Мазмүны
Кіріспе..................................................................................2
IБӨЛІМ. Еңбек нарығы...............................................................3
1.1. Еңбек нарығының пайда болу теориясы
формасы мен маңызы...............................................3
1.2. Еңбек нарығының қалыптасу ерекшелігі................................5
1.3 Еңбек нарығы жұмыссыздық және
қамтудың реттеушісі.............................................................14
II БӨЛІМ. Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы..........18
2.1. Қазақстан Республикасы және өңірлердегі
2.2. Қазақстан Республикасының еңбек нарығының
2.3. Қазақстан Республикасының жұмыссыздық
шешу және тұрғындарды жұмыспен
қамтудың мемлекеттік саясаты........................................29
Қорытынды................................................................................35
Қолданған әдебиет тізімі..........................................................37
Кіріспе
Менің бүгінгі таңдаған тақырыбым « Еңбек нарығы ».
Еңбек нарығының құрылуы, оның ерекшеліктерінің дәл эту кезеңіндегі
Осыған байланысты жаңа әдістермен жұмыс бастылықтың зерттеуін жақындатып
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасының нарық қатынасына эту кезеңінде
1. Еңбек нарығы
1.1 Еңбек нарығының пайда болу
Еңбек нарқы дегеніміз не? Дұрыс атауы қандай, Еңбек
Осы сұрақтарға жауап беру үшін сатып алу-сату обьекті,
*
оларды өндіріс процесінде қолдануға жұмысшының әділет бостандығын сақтау
Тұрмысқа қажетті қаражат дегеніміз не?
Тұрмысқа қажетті қаражат-бұл жұмысшының еңбек процесінде жоғалтқан дене
Тауарлы-ақшалай қатынастардың жиынтығы, жұмыс күшіне ұсыныстар мен тапсырыстар,
Жұмыс күші еңбекте эр түрлі қабілеттілігін барлық жұмыс
»
еңбегін бағалау қажет
Осы проблемаға
Мұндай жұмыс күшінің нарқын жұмыс күшінің қалыптасуы немесе
Еңбек нарқы-бұл тауарлы-ақшалай қарым-қатынас, бұл біріншіден жұмыс күшіне
"Еңбек ресурстарының нарқы" түсінігін қарастырсақ, ол дұрыс түсінік
*
1.2 Еңбек нарығының ерекшелігі
Еңбек нарығының ең негізгі айырмашылығы онда ұсынылған тауар
- екіншіден, еңбектің
- үшіншіден, эр
Жалақы тұтынушылардың ең негізгі табыс көзі, сол себептен
Жалақының номиналды және нақтылы екі түрі бар. Номиналды
Жұмыс күшіне баға сұраныс пен усынысқа байланысты қойылады.
Еңбек нарығында сұраныс субъектісінің ролін мемлекет немесе кәсіпкерлік,
Жетілген бәсеке жағдайында кәсіпкерлердің жумысқа жалдаған жұмысшылар саны
Еңбекке сұраныс көлемі жалақы көлеміне кері байланыста. Жалақының
Абцисса осінде қажет ететін жұмыс күшінің көлемі (
И/
-> I.
Жұмысшылар саны
Оі қисығындағы әрбір нүкте жалақының эр мөлшеріндегі еңбекке
Графикте жалақының берілген мөлшерінде жұмысшының істейтін уақытының жалпы
қисығы
I нүктесінде бізді қызықтыратын қисықта еңбек күшіне ұсыныс
І" нүктесінен өткеннен соң 5/. қисығы бағытын өзгертеді.
