Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................................7
1 Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне
1.1 Педагогикалық шеберлік психологиялық-педагогикалық проблема
1.2 Қазіргі білім жүйесі жағдайындағы мұғалім мен
2 Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне
2.1 Мұғалім мен оқушының тығыз байланысқа түсуін
2.2 Зерттеу жұмысының нәтижелері.............................................................61
Қорытынды .........................................................................................................66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................................70
Қосымша (лар) ....................................................................................................73
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі жеделдету, демократияландыру жағдайында Қазақстан Республикасында басты
Педагог әрқашанда өзін қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын,
Ұстаздың шеберлігі - талантты қажет ететін ерекше бір өнер
Елбасымыз Нұрсылтан Назарбаев "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер
болғанда ғана білігі мен білімі жоғары, жетекші тұлға ретінде
Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамға
Сабақты тартымды, қызықты етіп өткізу - мұғалімнің шеберлігі, білімділігі,
Мұғалімге қойылатын талап – жауапкершілік, жүктелген үлкен міндет, абыройлы
Бұдан нені байқауға болады? Мұғалімнен жан – жақты терең
Мұғалімнің бір ғана сыры – оның мамандығы. Бұл дүниеде
Үшінші қыры – мұғалімнің тілді меңгеруі – тіл шеберлігі.
Төртінші қыры – байқағыштық сезімі – көрегендігі.
Бесінші қыры – әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең
Алтыншы қыры – жан – жақты дарындылығы.
Жетінші қыры – үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы. Сегізінші қыры –
Мұғалім – Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан – қырлылығынан
Шебер педагог көзі қарақты, құлағы сергек, көкірегі ояу, білім
Мұғалім шеберлігі – бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы,
Педагогикалық шеберліктің қалыптасу мәселесі, оның мұғалім мен оқушы арасындағы
Оқушылармен қарым-қатынасқа түсудегі педагогикалық шеберліктің өзектілігі және осы қарым-қатынасқа
Зерттеудің обьектісі: Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне педагогикалық
Зерттеудің пәні: жалпы орта білім беретін мектептің оқу-тәрбиелік
Зерттеудің мақсаты: мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне педагогикалық
Зерттеудің болжамы : егер мұғалімдерге педагогикалық шеберлік туралы
Зерттеудің міндеттері:
Теориялық деректерді талдау және «педагогикалық шеберлік», «педагогикалық қарым-қатынас»
Ұстаздың тәрбиеленушiлермен қарым-қатынасы тиiмдi болуы үшiн, оның
Тиімді қарым-қатынасты жүзеге асыру үшін педагогикалық шеберліктің жоғарлату әдістерін
Зерттеудің әдістері: ғылыми, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді теориялық тұрғыдан талдау, педагогикалық
Жұмыстың құрылымы тақырыппен, зерттеу объектісі мен пәнімен,
Дипломдық жұмыс: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне педагогикалық шеберліктің
1.1 Педагогикалық шеберлік психологиялық-педагогикалық проблема
Ұстаздың шеберлігі - талантты қажет ететін ерекше бір өнер
Ұлы ғұлама Әл- Фараби: "Ұстаз ... жаратылысынан өзіне айтылғанның
А.С.Макаренко былай деген болатын: "Тәрбиешінің шеберлігі ол бір ерекше
Мұғалімнің шеберлігі екі жағынан бірдей танылады: бірінші жағы, баланы
Мысалы, А.С.Макаренконың, М.Горький атындағы, Э.Дзержинский атындағы балалар колониясындағы атқарған
Қазақстанда педагогикалық іс-әрекеттің шеберлері Макаренконың педагогикалық шеберлігін қайталаушы Семей
"Ұстаз дегеннің өзі - биік атауға тең. "Болмасаң да
Абай атамыздың: «Ақырын жүріп анық бас, Еңбегін кетпес далаға.
- сабаққа педагогикалық – психологиялық талдау жасау;
- дамыта оқыту жүйесінің мәні мен міндеттері;
- сабақты ұйымдастырудың педагогикалық – психологиялық негіздері;
- мұғалім жұмысының шығармашылық сипаты.
Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, зерттеушілік қызметі мұғалімдік жұмысқа дайындық барысында,
Ұлы ұстаз Ахмет Байтұрсынов «Білім - біліктілікке жеткізер баспалдақ,
«Біліктілік» деп қандайда бір еңбектің түріне дайындалудың, дайындық дәрежесінің
Білім сапасының арттырудың кілті педагог қолында десек, оның білімін
1.Мұғалімнің кәсіптік жұмысының мәнін үйлесімді өзгерту, яғни басты қызметтік
2. Білім беру асында мұғалімнің зерттеушілік бағыттағы қызметін күшейтуге
Біліктілікті арттырудың негізгі аспектілерінің ішінен мыналарды бөліп алуға болады:
1. Қызметтік (Мақсаты, міндеті, жұмыс мазмұны, формасы, әдістер және
2. Мазмұндық (Әдістемелік, ғылыми-теориялық білімді практикада қолдана білуге жағдай
3. Басқарушылық (Талдау, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, танып-білу.
Осы 3 аспект бойынша біліктілігін жетілдірген маман өз қызметіне
Ұстаздар үздіксіз ізденіп, өз білімін үнемі жетілдіріп жаңа педагогикалық
«Мұғалім-өзі де оқуы керек. . . » - деп
Мұғалімнің өздігінен білім алуына нақты көмек көрсету үшін, тұлғаның
Педагогикалық шеберліктің негізгі белгілері: кәсіптік білім, біліктілік, дағды, кәсіптік
Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің жаңа
Мұғалімнің творчестволық қабілеті, жаңашылдық әрекеттері, біліктілігі, физиологиялық және психикалық
Жаңашылдық творчестволық қуат шексіз, әрі үздіксіз қозғалыста дамиды. Бұл
Материалистік диалектика табиғатында үздіксіз даму, ғылыми білім мен тәжірибенің
Педагогикалық шеберлік ұғымына қатысты педагогикада әр түрлі көзқарастар қалыптасқан.
Педагогикалық шеберлік – кәсіби педагогикалық іс-әрекетті өзіндік ұйымдастыруды жоғары
Педагогикалық шеберлік - қоғамның әлеуметтік мәдениеттік құндылықтарын шығармашылық тұрғыда
А.И. Щербаков педагогикалық шеберлікті – ғылыми білім, іскерлік,
А.И.Щербаков педагогикалық шеберліктің қалыптасуына тұлғаның өзінің толық мәнді қалыптасуы
Н.В. Кузьмина шеберлік деп маманға ситуацияны сәтті зерттеуге
Ю.П.Азаров педагогикалық шеберлік негіздері балаларды тәрбиелеу заңдылықтарын білу
В.А.Сластенин бірқатар кәсіби іскерліктердің жоғары деңгейлі дамуы шеберлікті береді
Н.Н.Тарасевич «Педагогикалық шеберліктің мәні - кәсіби іс-әрекеттің жоғары
В.Г.Куценко «Педагогикалық шеберлікті біртұтас әлеуметтік-психологиялық тұтастық ретінде қарастырады, ол
Педагогикалық шеберліктің мәні – әлеуметтік-психологиялық тұтастық, яғни ол педагог
Педагогикалық шеберліктің құрылымы психологиялық –этикалық эрудиция, тұлғаға қажетті
Педагогикалық шеберлік кәсіби іс-әрекетті ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін
Педагогикалық шеберлік негіздері – педагогикалық техника. Педагогикалық шеберлікті «мақсаттар
Педагогикалық шеберлік педагогтың кәсіби іс-әрекетінде байқалады. Педагогикалық шеберлік
Педагогикалық шеберлік негізі бұл адамның жеке басының таланты мен
Педагогикалық шеберлік неге негізделеді, оның компоненттері қандай?- деген сұраққа
Педагогикалық шеберліктің құрамдас бөліктерінің бірі білім, іскерлік, дағдылар –
Білім, іскерлік, дағдылардың кәсіби-педагогикалық мазмұнының құрамдас бөліктері:
1. Кәсіби педагогикалық білім
2. Кәсіби педагогикалық іс-әрекетті жүзеге асыру тәжірибесі;
3. Педагогикалық іс-әрекеттің шығармашылық тәжірибесі.
4. Педагогтың қалыптасқан тұлғалық сапаларының болуы.
