Ж О С П А Р
Кіріспе
1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындардың орны мен маңызы
Қазақстан Республикасының экономикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мәні мен рөлі,
Шағын кәсіпкерлік субъектілері
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындардың даму деңгейі мен тиімділігін талдау
2.1 Шағын кәсіпорындардың қызметін талдау және тиімділігін
2.2 Кәсіпорын қызметіндегі бәсеке және бәсекеге қабілеттілік
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау
3.1 Еліміздегі шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау механизмі мен
3.2 Шағын кәсіпорындарды ұйымдастыру мен қолдаудың шетелдік тәжірибесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Еліміздің экономикалық дамуының қай кезеңінде болмасын кәсіпорынды ұйымдастыру мен
Осы аталғандарды ескере отырып, шағын және орта бизнес субъектілерін
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы «Жаңа
1) несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
2) шағын және орта бизнеске несиелерді ішінара кепілдендіру;
3) бизнес жүргізуге сервистік қолдау білдіру;
4) кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, жастар практикасы
талдамалық негізде қарастырудың маңыздылығы жоғары.
Қазақстан Республикасының үдетілген индустриалдық бағдарламасында анықталған Қазақстан экономикасын дамыту
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындар – техникалық жаңалықтар енгізудің негізі
АҚШ-тың ғылыми қорының деректемелері бойынша бұл елдің
БҰҰ статистикалық деректемелеріне сүйенетін болсақ шағын кәсіпкерлік елдің 50%
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын экономикалық істің, қарым-қатынастың негізгі, әрі
1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындардың орны мен маңызы
Қазақстан Республикасының экономикасындағы шағын кәсіпорындарың мәні мен мазмұны
Нарықтық қатынастардың дамуының қазіргі жағдайында шағын кәсіпорындарды дамыту ерекше
Экономиканың дамуының барлық даму сатыларындағы негізгі тізбек кәсіпорын болып
Кәсіпорын – белгілі бір өнім өндіретін немесе халыққа қызмет
Шағын кәсіпкерлік - бұл нарықтық экономика субъектілерінің белгілі бір
Біздің елімізде кәсіпорындағы жұмыскерлер саны мен активтерінің мөлшері бойынша
2006 жылға дейін ҚР Үкіметінің 1997 жылғы 8-сәуірдегі №499
- өнеркәсіпте, құрылыста және ауыл шаруашылығында -
- сауда және тұрмыстық қызмет көрсетуде -
- көлік және байланыста - 25 адамға
- ғылым және инноваңиялық қызметте - 20
Ал жұмыскерлер саны 200 адамнан аспайтын кәсіпорындар орта бизнеске
Ресей Федерациясында қазіргі кезде шағын кәсіпорындарды жұмыскерлер санына қарай
- өнеркәсіпте - 200 адамға дейін;
- құрылыста - 100 адамға дейін;
- көтерме саудада - 50 адамға дейін;
- ауыл шаруашылығында - 50 адамға дейін;
- ғылымда және өндірістік емес сферада -
- бөлшек саудада - 15 адамға дейін.
Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік» туралы Заңына сәйкес, шағын кәсіпкерлік
Орта кәсіпкерлік субъектілері деп жұмыскерлерінің орташа жылдық саны 50
Ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыратын, жұмыскерлерінің орташа
Есірткі заттарының, психотроптық заттардьқ айналымымен
байланысты, акцизделетін өнімді өндіру және көтерме сатуды, астық
қабылдау пункттерінде астық сақтау, лотереялар өткізу, ойын және шоу-бизнес,
сертификаттау, метрология және сапаны басқару, мұнай, мұнай өнімдерін, газ,
электр және жылу энергиясын өндіру, қайта өңдеу және сату,
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік субъектілерін жеке тұлға нысанында
Қазақстанның экономикалық дамуының қазіргі жағдайында шағын және орта кәсіпкерлік
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің ел экономикасында маңызды орынға
1) шағын кәсіпкерлік субъектілерінің икемділігі, өндірілетін өнімдердің
2) жергілікті ресурстарды пайдалану мен жергілікті нарықта
3) кәсіпорынды басқарудың қарапайымдылығы, ірі бюрократиялық құрылымның
4) жұмыскерлердің және кәсіпорын басшысының жоғары нәтижеге
5) ірі өндіріспен тиімді өзара әрекетте болу
кәсіпорындар арқылы қосалқы бұйымдар мен бөлшектерді өндірушілер және
жеткізушілер ретінде әріптестік қатынаста болу;
6) кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін қажетті
7) өндірісті жаңарту, жаңашылдықты енгізу, жаңа идеяларды
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне тән кемшіліктерге төмендегілерді жатқызуға
1) тәуекел деңгейінің жоғары болуы;
2) ресурстық, қаржылық және
3) өткізу нарықтарының тарлығы және әлемдік стандарттарға
4) қызметкерлер біліктілігінің айтарлықтай жоғары деңгейде болмауы
5) қосымша қаражаттар тарту және несие алу
Елімізде экономиканы жедел жаңарту мен дамытуда, жоғары экономикалық өсімге
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің экономикадағы рөлі, өзіндік ерекшеліктері, артықшылықтары
- кәсіпорынды тікелей басқару және меншік құқығының бірлігі;
- кәсіпорынның ықшамды болуы: оның масштабының шектеулілігі
- ресурстар мен өткізу нарықтарының салыстырмалы түрде
- кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен даму перспективасында
басшысының рөлі. Яғни, ол шаруашылық қызмет нәтижелеріне толық
жауапкершілікте болады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тиімділігінің басты факторы - олардың
Сонымен жалпы экономикалық көзқарас тұрғысынан шағын кәсіпкерлік субъектілерінің дамуы
Нарықтық қатынастар жағдайында шағын кәсіпкерлік субъектілері экономикадағы рөлін қарастырған
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің тиімді қызмет ету мүмкіндігі ірі өндіріспен
1. Өнім өткізудің жергілікті нарықтарына жақындығы және
2. Шағын кәсіпкерлік субъектісінің дамуы мен тиімді
әкспорттық әлеуеті артады.