Жалақы мөлшері ұлғайған сайын бір сағаттағы істелген жұмыс
ю
басқаша. Абцисса осінде қажет ететін қызмет көрсетудің көлемі
\А/
-> /_ 8і қисығы
Еңбекке ұсыныс қисығы
Еңбек ұсыныс көлемі де жалақының мөлшеріне байланысты. Еңбек
Еңбек ұсынысының 8і қисығы жалақының мөлшері өскен жағдайда
Еңбекке сұраныс пен ұсыныс қисықтарын қоспай тұрып тағы
квалификациясы, тәжірибесі, жауапкершілігі және де т. б. Жұмыс
Еңбек нарығындағы сұраныс басқа да ресурстар нарығындағы сияқты
Жоғарыда айтылған тауардың ерекшелігі мен формасының нарықтағы сату,
- біріншіден, сатушы мен сатып алушының ұзақ мерзімді
алмастыру эффект/с/ деп атаймыз. Берілген графикте I нүктесіне
Табыс эффектісі алмастыру эффектісіне қарағанда керісінше және жұмысшының
ь
жоғары жалақы мөлшерінде ұсыныстың төмендеуіне әкеледі. Жұмысшы көбірек
Қай эффектінің басымырақ екеніне жауап табылмаған. Бірақ айта
Үсыныс және сұраныс қисықтарын біріктіре отырып өз зерттеуімізді
Сұраныс және ұсыныс қисықтарының қиылысу Е нүктесіне көңіл
ь
кәсіпкер өзіне қажетті жұмыс күшін ала алады, яғни
Жалақының \А/Е басқа мөлшерінде еңбек нарығындағы тепе -теңдік
Жалақы мөлшерінің тепе - тең жағдайынан жоғары болуы
12
Жалақы мөлшерінің нарықтық тепе - тең жалақы мөлшерінен
Осы екі жағдай да ( жұмыссыздық пен бос
Шындығында да, еңбекке ұсыныс сұраныстан жалақы мөлшерінің тепе
Сұраныс ұсыныстан асқан жағдайда жұмыс берушілер бос орындарды
1.3 Еңбек нарығы жұмыссыздық жэне жұмыспен қамтудың реттеушісі
Кез - келген елде халық арасында жұмыссыздық ешқашан
1996 жылы Республикадағы еңбек нарқын қалыптастыруға күрделі әлеуметтік
Үлттық статистикалық агенттігінің мәліметі бойынша 1996 жылы барлығы
Жұмыссыздық деңгейінің жоғары болуының тағы да маңызды себебі
Әрбір экономикалық шағын институт серіктестігін өз/ табуы қажет,
жұмыссыз" деп анықталғандар, Кеңес Одағының әлеуметтік құрылымына үйренген,
Осымен қатар еңбек нарқында бәсекелестік деңгейін сақтау үшін
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың өсу себептері. 1990 - 1991
2. Қазақстан Республикасындағы еңбек
нарығы
2.1 Қазақстан Республикасындағы және аймақтарындағы еңбек нарығының ерекшеліктері.
Экономикалық сектордың дамуы, барлық улттық азық-түліктің өсуі, халықтың
Қазақстан Республикасы статистикалық агенттігінің мәліметі бойынша 2000.01.07.13,0 пайызға
2001 жылдың 1 қыркүйегінде мы на нәтижелерге қол
-әркімдердің ақпараты бойынша 147,4 мың адамға жумыс орны
- 93,4 мың жумыссыздар жумысқа турғызылды(жылдық тапсырма 82,6
-қоғамдық жумысқа 104,7 мың жумыссыз қатысқан немесе жоспарға
- Кәсіби мамандандыруға 11,3 мың жұмыссыз оқытылған немесе
Өткен жылы жұмыспен қамту органына 10,4 пайыз жұмыссыз
2001 жылдың 2 тоқсанында өткен жылмен салыстырғанда экономикада
Қазақстан Республикасы агенттігінің мәліметі бойынша табиғи монополиялардың реттелуі
Жұмыспен • қамту өкілетті органдары жұмыспен қамту мәселелері
Республика бойынша салыстырғанда жұмыссыздардың ең төменгі көрсеткіші Шығыс
2001 жылдың қаңтар-шілде айларында жұмыспен қамту органдарында 230,9
19
жылдың осы уақытымен салыстырғанда 8 аумақта жұмыс сураушылардың
Осы қарастырылған уақыттарда 93,4 мың жұмыссыз адам жұмысқа
ъ
мың адам жұмысқа тұрған.
Республика аймақтары бойынша бұл көрсеткіштің улкен айырмашылықтары бар.
Ең төменгі көрсеткіш Қызылордада - 14,1; Атырауда -
Нормативтік құқықтық базаларды жетілдіру, жұмыспен қамту мәселелерін реттеу
20
2000 жылдың осы уақытымен салыстырғанда 81,7 мың адамға
Қоғамдық жұмыстың негізгі түрлері: комуналдық тұрғын үй шаруашылығы
Сонымен бірге республика қоғамдық жұмысқа 78,9 млн. теңгеге
Жұмыссыздық жұмысқа шақырушылардың біліктілігіне сәйкес келмегендіктен жұмыспен қамту
21
Облыс әкімінің мәліметі бойынша 2001 жылы 1 қыркүйегінде
Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі органда 10,6 мың жұмыссыз
Ірі және шағын өндірістік кәсіпорындарда жұмыс орнын ашу
Жамбыл облысында егінді жинап алу мерзімдерінде уақытша жұмыс
Келтірілген мысал, инвестициялық мүмкіндігі бойынша толығымен экономиканың өскендігіне
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
Шетелдік азаматтар жұмыс істейтін кәсіпорындарда Қазақстан азаматтар санының
бірінші жарты жылдығы - 122,2 мың адам,
2001 жылдың бірінші жарты жылдығында 5190 шетелдіктер жұмысқа
Сонымен қатар, кәсіпорындарда шетелдік мамандарды жұмысқа шақырушы жыл
Атырау облысының шетелдіктер жұмыс істейтін кәсіпорындарында 1,9 мың
«•
Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативті құқықтық актілерді қабылдауы министрліктің
2001 жылдың 1 қаңтарынан «Халықты жұмыспен қамту туралы»
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңының дамуында:
- шетелдіктерді жұмысқа алушы жұмыс берушілерге рұқсат беру
- "2001 жылғы
- "Алматы және Астана
- мемлекеттік қызметшілерді мәртебесімен қамту мәселесі бойынша
Қазақстан Республикасының Үлттық банкі мен мүдделі министрліктермен бірге
Қауіпсіздік кеңесінде Республикасының оңтүстік өңірінде заңсыз еңбек беру
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің 2001 жылғы 23 шілдегі №
24
бар мамандарды, еңбек нарқында сұраныс құрылымын бағдарлаушы узақ
Ақтау, Павлодар, Атырау, Семей, Өскемен, Теміртау, Жезқазған, Қарағанды,
"Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңының дамуында:
- шетелдіктерді жұмысқа алушы жумыс берушілерге руқсат
- "2001 жылғы 5 наурыздағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
- "Алматы және Астана қалалары, облыстары бойынша
-мемлекеттік қызметшілерді мәртебесімен қамту мәселесі бойынша орган қызметшілерін
Қазақстан Республикасының Үлттық банкі мен мүдделі министрліктерімен бірге
2.2 Қазақстан Республикасының еңбек нарыгының
методологиясы.