Көріп отырғанымыздай педагогикалық шеберлікті зерттеушілер арасында ортақ пікірдің жоқтығын
Келесі бір авторлар педагогикалық шеберліктің құрылымы төмендегідей компоненттерден құралады
Педагогтық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылық– қызығушылығы, құныдылықтар жүйесі, идеалы;
Педагогтық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылық - тәрбиешілердің, мүғалімдердің балаларға адамгершілік-ізгілік
Л.Н.Толстой былай деген болатын:
"Егер мұғалім өзінің балаларға деген сүйіспеншілігін, педагогикалық іс-әрекетпен жалғастыра
өзін шебер педагог ретінде танып білу.
педагогикалық әсер ете білу ықпалының болуы.
балаларға, балалар ұжымына деген сүйіспеншілік- ынтымақтастық бейімділігінін болуы.
педагогикалық іс-әрекет мақсатының, гуманистік стратегиясының, тактикасының болуы
- Кәсіби білім – педагогикалық, психологиялық, әдістемелік, арнайы, жалпы
Педагогикалық кәсіптік шеберліктің фундаменттік негізі - кәсіптік білім. Мүѓалімнің
Кәсіптік білімнің ерекшелігі оның комплекстігінде: оған білім мазмүны, оны
Кәсіптік білімнің комплекстігі ол кәсіптік білімді, саналы ереже принцип-тәртіпті
Кәсіптік білім - теориялық, технологиялық, єдістемелік жағынан тұтасады. Оны
- Педагогикалық қабілеттер – коммуникативті, перцептивті, эмоциональды тұрақтылық, жоспарлау,
- Педагогикалық техника – мұғалімнің өзін-өзі басқара алу
Педагогикалық техника – мұғалім іс-әрекетінің ішкі мазмұны мен сыртқы
Педагогикалық техниканың құрамдас бөліктері:
1) Өзін-өзі басқару іскерліктері;
2) Ұжыммен жеке тұлғамен өзара әрекеттесу іскерліктері.
1) Өзін-өзі басқару іскерліктері құралады:
- өз денесін басқара алу (физикалық денсаулық, мимика, понтомимиканы
- эмоциональды жағдайын басқара алу (жағымды эмоциональды көңіл-күй, эмоцияларды
- әлеуметтік перцепцтивті қабілеттер (зейін, әлеуметтік сезімталдық – басқалардың
- сөйлеу техникасы (дауысты қою, дем алу, сөйлеу темпі
2) Ұжыммен және жеке тұлғамен өзара әрекеттесу іскерліктері құралады:
- дидактикалық іскерліктер;
- ұйымдастырушылық іскерліктер;
- коммуникативті іскерліктер;
- талап қою іскерліктері;
- бағалау іскерліктері;
- конструктивті іскерліктері;
- педагогикалық қарым-қатынасты басқару іскерліктері
Педагогикалық техника - мұғалімнің өзін-өзі басқара алу іскерліктері мен
Мұғалім шеберлігін зерттеу барысында әр түрлі практикалық міндеттерді шешуде
Педагогикалық техникалық қарым-қатынас жасау формасы - мүғалімнің іштей ұйымдастырылған
Негізінен педагогикалық техника екі топ компоненттерінің сөйлесуімен жүзеге асырылады.
Бірінші топ компоненттеріне жататындар: өз дене құрылыс пітімін қимыл-қозғалысын
Екінші топ компоненттеріне жататындар: оқыту мен тәрбие жұмысын ұйымдастыра
Сондықтан педагогикалық техника дегеніміз - сөз және сөйлеудің басқада
А.С.Макаренко былай деген болатын:"Тәрбиеленушілер сенің ойыњды, жүрек сезіміңді ұққандықтан
Мұғалімдердің негізгі міндеттері аталған педагогикалық техникалық іскерлік қатынас формаларын
Өз сезімін (эмоциясын) басқару. Эмоциялар психикалық сфераға қатысты адам
Мектептегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырып басқаруда мұғалімдердің ең алдымен өз
Сіз әрқашанда ұстамды, байыптысыз ба?
Сіздің көңіл-күйіңіз біркелкі ме?
Үйде, аудиторияда, қызмет
Сіз өз сезіміңізді өзіңіз басқара аласыз ба?
Сіз жақын адамдарыңызбен, жолдастарыңызбен ықылас, қошеметті қалайсыз ба?
Сіз оқыѓан материалды тез меңгере аласыз ба?
Сізде алшақтауды қажет ететін қандай қолайсыз дағды бар?
Сіздің кейбір жағдайларда дұрыс істемеген жұмыстарының болды ма?
Міне, осы сұрақтарға "ИӘ", "ЖОҚ" деген сөздермен жауап беру
Педагогтың оқу-тәрбие процессі үстінде, аудиторияда, сынып оқушылары алдында өз
Сондықтан да мұғалім сабақ үстінде дене бітімін тік дұрыс,
Келбет - бет пішінді байқатады. Мұғалімнің келбеті -көзқарасы, қас-қабақ
Оқушы сенің бет-пішініңнен, қөзқарасыңнан сенің айтайын деген ойыңды, мақұлдауыњды,
Мұғалім сыныпта сабақ үстінде оқушыларды тегістей көзбен шолып карауға,
Адам қозғалысының мәні туралы кинетика ғылым зерттейді. Дене қозғалыстарына
Понтомимика –дене, қол, аяқ қозғалысы, ол ойдың негізгісін бөліп
Жест – қол сермеуі, ол бейнелеуші және психологиялық жесттер
Бейнелеуші жестер – ойдың барысын бейнелейді, иллюстрациялайды. Мұғалімнің сабақ
Психологиялық жестер – сезімді білдіреді. Мысалы, құптау, ишара білдіру,
Жест және мимика ақпараттың эмоциональды мәнін арттырып, оның жақсы
Дикция – бұл сөздерді, буындарды және дыбыстарды айтудағы ашықтық,
Мұғалімнің сыртқы бейнесі.Халық мұғалімі – жас ұрпақтың рухани дүниесінің
Педагогикалық шеберліктің құрылымы
Оқушылар өздерінің мұғалімдерінің қаталдығын, талапкершілдігін
Педагогикалық өмірбаян әр мұғалімнің даралығын
Педагогикалық зерттеулер көрсетіп отырғандай (Н.
1. диагностикалық;
2. бағдарлы-прогностикалық;
3. конструкторлық-жобалау;
4. ұйымдастырушылық;
5.ақпараттық-түсіндіруші;
6. коммуникативтік-ынталандырушы;
7. талдау-бағалау;
8.зерттеуші-шығармашылық;
Кәсіптік шеберлікке мұғалім өз қызметінде
1.2 Қазіргі білім жүйесі жағдайындағы мұғалім
Педагогикалық қызметтің әр қадамын шығармашыл,
Педагогикалық қызметтің дамуының жоғары деңгейін,
Балалармен қарым-қатынас жасау – бұл толассыз шығармашылық. Бір сабақтын
Біріншіден, сіздер өздеріңіз жақсы сезіп отырғандай, қарым-қатынас шығармашылығы ақпаратты
Ал балалармен өзара қатынасты ұйымдастыруда шығармашылық қалай көрінеді? Тек
Балалармен қарым-қатынас жасаудың психологиялық дәл жолын қалай табуға болады,
Балалармен әңгімелескенде әрекет ету жүйесін стандартсыз құруды үйрен –
Педагогтың қарым-қатынас жасау шағармашылығындағы тағы бір жағдай – бұл
Педагогикалық қарым-қатынас қандай функцияларды жүзеге асырады? Қарым-қатынас жасаудың алуан
Практикадағы студенттерде және жас педагогтарда байқалатын ең көп тараған
Мәселен, оқыту процесін ұйымдастыру кезіндегі қарым-қатынас функциясын толығырақ талдап
Қарым-қатынасты оқытудың оқу функциясын жүзеге асыру балыйша қамтамасыз етіледі:
- педагогтың балалармен нағыз психологиялық байланысы;
- педагогтың балалармен оқыту процесін оқу әрекетіне айналдыру;
- оқытудың қолайлы жағдайларын қалыптастыру;
- ұжымдық танымдық ізденіс пен бірлесіп ойластырудың психолгиялық жағдайының
- оқу процесінде жеке адамның өз бетінше жүзеге асыруы
Қарым-қатынасты оқытудың тәрбиелік функциясын оқу былайша қамтамасыз етіледі:
- оқу процесінде педагог пен балалардың психологиялық байланысы негізінде
- оқу әрекетін ойдағыдай қамтамасыз ететін педагогикалық қарым-қатынас жүйесін
- жеке адамның тұтастай танымдық бағытталушылығын қалыптастыру;
- оқу әрекеті процесінде (танымдық, жас ерекшелік, эмоциялық, дидактикалық
- балаларға тұтастай комплексті тәрбие ықпалын жүзеге асырудың мүмкіндігі;
- балалар ұжымындағы өзара қарым-құатынасты ойдағыдай қалыптастыру.