3. Шағын кәсіпорын құра отырып қызметін жүзеге
4. Шағын кәсіпкерлік субъектілері қоғамдық өндіріс үрдісінде
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің ел экономикасындағы рөлінің жоғары болуы оның
2 кесте - Шағын және ірі кәсіпкерлік субъектілерінің
Айырмашылық белгілері Ірі кәсіпкерлік субъектілері Шағын кәсіпкерлік субъектілері
1 Өндіріс және қызмет көрсету саласы Ірі өнеркәсіп салалары,
2 Стратегияны өзгерту 3-5 жыл 6 айдан 1 жылға
3 Қызмет сферасы Ірі қалалар мен өнеркәсіптік кешендер Ірі
4 Бәсекелік ортаны құру Нарықтың белгілі бір бөлігін жаулап
5 Кәсіпорынды құру және тіркеу Едәуір қаржылық шығындардың қажеттігі
6 Жаңа жұмыс орындарын құру Жаңа жұмыс орнын құру
7 Басқару құрылымы Күрделі Қарапайым
8 Шешім қабылдау Ұзақ уақытты қажет етеді Аз уақытта
9 Басқару жүйесіндегі мұдделердің ұйлесуі Құрылтайшылар мен басқарушылар мүдделерінің
Ескертпе – Елшібаев Р.Қ. Кәсіпкерлік қызметті ұмдастыру. Оқу құралы.
Екінші кестеден байқағанымыздай ірі кәсіпкерлікке қарағанда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
табуының маңыздылығы жоғары.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің экономикадағы рөлін қарастырғанда біз олардың жоғарыда
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің ел экономикасындағы рөлін келесі факторлармен де
1) дара кәсіпкерлер мен шағын кәсіпорындардың нарықтық
2) өнім өндіруде (жұмыс орындау, қызмет көрсету),
3) республикалық және
4) еңбекке жарамды
5) нарықтың тұтыну тауарларымен (жұмыстармен, қызмет көрсетулермен)
6) кәсіпорынды басқару тәжірибесін
жүзеге асырумен және тағы басқаларымен.
1.2 Шағын кәсіпорындардың түрлері
Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңының қабылдануына (2006 жылы)
Еліміздің негізгі заңнамалары және нормативтік-құқықтық актілері бойынша шағын кәсіпкерлік
1. Шағын кәсіпкерлік субъектілері Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына
2. Заңды тұлға құрмайтын дара кәсіпкерлер, сондай-ақ
3. Шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметкерлерінің орташа жылдық
4. Шағын кәсіпкерлік
Сонымен анықталған шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (дара кәсіпкерлік, шаруашылық серіктестіктер
Дара кәсіпкерлік дегеніміз азаматтардың немесе жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне
Дара кәсіпкерлік өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерлік келесі нысандарда болуы мүмкін:
1) ерлі-зайыптылардың ортақ бірлескен меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың
2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе жекешелендірілген
3) ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
Дара кәсіпкерлікпен айналысқысы келген кез келген жеке тұлға ең
бекітіледі.
Заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды
Келіп тіркелу кезінде өзінің тұрғылықты жері бойынша аумақтық салық
1) егер дара кәсіпкер тұрақты негізде жалдамалы
2) егер дара кәсіпкердің кәсіпкерлік қызметтен түскен
Дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерді тіркегені үшін алым сомасын (2
көрсеткіш) бюджетке төлегенін растайтын
Осыдан кейін мөр дайындалады, банктен шот ашылады, қажет болған
алады.
Шаруа қожалықтары, І, II, III топтағы мүгедектер, сондай-ақ Қазақстан
Мемлекеттік тіркеуден және мемлекеттік тіркегені үшін алым төлеуден заңды
- шаруа (фермер) қожалығының құрамындағы азаматар немесе
- мердігерлік келісімшарт және өзге де азаматтық-құқықтық
- өздеріне тиесілі мүліктерді, сондай-ақ импорттық өнеркәсіптік
Кәсіпкерлік қызметтен түсетін жылдық жиынтық табыстарының мөлшері жеке тұлғалар
табыстың мөлшерінен аспайтындар.
Егер кәсіпкерлік қызмет лицензиялауға жататын болса кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
лицензиялар берудің оңайлатылған тәртібін белгілеуге
Лицензиялар беру белгілі бір қызмет түрі үшін жүзеге асырылады
1. Субъектілері бойынша:
А. Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларына
берілетін лицензия.
Ә. Шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға, шетелдік заңды
тұлғаларға және халықаралық ұйымдарға берілетін лицензиялар.
2. Қызмет көлемі бойынша:
А. Бас қызмет - қолданылу мерзіміне шек қойылмай
Ә. Біржолғы - рұқсат етілген мерзім, көлем, салмақ немесе
Б. Операциялық - банк қызметінде
қызметінде сыныптарға жіктеумен (сақтандыру сыныптарымен) айналысуға
берілетін лицензиялар.
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңында
лицензиялаудың 27 саласы (өнеркәсіп, атом энергиясын пайдалану, улы заттар
Мемлекеттік лицензиялау жүйесі Қазақстан Республикасының Үкіметінен, уәкілетті органнан, лицензиарлардан
Дара кәсіпкерлік тәртібімен жолаушылар мен жүктерді автомобиль немесе өзге
Медициналық, дәрігерлік, мал дәрігерлік қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия
Дара кәсіпкерлік шағын және орта кәсіпкерлік субъектісі ғана бола
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызылатын дара
кәсіпкерлер бухгалтерлік есептің оңайлатылған нысанын қолдануға құқылы.
Дара кәсіпкерлер бухгалтерлік есепті жалпыға бірдей белгіленген тәртіпте не
Жоғарыда айтып өткеніміздей шағын кәсіпкерлік субъектілеріне дара кәсіпкерлікпен қатар
- толық серіктестік;
- сенім (коммандитті серіктестік) серіктестігі;
- жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
- қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
- өндірістік кооператив.
Шаруашылық серіктестік деп жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымдарына)
Толық серіктестік шаруашылық серіктестіктердің негізгі нысандарының бірі болып табылады.
Толық серіктестіктің қатысушысы оның өзге де қатысушыларына алты ай
Серіктестіктің тағы бір нысаны - сенім (коммандитті) серіктестігі. Серіктестіктің
Сенім серіктестігінің жарғылық капиталы оның қатысушылары - толық серіктестер
Серіктестіктердің ішінде кеңінен тараған және едәуір қолайлы нысаны
жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып табылады. Жауапкершілігі
шектеулі серіктестік деп бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік қатысушылардың қабылдаған шешімі бойынша өз еркімен
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар серіктестікті тіркеген кезге дейін жарғылық
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп қатысушылары
серіктестік міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал
Сонымен, біздің еліміздегі шаруашылық серіктестіктер заң бойынша толық серіктестік,
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің бірі - өндірістік кооператив. Өндірістік кооператив
Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік» туралы Заңында көрсетілген критерийлерге сүйенсек
Акционерлік қоғам деп өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады. Ал акция үлесті
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары болып
Акцияларының бақылау пакеті мемлекетке тиесілі, ұлттық экономиканың негізін құрайтын
Азаматтық кодекске сәйкес, егер акционерлік қоғамның дауыс беруші акцияларының
Акционерлік қоғамдар кеңінен тараған және халық шаруашылық салаларында тиімді
Акционерлік қоғамның мынадай ерекшеліктерін бөліп көрсетуге болады:
1) акционерлік қоғам бизнестің ең демократиялы нысаны;
2) акционерлік қоғам іс жүзінде салымшылардың шектеусіз санын
3) акционерлер акционерлік қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді;
4) акционерлердің құқықтары жеке және мүліктік болып бөлінеді.
