Банктің активтері

Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................4
1 Банктер және олардың атқаратын қызметі
1.1 Нарықтық экономикадағы банктердің ролі, олардың дамуы...................
1.2. Банктердің іс - әрекетін, олардың атқарымы мен маңызын
2 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтерін ұйымдастыру және оларды реттеу
2.1Екінші деңгейлі банктердің атқаратын қызметін ұйымдастыру және бақылау...................................................................................................................14
2.2.Банктік қадағалау әдістері мен банк қызметін пруденциалдық реттеу....19
2.3. 2010 жылғы екінші деңгейдегі банктердің несие нарығының
2.4. Екінші деңгейлі банктердің қаржылық дағдарыс кезіндегі
3Нарық жағдайындағы екінші деңгейлі банктердіңэкономикалық тұрақтылығын арттыруға бағытталған іс-шаралар
3.1.Екінші деңгейлі банктердің қызметін арттыру мәселелері.......................52
Қорытынды..........................................................................................................63
Қолданылған әдебиеттер тізімі........................................................................66
Қосымшалар........................................................................................................68
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктер несие беру жүйесінің негізгі
Қазіргі коммерциялық банктер қаржы делдалы ретінде ақша капиталын салааралық
Жалпы, коммерциялық банктер клиенттер үшін бүкіл операциялық қызметтерді орындайтын
Сондықтанда, «Қазақстандағы коммерциялық банктердің қалыптасу және даму ерекшеліктері нарықтық
Кез келген коммерциялық банктің жұмысы, негізінен, қаржы нарығында орындалатын
Бүгінгі күні, коммерциялық банктер өздерінің дәстүрлі базалық қызметтері
Бұл тақырыпты таңдаған себебім: қазіргі нарықтық экономикада Қазақстан банктерінің
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, диплом жұмысының мазмұны мен
коммерциялық банктердің экономикалық қажеттілігін теориялық негіздеу;
екінші деңгейлі банктердің қаржы нарығында атқаратын қызметтері мен операцияларын
коммерциялық банктердің экономикалық тұрақтылығының нарық талабына сай қамтамасыз етлуін
нарықтық экономика жағдайындағы коммерциялық банктердің өтімділігі мен төлем қабілеттігін
коммерциялық банктердің ұйымдық-құқықтық ұйымдастырылу ерекшеліктерін анықтау.
Диплом жұмысының құрылымы қысқартылған сөздер тізімі мен кіріспеден, үш
Бірінші тарауда коммерциялық банктердің экономикалық мәні мен тиімділігі, сонымен
Екінші тарауда Қазақстанның банк жүйесіндегі коммерциялық банктердің атқаратын қызметі
Үшінші тарауда нарық жағдайындағы екінші деңгейлі банктердің экономикалық тұрақтылығын
Несие жүйесінің негізгі буыны, коммерциялық бастауларда қаржы қызметтерінің кең
Коммерциялық банктер мәртебесі, мақсаты және бағыттары бойынша теңдей
Коммерциялық банктер сондай-ақ несие беру жүйесінің негізгі буыны ретінде
Нарық бәсекесі жағдайында әрбір банк өзінің басымдықтарын айқындайды, өзіне
Диплом жұмысының ақпараттық негізі болып, ҚР Президентінің жыл сайынғы
1 Банктер және олардың атқаратын қызметі
1.1. Нарықтық экономикадағы банктердің ролі, олардың дамуы
Банктің пайда болу тарихы, қоғамдық еңбек бөлінісінің пайда болуымен
Ежелгі Шығыс елдерінде осындай тауарлы ақшаны сақтаудың сенімді
Есептеу, есеп айырсу операциялары салмақ өлшемімен жүргізілетін болды,яғни
Қазақстанда банк мекемесі ХIХ-ғасырдың аяғында пайда болған.Олар қазыналық палаталар
Осындай бөлімше ең бірінші болып Орал қаласында ашылған (1876жылы),
Қазан революциясына дейін Верныйда Петербург қаласындағы коммерциялық банктердің
ТМД-ның басқа елдеріндегідей жаңа банк жүйесі Қазақстанда да тәуелсіз
Нарықтық қатынастарға ауысудың бастапқы кезеңінде банктер коорперативтік, коммерциялық жеке
1999 жылдың басында Қазақстанда 76 екінші дәрежелі банк істеді.Оның
1997 жылдан бастап Ұлттық банк барлық екінші дәрежелі банктерден
Ресей Академигі О.И.Лаврушин банк жөнінде : “Банк ақшалай, несиелік
Әкімшіл-әміршіл жүйесінде банк мемлекеттің оларға үстемдік жасауымен сипаттандырылады.Банктер экономиканы
Нарықтық экономикада керісінше, мемлекеттің банктерге үстемдігі жоқ.Банктерге әртүрлі меншік
Несие жүйесінің негізгі буыны – банктер.Себебі,масштабы және маңызы жөніне
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.Өз қызметінің
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал
Банктер есеп айырысу операцияларын жүргізудің тәртібін бұзғаны үшін
Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуімен банктердің алдында жаңа мүмкіндіктер ашылуда.Меншікті
1.2. Банктердің іс - әрекетін, олардың атқарымы мен маңызын
Банкілерді ашу, тіркеу, іс-әрекетін тоқтату «Банкілер және банк іс-әрекеті»
- Рұқсат беру туралы арыз;
- Экономикалық мінездеме;
- Іс жоспары (алда келе жатқан 2-3 жылдық жорамал
- Банкінің төрағасы мен бас бухгалтерінің кәсіби жарамдылығы туралы
- Құрылтайшылардың құжаттары;
- Құрылтайшылардың келісім шарты;
- Банк басшыларын бекіту туралы протакол және банк уставын
- Жарғылық қорға салынған қаражат туралы құжат.
Банк заңды тұлға статусын тек ұлттық банкіден тіркеуден өткеннен
- Егер құрылтайшылардың келісім-шарттарымен жарғы заңға қайшы келсе;
- Банк басшыларының кәсіби жарамсыздығы;
- Ұсынылған ақпараттар сенімсіз болса;
- Экономикалық норматив жиі орындалмаса;
- Банк банкрот болған жағдайда немесе жарғылық қорға салынған
Банктің жабылуы құрылтайшылардың шешімімен және Ұлттық банкінің ұсынысымен
Банктің атқарымы олардың жүргізетін операцияларына байланысты. Банк атқарымының
Банктің екінші атқарымы болып – ақша айналымын реттеу болып
Банктің үшінші атқарымы – делдалдық. Банктер өнімін немесе қызметін
Банктің маңызы. Банктің мазмұны мен атқарымдары оның экономикадағы маңызын
Өндірістің үздіксіздігін және оны жеделдетуін қамтамасыз етеді, бос капиталды,
Уақытша бос ресурстарды шоғырландыру атқарымынан көрінгендей, банктер бір жағынан
Банктердің ақша қаражатын шоғырландыру,оларды қайта бөлу өндіріс пен айналымның
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайында шағын және орта бизнестердің ауыл
Егер банктің маңызын сапс жағынан қарастырсақ, оның әрекеттерінің елдің
Банктің төлем құралдарын шығару ақша бірлігінің тұрақтылығына, өндірістің тиімділігіне
Дегенмен, банктің неге арналғандығын ұмытпау керек, өзінің жеке мүддесін,
Сондықтан Қазақстан экономикасының осы уақытқа дейін (тәуелсіздік алғанымызға 15
“Банктер өндірістің экономикалық субъектісінің бірі бола тұрып, өзі өсіп,өркендеп
Банктің атқаратын қызметтерін төмендегідей топтастыруға болады:
Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны қарыз
Кәсіпорындарға, мемлекетке,жеке адамдарға несие беру, бағалы қағаздармен операция жүргізу.
Ақша айналымын реттеу. Банк әртүрлі шаруашылық субъектілерінің төлем айналымы
Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентін тек жинаған уақытша
Экономикалық және қаржылық кеңес беру.
