Тарау ІІ. Сөз тіркестерін модульді-интерактивті технологиясы
2.1. Сөз тіркесін оқытуда оқытудың интерактивті
Қазіргі уақытта қазақ тілі білім беруде
Білім берудегі интерактивті технология -
Интерактивті тақта – бұл компьютердің қосымша
ACTIVboard(Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арқылы
Aктивті қалам – бұл меңзерді басқару
Электронды ACTIVwand указкасының ұзындығы 54 см
ACTIVpanelpro (Активпанель) үлкен аудиторияларда қолдануға өте
Радио портты ACTIVslate панель құрылғысы топпен
«Активті экран » кешені білім үрдісінде
« Активті экран » бағдарламалық –
Бағдарламалық - техникалық кешеннің құрамына кіретін
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше
-
-
-
-
-
Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 %
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім
Ғылым ғасырының табалдырығынан аттағалы
Елбасы атап көрсеткендей «
Білім берудің ақпараттандыру процесі пән мұғалімдеріне
Іс тәжірибемде интерактивті құрылғылардың барлық мүмкіндіктерін
Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау
Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын
Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін
Жаңа ақпараттық технология құралдарын ( жаңа
Сабақ материалы Power Point презентациясы
Мұғалім алдыңғы сабақта өтілген материалды ашып,
Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының
Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау
Ақ тақта режимі – ең қарапайым
Екінші режим – Office режимі. Бұл
Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі
Сабақтарды жүргізуде өткен материалды қайталау қажет,
Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі
Қазіргі уақытта « қоғамды ақпараттандыру »,
Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру
Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі
Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің
Синхромды оқу жүйелері оқу
-интерактивті теледидар;
-бейнеконференциялар,
-IRC;
-MUD;
-MOO жатқызылады.
Асинхронды оқу жүйелері
Интерактивті әдіс, тәсілдерді келесі сызба
Модульдің кіріспе бөлімінде оқу материалын баяндау
Оқу модулінің бірінші сабағындағы мұғалімнің лекциясы
-визуалдық лекция, мұнда тақырыптың негізі мазмұны
-лекция-консультация (кеңес), оқу мазмұны оқушылардың сұранысы
-лекция-өзара сөйлесу, жалпы мазмұн лекция барысында
-проблемалық лекция мұнда бірнеше қарама-қайшы теориялық
Лекция нақты ойластырылып, қисынды түрде және
ІІ кезең – мұғалімнің сөйлесу бөлімін
1. Сөйлесу бөлімінде жұмыс істеу үшін
↓
2.Оқушылардың өзара сөйлесуін қамтамасыз ететін және
↓
3. Әртүрлі күрделілік дәрежесіндегі үш деңгейлік
(Блум таксономиясына сүйене отырып) және олардың
(есептер мен мысалдардың шешімін және т.б.)
↓
4. Әрбір оқушыға немесе топқа арнап
Үлестірмелі материалдар бастыру (көбейту)
Үш деңгейлік тапсырмалар дайындағанда сөйлесу бөлімінде
ІІІ («жеңілдетілген») деңгей тапсырмалары тақырыпты қарапайым
Олар шамамен мынадай түрде беріледі:
Білу
...атаңыз
...қай жылы болды
...қайда болды
...формуласын жазыңыз
...атап көрсетіңіз сөйлемді аяқтаңыз...
не білдіңіз...
неге...
сөйлемді өзгертіңіз...
өзара байланысын түсіндіріңіз...
өз сөздеріңізбен айтыңыз...
ІІ деңгей (мемлекеттік білім стандартының талаптарына
Қолдану
Қолдану мақсатын түсіндіріңіз...
Үй есебін бірнеше тәсілмен шешіңіз...
Осы құбылысты қандай теория түсіндіреді...
Берілген гипотезаны тексеріңіз...
қорытындылар
...Құрылымы қандай
...топтастырыңыз
...салдары не
...салыстырыңыз
...себебін талдаңыз
І деңгей дегі жоғары күрделілік дәрежесіндегі
Топтау
өз шешіміңізді табыңыз...
алгоритмді ұсыныңыз...
баламасын табыңыз...
бөліктерден құраңыз...
түсініктемесі қандай...
жүйелестіріңіз...
зерттеңіз...
Қисынды ойды бағалаңыз...
Жетістіктерін айтыңыз...
Критерийлерін көрсетіңіз...
...сәйкес келе ме
...туралы не ойлайсыз
...қаншалықты дұрыс
Қорытынды жасаңыз...