құқық - бұл дивиденд алу және қоғам таратылған жағдайда
Қазақстан Республикасының акңционерлік қоғамдар туралы заңына сәйкес, акционерлік қоғамның
Акционерлік қоғамды қайта ұйымдастыруға (біріктіру, қосу, бөлу, бөлініп шығу,
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындардың даму деңгейі мен тиімділігін талдау
Шағын кәсіпорындардың қызметін талдау және
тиімділігін бағалау
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қызметінің негізгі мақсаты табыс
Кәсіпорын қызметін талдау деп оны жүзеге асыру нәтижесінде
Анықталған мақсатқа байланысты талдау әр түрлі дәрежеде жасалуы мүмкін,
Жедел талдау едәуір қысқа мерзімге (ай, тоқсан) жасалады. Ол
Жылдық талдау кәсіпорын қызметінің нақты нәтижелерін бағалауға негізделген.
Кешенді талдау кезінде кәсіпорын қызметтің барлық тұстары зерттеледі. Яғни,
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің тиімділігі мынадай бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
Қор қайтарымдылығы жыл ішінде өндірілген өнім көлемінің негізгі қорлардың
өнімнен келетінін немесе қанша өнім өндірілгенін көрсетеді.
Қор сыйымдылығы қор қайтарымдылығының кері шамасы болып табылады. Ол
Материал қайтарымдылығы кәсіпорынның материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін сипаттайды. Ол
Материал сыйымдылығы материал қайтымдылығының кері шамасы. Ол шикізаттар мен
Еңбек өнімділігі. Еңбек өнімділігін өлшеу еңбек шығындары мен
Өнімділік сағаттық, күндік, айлық, тоқсандық, жылдық болуы мүмкін. Ол
Еңбек сыйымдылыгы деп кәсіпорындағы өнім бірлігін өндіруге жұмсалған барлық
Кәсіпкерліктің қаржы-экономикалық қызметін талдау үшін оның қаржылық жағдайына тоқталу
Кәсіпорынның қаржылың жагдайы деп оның өз қызметін қаржыландыру мүмкіншілігін
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның қаржылық тұрақтылығы, өтімділігі мен төлем
Қаржылық тұрақтылық - бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері кәсіпорын активтерінің жағдайы мен құрылымы, қарыздық
1. Меншікті капиталды шоғырландыру коэффициенті (тәуелсіздік коэффициенті) - меншікті
2. Қарыздық капиталды шоғырландыру коэффициенті кәсіпорын капиталының
3. Қаржылық тәуелділік коэффициенті - бұл тәуелсіздік
4. Ағымдағы берешек коэффициенті.
5. Қарыздарды меншікті
6. Қаржылық леверидж немесе қаржылық
қарыздық капиталдың меншікті капиталға қатынасы арқылы есептеледі. Бұл
коэффициент қаржылық тұрақтылықтың негізгі индикаторларының бірі болып
7. Тұрақты қаржыландыру коэффициенті - баланстың активінің қандай бөлігі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының маңызды критерийлерінің бірі - оның төлем
Кәсіпорынның өтімділігін бағалау үшін абсолютті көрсеткіштермен қатар салыстырмалы көрсеткіштер
Абсолютті өтімділік коэффициенті (ақшалай резервтер нормасы) кәсіпорынның ақшалай қаражаттары
Бұл көрсеткіштің мәні қысқа мерзімді міндеттемелерінің қандай бөлігі тез
Жедел өтімділік коэффициенті (аралық жабу коэффициенті) –ақшалай
қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар (бағалы қағаздар), қысқа
мерзімді дебиторлық берешектің қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасымен есептеледі. Бұл
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы жабу коэффициенті) ағымдағы активтердің (болашақ
Егер ағымдағы активтер ағымдағы міндеттемелерден жоғары болса, кәсіпорын жақсы
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі оның өз капиталының қаншалықты тиімді пайдаланғандығын
Сапалық критерийлерге — өткізу нарықтарының (ішкі және сыртқы)
Іскерлік белсенділіктің сандық критерийлері абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады.
1. Активтердің айналымдылық коэффициенті - өнімді сатудан
1.1. Бір айналымның ұзақтығы — есепті кезеңдегі (жыл, жарты
2. Айналымнан тыс активтердің (баланстың
2.1. Негізгі құралдардың айналымдылық коэффициенті. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылығын
3. Ағымдағы активтердің
3.1. Ағымдағы активтердің 1 айналымының ұзақтығы есепті кезеңдегі күндер
4. Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті өнімді сатудан
5. Тауарлы-материалдық қорлардың (өндірістік қорлардың) айналымдылық коэффициенті
Айналымдылық көрсеткіші неғұрлым жоғары болса, өндірістік қорлар солғұрлым тезірек
Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен қаржы нәтижелерінің салыстырмалы сипаттамасы рентабельділік
1. Активтердің (табыстылығы) рентабельділігі - кәсіпорынның таза
2. Ағымдағы активтердің рентабельділігі айналымдағы активтерді пайдалану
3. Меншікті капиталдың рентабельділігі меншікті капиталды пайдалану
4. Негізгі өндірістік қорлардың рентабельділігі таза табыстың
5. Сатудың рентабельділігі. Бұл көрсеткішті жалпы табыс және таза
Сонымен қатар, кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалағанда сатылған өнімнің 1
анықталады.
6. Өнімнің рентабельділігін есептегенде өндірілген өнімнің және сатылған өнімнің
7. Өндіріс рентабельділігі жалпы (таза) табыстың негізгі өндірістік қорлар
2.2 Кәсіпорын қызметіндегі бәсеке және бәсекеге қабілеттілік
Нарықтық экономиканың негізін құрайтын қағидалардың бірі бәсеке болып табылады.
Бәсеке түсінігі латынның «concurrentia» - қақтығысу деген сөзінен шыққан.