Орындайтын айрықша қызметтеріне байланысты банктер: эмиссиялық және эмиссиялық емес
Эмиссиялық банк ол айналысқа ақша белгілерін эмиссиялауға (шығаруға) құқы
Мемлекеттегі басқа банктердің барлығының да ақша белгілерін шығаруға құқы
Инвестициялық және инновациялық банктердің екі түрі де ұзақ уақытқа
Ипотекалық банктер жерді және жылжымайтын мүліктерді кепілдікке алып,ұзақ мерзімге
2 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтерін ұйымдастыру және оларды реттеу
2.1. Екінші деңгейлі банктерінің атқаратын қызметін ұйымдастыру және
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995
Коммерциялық банктер – банктік жүйенің екінші деңгейін
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан
90 – шы жылдың басында банктердің саны
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және
Қазақстан Республикасындағы банк қызметінде мемлекеттік органдар
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған «Қазақстан республикасындағы
1) Банк ашуға Ұлттық банктен рұқсат алу;
2) Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге Ұлттық банктен
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және
Бірінші кезеңде, банк ашушы Ұлттық банкке банк
Рұқсат алу үшін беретін өтініш;
Құрылтайшылық шарт (түп нұсқа);
Банктің дағдарысы (түп нұсқа);
Банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы
Құрылтайшылар туралы мәліметтер (Ұлттық банктің белгілеген
Құрылтайшылардың соңғы еселік жылдағы бухгалтерлік
Құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
Егер бір немесе одан да көп құрылтайшыларды
Егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
Банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар
Жаңадан құрылғн банктің толық ұйымдастырылу құрылымы (банктің
жаңадан құрылатын банктің бизнес – жоспары болу
тапсырылған бизнес - жоспарына сәйкес
нотариальдық түрде куәландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш беруге
басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген
Ұлттық банк ашуға рұқсат беру өтініштердің
Екінші кезеңде, жаңадан құрылатын банк Ұлттық банк рұқсат
Үшінші кезеңде, банктік операцияларын жүзеге асыру үшін
- ұйымдастырушылық – техникалық шараларды орындау, оның
- жарияланған жарғылық капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған
Аталған заңның 30 – бабына сәйкес операцияларға
- заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік
- жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген
- заңды және жеке тұлғалардың металдық
- кассалық операциялар, банкнота мен монетаны
- аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны
- есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың
- заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және
- заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент
- сенім (траст) операциялары: сенім білдіріушінің тапсырмасы
- клиринигтік операциялар; төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай
- сейфтік операциялар; клиенттердің құжаттары формада
- ломбардтық операциялар; тез іске асатын
- төлем карточкаларын шығару;
- банкнота мен монеталарды және бағалы
- шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
- төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдер, басқаларын);
- чек кітапшаларын шығару;
- бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет;
- аккредитивті ашу, растау және ол бойынша
- ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл
- үшінші тұлғаның атынан ақшалай формада орындалуды
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби
- брокерлер – мемлекеттік бағалы қағаздармен;
- дилерлік – мемлекеттің және өзге де
- кастодиандық;
- клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне Ұлттық банктен жекелеген және
Сонымен қатар, Қазақстан республикасындағы екінші деңгейдегі банктер
Банктің филиалы - филиал туралы ережеде немесе
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін
- Филиал ашуға рұқсат алу өтініші;
- Банк операцияларының тізімі көрсетілген банк
- бірінші жетекші және бас бухгалтер
Шетелдік банктердің Қазақстан Республикасы аумағында филиалдарын
Банктің өкілдігі - банктік
Банк өкілдігі Ұлттық банктің келісіммен ашылады.
- өкілдік ашуға рұқсат алу өтініші;
- өтініш жасаушы банктің құрылтайшылық құжаттары;
- Қазақстан Республикасы аумағында өкілдік ашу туралы
- өтініш жасаушы банктің банктік қызметін жүргізуде
- аудиторлық ұйым куәландырылған өтініш жасаушы банктің
- өтініш жасаушы банктің Қазақстан Республикасы аумағында
- өкілдікке жұмыс жасайтын қызметкерлердің саны және
Еншілес банк – жарғылық капиталдың елу пайзыдан астамы
Есеп айырысу – кассалық бөлімі (жинақ кассасы) –
Қазақстан республикасының ұлттық банкі екінші деңгейдегі
- банк тарапынан өз еркімен қайта құрылу
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап,
- банк заңдылықтарында, сол сияқты жарғысында
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен
Қазақстандық тәрбиеде басқа дамыған шетелдік
Жарияланған жарғылық қордың 50 % - ның
2.2. Банктік қадағалау әдістері мен банк қызметін
Экономикаға мемлекеттің араласукөлемінің қысқаруы және қаржылай ырықтандырылудың орын алуы,
Жалпы банктік қадағалаудың қажеттігінің мынадай негізгі себептерін бөліп атауға
– банк жүйесіне деген қоғамның сенімділігін қамтамасыз ету, сол
– банктердің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында, олардың банктік заңдылықтарды
– сырттай (қашықтан) және іштей тексерулер негізінде банктің басынан
Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу 2004 жылға дейін
Қазіргі кезде 2003 жылдың шілде айында қабылданған «Қаржы нарығын
Банктік қадағалау – бұл банк қызметіндегі қандай да бір
Банктік қадағалаудың басты міндеттерінің бірі – бұл банктердің қызметін
Бұл қашықтан (дистанционды) қадағалау әдісі және инспекциялық әдісі.
Қашықтан (сырттан) қадағалау әдісі – бұл банктердің қадағалау орган
Қашықтан қадағалау тетігі 1-суреттегі тәртіпте жүзеге асырылады.
Қашықтан қадағалау
Ақпараттық есеп беру базасы
Қаржылық талдау
Салыстырмалы топтық талдау
Капиталды талдау
Өтімділікті талдау
Активтер сапасын талдау
Табыстар мен шығыстарды талдау
Қашықтан талдау нәтижесі бойынша ұсыныстар
CAMEL жүйесі бойынша тәуекелді бағалау
1-сурет. Қашықтан қадағалау тетігі.
Ақпараттық есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын ақпараттың
Қаржылық талдаудың мақсаты – енді пайда болып келе жатқан
Қашықтан талдау жүргізетін мамандар мынадай міндеттерді шешеді:
1) Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да
2) Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы жұмысы
Екінші деңгейдегі банктердің қаржылық қызметін талдау банктердің қызметінің қаржылық
1) капитал;
2) активтердің сапасы;
3) пайдалылық пен рентабельділік;
4) өтімділік.
Қаржылық талдаумен айналысатын мамандар банкік мәселелердің пайда болуының мүмкін
Капиталды талдау.
Капитал – банктің қаржылық жағдайының ең маңызды көрсеткіші болып
Капитал жеткіліктілігі, оның табыстылығы сияқты қашықтан бақыланып отыруға тиіс.
Жалпы капитал жеткіліктілігі туралы өзінің ойын қалыптастыратын талдаушы мынадай
● Банк капиталы стандарттарға жауап бере ме?
● Ең төменгі мөлшерден асқан жағдай бар ма?
● Капитал деңгейінің банктің өзіне алған тәуекелге қатынасы қандай?
● Ең төменгі стандарттармен жеткіліксіз есептеуге алынған тәекелдер бар
● Банк капиталының деңгейінің өзгеру үрдісі қандай?
Оның көбеюі мен азаюының себептері неде?
● Банк капиталының сапасы қандай?