Қарым-қатынасты оқытудың дамушы функциясы былайша жүзеге асырылады:
оқу әрекетінде жеке адамның жан-жақты тұтастай дамуының әлеуметтік-психологиялық негізін
жеке адамның дамуының қозғаушы күші ретінде көрінетін қарама-қайшылықтың диалектикалық
жеке адамның өз ойын жасырмай айтуына және өзінше дамуына
қарым-қатынас процесінде жеке адамның дамуына бөгет жасайтын әлеуметтік-психологиялық факторларды
Байқап отырғанымыздай, қарым-қатынастың педагогикалық репертуары әр алуан екен, бірақ
Педагогикалық кызмет пайда болуы объективті негізге ие. Егер жас
Ежелгі Вавилонда, Египетте, Сирияда мұғалімдер ең алғашқыда жрецтер болды,
Педагогикалық кәсіптің пайда болу кезеңінен бастап оларға тәрбиелік функция
Мектеп алдында тұрған міндеттер қоғамның кезеңдеріне байланысты ауысып отырды.
Чех педагог-гуманисті Ян Амос Коменский педагогиканы алғашқылардың бірі болып
Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоцци өзінің барлық жинаған байлығын
Ресейдің ұлы педагогтарының бірі – орыс мұғалімдерінің атасы –
Антон Семенович Макаренко есімі кең таралған. А.С Макаренконың балалар
Адамның белгілі бір мамандыққа қабілеті оның іс-әрекетінің ерекшелігінен және
Педагогикалық мамандықтың негізгі мазмұны адамдармен өзара қарым-қатынасты құрайды. Педагог
Іс-әрекет ретінде оқыту мен тәрбиенің ерекшелігі әлеуметтік басқару жағынан
Педагогикалық мамандықтың ерекшелігі ол гуманистік, ұжымдық және шығармашылық сипаттамалардан
Гуманистік функция. Педагогикалық мамандықта тарихи екі әлеуметтік функция бар
XIX ғ.ортасының ғалымы, көрнекті педагог, неміс мұғалімдерінің атасы Фридрих
Ұлы орыс жазушысы және педагогы Лев Николаевич Толстой педагогикалық
XX ғ. 50-60 жылдарында гуманистік тәрбиенің теориясы мен практикасына
Батыс педагогикасы мен психологиясындағы қазіргі гуманистік бағыттың негізін салушылардың
Ұжымдық сипаттамасы. «Адам-адам» тобының басқа мамандықтарында нәтиже бір маман
Педагогикалық мамандыққа педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас субъектісі түсінігі бірте-бірте енуде.
А.С.Макаренко педагогикалық ұжымның қалыптасуына көп тоқталған. Ұжымның белгілі бір
А.С.Макаренко мұғалімнің педагогикалық шеберлігі педагогикалық ұжымның қалыптасу деңгейімен шарттасады
Шығармашылық ерекшелігі. Педагогикалық іс-әрекет кез келген әрекет сияқты сандық
Педагогтың шығармашылық потенциялы жиналған әлеуметтік дағдымен, психологиялық және педагогикалық
Педагогикалық шығармашылықтың көріну саласы педагогикалық іс-әрекеттің негізгі компоненттерінің құрылымымен
Қазіргі ғылыми әдебиетте педагогикалық шығармашылық өзгермелі жағдайларда педагогикалық міндеттерді
Педагог шығармашылығы коммуникативті міндеттерді шешуде де көрінеді. В.А.Кан-Калик мұғалімнің
Е.С.Громов және В.А.Моляко креативтіліктің 7 қасиетін көрсетеді: эвристикалық, фантазия,
Материалдық және рухани өндірістің салалары сияқты білім беру саласында
Жаңа педагогикалық мамандықтардың пайда болуы білікті оқыту мен тәрбие
Сонымен, мамандықтардың кәсіби тобы - әлеуметтік жарамды әрекеттің тұрақты
Педагогикалық мамандық – белгілі кәсіби топ шегіндегі әрекет түрі,
Педагогикалық біліктілік – нақты міндеттерді шешуде маманның мүмкіндіктерімен сипатталатын
Педагогикалық мамандықтар «Білім беру» кәсіби тобына біріктірілген. Педагогикалық мамандықтардың
Мамандықтарды дифференциациялаудың тағы бір негізі – жеке тұлға дамуының
Мамандықтарды дифференциациялаудың келесі бір негізі – психофизикалық және әлеуметтік
Педагогикалық кәсіпті мамандандыру педагогикалық әрекет түрлерін көрсетуге және тәрбие
Педагогикалық практиканы зерттеуде педагогтың іс-әрекеті әр түрлі міндеттердің тұрғаны
Ауыл мектебі мұғалімінің еңбек жағдайына оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда кездесетін
Ауыл мектебі мұғалімінің еңбегі мен іс-әрекетін анықтайтын факторларды екі
Факторлардың бірінші тобы ауыл шаруашылық және табиғи ортамен шарттасады,
Мектептің ауыл шаруашылық факторы ауыл оқушыларының оқуы мен тәрбиесін
Ауыл мектебі мұғалімінің еңбегі мен іс-әрекетінің ерекшелігі ауыл тұрғындарының
Сондықтан аз комплектілі мектептердегі жұмысқа арнайы универсал-мұғалімдерді даярлау қажет.
2. Педагог мамандарының кәсіби қалыптасу ерекшеліктері
Педагогтардың әлеуметтік және кәсіби позицияларының позицияларының нақты болуы педагогикалық
Педагог позициясы – интеллектуальды, ерік, эмоционалды-бағалы қатынастардың қоршаған ортаға,
Педагог позициясынан оның жеке басы, әлеуметтік бағалы сапасы, азаматтық
Педагогтың әлеуметтік позициясы жалпы білім беретін мектепте қалыптасқан пікір,
Педагогтың әлеуметтік позициясы кәсіби позицияны да анықтайды. Педагогтың кәсіби
Л.Б.Ительсон педагогикалық позицияларға мынадай сипаттама береді [18]. Педагог:
Егер ол талап, норма, көзқараспен т.б. ғана шектелсе, онда
Егер ол бала жанын түсінуге ұмтылса, онда ол –
Егер ол тәрбиеленушілердің санасына норма мен бағалы құндылықтарды күштеп
Егер ол осторожное уговариваниені пайдаланса, онда ол – кеңесші.
Егер ол тәрбиеленушінің алдында төмендеп, одан қандай болу керектігін
Егер ол тәрбиеленушіні мақсат, идеялармен, перспективалармен қызықтырса, онда ол
Бұл позициялардың әрқайсысы тәрбиешінің жеке тұлғасына байланысты жағымды және
Педагогтың жеке тұлғасына қойылатын кәсіби талаптар жиынтығы педагогикалық іс-әрекетке
Кәсіби даярлық мазмұны педагогикалық білім беру мақсаты ретінде профессиограммада
Қазіргі кезде мұғалімнің профессиограммасын құрастырудың бай тәжірибесі жинақталған. Бір-бірімен
жалпы азаматтық сапа,
мұғалім мамандығын анықтайтын сапалар,
мамандық немесе пән бойынша арнайы білім, іскерлік, дағды.
Психологтар профессиограмманы құрғанда педагогикалық қабілеттерге тоқталуды ұсынады. В.А.Крутецкий дидактикалық,
А.И.Щербаков маңызды педагогикалық қабілеттерге дидактикалық, құрылымдық, перцептивті, экспрессивті, коммуникативті,
Практикалық іскерліктер мен дағдыларға:
жалпы педагогикалық (ақпараттық, мобилизациялық, дамытушы, бағдарлаушы),
жалпы еңбек (құрылымдық, ұйымдастырушылық, зерттеушілік),
коммуникативті (әр түрлі жастағы адамдармен қарым-қатынас),
өздігінен білім алу (білімді жүйелеу және қорытындылау, оларды педагогикалық
Мұғалімнің профессиограммасында оның жеке басының бағыттылығы маңызды орын алады.
Педагогикалық бағыттылық негізі мұғалім мамандығына қызығушылық болып табылады. Оның
Педагогикалық атақ (презвание) болашақ педагогтың теориялық және практикалық тәжірибесінің
Педагогикалық атақ негізіне балаларға деген сүйіспеншілік жатады. Бұл сапа
Осындай сапалар ішінен педагогикалық борыш пен жауапкершілікті атап кетуге
Педагогикалық борыштың жоғары түрде көрінуі мұғалімнің
Мұғалімнің әріптестерімен, ата-аналармен, балалармен өзара қатынастары педагогикалық такт мәнін
Педагогикалық шындық мұғалімнің объективтілігін, адамгершілік тәрбиесінің деңгейін өлшейтін сапа.