субъектінің өзінің бәсекелік артықшылықтарын басқару үрдісі.
Бәсекенің мәні оның негізгі функцияларында көрініс табады. Олар:
- өндірушінің тұтынушылар
- өндірістің тиімділігінің өсімін ынталандыру;
- тауар өндірушілерді дифференциялау;
- бәсекеге қабілетсіз кәсіпорындарды жою (тарату);
- тауарлар сапасын арттыру және бағасын төмендетуді
Экономикалық сферада барлық түрлі бәсекелік қатынастар 3 деңгейде жүзеге
- микродеңгей - жекелеген өнім түрлері, өндіріс,
- мезодеңгей - кәсіпорындардың корпоративті салалық бірлестіктері,
- макродеңгей - халық шаруашылық кешендері арасында бәсекелік
Бәсекені бірнеше белгілері бойынша жіктеуге болады:
- жеке-дара (индивидуальный) - нарықтық қатынастардың қатысушылары
- жергілікті - шектеулі территорияда нарықтық қатынастардың
- салалық - нарық салаларының біріндегі бәсекелік
- салааралық - нарықтың түрлі салалары өкілдерінің
- ұлттық - белгілі бір елдің ішіндегі
- халықаралық - әлемдік нарықта түрлі елдер
Бәсеке тікелей және жанама болуы мүмкін. Тікелей бәсеке -
Даму сипаты бойынша бәсеке еркін және реттелетін болуы мүмкін.
Еркін бәсеке нарықта қандай да бір тауарды өндірушілер мен
Реттелетін бәсеке - нарықтық субыектілерді дамыту мен олардың қызметін
Бәсеке жүргізу әдісі бойынша бағалық және бағадан тыс болып
Бағалық бәсеке — баға арқылы, яғни бағаны көтеру немесе
Экономиканың монополизациясы жағдайында бағалық бәсеке айтарлықтай шектеулі. Осыған байланысты
Бәсекенің нарықтағы иеленетін үлесіне байланысты олигополиялық бәсеке және таза
Таза монополия қандай да бір (уникалды) өнімді өндіретін (жұмыс
Бәсекенің жоғарыда аталған түрлерінен басқа да көптеген түрлері бар.
Сонымен жалпы алғанда бәсеке өндіріс тиімділігінің тұрақты өсіміне алып
Белгілі ағылшын ғалымы М.Е. Портердің зерттеулеріне сәйкес белгілі бір
1. Бәсекелесуші жүйелер арасындағы бақталастық.
2. Баға бойынша бәсекеге қабілетті және ауыстырушы
3. Жаңа бәсекелестердің пайда болу қауіп-қатері.
4. Жеткізушілердің саудалық қабілеттері мен экономикалық мүмкіндіктері.
5. Сатып алушылардың саудалық қабілеттері мен экономикалық
мүмкіндіктері.
Бәсекеге қабілеттілік - бұл объектінің белгілі бір нарыққа ұсынылған
Бәсекеге қабілеттілік термині әр түрлі деңгейлерде қарастырылады. Яғни, өнімнің,
3 сурет - Бәсекеге қабілеттілік пирамидасы
Ескертпе – Р.Қ. Елшібаев Кәсіпкерлік қызметті ұмдастыру. Оқу
Жоғарыда берілген 3-суреттен көріп отырғанымыздай, бәсекеге қабілеттілік пирамидасының ең
Кәсіпкерлік қызмет кәсіпорын құру арқылы іске асатындықтан кәсіпорынның бәсекеге
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі отандық экономикада ғана емес
әлемдік әкономикада да кеңінен зерттеуді қажет ететін мәселелердің бірі.
Кәсіпорынның нарықтағы ұстанымын талдау кезінде оның күшті және әлсіз
Кәсіпорынының бәсекеге қабілеттілігі мынадай бірқатар факторларға байланысты:
- кәсіпорын өнімдерінің сыртқы және ішкі нарықта
- өндірілетін өнімдердің түрлері;
- нарықтың сыйымдылығы (жыл сайынғы сату мөлшері);
- нарыққа кіру жеңілдігі;
- осы нарықта
- саланың бәсекеге қабілеттілігі;
- аймақтың және елдің бәсекеге қабілеттілігі;
Ресейлік ғалымдардың бір тобы (Фатхутдинов Р., Слезнев А., Ермолов
- кәсіпорынның қаржылық жағдайы;
- кәсіпорынның өзінің
- өткізу тораптарының болуы;
- техникалық қызмет көрсету жағдайы;
- өткізуді ынталандыру
- негізгі сатып алушылардың төлем қабілеттілігі, ақпаратпен
Тағы бір ғалым (В. Петров) кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі мынадай
- ресурстық, яғни дайын өнім бірлігіне жұмсалған
- бағалық, яғни дайын өнімдер мен пайдаланылатын
деңгейі мен динамикасы. Бұл фактор кәсіпорын тарапынан аз бақыланады,
- «орталар факторы» - бұл факторға елдегі
М. Портер бәсекеге қабілеттілік факторларын өндіріс факторларымен тікелей байланыстыра
- адам ресурстары - (жұмыс күштерінің саны,
- физикалық ресурстар -
- білім ресурстары - мемлекеттік, салалық ҒЗИ,
- ақшалай ресурстар - өнеркәсіпті және жекелеген кәсіпорындарды
- инфрақұрылым - қалыптасқан инфрақұрылымның сапасы, яғни, елдің көлік,
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы
Ішкі факторлар - өзінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету бойынша
Ішкі факторларға мыналарды жатқызуға болады:
- маркетингтік қызметтер әлеуеті (потенциалы);
- ғылыми-техникалық потенциал;
- өндірістік-технологиялық потенциал;
- қаржы-экономикалық потенциал;
- кадрлық потенциал (кадрлар құрылымы, кәсіби біліктілік
- өткізуді ынталандыру құралы мен жарнаманың тиімділігі;
- материалдық-техникалық қамтамасыз ету деңгейі;
- өнімді сақтау, тасымалдау, қораптау жағдайы;
- сервистік және кепілдік қызмет көрсету деңгейі
Сыртқы факторлар - кәсіпорынға бағалық және бағадан тыс сипаттамалары
Сыртқы факторларға келесілер жатады:
- мемлекеттің экономикалық (амортизация, салық, қаржы-несие саясаты
- кәсіпорын қызмет ететін нарықтың негізгі сипаттамалары
сыйымдылығы, бәсекелестердің болуы және мүмкіншіліктері).