Капиталдың кез келген бөлігін банк үшін тұрақты қаражаттар көзі
Активтердің сапасын талдау. Банктің активтерінің сапасы банктік операциялардың барлық
Активтердің сапасын қашықтан бақылау мен талдау банктердің қызметін реттеу
Жалпы активтердің сапасын қашықтан талдау кезінде тексеруші мынадай сұрақтарды
● Өткен тоқсанда банктің несие тәуекелі жағдайында ерекше өзгерістер
● Жалпы банк активтеріндегі кешіктірілген және аударылмаған активтердің үлесі
● Банктің капиталына қатысты сапасыз активтердің деңгейі қандай?
● Өткен тоқсанда немесе алдыңғы жылда сапасыз активтер сомасының
● Үмітсіз қарыздарды баланстан шығару. Шығарылған ссудалардың негігі түрлері
● Банктің несиелік қызметінің шығынын жабу үшін құрылған банктің
● Ұлттық Банктің нормативті талаптарының сақталуы?
Табыстар мен шығыстартарды талдау. Капитал, банкің қаржылық жағдайының ең
Сондықтан банктің табыстарын үздіксіз қашықтан бақылау қажет.
Банк табысын талдау барысында талдаушы мынадай негізгі үш сұраққа
● Банктің табысының деңгейі қандай? Оның деңгейі банк капиталын
● Табыстардың үрдісі (тенденциясы) қандай? Қазіргі экономикалық жағдайда оның
● Табыстардың тұрақтылығы қандай? Егер нарықтық пайыз мөлшер -лемелерінің
Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген банктік операцияларды
Операцияларды жүргізуде пайыздық, пайыздық емес және басқа да шығындар
Банктің шығындарын талдауда қарастыратын негізгі мәселелер мыналар:
– шығындардың құрылымы;
– пайыздық шығындардың көлемі;
– пайыздық емес шығындар мен басқа да шығындардың көлемі;
– әкімшілік шығындар;
Өтімділікті талдау. Банктің өтімділік жағдайы оның барлық қызметінің көрсеткіштеріне
Банктің өз міндеттемелері бойынша жауап бере алмауы банкке деген
Жалпы қашықтан қадағалаудың талдаушысы банктің өтімділігі бойынша жағдайын бағалаған
● Банктің өтімді активтерінің көбеюі немесе азаюы? Банктің өз
● Банк ірі депозиттер, басқа банктердің депозиттері немесе мемлекеттік
● Банктің активтерінен асатын, жақын арада қайтаратын банктің қарыз
● Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкпен белгіленген өтімділік бойынша талаптарды
Екінші деңгейдегі банктердің жағдайы туралы ақпараттарды сақтайтын Қазақстан Республикасы
– банк басшылығымен үнемі және тиімді байланыста болу;
– өз бақылауындағы бантердің жағдайы туралы банктік қадағалау депар
– банк басшылығы мен директорлар кеңесінің кемшіліктерді түзетуге қабілеті
– өзіне бекітілген банкке қатысты әсер ету шараларының орындалуын
Банктердің кураторлары жаңа шарттар жоспары бойынша берілетін күнделікті баланстарға
Апта сайын ашық валюта ұстанымдарының (позициясының) лимиттері және валюталық
Банктердің өтімділігін бақылап отыру үшін куратор банктің апта сайын
Кураторлар банктердің қызметін реттеуде ең маңызды құралдарының бірі болып
Жалпы пруденциялық реттеу тәжірибесі екінші деңгейдегі банктердің пруденциялық нормативтерді
Екінші деңгейдегі банктер Қазақстан Республикасы Қаржылық қадағалау агенттігіне есеп
– 700 Н нысаны бойынша күнделікті балансы;
– ашық валюталық ұстанымның лимиттері және валюталық нетто-ұстанымы туралы
– ағымдағы өтімділіктің орындалғаны жайлы апта сайын есеп беру
– пруденциялық нормативтердің орындалуы туралы ай сайын есеп беруі;
– активтердің және шартты талаптар мен міндеттемелердің ай сайын
– тоқсан сайын үнемі қаржылық есеп беруі.
Қазақстан Республикасының пруденциялық нормативтері туралы ережесіне сәйкес, к1, к2,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгіленген екінші деңгейдегі банктердің қаржылық
Кестеде берілген мәліметтер BOOS жүйесінің көмегімен автоматтандырылған әдіспен өңделеді
Сонымен банктер мен әр түрлі есеп берулердің негізінде қашықтан
Статус-Репорт – банктің ағымдағы қаржылық жағдайын толық бағалауға мүмкіндік
Статус-Репорт жасау барысында қашықтан қадағалау қызметкерлері «CAEL» («CAEL», яғни
Берілген баға тек қана ішкі арналымдарға ғана қолданылады және
Бұл құжатты қарастыру қортындылары банк бойынша сәйкес ұсыныстар берумен
Статус-Репортта көрсетілген негізгі қаржылық көрсеткіштер мен басқа да мәліметтерге
1) Банк туралы жалпы мәліметтер.
2) Меншікті капиталының көлемі мен құрылымы.
3) Банктің активтері.
4) Банктің міндеттемелері.
5) Банктің табысы мен шығысы.
6) Өтімділігі мен ең төменгі резервтік талаптар.
7) Қосымша ақпараттар.
Талдаушы барлық жоғарыда аталған факторларды ескеріп, қашықтан тексеруді банктің
Сонымен қашықтан қадағалаудың талдаушысы екінші деңгейдегі банктердің банктік
Қашықтан қадағалау қызметкерлері сондай-ақ жыл соңында төрт тоқсан бойынша
Сонымен қатар, қашықтан қадағалау талдаушысы:
– банктерді ашу үшін табыс ететін құжаттарды қарастырады;
– банктерге банктік операцияларды жүргізуге лицензия беру құжаттарын қарастырады;
– банктің басқарушы қызметкерлерінің кандидатуралары бойынша Ұлттық Банктің біліктілік
– банктердің бағалы қағаздар проспектілерінің эмиссияларын сараптаудан өткізеді және
– банктің қаржылық жағдайын сауықтыру бойынша сондай-ақ оларға санкциялар
Есеп берулер макроэкономикалық талдауға қажетті мәліметтерді керек еткенімен пруденциялық
Қашықтан қадағалаудың жетістіктері есеп және есеп берудің нақты нұсқаулары
Тиімді қашықтан қадағалау үшін жоғарыда аталған негізгі көрсеткіштеріне қаржылық
Қашықтан қадағалау жеке бір банктің қаржылық жағдайына байланысты мәселелердің
Қашықтан қадағалаудың артықшылығы – онда банктердің жағдайы туралы мәліметтер,
Инспекциялық (іштей) қадағалау – банктерді орналасқан жерінде тексеру арқылы
Инспекциялау әдісінің артықшылығы – банктің барлық операциялары мен тәуекелін
Инспекциялық қадағалау тетігі 2-суретте берілген.
Инспекциялық қадағалау
Жоспарлы және мақсатты тексеру
Толық ауқымды тексеру Мақсатты тексеру
CAMEL жүйесі бойынша тәуекелді анықтау, бағалау Қашықтан
Ішкі және сыртқы аудан ұсыныстарымен танысу
Тексеру жөнінде біртұтас есеп жасау Банк жетекшісіне
«BOSS» қашықтан қадағалау жүйесіндегі банк тәуекелдерін бағалауда өзгерістер енгізу
2-сурет. Инспекциялық қадағалау тетігі.
Инспекциялауды жүзеге асыру үшін қадағалау органдары банктік операциялар мен
Қазақстан Республикасы екінші дейгейдегі банктердің қызметін реттеу тетігі қазіргі
Қашықтан қадағалау, инспекциялау барысында анықталған мәселелерді жою бойынша жұмыстардың
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу тетігінің тәртібі
1995 жылдың 31 тамызда қабылданған «Банктер және банктік қызмет
● пруденциялық нормативтер белгілеу;
● банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық актілер шығару;
● банктердің қызметін тексеру;
● банктің қаржылық жағдайын сауықтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
● банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
● банктерге немесе олардың лауазымды тұлғаларына санкциялар беру.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы мәселені шешу
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндеті басқа да нормалар мен
Банктік қызметі жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында банктер
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен көлеміне байланысты өздерінің қызметінің
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық нормативтер.
1) жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
3) бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
4) өтімділік коэффициенті;
5) ашық валюталық ұстаным лимиті;
6) негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге жұмсалынған
7) Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы міндет -темелерге қатысты банктердің
1. Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері
Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшерін Ұлттық Банк Басқармасы
2. Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) бұл І деңгейлі капитал мен ІІ
Банк инвестициясы бұл заңды тұлғаның акцияларына жұмсалымдары (жарғылық капиталда
Нарықтық тәуекелдерді жабуға арналған бірінші деңгейлі капиталдың бір бөлігі
Бірінші деңгейлі капитал (КІ) мыналардан құралады:
– сатып алынған акциялардың сомасын шегергенде өалатын төленген жарғылық
– қосымша капитал;
– өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс (өткен жылдардағы таза
– мерзімсіз келісімшарттар нәтижесінде туындайтын қаржылық активтер мен қаржылық
Шегерілген (–):
– материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне Халықаралық стандартына
– өткен жылдардағы зиян;
– ағымдық жылдағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық сомасы.
Мерзімсіз қаржылық құралдар мынадай шарттарға сәйкес келуі қажет:
– айналыс мерзімі белгісіз және депозит болып табылмайды;
– мерзімсіз қаржылық құралды шығарушы банктің инициативасы бойынша ғана
– мерзімсіз қаржы құрал бойынша негізгі қарызды және пайызды
– мерзімсіз қаржы құралы қамтамасыз етілмеуге тиіс;
– қаржы құралы бойынша пайыз мөлшерлемесін өзгерту келісімшарт жасаған
Екінші деңгейлі капитал (КІ) мыналардан құралады:
– ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық сомасы;
– бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қатй бағалау мөлшері;
– тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-ынан аспайтын
– бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-ынан аспайтын сомадағы банктің
Банктің екінші деңгейлі субординарлық қарызы бұл банктің меншікті капиталына
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін егер,
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады және
1-жылы – субординарлық қарыздың 100% сомасы;
2-жылы – субординарлық қарыздың 80% сомасы;
3-жылы – субординарлық қарыздың 60% сомасы;
4-жылы – субординарлық қарыздың 40% сомасы;
5-жылы – субординарлық қарыздың 20% сомасы;
Банктердің субординарлық қарызына Еуропа қайта құру және Даму банкісінен
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей екі коэффициенттің көмегімен
Банктің бірінші деңгейлі капиталының барлық активтер сомасына қатынасы 0,06-дан
к1 = К1 – ИК / А
мұнда,
К1 – бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК – банктің акцияға жұмсаған инвестициялары және басқа да
А – банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтердің сомасы.
Банктің меншікті капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтерге қатынасы
к2 = К / Ат – Па
мұнда,
К – банктің меншікті капиталы;
Ат – тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер және баланстан
Па – арнай резервтер (күмәнді және үмітсіз активтер бойынша
Үшінші деңгейлі капитал (К ІІІ) үшінші деңгейлі субординирленген қарызды
– қамтамасыз етілмейді;
– депозит немесе ұсынылатын міндеттеме болып табылмайды;
– нұсқаулыққа сәйкес нормативтерді орындаған жағдайда банкпен алдын ала
– бастапқы қайтару мерзімі екі жылдан жоғары болуға тиіс.
Меншікті капиталға жатпайтын екінші субординирленген қарызы банктің үшінші деңгейлі
Екінші деңгейлі банктердің субординарлық қарызы – бұл мынадай талаптарға
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
2) банктің немесе онымен байланысты аффилирленген тұлғалар талаптары бойынша
3) алдын ала (толық немесе жартылай) өтелмеуге тиіс;
4) банктің таратылуы барысында соңғы кезекте қанағатандырылуға тиіс (акционерлер
Банктің субординарлық қарызы – бастапқы қайтару мерзімі 5 жылдан
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін егер,
Банктің ІІ неңгейлі субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке
қарыздың толық сомасын қайтару мерзімінің басталуы бес жылдан жоғары
1-жылы – субординарлық қарыздың 100% сомасы;
2-жылы – субординарлық қарыздың 80% сомасы;
3-жылы – субординарлық қарыздың 60% сомасы;
4-жылы – субординарлық қарыздың 40% сомасы;
5-жылы – субординарлық қарыздың 20% сомасы;
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғары мөлшері
Бір қарыз алушы – Қазақстан Респубикасының заңдарында немесе жасалған
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан тұрады:
1) банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк
2) соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, қарыз
Қазақстан Респубикасының заңдарында немесе жасалған келісімшартта көзделген негізде қарыз
(–) шегерілген,
қарыз алушының міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның ішінде:
– банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы Қазақстан Респубикасының Үкіметі
– ҚР Үкіметі және Ұлттық Банкіне қатысты талаптары,
– Standart & Poors және басқа халықаралық рейтингтік аненттіктердің
Бір қарыз алушыға келетін тәуекел мөлшері қарыз алушының міндеттемелері
к3 = Т / К
мұнда,
Т – тәуекел мөлшері (несие лимиті);
К – банктің меншік капиталы.
к3-тің мәні мынадай екі жағдайда қарастырылады:
● Банкпен ерекше қарым-қатынастағы қарыз алушылар үшін, – 0,10-ден
● Басқа да қарыз алушылар үшін – 0,25-ден аспауы
4. Ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Өтімділікті бақылап отыру мақсатында банк ағымдағы өтімділік коэффициенттерінің есебін
Өтімділік коэффициенті мынадай коэффициенттер және лимиттер көмегімен анықталады:
– банктің ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4);
– банктің қысқа мерзімді өтімділігінің коэффициенті (к5);
– ағымдағы валюталық өтімділік лимиті (к7.1);
– қысқа мерзімді валюталық өтімділік лимиті (к7.2);
– орта мерзімді валюталық өтімділік лимиті (к7.2);
Бір ескертетіні соңғы үш лимит 2006 жылдың 1 қазанынан
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің ең төменгі мәні 0,3-тен кем болмауға
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4) өтімділігі жоғары активтердің орташа айлық
к4 = Аор / Мор
мұнда,
Аор – өтімді активтердің орташа айлық шамасы;
Мор – талап етілетін міндеттемелердің орташа айлық шамасы;
к4 – ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Өтімділігі жоғары активтерді есептеуге мыналар жатады:
● қолма-қол ақшалар;
● мемлекеттің бағалы қағаздары және «Қазақстан ипотекалық компаниясы» АҚ-ның
● құйма қымбат бағалы металдар;
● Ұлттық Банктегі, Қазақстан Респубикасындағы банктердегі;
● Ұлттық Банктегі Standart & Poors және басқа рейтингтік
● Standart & Poors және басқа рейтингтік аненттіктердің «ВВВ-»
● Standart & Poors және басқа рейтингтік аненттіктердің «ВВВ-»
● Қазақстан Респубикасының қаржылық қадағалау агенттігі тарапынан бекітілген деңгейден
● Қазақстан Респубикасының Қаржылық қадағалау агенттігінің тізіміне жататын халықаралық
● Қазақстан Респубикасының Қаржылық қадағалау агенттігі тарапынан бекітілген рейтингтік
Ағымдағы және қысқа мерзімді өтімділік коэффициенттерді есептеуде талап етілуге
● барлық талап етуге дейінгі міндеттемелер;
● «овернайт» банкаралық несиелері;
● банктерден бір түнге тартқан салымдар;
● есеп айырысу мерзімі көрсетілмеген басқа да талап еруге
Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті (к5) үш ай мерзімнен
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің ең төменгі мәні 0,5-тен кем болмауға
к5 = Аор / Мор
мұнда,
Аор – өтелу мерзімі үш айдан аспайтын активтердің орташа
Мор – үш ай мерзімге дейін тартылған талап етілетін
К5 – қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті.