Педагогтың кәсіби-педагогикалық бағыттылығын сипаттайтын жеке бас сапасы оның беделінен
Жеке тұлғаның танымдық бағыттылығының деңгейінің негізі рухани қажеттіліктер мен
Жеке тұлғаның рухани және мәдени қажеттіліктері білімге деген қажеттіліктен
Мұғалімнің танымдық бағыттылығының бірі ғылыми-педагогикалық ойлау мәдениеті. Оның негізгі
Педагогикалық әрекет мотивациясы, адам мінез-құлқы мен әрекетінің мотивациясы сияқты
Белгілі бір мотивке байланысты педагогикалық мамандықты таңдау көбінесе оқу
Бірінші ситуацияда мұғалім қатты күш-жігермен, ұмтылыспен жұмыс істеп, нәтижесін
Педагогикалық іс-әрекеттің әлеуметтік бағалы мотивтеріне мыналар жатады: кәсіби және
Қазіргі уақытта мұғалімнің жеке басы мен іс-әрекетіне қойылатын талаптар
жаңа мақсат проблемасы,
білім берудің жаңа құрылымының проблемасы,
білім беру мазмұнын жаңарту проблемасы,
ұйымдастыру формалары мен әдістерін жаңарту проблемасы.
Бұл айтылған проблемалар көп деңгейлі педагогикалық білім беру жүйесін
Көп деңгейлі педагогикалық білім беру құрылымының мақсаты – жеке
Көп деңгейлі педагогикалық білім беру мына міндеттерді шешуден тұрады:
жеке тұлғаға (студентке) – интеллектуалды, әлеуметтік, экономикалық қажеттілігін қанағаттандыру
қоғамға (білім беру жүйесіне, мектепке) – маманды белгілі бір
оқытушылық корпусқа (факультет, колледж, университет, институт) – ғылыми және
Педагогикалық білім берудің негізін базалық жоғары білім құрайды, ол
Бірінші деңгейде – жалпы жоғары білім – оқытудың екі
Екінші деңгейде – екі жылға арналған оқыту бағдарламасы белгілі
Оқыту мерзімі үш жылға созылған білім беруді кәсіби даярлық
Толық жоғары педагогикалық білім жоғары білім базасында беріледі. Бұл
Толық жоғары педагогикалық білім алғандарға магистр дипломы беріледі.
Педагогикалық білім беруді бір-бірімен тығыз байланысты үш блокқа бөлуге
жалпы мәдени;
психологиялық-педагогикалық;
пәндік.
Жалпы мәдени блок оқу мерзімінің 25%-ін құрайды, мұғалімнің дүниеге
Психологиялық-педагогикалық блок оқу мерзімінің 18%-ін құрайды, педагогтың педагогикалық өзіндік
Пәндік блок оқу мерзімінің 57%-ін құрайды, нақты ғылыми білім
Кәсіби өзін-өзі тәрбиелеу кез келген әрекет сияқты мотивтер мен
Психологтар өзін-өзі бағалауды қалыптастырудың екі тәсілін көрсетеді. Біріншісі, өзінің
Педагогтың өзін-өзі бағалауын қалыптастыру тәсілі - өз нәтижесін жеке
Өзін-өзі тәрбиелеу процесінің сыртқы факторлары:
педагогикалық ұжым,
мектепті басқару стилі,
бос уақыт.
Педагогикалық ұжымға алған келген педагог оның талаптарын, принциптерін, сындарын
3. Педагогтің өзін-өзі дамуы.
Мұғалімнің кәсіби өзін-өзі тануына психология көмектеседі. Ол үшін әр
Өз-өзіне әсер беру құралдары мен тәсілдері әр түрлі. Жеке
Мектеп бітірушілер педагогикалық жоғары оқу орнына келгенде жаңа жағдайларға
Өзіндік жұмыс іскерлігі мен дағдысын игеру педагогикалық түрде дұрыс
Өздік жұмыс дағдыларын игеру және оқу еңбегін ұйымдастыру іскерлігі
Мұғалімнің кәсіби өзіндік білім алуының тиімді жолы – мектептің
Ұстаздың жеке басына қойылатын талаптар.
Ұстазға қойылатын талаптардың ең негізгісін үш топқа бөліп көрсететін
1. Мұғалімнің жеке басының ізгіліктілік бағыттылығы, қоғамдық борыштылық пен
2. Кәсіптік мамандық даярлығы, терең де тиянақты жалпы ғылымдық
3. Педагогтік технологияны игеруі, кәсіптік мәденеті.
Мұғалімнің қызметіне қажетті дағдылар мен іскерліктерді төмендегідей топтастыруға болады:
- Оқыту мен тәрбиелеудің тиімді әдіс-тәсілдерін шығармашылықпен іздестіру;
- Қарым-қатынастық мәдениетті, мұғалім мен оқушы жүйесінде қажетті қатынасты
- Ұйымдастырушылық қабілет, тәрбие процесіндегі әр түрлі әрекеттерді басқару;
- Бақылаушылық, бағалаушылық: оқу-тәрбие процесі мен оқушы іс-әрекетіне,
Тәрбиешінің мәдениеттілігің көрсеткіші - әдептілігі, қоғамдық орындарда өзін сыйлап,
Тәрбиешінің дүниеге көзқарасы табиғат пен қоғамның даму заңдарын терен
Тәрбиеші үнемі алға талпынып, жас ұрпақ тәрбиесіне белсенді араласуға,
Тәрбиешінің жеке басының үлгісі жас ұрпақ тәрбиесінде ең
А.С.Макаренко тәрбиешінің жеке басына төмендегідей нақты талаптар қойған:
- тәрбиеші болатын адам өзінің мінезін, жүріс-тұрысын жөнге
арнаулы білім- дағдыны меңгеруі;
баламен сөйлесе білуі;
көзқарасымен,ыммен де өз ойын түсіндіруі;
жұмысты ұйымдастыра білетін,тиісті жерінде әзілдесіп, тиісті жерінде көңілді болып,
тәрбиешінің әр бір қимылы, жүріc-тұрысының өзі балаларға өнеге, тәлім-тәрбие
Бүгінгі таңда әрбір тәрбиешінің бойында осы қасиеттер болуы шарт.
Яғни, бұл тәрбиешінің артистілігімен тең келеді. Баланың көзін жеткізетін
Балаларға суық, ызалы, ашуланшақ тәрбиешілерге қарағанда, әзілді түсінетін, жайма-шуақ,
А.С.Макаренко «Селқос,жылуы жоқ» тәрбиешілерді аяусыз сынап отырған. Әрине, өз
Тәрбиешінің келесі жеке басына қойылатын талаптын бірі - оның
Бүгінгі таңда білім, қоғам дамуы, бала тәрбиесі мәселелері бірінші
Ұстамдылық - өз еркіне ие болып, ұстамды келуі ерекше
Қазіргі кездегі ғалымдардың бірқатары тәрбиешінің педагогикалық ерекшелігі мен кәсіби
Байқағыштығы, бақылаған жағдайға тез бағдарлау қабілеті, басқа адамның орнына
сезім толғанысына ұстамдылығы;
қарым-қатынаста әр-түрлі жұмысты атқаруға қабілеттілігі;
балалармен жұмыс жасау кезіндегі әсерлі шаршауды жеңе білу;
әлеуметтік-педагогикалық, психо-терапевтік және т.б. үлкен жүктемелерге төзе білу.
Ең басты баланың бақыты мен тағдырына жауапкершілікпен қарап, дене,
Айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, сабақта педагог-тәрбиешімен, ересектермен, құрдастарымен
Тәрбиеші-педагог – мектепалды жастағы балалардың танымдық белсендіігін қалыптастыруда, оның
Педагог мамандығының әлеуметтік мәні – тәрбиеленушілерін қазіргі қоғамның өзгермелі
Бүгінгі таңда болашақ ұрпаққа әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне
Қорыта айтқанда тәрбиеші болып жас бұлдіршіндерді тәрбилеп оқыту, оларды
Педагогикалық шеберліктің компоненттері:Педагогикалық ғылымда педагогикалық
Педагогикалық шеберлік арнайы білімдерден, сол
Тұлғаға бағытталған тәсіл тұрғысынан педагогикалық
Қарастырылған тәсілдердегі кейбір айырмашылықтарға қарамастан
Педагогикалық техника негіздерін білу қарым-қатынас жасау
Педагогикалық техниканың білік, дағдыларының ерекшіліктері
Жоғарғы оқу орнының негізгі міндетінің бірі мемлекеттің жоғары дәрежелі
Негізінен кәсіби мүмкіншіліктің қалыптасуы бала мен тәрбиешінің, оқушы мен
Жеке бастық – бұл адамның өзінің жеке басымен байланысты
Операциялық- қандай мақсатпен, ненің кқөмегі арқылы жүзеге асатындығына байланысты
Педагог қарым-қатынасты ұйымдастыра отырып, балаларды қарым-қатынасқа түсе білуге үйретеді.
