әр таңдау тобының элементтерінің
Бұл үшін біз алдымен зерттеу болжамын қалыптастырамыз.
Н0 эксперименттік және бақылау тобының жасөспірімдерінің тұлғалық құндылықтары
Н1- эксперименттік және бақылау тобының жасөспірімдерінің тұлғалық құндылықтары
Кесте - 7. Зерттелінушілердің құндылықтық бағдарлар жүйесінің айырмашылығын
Зерттеу тобы Бақылау тобы
р/с Х-М (Х-М) р/с Х-М (Х-М)
1 5,32 10,64 1 2,6 5,2
2 0,68 1,36 2 8,6 17,2
3 11,68 23,36 3 3,6 7,2
4 2,32 4,64 4 14,6 29,2
5 3,32 6,64 5 20,6 41,2
6 8,32 16,64 6 13,6 27,2
7 7,68 15,36 7 8,6 17,2
8 12,32 24,64 8 0,6 1,2
9 9,32 18,64 9 1,4 2,8
10 1,32 2,64 10 7,4 14,8
11 3,32 6,64 11 10,6 21,2
12 4,68 9,36 12 15,4 30,8
13 3,32 6,64 13 12,6 25,2
14 6,68 13,36 14 13,4 26,8
15 2,32 4,64 15 6,6 13,2
16 2,32 4,64 16 1,4 2,8
17 11,32 22,64 17 8,4 16,8
18 8,32 16,64 18 9,6 19,2
19 8,32 16,64 19 5,6 11,2
20 5,68 11,36 20 8,6 17,2
Σ
219 Σ
347
M1 = 5,32
n1 = 20
S1 =219/ 20-1=9,95
t = 5.32 – =
Енді шеткі мәндер кестесі бойынша критерийдің n1=20 және
t крит =
t эмп > t крит жағдайы
Демек, эксперименттік және бақылау тобы жасөспірімдерінің тұлғалық құндылықтары
Сонымен, біз бостандықтан айыру жағдайындағы қылмыс жасаған жасөспірім
Қоғамдағы жасөспірімдер арасында қылмыстың көбеюі - құқықтық сананың
Эксперименттік бөлім бойынша тұжырым
Қылмыс жасаған жасөспірімдерге жүргізілген эксперименттік зерттеу нәтижесінде, қылмыс
Бұл жайттар өз кезегінде олардың болашақ өмірінің бейнесін
Сондай-ақ жасөспірімдер өзінің болашақ өмір жолы туралы түсінігінің
Біздің ойымызша қылмыскер жасөспірім тұлғасының құндылықтық- мағыналық сферасын
Сондай-ақ, қылмыскер жасөспірім тұлғасының мағыналық сферасының болашақ бейнесін
Бұл бағыттағы жұмыстардың табыстылығы, яғни қылмыс жасаған жасөспірім
Қорыта келгенде, зерттеудің мақсаты мен міндетін жүзеге асыру
Қорытынды
Қазіргі жағдайда өзекті мәселелердің қатарына жататындардың бірі- ол
Біз бітіру жұмысымыздың теориялық бөлімінде осы мәселеге байланысты
Сонымен қатар теориялық бөлімде біз қарастырылып отырған мәселенің
Зерттеудің эксперименттік бөлімінде үш әдістеме қолданылып, зерттеу жұмысының,
Сонымен, эксперименттік зерттеу барысында алынған мәліметтердің сандық және
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Бартол, Курт . Психология криминального поведения. 7-е
2. Селецкий А.И. Тарарухин С.А. Несовершеннолетние с откланяющимся
3. Столяренко А.М. Прикладная юридическая психология. Юнити, 2001.-639с.
4. Васильев В.Л. Юридическая психология. Учебник для вузов
5. Ратинов А.Р. , Ефремова Г.Х. Правовая психология
6. Образцов В.А. Криминалистическая психология: Методы, рекомедации. Москва,
7. Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие?
8. Кудрявцева В.Н. Личность преступника. М. –
9. Сахаров А.Б. О личности преступника и причинах
10. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание.
11. Романов В.В. Юридическая психология.
12. Еникеев М.И. Общая, социальная и юридическая
13. Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық
14. Шульга Т.И., Олиференко Л.Я. Психологические основы работы
15. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы: Жеті-жарғы. 2004.-504
16. Лебедев В.И. Личность в экстремальных условиях. Москва,
17. Ерменбетова Л. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы құқық
18. Короленко Ц.П. Донских Т.А. Семь путей к
19. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, Жеті жарғы.
20. Тилеубергенова Е.В. Криминалистические проблемы: использование психолого-педагогических знаний
21. Психология личности и образ жизни. Москва. 1988.
22. Абульханова-Славская К.А. Стртегия жизни. М: Мысль, 1991.-299с.
23. Аверин В.А. Психология детей и подростков. Учеб.пос.
24. Агеева Л.В. Казанский феномен: миф и реальность,
25. Алмазов Б.Н. Психическая средовая дезадаптация несовершеннолет-
26. Антонян Ю.М. Психологические особенности осужденных за кражи
27. Антонян Ю.М., Гульдан В.В., Кудрявцев В.Н. Криминальная
28. Антонян Ю.М.,Гульдан В.В. Криминальная патопсихология. Наука, 1991.-243с.
29. Арықбаев М.С. Теория жизни. Алматы, 2004.-36с.
30. Сопов В.Ф.Морфологический тест жизненных ценностей. Самара
31. Батку И.Г., Мартынчик Е.Г. Социально-правовые факторы преодоления
32. Головей Л.А., Рыбалко Е.Ф. Практикум по возрастной
33. Беличева С.А., Фокин В.М. Социальная профилактика откланяющегося
34. Березин Ф.Б. Психологическая и психофизиологическая адаптация человека.
35. Василюк Ф.Е. Психология переживания. М.,МГУ, 1984.-200с.
36. Веретехин Е.Г. Практикум по юридической психологий. Изд.Казань
37. Волков Б.С. Мотивы преступлений. Казань. 1982.
38. Волков В.Н. Юридическая психология. Учеб.пособ. Москва, 2003.-217с.
39. Психологическая сущность агрессивности и ее проявления у
40. Домодедова. Психологическое изучение осужденных
несовершеннолетних. Учеб.пос. 1991.-171с.
41. Еникеев М.И. Общая и юридическая психология.
Москва, Политиздат, 1989.-303б.
42. Ерменбетова Л. «Кәмелетке толмағандардың тұлғалық ерекшеліктері».// Заң.
43. Ерменбетова Л. Личность несовершеннолетнего преступника. (дисс.) Алматы:
44. Костицкий М.В. Психологические методы в борбе с
45. Краковский А.П. О подростках. М: 1991.-269с.
46. Мягков И.Ф. Вакторы педагогической запущенности и
психологические вопросы коррекции делинквентного поведения
несовершеннолетних. Воронеж, 1983.-142с.
47. Мягков И.Ф. Психологические проблемы предупреждения педагогической запущенности
48. Наумов А.В. Мотивы убииств. Волгоград. 1969.
49. Психологический словарь./под.ред. В.В.Давыдова. Ф.Ломова и др/. М:
50. Реан А.А. Психология подростка. Мосва, Олма-пресс, 2005.-429с.
51. Сидоренко Е.В. Методы математической обработки в психологии.
52. Столяренко А.М. Энциклопедия юридической психологий. Юнити-дана; Закон
53. Түңлікбава Э.М. Психологиялық зерттеулерде қолданылатын негізгі ықтималды
54. Франкл В. Человек в поисках смысла. Сборник,
55. Чуфаровский Ю.В. Юридическая психология. Москва. 1997.
3