Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: «Атақұлдық ой-пікірлерінің патриоттық тәрбиеге ықпалы»
Жетекшісі:
Орындаған:
Мазмұны
І бөлім. Атақұлдық туралы ой-пікірлер..................................................
1.1 Ата-баба культі жөніндегі ой-пікірлер.........................................
1.2 Атақұлдық жөніндегі ой-пікірлеріне қатысты Құран
кәрім аяттарындағы көріністері
ІІ бөлім. Атақұлдық ой-пікірлерінің атақұлдық тәрбиеге
ықпалы
2.1 Патриоттық тәрбие туралы ой-пікірлер
2.2 Қазақ зиялы қауымының патриоттық тәрбие туралы ой-
пікірлері
Пайдаланылған әдебиеттер
І бөлім. Атақұлдық туралы ой-пікірлер
1.1 Ата-баба культі жөніндегі ой-пікірлер
Ата-баба культі жөнінде М. Бұлұтай атақұлдық деп қарастырады. Ата-баба
Ата-баба культі жөніндегі танымдық мәліметтер. Ата-баба культі (атақұлдық) дегеніміз
Ата-баба аруағына табынатын қоғамдарда, қоғам тірілерден ғана құралмайды, өліктер
Ата-бабаларға табынудың алуан түрлі формалары бар. Мисалы, белгілі аруақтарға
Айта кетерлік бір моселе, атақұлдықта ата-бабаның барлығы бірдей табынуға
Жә, бағзы атақұл қоғамдарда, жекелеген аруақтардың нақтылы бір сипаты
Атақұлдықта аталар аруағы елге көмектесуге шақырылады: мәселен, ұрпақтың жалғасуын
Ғылыми назариялар (теориялар) мен жорамалдар. XIX ғ. әлеуметтанушы һерберт
Ата-бабаға табыну культі көбінесе қандастық негізде құрылған қоғамдарда жиі
Сондай қоғамдарда ата-баба аруағын риза ету мақсатымен жамағаттық рәсімдер
Атақұлдықтың негізгі үлгілері. Ата-бабаға табынудың маңыздылығы сол қоғамдағы қандастық
Жә, қандастық туыстықты тек жанұялық шеңберде қабылдаған һәм ересектердің
Ата-бабаларға табынуда көптәңірлі нанымдарға тән көптеген рәсімнің, құлшылық формаларының
Ата-баба аруағына сиынудың формалары, рәсімдері қоғамнан-қоғамға өзгеріп тұрады. Аруактарды
Көне орта шығыс пен еуропа елдершдегі атақұлдық. Атақұлдық Ақтеңізді
Рим мемлекетін ішкі дағдарыстардан кейін ресбуликадан империяға аударған Август
Бейсауат қоғамдардағы атақұлдық. Қатты асқынған атақұлдық культін Африканың Сахара
Меланезиядағы Манес культінде аруақтар тәңірге теңеледі де жуықта өлген
Жаңа Гуинеядағы Тробрианд аралының тұрғындарынша өліктің екі аруағы болады-мыс.
Полинезия аралдарының тұрғындары мықтылардың аруағын (ру басылары, билер, ақсүйектер)
Шығыс халықтарындағы атақұлдық. Атақұлдықтың классикалық үлгілерін Қытай мен Жапонияда
Үндістандағы һинду (үнді) нанымдарында атақұлдықтың көптеген формалары кезігеді. Олардың
Хұн патшалығындағы халықтарда да атақұлдықтың кейбір формалары болған. М.к.
Бейсауат бұтқақұл Шыңғыстың мұңғұлдарында (XIII ғ.) бабаларға табынудың кейде
"Ағып суалатын суды,
Арбиып қуаратын сүйекті,
Аспан тәңір, өзің біл!
Тәңірден асар іс болса,
Әулие бабам, сен біл!''
деп, бабаларын көк төңірден де үстем етіп қояды.