Шығын функциясы – серіктесті қарым-қатынаста ашылуға ұмтылдыру, үмітін ояту,психихологиялық
Қарым-қатынастың келесі функциясы бірлесіп қатысу функциясы. Осы функция ортақ
Кәсіби педагогикалық қарым-қатынас – педагогтың балалармен, ата-аналармен, әріптестермен
Жоғарлату функциясы – тәрбиеленушіге өз әрекетін және мәдени қарым-қатынасын
Осының көмегімен мына жағдайлар дамиды:
серіктесімен әрекетке түсу мүмкіншілігін қалыптастыру, біріккен іс-әрекетке қатысушылардың эмоциялық
белсенділік, серіктесіне жалпы әрекет жоспарына әзірлігін ұсыну;
тепе-тең түрінде өзін-өзі бағалау, серіктесіне достық сеніммен баға беру,
Әрбір адам үшін педагогикалық әрекет бірлескен дамытушы роль атқарады.
Жеке бастың жан жақтылығы оның білімінен, бағалауынан, қарым-қатынасқа түсуінен
2. Оқытушы нәтижелі комуникативті іс-әрекет үшін қарым-қатынастың әрбір микроэлементінің
Мұның барлығы оқытушыдан бір мезгілде екі мәселені шешуді талап
Екінші компонент әрқашан педагогикалық және соған сәйкес коммуникативтік міндеттердің
А) оқытушы емн тәрбиеленушінің қарым-қатынас жүйесі (анықталған қары-қатынас стилі);
Б) педагогикалық іс-әрекет сатысын нақты сипаттайтын қарым-қатынас жүйесі;
В) нақты педагогикалық және коммуникативтік міндеттерді шешуде туындайтын ситуациялы
Кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас стилін біз педагог және оқушылардың, педагог және
Стильде қарым-қатынас өз мәнерін табады:
педагогтың коммуникативтік мүмкіндігінің ерекшеліктері;
туындаған өзара қатынас сипаттамасы;
педагогтың шығармашылық даралығы;
үлкендер және балаларұжымының ерекшеліктері.
Сонымен қатар оқытушының тәрбиеленушілермен қарым-қатынас стильі әлеуметтік және адамгершілік
Кәсіби-педагогикалық қарым-қатынаста көптеген кең таралған стилдер анықталған. Соның ішінде
Достыққа негізделген стиль – жеткілікті пайдалы стильдердің бірі. Мұндай
Достыққа негізделу қарым-қатынаста маңызды айналым, ал кәсіби педагогикалық қарым-қатынаста
Жалпы достастық қатынас жүйесінде қайшылық кедергілер туындатпай, педагогикалық мақсатқа
Қарым-қатынас ара-қатынасы (дистанциясы) кең тараған стиль. Бұл стильді тәжіибелі
Мектептік оқыту жүйесінде қарым-қатынас стилі оқушылардың пәнге жалпы көңіл-күйлеріне,
Педагогтың оқушылармен қарым-қатынасының демократияшыл формалары – оқу тәрбие процесінің
Шығармашылық қарым-қатынаста қорқыту ықпалы мүлде нәтижесіз болып келеді. Ол
Балалармен жұмыста жағымды рольді әзілдеу, ойнау қарым-қатынасы атқарады. Бұл
Педагогтың алға қойған жауапты міндетін түсінбеуі;
Қарым-қатынас дағдыларының жоқтығы;
Ұжыммен қарым-қатынасқа және бір мезгілде тәрбиеленушілермен қатынасын тәртіпке келтіруге
Көріп отырғанымыздай, мұның барлығында негізгі рольді педагогтың қарым-қатынас технологиясын
Кәсіби- педагогикалық қарым-қатынастың индивидуалды стилі.
Кәсіби- педагогикалық қарым-қатынастың негіздерін меңгеру міндетті түрде индивидуалды- шығармашылық
Біз бөліп көрсетіп отырған кәсіби- педагогикалық қарым-қатынастың барлық компоненттері
Кәсіби педагогикалық қарым-қатынастың индивидуалды стилін педагог іс-әрекетінде дамыта отырып,
Кәсіби педагогикалық қарым-қатынастың көпжоспарлығы мен көпаспектілігі- педагогикалық жұмыс үрдісінде
Кәсіби педагогикалық қарым-қатынастың индивидуалды стилін өзіңдік етіп, құралдар бірлігін
Мұндай жағдайда әртүрлі аймақтағы қарым-қатынасқа қажетті тәжірбие, қарым-қатынас дағдыларының
Кәсіби педагогикалық қарым-қатынас стильдер әңгімесін аяқтай отырып, педагогтың қарым-қатынасының
Дұрыс таңдап алынған кәсіби қарым-қатынас стилі, яғни соның ішінде
Біріншіден, педагогтың жеке тұлғасында педагогикалық ықпал жасау тұрақты болады,
Екіншіден, өзара қатынасты тәртіпке келтіру жүйелі жеңілдейді.
Үшіншіден, кәсіби педагогикалық қарым-қатынастың маңызды функциясы – ақпарат беру
3. Ұстаздың педагогикалық әрекетінің нәтижелілігі, негізінен оның оқушылармен қарым-қатынас
1) ұстаз оқушылардың алдында әлеуметік рөлдердің айғағы ретінде;
2) ұстаз психологиялық ерекшеліктері бар жеке адам ретінде көрінеді.
Американ психологы К.Роджерстің көзқарасы бойынша, ұстазға тән алты бағытты
1. Гуманистік бағыт – ұстаз оқушылардың мұқтаждығы мен қажеттілігіне
2. Эгоцентрлік (өзімшілдік) бағыт – ұстаз тек өзіне, өзінің
3. Бюрократтық (төрешілдік) бағыт – ұстаз әкімшіліктің нұсқауларын, жоғарыдан
4. Конформистік бағыт – ұстаз ұжым өмірімен, өзінің әріптестерімен
5. Авторитеттік (беделді) бағыт – ұстаз оқушылардың ата-аналарына, олардың
6. Когнитивтік бағыт – ұстаз өзі беретін пәннің мазмұнына
Ұстаздың оқушылармен қарым-қатынас орнату түрлері:
тұрақты - жағымды түрі. Бұл бір қалыпты, тұрақты, шын
пассивті – жағымды түрі. Мұндай түрдегі қатынаста жағымды эмоциялық
Тұрақсыз түрі – бұл түрдегі қатынаста мұғалім жалпы эмоциялық
Активті жағымсыз түрі. Мұғалім балаларды жақтырмайтын қатынаспен ерекшеленеді. өзін
Пассивті жағымсыз түрі – бұл түрдегі қатынас жасырын, жағымсыз
Педагогикалық такт дегеніміз – мұғалімнің тәрбие беру процесінде балалардың
2 Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне
2.1 Мұғалім мен оқушының тығыз байланысқа түсуін
Теориялық және практикалық зерттеулер педагогикалық іс-әрекеттегі қиыншылықтардың басым көпшілігі
Көптеген ғалымдардың (Г.А. Ковалев, Л.А. Петровская, Б.Ф. Ломов, В.Н.
Қарым-қатынас деп аталатын процесс - аса кең және
Қарым-қатынас сан алуан сипатта; оның көптеген формалары, түрлері бар.
Сөз, сөйлеу, елдің алдына шығып сөйлеу, сөйлеушінің тыңдаушыға әсер
Біздің заманымызда бұл қарым-қатынастың негізгі ережелерінің бірі - сөйлеудің
Сонымен бірге, қарым-қатынас - XX жүз жылдықтың проблемасы. Өйткені,
Тілдік қарым-қатынас бүкіл дүние жүзінде кеңінен зерттелінеді. АҚШ-тың өзінде
Біріншіден, ол қоғамдық, тауар-ақша және тұлғааралық қатынастардың ажырамастығын мойындаудан
Екіншіден, бұл процесті осылайша түсіну қарым-қатынас пен іс-әрекет бірлігіне
Іс-әрекет пен қарым-қатынас бірлігі жайлы пікір, сонымен бірге, осы
Педагогикалық іс-әрекет әлеуметтік маңызды іс-әрекеттердің маңызды бір түрі. Бұл
Педагогтың конструктивті іс-әрекеті педагогикалық іс-әрекеттің жобаларын, жоспарларын құрастыру тұрінде
іс-әрекеттерден құралады.