Банктердің ағымдағы валюталық өтімділік лимиті (к7.1) шетел валютасындағы жоғары
Бұл жерде өтімділігі жоғары активтерге жоғарыда аталғандардың құйма қымбат
Банктердің қысқа мерзімді валюталық өтімділік лимиті (к7.2) шетел валютасындағы
Банктердің қысқа мерзімді валюталық өтімділік лимиті (к721) шетел валютасындағы
Қысқа мерзімі және орта мерзімді валюталық өтімділікті есептеген кезде
Ағымдағы, қысқа мерзімді және орта мерзімді валюталық өтімділік лимиті
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының бейрезиденттер алдындағы талап етілетін міндеттемелер
Қазақстан Республикасының бейрезидент алдындағы міндеттемелердің сомасына мыналар жатады:
– Қазақстан Республикасының бейрезиденттер алдындағы талап етілетін міндеттемелер, соның
– Бір жылға дейінгі қайтару мерзімі бар Қазақстан Республикасының
жеке және заңды тұлғалардың мерзімді және шартты депозиттерінен басқа
Банктер ағымдағы өтімділік коэффициентін есебімен қатар активтер мен міндеттемелердің
Аталған активтер мен міндеттемелерді мерзімдеріне қарай салыстыру кестесін толтырғанда
Активтердің, міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің графаларының барлық мәліметтері 1
Өтімділік коэффициентін есептеуде мынадай баптар есепке алынбайды:
1) стандартты активтерден басқа активтер;
2) сенім туралы келісімшартына сәйкес және кастодиандық келісімшарт негізінде
3) Ұлттық банктің оффшорлық аймақ тізіміне енбеген, оффшорлық аймақта
Есептік мерзім ішінде банкте кредиторлар мен депозиторлар алдында мерзімі
5. Ашық валюталық ұстаным лимиті
Ұлттық Банкт Басқармасы Standart & Poors және басқа рейтингтік
Ашық валюталық ұстаным – осы уақытта немесе алдағы уақыттарда
Ұзын валюталық ұстаным – белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Қысқа валюталық ұстаным – белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Әрбір шетел валютасы бойынша ашық валюталық ұстаным жеке-жеке анықталады.
Шетел валюталарына қатысты ашық валюталық ұстаны лимиті талаптар шотындағы
Жекелеген шетел валюталарына қатысты ашық валюталық ұстаным лимитін есептегенде,
Банктің валюталық нетто-ұстанымы барлық шетел валютасындағы банктің ұзын ұстанымының
Шетел валютасында бейнеленген талаптар мен міндеттемелер сондай талаптар мен
Ашық валюталық ұстаным лимитінің нормативтік мәндері төмендегідей болып келеді:
1) ашық валюталық ұстаным (ұзын және қысқа) лимиті Standart
2) ашық валюталық ұстаным (ұзын және қысқа) лимиті Standart
3) валюталық нетто-ұстанымының мөлшері банктің меншікті капиталының 25 пайыз
Шетел валютасында операциялар жүргізуге лицензиясы бар банктер, аптаның әр
6. Негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге жұмсалған
Негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес активтерге жұмсалынған
к6 = И / К
мұндағы,
И – негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес
1) ғимарат және құрылғылар;
2) салынып жатқан негізгі құралдар;
3) банктің жалға алған ғимараттары бойынша капитал шығындары;
4) компьютерлік жабдықтар;
5) көлік құралдары;
6) жалға беруге арналған негізгі құралдар;
7) қаржылық лизингке қабылданған негізгі құралдар;
8) басқа негізгі құралдар;
9) Қаржылық есептің №38 халықаралық стандартына сәйкес банктің негізгі
10) басқа материалдық құралдар;
11) капитал жұмсалымдары бойынша дебиторлық қарыздар.
7. Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы міндеттемелерге қатысты банктердің капиталдануы.
Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы міндеттемелерге қатысты банктердің капиталдануы к8
к8 коэффициенті бұл Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы банктің жиынтық
к8 коэффициентін есептеу барысында Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы банктің
– Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінде қолындағы банктің айналысқа шығарған бағалы
– Банктің кепілдігімен өзінің арнайы еншілес ұйымдары арқылы шығарылған
– Қазақстан Республикасының бейрезиденттері және резиденттері болып табылатын заңды
– Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Халықаралық ұйымдар сияқты
к9 коэффициенті бұл Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы банктің жиынтық
к9 коэффициентін есептеу барысында Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің алдындағы банктің
– Қазақстан Республикасының бейрезиденттеріне арналып банктің айналысқа шығарған бағалы
– Қазақстан Республикасының бейрезиденттері және резиденттері болып табылатын заңды
– Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Халықаралық ұйымдар сияқты
Банктердің пруденциалдық нормативтерді орындауына Қаржылық қадағалау агенттігі бақылау жасайды.
Пруденциалдық реттеу жүргізу нәтижесінде анықталған банк заңдарының бұзылуына жол
Банктер пруденциалдық нормативтер мен орындалуы міндетті басқа да нормалар
а) міндеттеме-хатты талап ету;
ә) банкпен жазбаша келісім жасау;
б) ескерту жасау;
в) орындауға міндетті бұйрық хат беру.
Міндеттеме хаты – банк қызметінде жіберілген кемшіліктерді мойындап, банк
Жазбаша келісімі – анықталған кемшіліктерді дереу жою және онымен
Ескерту хаты – Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігінің банктік
Бұйрық хаты – Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігінің айқындалған
Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігі тәртіп бұзушылықтың түріне қарай
Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігі шектелген ықпал ету шараларын
Банкке шектелген ықпал ету шараларының бір түрін қолдану, оған
Егерде банк өзіне қолданған шектейтін ықпал ету шаралары қарастыратын
Санкциялар. Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігі банкке қолданған ықпал
а) Қазақстан Республикасы заң актілерімен белгіленген негізде айыппұл салу
ә) барлық немесе жеке бір банктік операцияларды жүргізуге лицензияларды
б) банкті консервациялау;
в) белгілі бір негіз бойынша банктің ашылуына рұқсатты қайтарып
Қазақстан Республикасының Қаржылық қадағалау агенттігі тарапынан екінші деңгейдегі банктердің
Банктік операцияларды жүргізуге лицензиясы қайтарылғаннан кейін, Қазақстан Республикасының Қаржылық
Банкті консервациялау – банктің қаржылық жағдайын сауықтандыру және оның
Банк мынадай жағдайларға байланысты консервациялауға жатуы мүмкін:
– меншікті капиталдың жеткіліктігі коэффициентін жүйелі түрде (соңғы үш
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы( заңның 48-бабында
Банкті консервациялау шаралары сол банктің меншікті қаражаты есебінен жүзеге
Банкің қаржылық жағдайы нашарлаған жағдайда, Қазақстан Республика -сының Қаржылық
– депозиттерді қабылдауды шектеу туралы;
– жарғылық капиталды көбейту туралы,
– дивиденттерді төлеуді тоқтату және провизияларды көбейту туралы;
– жеке филиалдар мен өкілдіктерді жабу және қызметкерлерді қосымша
– банктің кез келген лауазымды тұлғалары мен қызметкерлерін жұмыстан
– жоғары тәуекелдік деңгейдегі банктік операциялардың кейбір түрін шектеу
Депозиттерді айналымға жіберу жөніндегі іс-шаралар шеңберінде заңды тұлғалардың және
Сонымен қатар заңға сәйкес, банктердің ерікті түрде қайта құрылуы
– бірігу;
– қосылу;
– бөліну;
– қайта түрлену.