1.2 Атақұлдық жөніндегі ой-пікірлеріне қатысты Құран кәрім аяттарындағы көріністері
Иә, жоғарыда ата-баба культі, оның пайда болуының негізгі себептері
Ата-бабамыздың жолы деп ондағымен мұндағының бәрін дәріптеп, 1000 жылдам
Ата-бабамыздың жолы дегенде қай ата-баба туралы сөз болып отыр?
Ендігі бір мәселе, шыныменен біз ата-бабаларымыздың жолын айна-қатесіз қууымыз
Иә, осы сұрақтардың жауаптары ақыли тұрғыдан алғанда, шыншыл көзбен
Ата-бабаға табыну мен олардың жолын қуу мәселесі көптен мені
Құрандағы ата-баба діні туралы аяттар. Аллаһ Тағала тарапынан түрлі-түрлі
Пайғамбарлар да біздер сықылды фәни адамдар еді һәм өздері
• Рулық-тайпалық құрылым бойынша әр рудың өзіне тән дәрежесі,
• Мансап пен байлық иелерінің қалыптасып келген табыс көздері
• Мүдделері әрқандай себептерге байланысты жаншылған кері қағушылар, пайғамбарды
Құран Көрімде аталмыш мәселе хақында көптеген қиссалар келтіріледі. Олардың
Бұт саудагерлері. Бір кездері Ибраһим мен Ысмағұл пайғамбарлар тарапынан
Меккеде бұтқа құлдықтың қалай бастағаны туралы мынандай дерек-риуаят айтылады:
Ендігі бір жорамал бойынша былай болған екен: бұтқа табыну
Ата-баба діні мәселесі. Ертеден қалыптасқан, дағдыға, тіпті әдетке айналған
"2/170: Оларға (мушриктерге): "Аллаһ тарапынан жіберілгенге ұйыңдар "делінгенде олар:
Демек, олар аталарынан қалған жолдың хаққа сәйкестігін, туралығын тексеруді
Мекке мүшриктері ата-бабаларынан қалған хұрафаларды, әр түрлі ырымдарды өмірдің
"5/103: Аллаһ сендерге бахира, саиба, уасила және хам деген
Құранның қайталанбас фасахаты мен әсерлі суреттеуі! Аяттарды толық түсіну
"Аллаһ Тагала бахира, саиба, уасила және хам туралы ырымдарды
Енді оларға "Аллаһ түсірген хақ шариғатқа (заңға) және пайғамбарға
Бұлар жәһилият дәуірінде арабтардың бұттарға арнап немесе құлшылық ретінде
"Иби Аббас риуаят етті: "Рәсулуллаһ төбелестіру мақсаты мен хайуандарды
Бүкіл әлемдік адам хұқұқтары XX ғасырдың ортасында ғана қабылданғанын
"Ибн Аббас риуаят етті: "Расулуллаһ бұйырды: "Жаратылысында рух болған
Көрер көздің бәріне хайуандарға жасалған бұл зұлымдық көрінеу еді.