ІІІ кезең – қорытынды (бақылау) бөлімі
Оқушылар білімін әділ бағалау және оларда
Бақылау формалары
Тестілеу Мұғалімнің таңдауына қарай
● сынақ
● релелік сынақ
● бақылау жұмысы
● диктант, шығарма, мазмұндама
● оқу пәні бойынша конференция
● семинар
● толықтыруды қажет ететін тестілер
● еске салушы тест
● балама жауаптары бар тестілер
● таңдамалы тест
● сәйкестілік тесті
● реттік бірізділікке берілген тест
● құрама тест
Модуль бойынша қорытынды баға шығару
Оқу модуліне оқушы қызметін бағалау
Модульдік оқыту технологиясының сөйлесу бөлімінде оқушылардың
Оқушылардың білімін бағалау баллдық жүйемен жүреді,
І деңгей ІІ деңгей ІІІ деңгей
«5» ○ «5» □ «5» ∆
«4» ○ «4» □ «4» ∆
«3» ○ «3» □ «3» ∆
Модульдің бұл бөліміндегі барлық бағалаулар мен
І деңгей ІІ деңгей ІІІ деңгей
журналға
журналға
журналға
«5» 5 «5» 5 «5» 4
«4» 5 «4» 4 «4» 3
«3» 4 «3» 3 «3» 3
Егер оқушы бағасын журналға қойғызғысы келмесе,
Баға – бейне бір белгі және
Өзін-өзі бағалау да адамның өзін-өзі жүйелеп,
Топтық жұмыс формасын ұйымдастыруда топтық бағалау,
2.2. Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді
Техникалық оқу құралдарын оқу үрдісінде пайдалану
Сөз тіркесін, оны өзін ұқсас тұлғалардан
Диалог немесе әр түрлі жағдаятқа берілген
1. Сабақтың тиімділігін артыруда кодоскоптық атқаратын
1. Схема бойынша сөз тіркесін құраңдар.
сын есім - зат есім.
есімдік - зат есім.
сан есім - зат есім.
сын есім - етістік
зат есім - етістік
Кодоскоптан тақтаға сурет түсіріледі. Осы суретке
отырып, сөйлемдер, соның негізінде мәтін құрап,
тіркесінің құрлысына талдау жасалады.
Үнтаспаға жазылған мәтін оқылады, мәтінен сөз
тапқызып, лексика-грамматикалық мағынасын анықтау тапсырылды.
Осы тәрізід сабақта қолданылған көрнекі құралдар
Тест арқылы оқушы білімін тексеру. Оқушының
Жалпы әдістеме ілімінде жаттығулар жүйесін жасау
Қазақ тілін игерумен байланысты жүргізілетін жұмыс
Жаттығулар әдісінің негізгі қызметі - оқушының
Хасен Арғынов сөз тіркестерін меңгертуге байланысты
берілген сөйлемдердегі
бағыныңқы, басыңқы компоненттерін атату, қай сөз
болғанын дәлелдету;
сөздер бері, солардан сөз тіркестерін жасату,
есімді сөз тіркесі, қайсысы етістік сөз
айтқызу;
есімді сөз тіркестерінің бағыныңқы компоненттерінің қай
табынан жасалғанын сұрау;
етістікті тіркестерінің бағыныңқы
тұлғада, қай сөз табынан жасалғанын сұрау;
өлеңді сөйлемдердегі сөз тіркестерін атау, олардың
Профессор С.Рахметова граматиканы оқыту барысында оқушылардың
Сонымен зерттеу тақырыбына сәйкес жүргізілетін грамматикалық
Жаттығулардың ішкі мақсаты мен мазмұнына қарай
І.Аналитикалық жаттығуларды орындаудың негізгі мақсаты оқушының
Аналитикалық жаттығулар сөйлем ішіндегі сөз тіркестерін
Сөз тіркесін оқытумен байланысты машықтану жаттығулары
1-жаттығу. Мәтіннен сөз тіркестерін табыңдар. Бағыныңқы
Төрт жерден албыраған аспалы шамдар жақын
Бұл жаттығудың мақсаты - мәтіннен сөз
Міндеті - сөз тіркесінің бағыныңқы компонентінің,
тексті мәнерлеп оқып, мазмұнына мән береді;
мәтіннен сөз тіркестерін тауып үйренеді;
сөз тіркесінің түрін, яғни бағыныңқы, басыңқы
тұратындығын, олардың белгілі бір сөз табынан
есімді сөз тіркесі мен етістікті сөз
морофологиядан алған білім-дағдыларын сипаттап байланыстыра алады.