- қоғамдық және үкіметтік емес ұйымдардың қызметі.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау
3.1 Еліміздегі шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау механизмі мен
Қазақстанда кәсіпкерліктің, әсіресе шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қолдау мынадай негізгі бағыттар бойынша
- жеке кәсіпкерлікті реттеу мәселелері жөніндегі заңнаманы
- жеке кәсіпкерлікті қолдау
- бюджет қаражаты есебінен жеке кәсіпкерлік
Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
- мемлекеттік органдардың жанынан жеке кәсіпкерлік проблемаларын
- орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың
- жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамытудың
- бизнес-инкубаторлардың және индустриялық аймақтардың қызметін ұйымдастыру.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жоғарыда аталған бағыттармен бірге келесілерді
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекеттік, қаржылық, статистикалық,
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін (шкс) мемлекеттік тіркеудің
- шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік, салалық және
бағдарламаларын әзірлеу;
- оңтайлы салық салу режимін белгілеу;
- шағын кәсіпкерлікке кредит
- шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту үшін
- мемлекеттік мұқтаждар үшін тауарларды сатып алудың
- жұмыс істеп тұрған оқу және зерттеу
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың негізгі қағидалары:
1) Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымдығы;
2) шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік колдаудың кешенділігі;
3) шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының
4) шағын кәсіпкерлікті қолдау
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту келесі жолдармен жүзеге
1) қаржылық қолдау көрсету;
2) шағын кәсіпкерлікті
3) бизнес-инкубаторлардың қызметін ұйымдастыру;
4) бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік
5) өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызмет
Мемлекеттік даму институттары Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы
Жоғарыда аталған заңда (Жеке кәсіпкерлік туралы) алғаш рет индустриялық
Елімізде кәсіпкерлікті, соның ішінде шағын және орта кәсіпкерлікті, әсіресе
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың бірнеше мемлекеттік бағдарламалары
Бағдарламаның мақсаты - шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің қызмет
Жалпы алғанда елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Жарлығымен 2008 жылдың 14
Шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жөнінде белсенді жұмыстардың
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қолдау инфрақұрылымы.
Экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде мемлекеттің негізгі рөлі шағын және
Кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы - бұл кәсіпкерлік субъектілерін дамытуға көмектесетін
Қазіргі кезде кәсіпкерлікті қолдау облысында әр түрлі институттар бар,
Функционалдық бағытталуына байланысты инфрақұрылым институттарының құрылымын келесі түрде көрсетуге
1. Мемлекеттің бастамасымен құрылған және мемлекеттік ұйымдар
2. Қоғамдық және үкіметтік емес ұйымдар, салалық
3. Халықаралық ұйымдар
4. Бизнес-инкубаторлар, индустриалдық және технологиялық парктер.
5. Ақпараттық-аналитикалық, маркетингтік,
Мемлекетгің бастамасымен құрылған қаржылық инетитуттар келесі ұйымдар түрінде қызмет
• «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ
• Министрлікке сәйкес құрылған департаменттер.
• Қазақстанның даму институттары (Маркетингтік талдамалық-зерттеулер
орталығы» АҚ, «Инжиниринг
Сонымен қатар лизингтік компаниялар, микрокредиттік ұйымдар да құрылып қызмет
Қазіргі кезде елімізде 200-ден астам кәсіпкерлер ассоциациялары мен бірлестіктері
Елімізде қоғамдық және Үкіметтік емес ұйымдар нысанында құрылған едәуір
Қазақстанда кәсіпкерлік субъектілеріне ресурстық, әдістемелік және ақпараттық қолдау көрсететін
Шағын кәсіпкерліктің дамуына бизнес-инкубаторлар кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының бірі ретінде
Бизнес-инкубатор ағылшынның «business incubator» деген екі сөзінен шыққан. Бұл
Бизнес-инкубаторлар әр түрлі бағытта құрылуы мүмкін және соған
байланысты оның әр түрлі түрлері қалыптасады. Олар төмендегілер:
- әлеуметтік бағыттағы инкубаторлар (өзінің қызметін белгілі
- халықаралық бизнес-инкубатор (қаржылық және технологиялық көмек
- өнеркәсіптік бизнес-инкубатор (ірі кәсіпорындармен байланысты және
- салалық бизнес-инкубатор (белгілі бір
қанағаттандыруға бағытталған);
- университеттік бизнесинкубатор (ғылыми әзірлемелерді коммерциялық өнімге
- технологиялық бизнес-инкубатор (негізгі клиенті жоғары білікті
Бизнес-инкубатордың мынадай негізгі екі міндетін бөліп көрсетуге болады:
1. Бизнес-инкубаторға орналастыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін іріктеу.
2. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне білім беру, маркетингтік, консалтингтік және
Қазақстанда бизнес-инкубаторлар қалыптасу кезеңінде тұр және олар көбінесе жергілікті
8кесте - Бизнес-инкубаторлардың шағын кәсіпорындарға көрсететін қызметтері
№ Көрсетілген қызметтер сипаты Қызметтер түрлері
1 Жеңілдік шарттары негізінде өндірістік және кеңселік үй-жайлар беру
2 Кеңселік заттар және қазіргі заманғы телеком-муникациялық құралдарды беру
3 Кеңсе берушілік (консал-тингтік) қызметтер Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген аспектілері
4 Оқыту бойынша қызмет-тер Кәсіпкерлік іс-жүргізуді; менеджмент пен маркетингті;
5 Іскерлік қарым-қатынас-ты нығайту Іскер әріптестер мен инвесторлар тарту;
6 Сыртқы клиентгерге қызметтер Жобаларды сараптау, талдау және қаржылық
Ескертпе - Ескертпе – Р.Қ. Елшібаев Кәсіпкерлік қызметті
Көптеген бизнес-инкубаторлар халықаралық тәжірибеде әзірленген инфрақұрылымның нысанын құру тұжырымдамасына
• бизнес-инкубаторларды ұйымдастырушылар мен менеджерлерді теориялық
• жергілікті атқарушы органдар тарапынан бизнес-инкубаторларды
• ақпараттар мен қаржылық ресурстардың шектеулігі.