Банк акционерлерінің жалпы жиналысында қабылданған шешім банкті ерікті түрде
Ерікті түрде қайта ұйымдастырылуына рұқсат алу үшін мынадай құжаттар
– банкті ерікті түрде қайта ұйымдастырылуы туралы ең жоғары
– банктің ерікті түрде қайта ұйымдастырылуының шартын, нысанын, тәртібін
– банктің ерікті түрде қайта ұйымдастырылуынан кейін жасалатын есеп
Банктің несиелік серіктестікке айналуына байланысты жоғарыда аталған құжаттарға қоса
Ерікті түрде қайта ұйымдастырылуына рұқсат алуға ұсынылған құжатар қабылданған
Жалпы банктер мынадай жағдайларда таратылады:
– құзыретті ұйымның рұқсатының болуына байланысты оның акцио -нерлерінің
– Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларға сәйкес соттың
Мәжбүрлі түрде банкті таратуды арнайы құрылған тарату комиссиясы жүзеге
Банкті тарату туралы шешім шығарған күннен бастап, оның құрылтайшыларының
Қазақстандық банктік тәжірибеде жоғарыда аталған екі жағдай бойыншабанктердің таратылуы
2.3.2010 жылғы екінші деңгейдегі банктердің несие нарығының жай-күйі
Ұлттық Банк 2011 жылғы қаңтарда жүргізген «Кредит нарығының жай-күйі
Кредит нарығы халықтың тарапынан төлем қабілетіне сұраныстың шектелуімен, қаржылық
Өткенде зерттелген кезеңмен салыстырғанда сұраныстың едеуір өсуі кредиттеудің бір
Нарықтағы кредит саясаты аздап қатаңдану үрдісін сақтап отыр (барлық
Өткен тоқсанмен салыстырғанда кредит саясатын қатаңдатқан банктердің үлесі негізінен,
Өткен кезеңдерде кредит саясатының қатаңдануына ықпал еткен негізгі факторлар
Кредиттік тәуекел деңгейінің өсуінің нақты орташа бағасы соңғы зерттелген
Мұндай жағдайларда, банктер алдына қойған негізгі тактикалық міндет проблемалары
Банктердің пікірі бойынша бүгінгі күні экономиканың негізгі кредиттелетін салаларының
2011 жылды банктер кредиттік ресурстарға сұраныстың аздап өсуін күтуде.
Кредит саясаты негізінен нақты үрдісті сақтайды - бұрынғы кредит
Банктер кепіл мүлкін өндіріп алу бойынша операциялардың және борыштарды
Банктер алдағы тоқсанда нақты заемшылардың тәуекелдері аздап өседі деп
Жеке тұлғаларға берілетін заемдар нарығы
Кредиттік нарықтың бөлшек секторы тұтынуды кредиттеуге арналған шектеулі сұраныстың
Кредит саясатына қатысты 2010 жылғы соңғы тоқсанда кредиттік нарықта
Банктер кредиттеудің қатаң талаптарының еріксіз сақталуымен қатар проблемасы бар
Ипотекалық кредиттеу талаптарына байланысты кепілдік талаптары бойынша шарттар, кредиттеудің
Ағымдағы кредит саясатының сақталуы кезінде (респонденттердің 41% ипотека бойынша
Кредиттеу талаптары кейінгі тоқсанда өзгеріссіз қалып отыр – орташа
Нақты заемшылардың негізгі тәуекелдеріне банктердің күтулері таяудағы 3 айда
Жылжымайтын мүлікке орташа бағаның күтулеріне қатысты, оның одан әрі
Банктер пікіртерім нәтижесі бойынша несие портфелі сапасының аздап нашарлауының,
- заемшылардың ағымдағы берешектерін еріксіз қайта құрылымдау;
- бизнестің айқын емес субъектілерін кредиттеуден толық бас тарту;
- клиенттердің қаржылық жай-күйін мұқият талдау және мониторинг
- проблемасы бар заемшылармен жұмыс жүргізу бойынша қатаң ережелер
- экономиканың тәуекелдері бар салаларын кредиттеуді тоқтата тұру.
Қосымша қаржыландыру көздеріне қатысты банктер заңды және жеке тұлғалардың
Жұмыс істейтін акционерлердің қаражаты есебінен капиталдың ұлғаюы (респонденттердің 51%)
Банк секторын және экономиканы мемлекет тарапынан қолдау жөніндегі
2.4. Екінші деңгейлі банктердің қаржылық дағдарыс
Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында 2010-2011 жылдары
Жер-жерде жаппай өтімділік зәрулігі орын алған, нақты секторды несиелеу
Осыған байланысты, Елбасының жоғарыда айтылған кеңейтілген отырыста берген тапсырмаларына
2010 жылдың тамызына дейін ең алдымен сырттан қарыз алудың
Солардың ішінде активтерді жіктеу мен провизияларды құрау тәртібін қатайтуды,
2010 жылдың ахуалына келер болсақ, жалғасып жатқан жаһандық несие
Осы жылдың сәуірінде қабылданған қаржы нарығындағы қауіптердің ұлғаюы жағдайындағы
Сонымен қатар, банктердің үстіміздегі жылдан бастап елдерде бұрынғы 150
Қабылданған шаралар арасында сондай-ақ Қазақстан ішіндегі активтерге міндетті түрде
2010 жылдың қыркүйегінде екінші деңгейдегі банктердің жарғылық және
Бұдан басқа, Президент тапсырмасына сәйкес, Агенттік үстіміздегі жылдың 23
Банктер акционерлерінің жауапкершілігін көтеру мақсатында аталмыш заң “Қазақстан Республикасындағы
Сонымен бірге, аталған заң ауқымында міндетті ережелердің өрескел бұзылуынан
Бүгін таңда өзекті міндеттер мен оларды шешу жолдары айқындалған.
Ел экономикасы мен қаржы жүйесін тұрақтандырудың 2009-2011 жылдарға арналған
Банктердің таңдалуына келер болсақ, шешім қабылданған кезде ұлттық экономикадағы
Алға қойған міндеттерді орындау үшін қаржы құю тетігі қосымша
Аталған банктердегі мемлекет мүддесіне “Самұрық-Қазына” қоры өкілдік етіп, ол
Жаңағы банктер капиталындағы мемлекеттің әрекет етуінің ұзақтығына келсек, жалпы
Экономиканы тұрақтандыру жоспарында екінші деңгейдегі банктер міндеттемелерінің уақтылы қамтамасыз
Жоспарда сондай-ақ Ұлттық банк тарапынан өтімділікті қолдау жөніндегі шаралар
“Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің тұрақтылығы мәселелері
Сарапшылардың қаупіне келер болсақ, бұл үлгіні қисынды деп есептемейміз.
– Банктерге қолдау көрсету жөніндегі кез келген жаңалық халық
Жаһандық қаржы рыногындағы тұрақсыздық зардаптары Қазақстанның банк секторына айтарлықтай
Банктердің жиынтық активтері жыл басынан бері 7 пайызға ұлғайып,
2010 жылы жиынтық міндеттемелер 10 980,7 млрд. теңгені
Банктердің заңды және жеке тұлғалардан тартқан салымдары есепті мерзімде,
3Нарық жағдайындағы екінші деңгейлі банктердің экономикалық тұрақтылығын арттыруға бағытталған
3.1 Екінші деңгейлі банктердің қызметін арттыру мәселелері
Тауарлар мен қызметтерді өткізу – кез келген компаниялар мен
Қазақстанның банк жүйесіне маркетингті енгізу нарықтық қатынастарды қалыптастыру процесімен
Банк қызметіндегі маркетингтік келіс, бірінші кезекте, қолда бар өнімдерге
Банктегі маркетинг – бұл нарықты және экономикалық конъюнктураны, клиенттердің
Банктік маркетингтің мақсаты – капитал нарығының талаптарына бейімделудің қажетті
Қазіргі заманғы маркетинг шеңберінде банк пен клиент қатынасы өзгеруде.