2-жаттығу. Мына өлеңнен етістікті сөз тіркесін
Мен қуансам, жас баладай қуанам,
Көрген адам талай деген «Есалаң»
Мен қарғырсам, орнатамын қиямет,
Жас баламын: тағы да тез жұбанам.
Күлсем егер, есім шығып күлемін,
Жылағанда қап-қара қан төгемін.
Қасым болса, қанын ішкім келеді,
Досым болса, жолында оның өлемін.
(М.Жұмабаев).
Жаттығудың мақсаты — етістікті сөз тіркестерін
Міндеті - поэзиялық шығармалардан сөз тіркесін
Нәтижесі:
поэзиялық шығармалардан сөз тіркесін тауып үйренеді;
түсініксіз сөздерге талдау жасап, мағынасын ашуға
өлеңді мәнерлеп оқуға жаттықты.
3-жаттығу. Мәтінен сөз тіркестерін тауып, онық
Түн шайдай ашық еді. Аспанда бұлт
Мақсаты - сөз тіркесінің басыңқы компоненттерінің
Міндеті - басыңқы компоненттерінің қай сөз
Нәтижесі:
сөз тіркестерін мағыналық жоқтан топтастырып, бөліп
оларға талдау жасап үйренді;
- кез-келген тіркестік сөз тіркесі бола
4-жаттығу. Өлеңнен матаса байланысқан сөз тіркесін
Бұл дүниенің қарты едің, Әулиенің арты
(Бұхар жырау).
Мақсаты - сөз тіркесінің байланысу формаларын
Міндеті - матаса байланысқан сөз тіркесін
Нәтижесі:
септік жалғауларының байланысу формасын ажыратуда ерекше
рөл атқаратынын ақытады;
мәтінді мәнерлеп оқуға жаттығу;
тарихи тұлға есімдерімен танысты (Қабанбай батыр,
көмекші есімдер арқылы жасалған тіркестердің сөз
алмайтынын меңгерді.
5-жаттығу. Сөз тіркестерін анықтап, тірекесу ерекшеліктерін
Қырқада, айда, бөктерде
Оттығып өріс, күн жылып.
Мал төлдеп жатыр көктемде,
Ауылдың маңы қым-қуат.
Бұлақтың көзі ашылып,
Бұлдырап келді жылғаға.
Құнанның жалына асылып,
Қуанып күліп Тұр бала.
(М.Мақатаев).
Мақсаты - сөз тіркестерін табу, оларды
Міндеті - сөз тіркестерінің тіркесу ерекшеліктерін
Нәтижесі:
сөз тіркесінің байланысу тәсілін меңгерді;
олардың түрін ажыратады, қандай қосымшалар негізінде
Бұл аналитикалық жаттығулардың көздейтін мақсаты -
2. Синтетикалық жаттығулардың аналитикалық жаттығулардан мазмұны,
1-жаттығу. Төмендегі сөздерден сөз тіркесін құрап,
Үлгі: алып тұлға: алып — бағыныңқы
Тұлға, тарих, алып, халық, жас, жасыл,
Бұл жұмыстың мақсаты - сөз тіркестерінің
Міндеті - екі сөзді байланыстыру аркылы
Нәтижесі:
мағыналық байланыстың болуы шарт екеніне көздерін
екі сөз тіркестіру арқылы сөз тіркесін
ойлау қабілеттерін дамытты;
басыңқы, бағыныңқы компонетке сұрақ қоюды үйренді.
2-жаттығу. Сөз
Туған жер, ардақты кісі, қой ауызынан
Мақсаты - сөз тіркестерін өзіне ұқсас
Міндеті - лексика және морфология салаларынан
Нәтижесі:
сөз тіркесінің басты, негізгі қасиеттерінің нақтылыды,
оған іс жүзінде көздерін жеткізді;
тіл білімінің басты салаларынан алған білім
пайдалануға тырысты;
күрделі сөздер мен тұрақты тіркестердің сөз
компонентінің қызметін ғана атқаратына көздерін жеткізді;
таным деңгейі өсті.
3-жаттығу. Мына кестедегі сөз тіркесі мен
Сөз тіркесі Тұрақты тіркес
Таза дәптер, таза киім, әдемі киім,
Мақсаты - сөз тіркесі
Міндеті - сөз тіркесі жөнінде алған
Нәтижесі:
сөздерді орынды қолданып, сөйлемді дұрыс құрастыру.