1. Үміткерлер ішінен жаңа клиенттерді таңдау. Таңдаудың
2. Бизнес-инкубатор тарапынан белсенді қызметтер көрсету; Клиент
3. Кәсіпорынның өсуі, жұмыскерлер санының өсуі. Бұл
4. Кәсіпорының бизнес-инкубатордан шығуы және дербес шаруашылық
Кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымына факторингтік және лизингтік компанияларды да жатқызуға
Факторинг (ағылшын сөзінен шыққан агент, делдал деген мағынаны білдіреді)
Факторингтік немесе сауда-комиссиялық операциялар жеткізушінің төлемді алуды жеделдету мақсатында
Факторингтік операциялар жеткізуші кәсіпорындар үшін оның капиталын
кредиттеуді қамтамасыз етеді, төлемнің уақыты өтіп кетуіне байланысты болатын
Факторингті кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістерінің бірі ретінде де қарастыруға
1. Факторингтік компания
2. Клиент-фирма (тауарды жеткізуші, кредитор) - факторингтік компаниямен келісім
3. Қарыз алушы-фирма - тауарды сатып алушы.
Факторингтік операциялар есеп айырысуды тездетуге, айналым құралдарын үнемдеуге, айналым
Қаржылық қиындықтары бар кәсіпорындардың барлығы бірдей факторингтік операцияларға қатыса
- аз сомада болса да дебиторлық берешектері
- стандартты емес немесе бір жақты мамандандырылған
айналысатындар;
- өз өнімдерін сатудан кейінгі қызмет көрсету
- өз клиенттерімен ұзақ мерзімді келісімшарт жасасатындар
Кәсіпорынньқ филиалдары мен бөлімшелерінің қарыздық міндеттемелері бойынша да факторингтік
Лизинг - бұл бір жағынан инвестициялық қызмет түрі болса,
Лизингтік операцияға негізінен үш қатысушы қатысады. Олар:
1. Лизинг беруші (лизингтік компания).
2. Лизинг алушы.
3. Лизинг нысанасын сатушы.
Лизингтік компания немесе лизинг беруші - бұл кәсіпорындарға
машиналар мен құрал-жабдықтарды (лизинг затын) жалға беруші мамандандырылған мекеме
ақша немесе өз ақшасына лизинг затын (нысанасын) өзінің меншігіне
Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік құралдары, жер учаскелері
Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды.
Лизинг алушы — лизингтік келісімшарттарына сәйкес кәсіпкерлік мақсатта лизинг
Сатушы — лизинг нысанасын сатып алу-сату шарты немесе лизинг
Лизинг беруші лизинг затын лизинг алушыға белгілі бір ақыға,
Лизингтің субъектілері тікелей және жанама қатысушыларға бөлінеді. Тікелей қатысушыға
Лизингтің мерзімі құрал-жабдықтың пайдалы қызмет ету мерзіміне, амортизация кезеңіне,
Қазақстан Республикасының «Қаржы лизингі туралы» Заңында лизингтің екі нысаны,
Ішкі лизингті жүзеге асырған кезде лизинг беруші, лизинг алушы
Республикасының резиденті болып табылмайды.
Қайтару лизингі - лизингтің бір тұрі, ол бойынша сатушы
Банк лизингі - бұл да лизингтің бір түрі, мұнда
Толық лизингте лизинг нысанасына техникалық қызмет көрсетуді және оның
Таза лизингте лизинг нысанасына техникалық қызмет көрсетуді және оның
Қазақстанда шағын және орта бизнес сферасында лизингті дамыту қажеттілігі
• шағын кәсіпорындардың көпшілігінде
• коммерциялық банктердің шағын және орта
• шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінде
сыртқы нарықта машиналар мен құрал-жабдықтарды сатып алуға дайын еместігі.
Лизингтік операциялардың шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру құралы ретінде тиімділігі
Лизинг алушы машиналар мен құрал-жабдықтардың құнының аз бөлігін ғана
Өндірістік цикл бірден басталады және өндірістен табыс таба отырып
лизингтік төлемдер жасалады.
Лизинг бойынша берілетін мүлік құны сатушы-кәсіпорынның мүлік құнынан айырмашылығы
3.2 Шағын кәсіпорындарды ұйымдастыру мен қолдаудың шетелдік тәжірибесі
Әлемдік тәжірибеде барлық кәсіпорындар құқықтық жағдайы бойынша екі түрге
Шетелдерде кәсіпкерлер бірлестігі де үлкен мәнге ие болады, бірақ
Батыс-еуропалық елдердің көпшілігінде кәсіпкерлер бірлестігі келесі түрлерге бөлінеді: толық
Көптеген елдердің азаматтық заңнамасы кәсіпкерлер бірлестігінің екі түрін ажыратады:
Батыс экономикасында меншіктің заңдық немесе құқықтық үш нысанын бөліп
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындардың көпшілігі меншіктің жеке дара нысанында
шешілуі мүмкін.
Жеке кәсіпорындардың артықшылығы өндірістік қызметті ұйымдастыру типінің қарапайымдылығымен байланысты.
Бірақ, мұндай меншік нысанындағы кәсіпорындардың кемшіліктері де бар. Ең
Меншіктің жеке нысанының артықшылықтары:
- тіркелу жеңілдігі (оңайлылығы), әрекет ету еркіндігі
- табыстың жұмыс тиімділігіне тәуелділігі (байланысты болуы);
- жеңілдікпен салық салу және кәсіпорынның икемділігі.
- шектелмеген жауапкершілік тәуекелі;
- басқару жүйесі бойынша барлық функцияларды орындау
- қаржымен байланысты қиындықтар және тұрақсыздық. Кәсіпорынның
Меншіктің бұл нысанының артықшылығы келесіде, яғни мұнда да жеке
Бұл нысанның кемшіліктері бірнеше әріптестердің тез арада іс-шаралар қабылдау
Иеленушілердің өз фирмаларының қызметі үшін шектелмеген жауапкершілігі, кәсіпорын өсімін
Әріптестік нысанындағы кәсіпорындардың артықшылықтары:
- тіркеу жеңілдігі (оңайлығы) және басқару мүмкіндігі;
- қаржылық ресурстарды арттыру мүмкіндігі;
- мемлекет бақылауынан салыстырмалы түрде бос болуы
Әріптестік нысанындағы кәсіпорындардың кемшіліктері:
- шектелмеген жауапкершілік тәуекелі;
- басқару проблемасы бойынша әр түрлі көзқарастар;
- тез арада шаралар қабылдау қажеттілігі кезіндегі
- әріптестердің біреуі шыққан кезде қызметін тоқтату
Дамыған елдер экономикасында кәсіпорындардың үстемдік етуші нысаны акционерлік нысан
Корпорация бизнестің басқа нысанына қарағанда айтарлықтай артықшылыққа ие болады.
Бұл акциялар мен облигациялар шығару жолымен ақшалай капитал тартудың
Корпорацияның өзінің кемшіліктері де бар. Корпорация жарғысын тіркеу едәуір
Акционерлік кәсіпорындардың артықшылықтары мен кемшіліктері келесі топтарға топтастырылуы мүмкін.