Кез келген банктің жұмысы, негізінен, қайталанатын операцияларға негізделеді. Осы
Банктік маркетинг мақсаттарының бірі – жаңа клиенттерді тұрақты түрде
Ақша қаражаттарын тартуда, бәсекелік күрестің шиеленісуі жағдайында, банктер өз
Банктердің қызметін жүргізуінің коммерциялық сипаты маркетингті кеңінен қолдануды талап
есеп айырысуларды тез және дұрыс жүргізе отырып, банк клиенттерінің
клиенттердің мүдделерін жоғары дәрежеде ескеруге мүмкіндік беретін, есеп айырысу
Қазіргі жағдайда кез келген фирманың немесе кәсіпорынның кез келген
Банк аясында тек қана салымшылар шеңберінің кеңеюіне ғана емес,
Банк аясындағы маркетингтің ерекшелігі коммерциялық банктердің тек халықтың салымдарын
Оны жүзеге асырудың әдістері банктік маркетингтік ерекшеліктерімен анықталады. Мәселен,
Кәсіпорындардың кооперативтердің және тұрғын халықтың қаржыларын ұзақ түрде тартуға
Банктік маркетингтің өзгешелігі, сондай-ақ банктік өнім – қызметтердің ерекшеліктерімен
банк қызметтері абстрактылы және материалдық субстанцияға ие емес
банк қызметін көрсету түрлі формалардағы және сапалардағы ақшаларды
абсрактылы банктік қызметтер шарттық қатынастар арқылы, көрінетіндей белгілерге ие
сатып алу – сату түріндегі банкі қызметінің көпшілігі ұзақ
Нарықтық қатынастар жағдайында стратегиялық жоспарлау айтарлықтай рөл атқарады. Жоспарлау
Банктік жоспарлау жүйесі стратегиялық жоспарлаудан және маркетингті жоспарлаудан тұрады.
Банктің стратегиялық жоспарының құрылымы неғұрлым үлгілік компоненттерден тұрады
Сурет-3. Банктің стратегиялық жоспары.
Міндеттер. Ең алдымен банктің міндеттері немесе оның миссиясы белгіленеді.
Мақсаттар. Мақсаттар алдыға қойылған міндеттерді нақтылай түсуге көмектеседі, сондықтан
Нарықтың бастапқы жағдайын талдау. Зерттеу барысында алынған ақпарат, нарыққа
мақсатты нарықты анықтау
нарық сипаттарына, оны сегменттеріне талдау жасау және бағалау
нарық сегменттерінің тартымдылығын (қатыстырушылығын) бағалау.
Бірінші кезеңде, нарықты талдау барысында алынған ақпараттарды пайдалана білу
банктің клиенттерін анықтау
олардың мұқтаждарын анықтау
банк үшін осы мұқтаждарды қанағаттандырудың мүмкіндіктері мен дұрыстығы.
Екінші кезеңде нарықтық жоспары сипаттамалар қызметтердің көрсеткіштері, бәсекелестер және
Ең соңында таңдау жасау арқылы алынған нәтижелер бойынша, банк
Банктің бәсекеге қабілетін немесе оның негізгі бәсекелестерін салыстыру барысында
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау. Банктің стратегиялық жоспары нарықтық қауіптерді,
Шаруашылық портфелін дамыту стратегиясы. Әрекеттерді жоғарыда сипаттап өту нәтижесінде
Банк қызметінің стратегиялық бағытының үлгілері
Кесте 1
БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІК
Күшті Әлсіз
Тартымдылық Жоғары өсіру/тепе-теңікке келтіру (1.1) өсіру/енгізу (1.2) Жемістерін жинау/
Қорғау/
инвестициялау (2.1) Іріктеп инвестициялау/сегментті таңдау (2.2) Инвестицияларды ұқыппен алу/
Төменгі Жемістерін көру (3.1) Инвестицияларды ұқыппен алу (3.2) Қызметті
бәсекелестерге шабуыл жасау үшін пайдалану (3.3)
1.1 стратегиясы нарық тартымдылығының жоғары дәрежесінен және күшті бәсекеге
1.2 стратегиясы. Стратегияның бұл түрі банктің бәсекеге қабілетін арттыруға
Болашақта берік позицияға ие болу үшін нарыққа өту, инвестициялық
1.3 стратегиясы. Аталған стратегия шеңберінде нарық сегменттерінде орта деңгейден
2.1 стратегиясы. Мұндай жағдайда банк қызметінің негізгі бағыттары, тартымдылығы
2.2 стратегиясы. Мұндай ситуацияда банк қызметі үшін іріктеп инвестициялау
2.3 стратегиясы. аталған стратегия шеңберінде «қуыстардың» бірінен инвестиция алу,
3.1 стратегиясы. Бұл жағдайда нарықтың тартымдылығы төмен, оның өсімі
3.2 стратегиясы. Бұл стратегия мазмұны бойынша 2.3 стратегиясына ұқсайды.
3.3 стратегиясы. Аталмыш бағыт ақша жоғалту мүмкіндігін айналып өтпеуі
Реттелетін факторлардағы стратегиялық өзгерістер. Нарықтағы жағдай барынша жиі және
Неғұрлым кең таралған айнымалыларға келесілерді жатқызуға болады:нарықты сегменттеу, ұсынылатын
Күтілетін қаржылық нәтижелер. Бұл стратегиялық банк жоспарының жинақтаушы және
Қазіргі таңда баға саясаты банктік маркетинг жүйесінде маңызды орын
Банктік маркетингтің қызметінде баға айрықша маңызды функцияны орындайды. Оның
Банк өнімдеріне баға белгілеу өзіндік ерекшеліктерге ие, банк қызметінің
Банк көрсететін қызметтің баға деңгейі көп жағдайда банктің даму
Банктің қалыптасу кезеңіне, клиенттердің беделін жеңіп алу мақсатында оларға
Банктің мақсаты түріндегі таңдау - өзінің өмір сүруін сақтап
Келесі вариант – ағымдағы пайдаларды көбейту. Бұған барлық банктер
Банктің жоғары пайда алуға деген ұмтылысын келесі түрде түсіндіруге
жинақталған үлгідегі пайда тек банктің барлық қызметінің нәтижелерін көрсетіп
пайда банк жұмысында ынталандырушы фактор түрінде пайдаланылады;
пайда кеңейтілген ұдайы өндірісті қаржыландыру көзі болып қатысады;
пайда банктің маңызды қаржы ресурсы болып саналады.