Конструктивті-оперативті іс-әрекет педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының іс-әрекеттерін жомпарлау,
Конструкивті-материалдық іс-әрекет педагогикалық іс-әрекетке қажетті материалдық техникалық базаны құрастыру,
Педагогтың ұйымдастырушылық іс-әрекеті конструкитивті іс-әрекеттің жалғасы деп айтуға болады.
1-сурет. Педагогикалық іс-әрекеттің құрылымы
Педагогтың коммуникативті іс-әрекеті педагогикалық процеске қатысушылармен қарым-қатынас орнатуға бағыттылған
Бұл аталған педагогикалық іс-әрекеттің құрылымдары өзара байланыстылықта, тұтастықта, бір
Өзара әрекеттесу формасы, адамның қоршаған ортамен, басқа адамдармен өзара
Іс-әрекеттікпен қатар басқа да келістер бар. Мысалы, вербалды қарым-қатынасқа
Жүйелік-коммуникативтік-ақпараттық келіс, ақпараттарды байланыс арналарымен беру жағдайында психикалық процестер
Коммуникацияның екі жағы ретінде, оның субъектілерінің интерпсихологиялық өзара әрекеттесулерінің
Қарым-қатынас мәнін анықтау үшін, соңғы он жылдарда дамытылған, оның
Қарым-қатынас функциясының неғұрлым жете талдауы контакттілік, ақпараттык, түрткі болушы,
Қарым-қатынасты, қалай дегенмен де, бір-бірімен психологиялық қатынаста байланысқан адамдар
Соңғы редакцияда олар, А.А. Леонтьев бойынша, арнайы семиотикалық және
Білім беруді модернизациялаудың стратегиялық мақсаты әрбір адамның ғұмыр бойы
Педагогикалық қарым-қатынас субъектілері - адамдардың жоғарыда қарастырылған жас, тұлғалық
Педагогикалық, психологиялық зерттеулерде (В.А.Кан-Калик, Г.А. Ковалев т.б.) педагогикалық қарым-қатынас
Педагогикалық iс-әрекет, бiр қатар iс-әрекеттер iшiндегi күрделi ұйымдасқан жүйе
Адамның iс- әрекетке қабiлеттiлiгiн қалыптастыру үшiн оқытудың функциясы белгiлi
Педагогикалық белсендiлiктi былай қарастыруға болады; 1) басқару қызметi ретiнде
Тұлғааралық қарым-қатынастың аналитикалық моделі негізінде біз ересектер арасындағы педагогикалық
Қарым-қатынас оқу-тәрбие процесінде маңызды рөлдi ойнайды. Қарым-қатынасты
Бұл құралдың оқыту мен тәрбиелеуде
егер қарым-қатынас тәрбиеленушінің бүкіл өмір салаларында – жанұяда,
2) егер қарым-қатынас жоғарғы құндылық сияқты адамға тәрбиесiмен
Н.Е.Щуркова жемiстi қарым-қатынастың келесi ортақ ережелерiн құрастырды:
- Біз тәрбиеленушiлермен біргеміз сезiмін
- өз бейiмдiліктеріне демонстрация жасауы;
- бiрлескен қызметте жарық мақсаттардың көрсетілуi;
- тәрбиеленушінің оң мiнез-құлығын , сипатын
- өз оқушыларына деген тұрақты қызығушылық
- көмек көрсету .
Сонау XX ғасырдың 30-шы жылдары американдық
Әрiптестен әңгiмелесушi не күтетінін есепке алып, сипатталған мына (қысқартылған
1 ) әңгiмелесушiге шын ниетпен көңiл қойыңыз;
2 ) күліңіз, қарым-қатынасқа разы болыңыз және бұны
3) әңгімелесушінің атын атап отырыңыз ;
4 ) тыңдауға икемдi болыңыз, әңгiмелесушi өзі туралы айтуын
5) әңгімелесушіні не қызықтыратыныны жайлы сөйлесіңіз;
6 ) әңгiмелесушiге оның өзінің маңыздылығы жайлы
7) азғанатай жетістігін мақтаңыз;
8) әңгiмелесушiнiң пiкiрiн сыйлаңыз; мақұлдаңыз, оның көзқарасына қарай
Сайып келгенде, осы ұсыныстарда , сонымен қатар басқа
Педагогикалық қарым-қатынас бір адам екінші адаммен тәжірибе алмасқанда болады;
Педагогикалық стильдердің көруінуі мен адамдардың Мен-концепциясының арасындағы байланыс
Автократиялық стильді қолдануында құрылған оқу орнында “мектеп-фабриканың” белгілері болады,
Педагогикалық қарым-қатынастың мақсаттары туралы айта отырып, отандық зерттеуші
Басқа отандық зерттеушілер, бағдарлардың маңыздылығын мойындай отырып, көбінесе сабақ
Маркова мен Никонова 4 педагогикалық стильді бөліп көрсетті: эмоционалды-импровизационды,
Педагогикалық қарым-қатынас стилі дегеніміз – педагог пен оқушы арасындағы
Қарым-қатынас стилі педагог пен оқушылардың әлеуметтік-психологиялық өзара әрекетіндегі дербес-психологиялық
Қарым-қатынас стилінде мынадай көріністер байқалады:
а) мұғалімнің коммуникативті мүмкіндіктерінің ерекшеліктері;
ә) педагог пен пен тәрбиеленушінің өзара қарым-қатынасындағы жеткен деңгей;
б) педагогтың шығармашылық дербестігі;
д) оқушылар ұжымының ерекшеліктері.
Әдебиеттерде педагогикалық қарым-қатынастың төмендегідей стильдері жиі аталады:
- Авторитарлы стиль (Өктемшілдік стилі);
- Либералды стиль (Немқұрайлық стиль);
- Демократиялық стиль (Ынтымақтастық стиль).
Авторитарлы қарым-қатынас стилінде педагог сынып ұжымына қатысты
Немқұрмайлық қарым-қатынас стилінде – педагог іс-әрекетке минимальды түрде араласады,
Демократиялық қарым-қатынас стилінде – педагог өзара қарым-қатынаста оқушылардың субъективті
Әдебиеттерде педагогикалық қарым-қатынас стильдерінің басқа да түрлері де кездеседі.
- Бірлескен шығармашылық іс-әрекетке негізделген қарым-қатынас стилі;
- Достық қарым-қатынасқа негізделген қарым-қатынас стилі;
- Дистанциялық стиль;
- Қорқыту стилі;
- Әзіл-қалжыңға негізделген стиль.
Педагогикалық практикада аталған стильдер таза күйінде кездеспейді, яғни үнемі
2.2. Зерттеу жұмысының нәтижелері
Оқу-тәрбие процесінің барлық кезеңдерінде (баланы оқыту мен тәрбиелеу) мұғалім
Егер мұғалімдерге педагогикалық шеберлік туралы теориялық және практикалық
Осы болжамды тексеру мақсатымен біз Қарағанды қаласының № 41орта
Мектептің 2010-2011 оқу жылына арналған негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
Оқушылардың оқуға деген қажеттіліктерін және өзіндік дамуын, оқушының
мұғалімнің оқытудың жаңа әдiстемелерiн қолдануын, жаңа педагогикалық технологияларды тәжiрибесiне
«Мұғалiм-оқушы», «оқушы-оқушы», «мұғалiм-мұғалiм» арақатынастардың оң эмоционалды өрiсiн
Мектептің оқу процесінің ерекшеліктері:
Оқытудың дамыту элементтері.
Тестеу әдiстерiн меңгерудiң нәтижелерiн жүйелi түрде бақылау.
Оқушылардың шығармашылық потенциалын оқу мен хат арқылы максималды дамытуына
Мектептің дәстүрлері: Білім күні, Мұғалімдер күні, Тілдер күні, Наурыз,
Пән апталығын жүргізу: әр жыл сайын мектепте пән апталығы
Шаралардың әртүрлі формаларын өткізу оқуышлардың қызығушылығын арттырды. Әр жыл
Пән мұғалімдеріне олимпиядалық тапсырмалар, бағалау нормалары өндетіледi. Олимпияда келесi
Мектепшілік оқуға үлгерім мониторингі мен оқушылардың білім сапалары:
Әрбір пән-мұғалімі тоқсан соңында білім сапасы мен үлгерім мониторингін
Мектептегі білім сапасы мен үлгерім мониторингі осы 3 жылда
3 жыл көлемінде әдістемелік бірлестік бойынша білімнің сапасы
2 – сурет. Мұғалімдерді диагностикалаудың салыстырмалы диаграммасы
Мектептегі әдістемелік жұмысы мынаны оқытады:
Педагогикалық қызметті (ПҚ) талдап, бағалау;
ПҚ жоспарлау және ұйымдастыру;
ПҚ әбден жетілдіру туралы ойлану;
Педагогикалық ізденушілікке, шығармашылыққа ден қою;
Педагогикалық ойлардың қазіргі стилін дамыту;
Өзіндік білім алу дайындығын қалыптастыру
Келесі тұлғалық сапалар диагностикаланды:
Шығармашылық қабілеттілік;
Жұмысқа деген қабілеттілік;
орындаушылық;
үйлесімділік;
бейімділік;
өз күшіне сенімділік;
өзіндік басқару деңгейі;
ақиқаттылық коэффициенті.