Кәсіпорынның акционерлік нысанының артықшылықтары:
- өндіріс масштабын кеңейтуге мүмкіндік беретін ақшалай
- заңды тұлға ретінде иеленушілерден тәуелсіз өмір
- акционерлердің шектеулі жауапкершілігі және салыстырмалы тұрақтылық.
Кәсіпорынның акционерлік нысанының кемшіліктері:
- тіркеу тәртібі қиын және шығындарды қажет
- меншік функцияларын бөлу және бақылау;
- басқарушылардың табысқа аз мүдделілігі;
- акция шығаруда теріс пайдаланудың бар болуы.
АҚШ кәсіпорындарының қазіргі заманғы меншігі жеке, мемлекеттік және кооперативтік
Сонымен, кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандарының шетелдік тәжірибелері бойынша жасалған зерттеулер
Ал, Франция, Германия мемлекеттерінде әріптестік емес серіктестік деп аталады.
Толық серіктестіктер шетелдерде де кең таралмаған және ол тек
Германияда коммандитті серіктестік заңды тұлға болып табылмайды және корпоративті
Германияда кооператив деп мүшелерінің саны шектелмеген қоғамды түсінеміз. Оның
Америка Құрама Штаттарында толық әріптестік деп екі немесе одан
Еуропалық елдердің дамыған нарықтық қатынастар тэжірибесінде шаруашылық серіктестіктердің өзге
Шет елдерде жауапершілігі шектеулі қоғамдар өз қызметі туралы есептерді,
Әлемдік тәжірибеде ең кеңінен тараған ұйымдық-қүқықтық нысандағы заңды тұлға
Шет елдерде акционерлік қоғамдар қызметімен байланысты екі жақты
салық салу жағдайына да қатысты әр түрлі көзқарастар бар.
1. Компания иелері мен акция ұстаушылар арасында
2. Салық салуды акционерлік қоғам деңгейінде төмендету
3. Салық салуды акция ұстаушылар деңгейінде төмендету
4. Бөлінетін пайданы салық салудан толық босату
Сонымен, жоғарыда аталған бірқатар елдердегі кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандарының қалыптасуы
- әлемдік тәжірибеде барлық кәсіпорындар құқықтық жағдайы бойынша жеке
байланысты ірі капитал үшін тартымсыз болып отыр.
Шағын көппрофильді корпорациялар мен акционерлік кооперативтік кәсіпорындар
Қазіргі кезде басылымдарда айтылып жүргендей кәсіпорындарды қайта құрудың шетелдік
Ресейдің шағын бизнес секторында өзінің функционалдық құрылымы бойынша кәсіпорынның
Аталмыш кәсіпорында жұмыс істейтіндердің саны жүзден аспайтын, бір облыс
Сонымен бірге, шағын көппрофильді корпорацияны толығымен шағын кәсіпорын деп
Мұндай кәсіпорындар әдетте бір немесе бірнеше шағын кәсіпорындар негізінде
Экономикасы жоғары қарқынмен дамып келе жатқан әлемдегі ең ірі
Жапонияны басып озатындығын мойындап отыр.
Қытайда жүргізілген экономикалық реформалардың нәтижесінде 1992 жылдан бастап 9
Барлық меншік нысандарындағы (мемлекеттік, жеке, ұжымдық, акционерлік-кооперативтік және т.б)
Осы аталғандардың ішінен акционерлік-кооперативтік кәсіпорындар кеңінен таралып және тиімді
Соңғы жылдары ҚХР-ғы экономикалық тұрғыдан тиімсіз бірқатар мемлекеттік кэсіпорындар
Қытайдың толық емес статистикалық мәліметтері бойынша қазіргі кезде 4
Кәсіпорынға акционерлік-кооперативтік кәсіпорын сипатын беру үшін кәсіпорынның өндірістік қорларын
Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың даму үрдісінде олардың кейбір ерекше белгілері қалыптасты.
— кәсіпорын қорлары жеке меншік болып табылады, бірақ
— табыстарды бөлу еңбек пен дивиденд бойынша
Салық төленгеннен кейін табыстың белгілі бір мөлшері
- басқару моделі - басқарма басшылығьшен әрекет
- кәсіпорын жұмысшылары бір мезгілде меншік иесі
Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың нәтижелі жұмыс жасауы мен дамуына оның келесі
1. Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың
2. Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындар жүйесіне
3. Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың дамуы экономикалық құрылымды ретке
Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындарды құру кезінде оның акционерлік және кооперативтік нысандардан
Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың еңбекшілері бір мезгілде еңбек және капитал бойынша
Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың кооперативтерден негізгі айырмашылығы жарнаны иелену нысанында болады.
жұмысшыларынан басқа жарнашыларды тартпайды.