Бәсекелестердің алдында болуға қол жеткізу, нарықтағы лидерлікке ие болу
Өткізу нарығына талдау жасау немесе болуы мүмкін сұраныстың көлемін
Банк өзінің қызметтері үшін жоғары баға белгілеуі мүмкін, бірақ
Баға белгілеуде олардың сапасын жоғалтпай, қызметтерге жұмсалатын шығындарды қысқарту
Сөйтіп, баға қалыптастырудың үшінші кезеңінде, ұсынылатын қызметтер көлемінің әртүрлі
Келесі қадам – бәсекелестердің ұқсас қызметтерінің бағасына талдау жасау
Ендігі жерде, банктің бәсекелестері белгілеген сұраныс деңгейі, банк шығындарының
Бағаны белгілеу кезінде банктердің нарықта қалыптасқан деңгейіне бағдарлануы отандық
Аяғынан жаңа ғана қаз тұрған банктер үшін, оның нарықтағы
Банктер сирек те болса, белгілеу кезінде «орта шығындарға қосылған
Кейбір банктер өздерінің қызметтеріне баға жүйесін қалыптастыру кезінде «шығынсыздық
Сөйтіп, әрбір нақты жағдайда банк баға белгілеудегі өзінің жолдары
Нарық жағдайындағы банктің жаңа қызметтеріне қатынасты бағалардың келесі түрлері
нарыққа өнімдерді енгізу үшін бағалар, яғни нарықтағыға қарағанда, маңызды
қандай бір дөңгелек сомадан сәл төмен белгіленген, «психологиялық» баға;
нарықтағы басты бәсекелестің, негізінен, жетекші банктің ұсынатын бағасымен анықталатын,
өндіріс шығындарын өтейтін баға – нақты шығындарды және нарықтағы
беделді баға немесе қандай да бір айрықша қасиеттерге ие,
Бағаларды таңдау көптеген факторларға қатысты. Неғұрлым басым түрлеріне: банк
Нарыққа өнімдерді енгізу бағасы жаңа қызметтер үшін нарықтың маңызды
Өзінің беделін көтеру мақсатымен, өзінің көрсететін қызметінің бір түрі
«Лидер бағасы». Бұл жерде банк лидердің нарықта жүргізетін баға
Өндіріс шығындарын өтейтін жаңа қызметтерге белгіленген бағалар. Мұндай
Беделді баға банк белгілейтін бағадан жоғары төлеуге, ал кейбір
Қалыптасып үлгерген өткізу нарығы жағдайында келесідей бағалар белгіленуімүмкін:
Сырғымалы құлаушы баға. Ол сұраныс пен ұсыныстың арасалмағына қатысты
Ұзақ уақытқа белгіленген баға. Ол негізінен ұзақ уақыт бойы
Нарықтың тұтыну сегментінің бағасы, олардың кірістерінің деңгейіне, жайлылық пен
Икемді баға. Ол нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың кез
Басым баға. Нарықтағы басымдық жағдайға ие болушы банк, оны
Келісімді баға. Ол шартта келісілген нақтылы жағдайларды клиенттің орындауы
Қорытынды
Банктік қызметтер сапасына байланысты өсіп отырады, сондай-ақ еліміздің барлық
Банкте жұмыс істейтін банк қызметкерінің жоғары білімді маман
Жалпы, бүгінгі таңда халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай
Қазіргі таңда мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің орны өте
Ақша қаражаттарын тартуда, бәсекелік күрестің шиеленісуі жағдайында, коммерциялық банктер
Бүгінгі күні банк аясындағы маркетингтің негізгі мақсаты коммерциялық банктердің
Нарықтық экономикада стратегиялық жоспарлау айтарлықтай рөл атқаратыны баршамызға белгілі,
Коммерциялық банктердің қызметтерін дәстүрлі және дәстүрлі емеске, базалық және
бос ақша капиталдарын жұмылдыру мен шоғырландыру, қор жинау мен
экономикаға және тұрғын халыққа несиелер беру;
төлемдер жасау мен ақша аударымдарын ұйымдастыру;
инвестициялық қызмет;
сыртқы сауданы қаржыландыру;
сейфтерде құндылықтарды сақтау;
клиенттерге өзге қаржылық қызметтер көрсету.
Коммерциялық банктер қызметтерін олардың өткізілген операциялары арқылы нақты көрсетіледі.
Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің барлық операцияларын негізгі екі
пассивті операциялар (қаражаттарды тарату);
активті операциялар (қаражаттарды үлестіру).
Коммерциялық банктер операцияларының мазмұнын олардың балансы бойынша ашып көрсететін
Банк пассивтерін құру процесі, олардың құрылымдарын оңтайландыру, соған орай
Кіріс алу және өтімділікті қамтамасыз ету мақсатымен банктің шоғырландырылған
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президентінің Жолдауы «Болашақтың
Н. Назарбаев Қазақстан –2030 ж : Барлық Қазақстандықтардың
Қазақстан – 2030: Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
« Қазақстан Республикасының ұлттық банк туралы» ҚР
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР Президентінің
«Қазақстан Республикасының ұлттық банкінің депозит жєне қарыз,
Абалкин Л.И. Курс переходной экономики: Учебник. М.: Финстатинфром, 1997.
Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы,денежное обращение и кредит: Учебное
Антонов А.Г., Пессель М.А. Денежное обращение, кредиты, банки.-М.:Финстатинфром, 1995.
Балабанов И.Т. Финансовый менеджмент: Учебник.-М.: Финансы и статистика, 1994-224с.
Банки и банковские операции: Учебник./Под ред . проф. Е.Ф.
Банковское дело /Под ред. О.М. Лаврушина –М.: Финансы и
Банковское дело: Учебник / Под ред В.И. Колесникова,
Банковское реформа: Поиск продолжается / Под ред Б.И.
Бункина М.К. Деньги. Банки. Валюта: Учебное пособие.-М.: ДИС,1994.
Денежное обращение и кредит: Учебник. / Под ред. Л.Н.
Денежное обращение и кредит: Учебник /Под ред. И.В. Левчука.-М.:
Деньги кредит, банки: Учебник /Под ред О. И. Лаврушина.
Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов / Под ред.
Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Г.С. Сейткасимова.
Долан Э.Д., Кембелл К.Д., Кембелл Р.Д. Деньги, банковское
Кредиты. Инвестиции. – М.: ПРИОР, 1995.
Лексис В. кредит и банки /Пер. с нем. –
Международные валютно-кредитные и финансовые отношения: Учебник /Под ред. Л.Н.
Общая теория денег и кредита: Учебник /Под ред. Е.
Основы банковского менеджмента: Учебное пособие /Под ред. О.И.Лаврушина.
Поляков В.П., Москвина Л.А. Денежное обращение и кредитная система.
Саниев М.С. Деньги, кредит, банки. – Алматы: 2004г.
К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиева. Кәсіпорынның қаржылық
Усов В.В. Деньги. Денежное обращение. Инфляция. Учебное пособие для
Финансы, денежное обращение, кредит: Учебник /Под ред. Л.А.Дробозиной.- М.:
Мақыш С.Банк ісі Алматы ,2010 жыл
Банки Казахстана 2008-2010 ж.
Вестник Национального банка Республики Казахстан за 2008. №1, 2.
Егемен Қазақстан. 23 қаңтар 2011.
Қаржы қаражат – 2005-2010 ж.
Интернет жүйесі
Қазақстан Халық банк АҚ есептемесі
Қосымша А
Активтердің сапасын бағалау
Жіктелегн активтер құнының капиталға қатынасы CAMEL РЕЙТИНГІСІ
5%-дан кем емес
5%-дан 15%-ға дейін
15%-дан 30%-ға дейін
30%-дан 50%ға дейін
50% -дан жоғары тұрақты
қанағаттанарлық
орташа
шекті
қанағаттанарлықсыз
Қосымша Б
Пайдалылықты талдау
Активтердің орташа құнына қатысты қайтарымдылық көрсеткіштері. CAMEL
1%-дан жоғары
0.75%-дан 1%-ға дейін
0.50%-дан 0.75%-ға дейін
0.25%-дан 0.50%-ға дейін
0.25%-дан төмен немесе шығындар 1. тұрақты
2. қанағаттанарлық
3.орташа
4.шекті
5.қанағаттанарлықсыз
Қосымша В
Жиынтық рейтинг мәндері
1-ден 1.4-ке дейін 1-ге айналдырылады және рейтинг
1.5-тен 2.4 дейін 2-ге айналдырылады және рейтинг қанағаттанарлық
2.5-тен 3.4 дейін 3-ке айналдырылады және рейтинг орташа
3.5-тен 4.4 дейін 4-ке айналдырылады және рейтинг шекті
4.5-тен 5.0 дейін 5-ке айналдырылады және рейтинг қанағаттанарлықсыз
Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә. Банк ісі: Оқу құралы. –
Тексеру әдістемесі
Міндеттер
Мақсаттар
Нарықтағы банктің бастапқы жағдайын талдау
Банк стратегиясына әсер етуші факторларды бағалау
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау
Нарықтың шаруашылық портфелін дамыту стратегиясы
Реттелетін факторлардағы стратегиялық өзгерістер
Күтілетін нәтижелер