3 – сурет. Диагностика қорытындысының салыстырмалы диаграммасы
Біз «ақиқаттылық коэффициенті» деп аталатын тағы да бір мінездемеге
Ұстаздарға мұғалім - фасилитатордың жұмыс принциптерімен танысуға ұсыныс жасалды:
• Шындық және ашықтық - қайғыруларға және қабiлеттiлiк ойларға,
• Қою - мадақтау, қабылдану, сенiм - әрбiр оқушы
• «Эмпатикалық түсiну - оқушының мiнез-құлығының мұғалiмiмен көрiну, оның
Бақылау тәжірибесінде біз «Педагогикалық қызметке тұлғаның дайындық бағасы
Диагностиканың қорытындысын талқылай келе, біз мынандай қорытындыға келдік,
30% -шығармашылыққа қабілеттілік;
10% - өз сенiмдiлiктерін жоғарылатуға зарығады;
15% - өзiн-өзi басқару дәрежесiн арттыруға керек;
5% - жұмысқа қабілеттілік төңірегі;
8% - орындаушылық төңірегінде;
5% - үйлесімділік.
4 – сурет. Мұғалімдерді диагностикалаудың салыстырмалы диаграммасы
Сонымен, ұжымда тәжірибе жұмысын өткізіп, келесі қортындыларды шығаруға болады:
Шеберлік кәсіби педагогикалық қызмет процесінде қалыптасады.
Педагогикалық шеберлікті жетілдіру үшін мұғалімдерге жағдай жасау керек.
Қорытынды
Елімізде болып жатқан инновациялық өзгерістер - оқу-тәрбие процесін де
Өз жұмысын жаңа бастаған мұғалімдер алуан түрлі оқыту мен
Негізгі мақсат - педагогкалық шеберліктің өзіне тән ерекшеліктері мен
Ел Президентінің Қазақстан халқына “Қазақстан 2030 жолдауында: “Біздің жас
Педагогикалық шеберліктің барлық сырын білуге деген ұмтылыс ғалымдарды, педагог-ойшылдарды
Пәнге деген қызығушылығы болса ғана, бала оған көңіл қойып
Мұғалім – Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан – қырлылығынан
Шебер педагог көзі қарақты, құлағы сергек, көкірегі ояу, білім
Мұғалім шеберлігі – бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы,
Ғалымдардың ойлары бойынша педагогиклвқ шеберлік практикалвық қызмет аумағы болып
Педагогикалық шеберлікті зерттей келе, біз мұғалім тұлғасыынң гуманистік бағыттылығы
Мұғалімнің кәсіби білімі педагогиккалықшеберліктің фундаментінің негізі болып табылады. Оның
Егер бұл жағдайлар жасалса, онда мұғалім мен оқушының
Осындай жолмен, педагогикалық шеберлікті жетілдіру оқушы мен
Жаңашыл-ұстаздардың тәжірибесі балаға жалған болса да қызығушылық таныту керектігін,
Осы қорытындының нәтижесi ретінде мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдірудің мақсатты-бағыттылық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Концепция государственной политики в области образования. – Алматы,
2 Конституция Республики Казахстан. – Астана: Елорда, 2008.
3 Закон «Об образовании». - Астана, 2007.
4 Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на
5 Макаренко А.С. О воспитании. / Сост и авт.
6 Азаров Ю. П. Тайны педагогического мастерства. – М.:
7 Кузьмина Н.В. Профессионализм деятельности преподавателя и мастера поизводственного
8 Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от
9 Педагогика: Учеб.пособие для студ.пед.учеб.заведений. / Сластенин В.А. –
10 Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. –
11 Шкутина Л.А., Полупан К.Л. Технологический компонент акмеологической культуры
12 Мудрик А. В. Учитель: мастерство и вдохновение: Книга
13 Слуцкий В.И. Элементарная педагогика или Как управлять поведением
14 Пидкасистый П.И. Искусство преподавания: Первая книга. – 2-е
15 Рувинский Л. И. Учителю о педагогической технике. –
16 Гин А.А.Приемы педагогической техники: Свобода выбора. Открытость. Деятельность.
17 Чернявская А.П. Педагогическая техника в работе учителя. –
18 Калюжный А.А. Педагогическая имиджелогия. Учебное пособие для студентов
19 Мирза Н.В. Профессиональная компетентность педагога. – Москва: Изд-во
20 Мирза Н.В. Профессионально-педагогическое общение: учебное пособие для студентов
21 Смолькина Т.П. Основы педагогического мастерства: Упражнения. Тесты. Советы
22 Гусев Л.И. Секреты педагогического мастерства. – Алма-Ата: Мектеп,1986.
23 Ильясова А.Н. Проблемы развития педагогической теории Казахстана (1900-1960гг.)
24 Антология педагогической мысли Казахстана. /Сост. К.Б.Жарикбаев, С.К. Калиев.
25 Уразбаев Х. Академик К.И. Сатпаев. //
26 Основы педагогического мастерства: Учебн. пособ. для спец. высш.
27 Амонашвили Ш. А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса –
28 Даль В.И. Иллюстрированный толковый словарь русского языка. –
29 Щербаков А.И. О методологии и методике изучения психологии
30 Бабанский Ю.К. Педагогическая наука и творчество учителя. //
31 Кухарев Н.В. На пути к профессиональному совершенству: Кн.для
32 Павлютенков Е.М. Профессиональное становление будущего учителя. // Советская
33 Сластенин В.А. Руденко Н.Г. Педагогические технологии и их
34 Андриади И.П. Основы педагогического мастерства: учебное пособие для
35 Мижериков В.А., Ермоленко М.Н. Введение в педагогическую деятельность.
36 Сидоров А.А., Прохорова М.В., Синюхин Б.Д. Педагогика. -
37 Педагогическое мастерство и педагогические технологии: Учебное пособие /Под
38 Новиков А.М. Методология образования. – М.: Эгвес, 2002.
39 Орлов А.А., Агафонова А.С. Введение в педагогическую деятельность.
40 Каджаспирова Г.М., Каджаспиров А.Ю. Словарь по педагогике. –
41 Громкова М.Т. Психология и педагогика профессиональной деятельности: учеб.пособие
42 Капбасова А.К. Совершенствование профессиональной готовности учителя к педагогической
43 Омарова Г.Т., Жекибаева Б.А., Кузнецова С.В. Курс лекций
44 Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе дидактического и
44 Что должны знать учителя: Знания, умения и нравственные
45 Педагогический энциклопедический словарь. / гл.ред. Б.М.Бим-Бад. М.: большая
46 Шкутина Л.А., Таюпова Э.К. Совместная творческая деятельность учащихся
47 Кан-Калик В. А. Учителю о педагогическом общении: Книга
48 Формирвание социально активной личности учителя: Межвузовский сборник научных
49 Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. В 2
50 Мирза Н.В. Педагогическое мастерство: Тренинг.Тесты. Игры. Практикум. –
51 Вескер А.Б. Тренинг актерского мастерства учителя: Учебно-практическое пообие.
52 Симонов В., Дементьева Ю. Оценка готовности и адаптированности
53 Резапкина З., Резапкина Г. Психологический портрет учителя //
54 Мухина С.А., Соловьева А.А. Нетрадиционные педагогические технологии в
Қосымша 1
«Педагогикалық қызметке адамның бейiмділігінің және дайындығының баға
Тестілеуде жауап беретін сұрақтардың нөмірін қоршап қойыңыз.
1. Сiз қиын немес жағымсыз өмір жағдайларында өз-өзiңiздi
2. Сiз тәуліктің әртүрлі уақытында бірдей оңай
3. Оқушының (студент) көшіріп алғанын біле тұрып, оның берген
4. Дәрісханадағы қызу жағдайды сіз ұнатасыз ба?