"6/148: Бұтқа табынушылар былай демек: "Егер Аллаһ қалағанда, біз
Ата-бабаларының иман етпегендігі, олардың иман етпеуі үшін жеукілікті себеп
"16/35: Аллаһқа серік қосушылар: "Егер Аллаһ қалағанда, не біз
Атақұлдықта болса бұрынғылардың жолы ғана дұрыс, себебі бұрынғылардың қаталығы
Ата-бабаларын сылтау етіп, олардың атын жамылып, хақжолды кері қаққандарға
"7/172: Қиямет күнінде, біз будан хабарсыз едік демеулерің үшін
Аллаһ Тағала жаратқан ең бірінші пендесі Адам Атамыз өзін
Мәселем, адам баласы әлі аяқ баспаған жерлерге қарасаңыз, онда
Мәселе хақты қабылдап, тура жолда жүруде. Хақты қабылдмағандар шайтанның
"7/27: Ей Адам ұғылдары! Шайтан ата-аналарыңиың ұятты жақтарын (ғауратын)
Қазақ тілінде кісі өлгенде айтылатын "қайтыс болды " немесе
Шайтан азғырған адамның зиянға ұшыраушылардан болатұғыны даусыз. Пайғамбарымыз өзінің
"11/109: Сондықтан, олар құлшылық етіп жатқан нәрселер туралы (оларды
Міне, осы аят арқалы мүшриктер бұттарға жасаған құлшылықтың бәрінің
Иесриб (қазіргі Мәдине) қаласына көшіп барған соң, сондағы йаһүдилер
"18/4: Және де "Аллаһ бала асырап алды "дегендерді де
Жәһилия дәуіріндегі арабтар: "періштелер Аллаһтың қыздары", йаһүдилер болса: "Ұзайыр
Кері қағушылар Құранның аяттарын тыңдаған кезде оның сөзінің өткірлігі,
"23/54: Ендеше, оларды белгілі бір уақытқа дейін ғапыл һәм
Яки олардың өзіне бұрынғы ата-бабаларына келмеген бір нәрсе келді
Жоғарыдағы аяттарда айтылғанындай, Аллаһ Тағала құлдарына Өзін танып, білу
"25/17: Сол күні Раббың олар мен олардың табынғандарып (тәңірлерін)
Құранның аяттары тек Меккелік мүшриктерге түсірілген емес. Құран қиямет
"31/20: Аллаһ Тағаланың көктердегі және жердегі нәрселердің барлығын сендердің
Шынында табиғаттағы байлықтың барлығы да адамның құзырында. Бұрынғылар білмеген
1-) ғылым
2-) жол көрсетуші (пайғамбар)
3-) нұрландырушы кітап (Құран)
міне, бұлар бізді тура жолға жетектейтұғын критериялар. Алайда, кейбіреулер
"34/43: Алдарында ашық дәлелдер халінде аяттарымыз оқылғанда, ол залымдар:
Алайда, оларға (арабтарға) Құраннан бұрын кітап, Расұлұллаһтан бұрын пайғамбар
"14/9: Сендерден бұрынғылардың, Нұх, Ғад һәм Семуд қауымдарының және
Бұрынғы пайғамбарлардың ғибратты тарихын білмек керек. Өздеріне жіберілген елшілердің
Ата-баба жолы деп Аллаһ Тағаланың бұйырғанынан басқа жолды ұстанғандардың
"37/68: Бұдан соқ олардың баратыны (қайтарылатыны) жалындап тұрған от
Фатиха сүресіндегі "Дін күнінің Иесі" деген аяттағы "дін" сөзін
ІІ бөлім. Атақұлдық ой-пікірлерінің атақұлдық тәрбиеге ықпалы
2.1 Патриоттық тәрбие туралы ой-пікірлер
Патриотизм, әсіресе, қазақстандық патриотизм дәл бүгінгі таңда айырықша маңызға
Сондықтан болуы керек, соңғы жылдары патриртизм отаншылдық, елжандылық мәселелеріне
Зерделеп қарасақ патриотизм, қазақстандық патриотизм ұғымдары кеше-бүгін пайда бола
Рас, патриотизм, ұлтжандылық, елжандылық проблемасын тек кана соңғы он
Ал раtriotes (грекше) — отандас деген ұғымды береді. Patris
Патриотизм Отан — анаға деген сүйіспеншілік, адам бойындағы қабілет
Патриоттық қасиет қоғамдық ой-сана керуенінің ерекше бір бөлігі. Сондықтан
Осы мәселе турасында алыс және жақын шетел ғалымдары, қазақстандық
Мәселені басқаша түйіндеген ғылыми зерттеулерге зер сала қарағанда патриотизмнің
Тарих қойнауына кез жіберсеңіз, патриотизм ұғымын нәсілшілдік көзқарас тұрғысынан
Патриотизм ұғымын өзінше түсіндіру, тар мағынада қарастыру осылайша белең
Патриотизм мәселесі маңызды проблема ретінде Платон, Аристотель, Цицерон, Гегель,
Ал енді патриотизм ұғымының тарихи эволюциясы қандай үрдістерден өткен?