Ал, акционерлік-кооперативтік кәсіпорындардың негізгі акциялар пакеті екі бөліктен тұрады:
Ал, акционерлік кәсіпорынның да, кооперативтік кәсіпорынның да белгілерін қамтитын
Сонымен, менің пікірім бойынша нарықта бәсекеге қабілетті өнімдер
1. Біздің экономикамыз үшін шаруашылық жүргізудің жаңа
2. Шағын көппрофильді корпорациялардың ерекше белгілерінің бірі
3 Жаңа жобаларды эзірлеу арқылы қосымша капиталдар тарту
4. Егер көппрофильді кәсіпорынға банкротқа ұшырау қаупі
5. Бұл нысанда шағын және ірі кәсіпорынға
6. Мүндай кәсіпорындарда өндірілетін өнімдер мен
7. Елімізде шағын және орта бизнестің дамуына
Дегенмен бұл кәсіпорындардың басқару құрылымын жетілдіре түсу қажет. Яғни,
1. Акционерлік-кооперативтік кәсіпорын қатысушылардың капиталын ғана емес,
2. Кәсіпорындардың инвестициялық тартымдылығын арттыруға және ақшалай
3. Табыстарды еңбек және дивиденд бойынша екі
4. Кәсіпорын қызметкерлері мен жұмысшылары оның өндірістік
5. Республикамыздағы шағын және орта кәсіпорындардың акционерлік-кооперативтік
6. Акционерлік-кооперативтік кәсіпорындар тек өндірістік сферада ғана
7. Мұндай нысанды енгізу жаңа жұмыс орындарының
Шағын кәсіпорындарды қолдаудың шетелдік озық тәжірибелері
Дамыған елдердің экономикасында шағын кәсіпорындар айтарлықтай маңызды орынға ие
Әлемдік тәжірибеде шаруашылық жүргізуші субъектілерді шағын және орта кәсіпорынға
Жаңа жұмыс орындарын құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде әсіресе шағын кәсіпорындардың дамуы мен
Шағын кәсіпорынды қолдау шаралары:
- жаңа технологияларға (технологиялар мен экономикалық ақпараттар
- нарық капиталына (салық жеңілдіктері, амортизацияның ерекше
- кәсіпкерліктің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдесетін кластерлік-желілік ұстанымды
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуі бір факторы шағын
Бірқатар елдерде кәсіпкерлікті дамыту мемлекет тарапынан белсенді қолдау көрсету
Кластерлік-желілік ұстаным негізінде шағын кәсіпорынды қолдау бағдарламасы іске асырылған
Италия. Бірінші рет кластерлік-желілік ұстаным Италияда 70-жылдары қолданылған. Шағын
АҚШ. ЖҰӨ-нің 50%-нан астамы, инновациялардың жартысынан астамы, ұлттық жұмыс
Әсіресе соңғы кезеңдерде АҚШ-та да шағын бизнес кеңінен дамып
Ол жүмыскерлер саны 50 адамға дейінгі шағын және орта
Жапония. Шағын және орта кәсіпкерліктің барлық компаниялар санының 99,6%-ын,
Жапонияда шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі шаралары:
- шағын және орта бизнесті жаңғырту үшін
- бизнес-инкубаторлар құру, салық салу мен менеджмент,
- техникалық көмек, қаржылық және заңнамалық қолдау
- жаңа әзірлемелерді
- пайыздық төмен ставкалар бойынша субсидиялау және
Жапонияда зертеулерді дамыту деңгейі бойынша жетекші рөлді технопарктер алады.
Корея. Барлық компаниялардың 99,5%-ын құрайтын 3 млн шағын және
Израиль. Қолдау нфрақұрылымының объектілері қүрылған, олардың көпшілігі - мемлекеттік.
Осылайша, технопарктер мен бизнес-инкубаторлар мемлекет ғылыми-техникалық салалардың дамуын қолдайтын
Ғылыми-өнеркәсіптік парктер болашақтағы технополистердің - озық технологиялар, ғылыми зерттеулер
Технополистерде ғылым, жоғары технологиялар, дәстүрлі ұлттық мәдениет үйлесім тапқан
Германия. Германдық кластерлік-желілік ұстанымды қолдаудың негізгі қағидаттары - бұл
- мемлекеттік қолдауға емес, шағын және орта
- тиімсіз кәсіпорындар нарықтан кетуі керек;
- шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекеттің қаржылай
Германияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы - ең
Шағын кәсіпкерліктің жоғарыда аталғандай сапалық жақтарымен бірге сандық жағынан
1) белгілі бір жағдайда өзіндік фирма түріндегі барлық жеке
2) жұмыс істейтіндер саны 1-ден 49 адамға
3) жұмыс істейтіндер саны 50-ден 499 адамға дейінгі
Германияда жоғарыда көрсетілген статистикалық есептеу тәртібіне байланысты 1,9 млн
Елдегі шағын жэне орта бизнестің экономикалық маңызы - біріншіден,
Шағын кәсіпкерліктің барлық кешенді ішкі және сыртқы проблемалары олардың
Еуропалық қауымдастық шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке жағдайын
технология мен табиғатты қорғау шараларына байланысты заңдық нормалардың қатаңдатылуы,
Германияда шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде
жатқан басты қағида - өздігінен, мүмкіндігінше өз бетінше дамуды
Германияның федералды үкіметі құрылымдьіқ-саяси шараларды іс жүзіне асырып отыр.
Шағын кәсіпорынға қолдау жасаудағы құрылымдық-саяси шаралардың екінші бір құрамды
Салық салудағы жеңілдіктер.
Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланып жүрген жұмыстың
1) амортизациалық аударымдардың арнайы нормалары;
2) пайданың салық салынбайтын резервтерін жасау;
3) салық ведомстволары төлейтін инвестициялық үстемелер.
Амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары барлық инвестицияларға қолданылып, жаңа жұмыс
Салықтан босатылған пайда резервтерін жасауға қолөнері өндірісінде, саудада, өнеркәсіпте,
Қаржы жағынан қолдау. Федералды үкімет тарапынан берілетін салыстырмалы түрде
Жаңа жұмыс орындарын ашу мен экономиканың аймақтық құрылымын жақсартуға
Инновациялық салага көмек. Бұл мақсатқа федералды үкімет 1990 жылдың
Қорытынды
Шағын бизнес қай елді болмасын экономикасында маңызды рөл атқарады.
Шағын кәсіпорындардың қызметі сыртқы нарық жағдайларға тез арада
Шағын кәсіпорындардың өркениетті дамуы шағын кәсіпкерлік субъектілерін экономикалық, әлеуметтік,
Соған қарамастан нарық жағдайын шағын кәсіпкерлік субъектілері елеулі қиыншылықтарға
Қазіргі кезде шағын кәсіпорындарды құру, дамыту және қызмет тиімділігін
Пайдаланылған әдебиетер тізімі
Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы. - 1995
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. – Алматы. – 1998
Қазақстан Республикасының 19 маусым 1997 ж. № 135-1 «Жеке
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 ақпандағы «Жеке кәсіпкерлікті туралы»
Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шілдедегі «Жеке кәсіпкерлікті
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 22 сәуірдегі № 220-1 «Акционерлік
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-П «Жауапкершілігі
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 5 қазандағы №2486 «Өндірістік кооператив
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар 1995 жылғы 2
Лицензиялау туралы Қазақстан Республисаның Заңы,2002 жыл
Қазақстан Республикасының 2003-20015 жылдарға арналған идустриялық-инновациялық даму стратегиясы
Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа
Әдкікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы. – Экономика баспасы.
Дулатпаев Р. Кәсіпорын экономикасы. Оқулық.- Алматы: Қазақ университеті.
Елшібаев Р.Қ. Кәсіпкерлік қызметті ұмдастыру. Оқу құралы. Экономика баспасы.
Жолдасбаева Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы. – Экономика баспасы.
Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. Кәсіпорын
Окаев К.О., Смагулова Н.Т. Предпринимательство в РК. – Экономика.
Туржанов С.А. Инфраструктура малого бизнеса. – Алматы. – 2005.–256
Үмбетәлиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік.Оқулық. – Экономика
Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Б. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік.
Оценка бизнеса: учебник /Под ред. Грязновой А.Г., Федотовой М.А.
2