5. Жиналыстарға, конеренцияларға, семинарларға сіз сондай белсенділікпен қатысасыз
6. Оқу-тәрбие жұмысында дәстүрлі емес әдістер мен тәсілдерді
7.Сiз басқа күн тәртiбiне оңай дағдыланасыз ба?
8. Сіз тез ұйымдастыра және тез жинала аласыз ба?
9.Сiз жұмысқа ешқашан кешікпейсіз бе?
10. Жұмыс басында сияқты жұмыс соңында сіз жұмысты оңай
11.Сізге қауіпті әрекетті орындау керек болса, өз-өзіңізді бұл
12. Егер басқару тарапына сіздің ойыңыз ұнамаса, сіз ойыңыздан
13. Сіз жарыстарға шын көңіліңізбен қатысасыз ба?
14. Сiз басқа жұмыстардың бiр түрінен басқа түріне
15. Сіз кез-келген жұмысты орындауға берік сенімдісіз бе?
16. Дауға араласқанды сіз қаламайсыз ба?
17. Ұтылудан кейін сіздің көңіліңіз оңай қалпына келе ме?
18. Жаңа жұмыс орнына сіз оңай және тез бейімделесіз
19. Мысалы сіз кезекте көп күтуге шыдайсыз ба?
20. Өзіңіздің күнделікті өмір салтыңыздағы қатерге қабілеттісіз бе?
21. Сіз өзіңіз қателік жасап алған жағдайда оны түзетуге
22. Үнемі өз ашуыңызды ұстайсыз ба?
23.Басқару нұсқауларын сіз үнемі сақтайсыз ба?
24. Басқару тарапынан әрекеттің мақұлдануына сіз байыппен қарайсыз ба?
26. Күшіңізді қалпына келтіру үшін сізге аз уақытты демалыс
27. Қиын, ыңғайсыз жағдайдағы жұмысқа үйрене білесіз бе?
28.Сіз жарияланған жұмыстарды алғыңыз келе ме?
29. Сіз адамдардың жіберген қателіктерін үнемі кешересіз бе?
1. Шығармашылық қабілеттілік 6,13,20,25,27
2. Еңбекке қабілеттілік 10,26,
3. Орындаушылық 7,12,18,24,
4. Коммуникативтілік 4,16,
5. Бейімделгіштік 2,19,27,
6. Өз күшіне сенімділік 5,8,11,21,
7. Өзін басқару деңгейі 1,14,17,22,
8. Ақиқаттылық коэффициенті 3,9,15,23,
Мінездеме 1 2 3 4
төмен 5 6 7 8
жақсы 9 1011 12
күшті
1.Шығармашылық қабілеттілік
2. Еңбекке қабілеттілік
3. Орындаушылық
4. . Коммуникативтілік
5. Бейімделгіштік
6. Өз күшіне сенімділік
7. Өзін басқару деңгейі
Қосымша 2
Педагогикалық міндеттердің үлгісі.
1. Сабақ үстінде сіщз екі ұл баладаан
Сіз қалай іске асырасыз?
2. сіздің сыныбыңыздың бір ұл баласы басқа қарым-қатынаста
3. Мұғалім сабақ үстінде үнемі мұғалім сөзіне қарсы
Директорға қалай істеген дұрыс болады?
4.алтын педагогиканың бір ережесінде былай делінеді: ешқашан екі
Неге бұлай?
5. Педагогикалық қауіп-қатер (риск) факторлары бар. Солардың кейбірі мыналар:
Қарым-қатынас тапшылығы.
Ер балаларға – физикалық әлсіздік слабость.
Балаларға – ерте пайда болған физикалық әсемдену.
Ерте бір нәрсеге пайда болған дарындылық.
Бұлар неге педагогикалық рискттің факторлары болып табылады?
6. Сіз сабақты аяқтайсыз. Содан кейін, сіз баларадан сұрақтары
Сіз қалай әсер етесіз?
7. Оқушылар сізді жабық сыныптыңалдында күтіп тұр. Сіз кілт
Сіз оған не деп жауап бересіз?
8. Сіз сабақ беруге кірістіңіз. Үнсіздік. Кенеттен сыныпта бір
Сіздің әсеріңіз?
9. 7-ші сыныптағы өзіндік жұмыс орындау барысында тыныштық орнаған
Сіз қалай әсер етесіз?
10. Осы сыныптағы аса белгілі емес оқушының атын
Сіз не істейсіз?
11.мұғалім тапсырма берді, ал бір оқушы кенеттен былай: «
Сіз қалай әрекет жасайсыз?
12.Сабақ беру барысында бір оқушы сізге өткен сабақта сіз
13. Жаңа сабқты түсіндіру барысында оқушылардың арасында бір оқушы
Сіздің әрекетіңіз?
14. Оқушы « мен тағы да дәптер алып келуді
Сіздің әрекетіңіз?
15. Сіз сабаққа кірмес бұрын өз сабақ өткізу жоспарыңызды
Сіздің келесі әрекетіңіз?
16. Ағылшы тілі мұғалімі сынып журналына бір оқушы өз
Сіз қандай шешім қабылдайсыз?
17. Сіз бірінші рет сыныпқа келіп тұрсыз. Барлық оқушы
Сіз айтасыз…
18. Екінші сыныптың оқушысы үнемі бірінші сабаққа кешігеді. Ол
Қандай жұмысты жүргізесіз?
19. 7-ші сынып оқитын оқушы басқа мекетптке ауысты.
Сіздің әрекетіңіз.
20. үшінші сыныптың екі оқушысы бір партада отыр. Соның
Мұғалімге не істеу керек?
Қосымша 3
Әдістеме «Балалардың көзқарасындағы мұғалім»
Мақсаты : Ұстаздардың қызметi туралы жоғары бағалаулар мен оқушылардың
Нұсқау :Сіздің сыныпта сабақ беретін мұғалімдердің ішінен 5 педагогты
4 – жақсы
3 – қанағаттанарлық
2 – қанағаттанарлық емес
№ Мұғалімнің аты-жөні Мұғалімнің аты-жөні
1 Берілген материал түсінікті және анық.
2 Күрделі жағдайларды ерекшелеп түсіндіреді.
3 Сабақта басты нәрсені бөліп көрсетеді.
4 Өз пәніне қызығушылық танытады.
5 Топпен байланысу және оның реакциясын есепке алуы.
6 Әрекетке, дербес ойлауға шақырады, пiкiрталасқа түрткi болады.
7 Мазмұндамада логиканы сақтайды,қорытынды дәлелді бередi.
8 Сөйлеу мәдениетi, дикцияның айқындығы, мазмұндаманың екпiнi.
9 Сыртық түрі, мимикасы, ым-ишарасы
10 Мамандыққа бағдарлайды
11 Басқа пәндермен байланыс орнатады
12 Өзіндік жұмысқа анық, нақты тапсырманы белгілейді.
13 Өз жұмысына деген мүдде, сабақ беруге шығармашылық жолы.
14 Дәрiсхананың кернеуiн шешуге икемдi болады.
15
Оқушылардың жетiстiктерiне қызығушылық және олармен қарым-қатынасыдағы такт
16 Тiлектестiк, жiгерлiлiк.
17 Талапкершiлiк, қаталдық.
18 Бiлiмдердiң бағасындағы объективтiк
19 Өзінің биiк бiлiмдарлығына, мiнез-құлықтың үлгiлерiн орналастырады
20 Қаншалықты оқытушымен байланысу қажет
Орташа балл
Педагогикалық іс-әрекеттің құрылымы
Конструктивті
іс-әрекет
Ұйымдастырушылық іс-әрекет
Коммуникативті іс-әрекет
1. Консруктивті-
мазмұндық;
2. Консруктивті-
оперативті;
3. Конструктивті-
матералдық
Оқушыларды әр түрлі
іс-әрекетке қосуға
ұжымды
қалыптастыруға
бірлескен іс - әрекетті
ұйымдастыруға
бағытталған
шаралар жүйесі
Педагогтың
тәрбиеленушімен,
мұғалімдермен,
ата-аналармен
педагогикалық
қарым-қатынас
орнатуға бағытталған
іс-әрекеті
3 жылдық білім сапасы мен үлгерім мониторингісі
50,4%
56,4%
55,1%
99,0%
99,0%
99,7%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
100,0%
120,0%
206-2007
2007-2008
2008-2009
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
жалпы
6 жылға
дейін
12 жасқа
дейін
20 жасқа
дейін
20 жылдан
аса
1
2
3
4
5
6
7
8
50
25
25
13
13
8
30
10
15
5
8
5
0
10
20
30
40
50
60
қалыпт.эксп.
бақылау эксп