Демек, әр тайпаның өзіндік ғұрып-дәстүрінің санасы қалыптасқан. Осы үрдістегі
Міне, осыған қарағанда алғашқы қауымдық құрылыстағы патриоттық сана сыпаты
Құл иеленушілік коғамдағы патриотизм, әсіресе, Спартак басқарған қозғалыстың (б.э.д.
Феодалдық қоғамдағы патриоттық сана сыпаты Франциядағы Жанна
Өркениет тарихында патриотизм рухының символына айналған Жанна д' Арк
Қоғамдық дамуда техникалық прогрестің өріс алуы, цехтың шеберханалар мен
Демек, кез келген мемлекеттегі үстемдік етуші саясат пен идеология
Осы ретте капиталистік қоғамдағы орыс патриотизмі табиғатына орайлас қыруар
Ал Н.Г.Чернышевский өзін орыс халқына еңбегім сіңді деп атайтын
Осы пікірлердің әркайсысында ел тағдырына алаңдаушылық, халық рухын оята
Қарапайым ғана мысал алайық. Империялық саясат тұсында Алтайдан Атырауға,
Талайлы тарихымызға, оның қатпар-қатпар қойнауына көз салсаңыз, сайын даласы
Халқымыз талай дүбірлі, дүрмекті кезеңді бастан өткізген. Сол замандарда
Демек, біздің ойымызша қазақта батырлық, ерлік, дәстүрді дәріптеген туындылардың
Атақұлдықта ел мұратын үкілеудің үрдісі. Қазақ — бауырмал халық.
Бұл мәселе жағымды оқиға саналған "жылымық", қайта құру
Қазақстанды мекендейтін өзге ұлт өкілдерінің қазақтарға теріс көзқарасы болмайтындай
Ел арасына іріткі салушылықтың кішкентай көрінісі болса да оған
Рас, қазақтардың қонақжайлылығын жарамсақтану, бауырмалдығын жағымпаздану, кішіпейілділігін көнбістігі деп
Еліміз тәуелсіздік алғалы бергі ұлтаралық мәдениетін жетілдіру мен қазақстандық
Ал өз кезегінде Қазақстанды ортақ үйім — Отаным деп
Дегенмен де осы тұста мына бір мәселеге де назар
Ол қазақ халқының бауырмалдығын, кеңпейілділігін пайдаланып басқа ұлт өкілдері
Жомарт Жеңістің мақаласындағы "жалпықазақстандық ұлт" дегеннен құтылып, "қазақ" атауының
Ал Ж.Жеңістің "Қазақ" атауын жалпыұлттық атауға айналдыру туралы ұсынысы
Мақаладағы принципті мәселелерді талдай келе жасаған түйініміз қоғамдық өмірімізде
Қазақстандық патриотизм өз болмысында дәстүршілдік пен жаңашылдық мазмұнымен байытылғанда
Қазақстандық патриотизмнің дәстүршілдік сыпаты бір ұлттың екіншісінің рухани құндылықтарына
Наурыз мерекесі тойгершілік сыпатынан гөрі жас ұрпақты аталар дәстүрі
Ал қазақстандық патриотизмнің жаңашылдық сыпатының өлшемі қандай? Бұл
Қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе беру, жерге жеке меншік құқық
Республикамыз тәуелсіздік алған жылдар бедерін саралап қарасақ, елімізде қазақстандық
Бұл екі бағыттың алғашқысы туралы әңгіме болғанда Қазақстан
Осы ретте зерттеуші Ж.Жеңістің мына пікірімен де келісуге болады.