алған білімдерін практикалық іскерлік дағдыға айналдырды;
пәнге қызығуын арттырды.
4-жаттығу. Мына сөз тіркестерінің магынасын сұрақ
Алма ағаш, ағаш ат, алтын жұлдыз,
Мақсаты - сөз тіркестерінің мағынасын анықтау.
Нәтижесі:
- басыңқы және бағыныңқы сыңарларына сұрақ
таным белсенділігі күшейді;
байланысудың түрлері арқылы сөз тіркестері жасалатынын,
олар сөйлем құрауға негіз болатынын түсінді.
Жоғарыдағы шығармашылық сипаттағы жаттығулардың мақсаты —
Осы жерде сөз тіркесін оқыту барысында
Т.А.Ладыженская редакциясын басқарған «Методика развития речи
Жаттығу жұмыстарын жүргізуде, тест арқылы оқушы
Кескінделген көрнекі құралдарға дианамикалық, грамматикалық кестелер,
Экранды - дыбыстық көрнектіліктерге диапозитив, слайд,
1. Сөз тіркесін оқытумен байланысты ең
а) Сөз тіркесі мен оған ұқсас
Бұл көрнекілік құралдың мақсаты - мысалдар
ә) Ал екінші кестенің мақсаты -
Сөз тіркесінің түрлері
Есімді сөз тіркесі Етістікті сөз тіркесі
Биік ағаш, әдемі қала, отыз бала,
Нәтижесі:
көру сезімі арқылы сөз тіркестерін естерінде
морфологиядан алған іскерлік дағдыларын пайдаланды;
б) Схема арқылы сөз бен сөздің
Бұл схеманың мақсаты - кез-келген толық
Асыл
Биік
қол жетпек ^^- арман көп ^^
алдағы
түншен
2. Үлестірмелік кеспе қағаздары оқушыларды өз
1-тапсырма. Мәтінді түсіндіріп оқыңдар. Мәтінде не
Жазықсыз сары биік, көкшіл қоныс, ақ
Мақсаты - мәтінен сөз тіркесін таба
Міндеті - тілін дамыту, жазушының тіл
Нәтижесі:
әдеби тілдің нормаларымен танысты;
ауызекі сөйлеумен көркем әдебиет тілінің айырмашылығын
-туған елдің табиғаты туралы әсер алды;
- тыныс белгілерінің жазушының ойын жеткізуде
2.3. Қазақ тіл білімінде сөз тіркесінің
Сөз тіркесінің жалпы мәселелермен бірге оның
Тілдің басқа салалары сияқты, оның синтаксистік
Сөз тіркестері құрамындағы өзгерістер олардың құрылымдық
Синтаксистегі өзгешіліктердің морфологиялық өзгерістерімен тығыз байланыстылығы
Қазақ тілі ыңғайында мына тәрізді тарихи
-Ғы,-гі жұрнағының кейде арнайы байланысу формасындағы
а) Жатыс - жолдағы, ертеңгі т.б.
б) әр түрлі формадан кейін
Сол сияқты автор -сыз,-сіз жұрнақтары бір
А.М.Шербак орта ғасырлық Түркі тілдерінде ілік
Проф. М.Томанов ерсілі-қарсылы, азды-көпті т.б. —ды
«Аффикс —сіз, -сіз не присоединяется к
Изредка рассматриваемый аффикс приобретает дополнительный әлемент
Көптеген зерттеушілер үстеулерді жасалуына қарай есімді
барыс септікті - бірге
жатыс септікті - қайда, анда
шығыс септікті - қайдан
құралдық септікті - кундузун. Бұл фактіден
Т.Қордабаев жарыссөз, мейраммен құттықтау, жалынды сәлем
Бұл айтылғандардан мынаны аңғаруға болады.
1. а) Септік жалғауындағы өзгерістер түптеп
матасу тәрізді байланыс формаларындағы өзгерістерге алып
б) Сөз тіркесі құрамындағы өзгерістер бір
тәсілдері ішінде болады.
в) Сөз тіркестері құрамындағы өзгерістер кейде
байланысты болып келеді. Солап арқылы бір
тілге ауысып отырады.
2. Жұрнақтардың да не көнеленуі немесе
тіркесі құрамының дамуына әсер етеді.
Сөз тіркестерінің негізі - сөз таптары.