Күні бүгінге дейін өзінің тоғыз сессиясын өткізген Қазақстан Халықтары
Мәселен, Ассамблеяның 1996 жылы 30 сәуірде өткен III сессиясында
Ал Ақмола қаласында откен ІҮ сессияда (6 маусым 1997
2001 жылғы 24 қазанда Астана қаласында өткен ҮІІІ сессияда
Тәуелсіздік жылдарының жылнамасына зер салсақ, біз тілге тиек етіп
Еліміздің Тәуелсіздік алуы, демократиялық нормалардың орнығуы кеңестік дәуірдегі түсініктердің
Міне, осы тұста тәуелсіздіктің бастапқы кезеңінде ескілікті үйреншікті дәстүрден
Осы орамды ойды Президент өзінің "Қазақстан 2030" атты еңбегінде
Түрік қағандығының көсемі Түмен қаған, Түркеш қағандарының (ҮІІІ ғасыр)
Осы дәстүр жоғарыда айтып өткеніміздей, Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан
Егер заман рухына, дәуір болмысына сай қазақ жұртының арман-аңсары
Мемлекеттік мәні зор осынау құжаттан туындайтын міндеттерді орындауда нақты
Осы ретте, міне, халық санасындағы реформа болмысында әркімнің өз
Өйткені, елдің көңіл-күй ауанында бойкүйездік, немқұрайдылық, дағдарушылық, елдің ертеңіне
Сол кездегі "қызыл директорлардың" сауатсыздығынан өндірістік сектор қарызға белшесінен
Айналым қаражаты мен өнім сатудан түскен ақша шетелдерде тамыр
Барлық учаскелерде де қаражаттан қатты зәрулік көрдік. Зейнетақы, жәрдемақы
Елімізде соғыс пен күйзеліс заманындағыдай кәдімгідей ашаршылық пен жүдеп-жадаушылық
Қуатты атқарушы биліктің тік сатысы болмайынша, мұны іске асыру
Біз Конституция қабылдадық, онда билік құрудың жаңа қағидаттарын бекітіп,
Сөйтіп, халық санасындағы ел ертеңіне деген сенімсіздікті жоюдың кепілі
Қазақстандық патриотизмді қалыптастыру жалаң ұранмен, құрғақ сөзбұйдамен жүзеге аспайды.
Қазақстандық патриотизм қоғамда әлеуметтік әділеттілік болған жерде, сыбайлас жемқорлық
Мекемелер мен ұйымдарда, ғылым-білім ордаларында, еңбек ұжымдары мен кәсіпорындарда
2.2 Қазақ зиялы қауымының патриоттық тәрбие туралы ой-пікірлері
Қазақ зиялылары М. Дулатов пен С.Асфендияровтың патриоттық мәселелер туралы
Қоғамда болып жатқан тарихи-әлеуметтік өзгерістер бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне жаңа
20 ғасырдың басында өмір сүрген ғұламалардың еңбектеріне зерттеу жасау
Ол «Алаш» партиясының негізін қалауы, ұлттық баспасөздің дамуына іргелі
ХХІ ғасыр әлемдік жаһандандыру кезеңінде бабаларымыз негізін қалаған патриоттық
Біз зерттеуімізге нысана етіп отырған 20 ғасырдың басындағы ұлттық
«Қазақ-қырғыздың ата-тегі туралы» атты еңбегі қазақ халқымың шығу тегі,
«Хан Абылай» мақаласы арқылы Абылай ханның қызметіне тоқтала отырып,
«Алаш ұраны», «Алаш маршы», «Алашқа» деген еңбектері қазақ жұртын
Патриотгық тақырыптағы еңбектерінің бірі - «Оян қазақ». Бұл еңбегінің
«Оян қазақ» еңбегі тек қазақ халқының ұлы жаршысы емес,
М.Дулатов өз халқының патриот азаматы болды. Ол тек қазақтың
Оның шығармалары патриоттық рухта болса, ал ісі нағыз патриот
М.Дулатов өз негізін салған ұлттық «Алаш» партиясының бағдарламасы арқылы
«Түркі халқы-батыр халық. Түрік халқы — арыстан ер халық,
М.Дулатов бойындағы барлық күш-қуатын, білімін игілігі мен мүддесіне жұмсау
Енді С. Асфендияровтың патриоттық тәрбие туралы ой-пікірлерін қарастырайық. Асфендияров
Сонымен бірге, Қазақстан мектептерінде оқу-тәрбие ісін ізгілендіруге, яғни оны
Қазіргі тәуелсіз Қазакстан Республикасы - көп ұлтты, іргелі мемлекет.
Дей тұрғанмен, Қазақстан халқын патриотизм, Отанды сүю, еңбекшілердің қолымен
Осыған орай, жас ұрпақтың патриоттық санасын қалыптастыру үрдісіндегі
— елжандылық - қоғамдық құбылыс, тарихи ұғым;
— елжандылық дегеніміз, әр адамның өзінің араласқан белгілі бір
— қазақстандық елжандылық — Қазақстан Республикасын біртұтас Отаны ретінде
Елжандылық тәрбие, ең алдымен, азаматтық тәрбиемен тығыз байланысты болғандықтан,
Бүгін, бұл бағытта Қазақстан мектептері жүйесі алдында оқушылардың саяси
Азаматтық сана — әлемтанушылық көзқарас, ниет тазалығы, еңбексүйгіштік, дене
Атап айтқанда, қоғамдық-саяси және гуманитарлық пәндердің мазмұнына терең көңіл
Міне, осы орайда XX ғасырдың басында-ақ «Қазақстандық елжандылық» идеясына
Республикадағы қоғамдық ғылымдардың көш бастаушысы, белгілі тарихшы ғалым ретінде
Елжандылық, азаматтық тәрбиені біріктіре отырып, оны оқушылар бойына сіңіруде
Профессор С. Асфендияров еліміздің 20 - 30 жылдары қоғамдық-саяси
Кеңес үкіметінің білім беру мен ағарту саласында атқарған игі
1. Қысқа мерзімді курстар ұйымдастыру арқылы өлкетану мамандарын тез
2. Мектептер мен техникумдарда және жоғары оқу орындарында өлкетану
Осындай тынымсыз істердің арқасында Өлкетану Бюросы 1930 жылдың сәуір
Аталған сиезд, студенттер мен мектеп оқушыларының арасында өлкетану ісін
Республика үкіметінің арнайы шешімімен, еліміздің педагогикалық оқу орындарының, оқу
Ал, профессор С. Асфендияров өлкетану ісінің оқушылар танымын арттырудағы
Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы оның халықтық педагогикасы
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде
Сондықтан ауыз әдебиеті өте жоғары дамыған қазақ халқының бала
Осы асыл мұраны, яғни эпостық жырларды профессор С. Асфендияров
Осылайша С. Асфендияров жас ұрпақтың бойында адамгершілік, имандылық,
«Қоршаған ортаны аялай білу — өзінің туған елін сүюдің
Сондықтан да, дәл қазіргі оқыту мен тәрбие үрдісіндегі көкейкесті
Оқыту үрдісінде отызыншы жылдардың өзінде табиғатты қорғау ісін жандандыруда
Профессор С. Асфендияров оқушылардың табиғатқа қатынасы, яғни экологиялық
«Тілінен айырылыған жұрт – жойылған жұрт. Мектеп пен баспаның
Бұрын да, бүгін де күн тәртібінен түспей, ұлттық проблемаға
С. Асфендияров «жаңа әліп-би үшін күрес - жаңа мәдениет
Асфендияров Санжар Бүкілодақтық Жаңа Түрік әліп-биі Орталық Комитетінің құрамында
С. Асфендияровтың жас ұрпаққа елжандылық тәрбие берудегі басты ұстанымы:
Пайдаланылған әдебиеттер.
Асфендияров С. Об очередных задачах школы и учительство. Всеказахский
Культурное строительство в Казахстане (1918 - 1932) сб. док.
Бұл да сонда. 334-б.
Асфендияров С. О развитий школьного краеведения.// Советское краеведение. 1934,
Әубәкіров С. Экологиятану. А., 1995, 50-6.
Көшербаев Қ. Қазақ тілі мен әдебиеті - ұлт мәдениетінің
КРОМА 740-қ 1-т 18-іс, 82-б.
Білім берудегі менеджмент. №1. 2005. 81-83б. «М. Дулатов мұраларындағы
2