Сөздердің тіркесімділігі тілдің сөз байлығымен, оның
Дұрысы сын есімдер жайлы ереже мен
Б.И.Борковский тарихи синтаксис туралы айта келіп
Бұл арада бір сөз тіркесіндегі ондай
Әрбір сөзді жан-жақты тану да оның
Сын есім, сан есім мен етістіктің
Сын есімдердің етістікпен тіркесінің қалыптасуы туралы
Етістікті сөз тіркестері құрамында жиі жұмсалатындар
Қатыстық сын есімдер сан жағынан қаншалық
Сын есімдер етістікпен тіркескен кезде, жалпылама
Әсіресе, түсті білдіретін ақ, қара, көк,
Сын есімдер сияқты сан есімдердің де
Сапа және сан туралы ұғым -
Санақ және сан жайындағы ұғым адамдардың
Бірақ, сан есімдер конкретті зат атауларының
Сонымен, сан есімдер тек зат есемдермен
Проф. М.Балақаев сөздердің өзара тіркесу заңдылығының
Тілдік фактілерге қарағанда, сан сан есімдер
Ол мұралар тілінде сан есімдер етістікпен
Сан есім кейде басқа сөздерге да
Қорытынды
Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан -2030 »
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңына сәйкес
Қорыта келгенде, сөз тіркесін меңгертуде қолданылатын
Сөз тіркесін оқытумен орай жүргізілген практикалық
Қолданылған әдіс-тәсілдер оқушылардың белсенділігін арттырып, сапалы,
Атап айтқанда, жаттығулар жүйесін жаңаша құрастырудың
Жазбаша жаттығуларды да осылай үш топқа
2. Сөз тіркесін оқытуда ең тиімді
құралдары пайдалану. Динамикалық, граммтикалық кестелер, сызбалар
(схемалар), сурет, үлестірмелі кесте қағазы, перфокартаны
жақсы нәтиже берді. Әсіресе, сөз тіркесі
бірінен ажыратуда динамикалық кестелердің ерекше рөлі
3. Сөз тіркесіне арналған мәтіндерді магниттаспасы
жасату да оқушы зейінін аударып, олардың
себепші болды.
4. Бір тақырыпты оқытуда грамматикалық ойын
қолдандық. Мысалы: сөзжұмбақ, ребус, сөздік лото,
жанылтпаштар айту т.б.
5. Жоғарыдағы әдіс-тәсілдерді
тиімділігін арттыра отырып, оқушының
маңызды жұмыстардың бірі.
Соның бірі - оқушы білімін тест
Жинақтай келгенде, сөз тіркесін меңгертуде үхынып
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру -
Байғазиева Г. “Жаңа Педтехнология”. // Қазақстан
Бұзаубақова К. “Жаңа педагогикалық технологиялар”. //
Арысбаева З. “Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану ерекшеліктері”.
Әмір Шарапат. “Педагогикалық инновацияны іске асырудың
Бейсембаева А. “Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендірудің мүмкіндіктері”.
Көшімбетова С. “Оқыту тиімділігі – озық
Б.М. Камзина. “Жаңа инновациялық технологияларды оқу-тәрбие
Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен
Қазақстан -2030. / Егемен Қазақстан. 11
Бәкірова «Қазақ тілі» оқулығына методикалық нұсқау-Алматы:
Балақаев М, Әмірова Р. Қазақ тілі
Бектаев К, Молдабеков К. Бастауыш сынып
Қазақ тілінің грамматикасы, «Ғылым» баспасы, II
Нұрмаханова Ә. Қазіргі қазақ тілі. 1982,133-6.
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ
Балақаев М, Қордабаев Т. Қазіргі қазақ
Төлегенов О. Қазіргі қазақ тіліндегі жалпы
Арғынов X. Қазақ тілі методикасы. Синтаксис,
Төлеуов Ә. Қазақ тіліндегі есімдіктер. 1963.
Сайрамбаев. Т. Есім пысықтауыш. Алматы, 1976.
Асылов Ү, М.Қ.Сұлтанғазина. Қазақ тілін оқыту
ҚОСЫМША
Сурет 1 – Интерактивті әдістердің түрлері
Б е л г і
қ о й ы п
о қ у
( I N S E R
Э с с е
К л а с т е
А в т о р ғ
х а т
Интерактивті
әдіс,
тәсілдер
Ж И Г С О
О й
қ о зғѓ а у
А я л д а м
Б о л ж а
Т – к е с т