1991 ж. желтоқсан айында Халықтың жұмыс бастылық туралы
Еңбек нарығын жан-жақты комплексті бағалау ушін, оның мониторинг
*
жастар еңбек нарығы;
әйелдер еңбек нарығы;
кәсіби еңбек нарығы;
ақпараттық қамтамасыз ету нарығана бөлінеді.
Республикалық және оның өңірлер еңбек нарықтарына макроэкономикалық және
Интегралды көрсеткіш ретінде еңбек нарығының жағдайын сипаттайтын улттық
Ттр = ҮТ/ЕР
Ттр-еңбек ресурстарды пайдалану тиімділігі;
ҮТ-ұлттық табыс, теңге. ЕР-еңбекті ресурстар саны, адамдар;
Жұмыс бастылықты талдау мен бағалау ушін халықтың экомикалық
Хэ - жұмыс істей алатын жастағы халықтың экономикалық
ЭБТ - экономикалы белсенді жұмыс істей алатын халық,
ь
адамдар; ЖІАХ- Жұмыс істей алатын халық, адамдар.
Экономикалы белсенді халық дегеніміз, Халықаралық Еңбек Үйымының стандартына
Жоғарыдағы көрсеткіштердің анықтамасына сәйкес, еңбек қатысудың дәрежесін немесе
2.3 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық
проблемасын шешужәне тұрғындарды жұмыспен
қамтудың мемлекеттік саясаты.
Жұмыспен қамту және табысты болу адамдардың тамақтануына, денсаулығына,
Қазақстанда жұмыссыздық санын қысқарту үшін, Үкімет не істеуі
ь
болып табылады. Белсенді саяси жұмыспен қамтуды жүзеге асыру
Осы уақытта 2003 - 2007 жылдарға арналған Қазақстан
Қазақстанда кімдер жұмыссыз болып қалады? Жұмыссыздардың санын 30
жоғарғы пайызы мунай шығаратын Атырау, Батые Қазақстан
Халықты жұмыспен қамтуды көтеру және жұмыссыздықты төмендетуге бағытталған
Үлкен үміт артқан қоғамдық жұмыстар әзірше,(ең төменгі) жұмыс
Мекемелерде бухгалтерлік және экономистік курстарды оқыту әлі жалғасуда,
Үзақ мерзімді жұмыссыздықтың күшеюі байқалады - 2001 жылы
Халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық проблемасына жұмыс берушілердің
Біздің мекемелердің өз қызметінің негізін анықтайтын міндетінен бастайық.
Зо
берушілер Конфедерациясының міндеті: "Біз Қазақстан Республикасындағы жұмыс берушілерге
Сондай- ақ әлемде өткізілген зерттеулер экономикалық құрылымдау және
Сонымен қатар, кедейшілік проблемасымен тығыз байланысты елде экономикалық
Елде жұмыссыздықты қысқарту үшін кәсіпкерге әрбір жаңа орын
Республикада экономикалық белсенді халық 7,8 мың адамды құрайды.
31
адам жеке кәсіппен айналысады. Қалған 0,8 млн. адам
Сондай - ақ, Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты
Азиат банкінің даму мәліметтеріне қарағанда, соңғы 10 жылда
Экономиканың дамуы еңбек нарқына тұрғысы келетін адамдардың дайындық
Жоғарғы оқу орындарын бітірушілерді жұмысқа орналастыруда тағы бір
орындарынан өз кәсіпорында ғана қызметкерлерді жұмысқа шақыру қолайлы
орнын бітірген түлек мамандығы бойынша жоғарғы деңгейдегі дайындығы,
Бизнес мамандығы туралы әңгіме болғанда өзекті проблема мамандарды
Шағын бизнес және жеке кәсіппен айналысатын халық жұмыссыздықтың
кәсіпорындардың тіркелу көлемі 1999 жылы 97
*.
жылы 400 мыңға дейін өскен. Бірақ шағын кәсіпорындарды
МОП құру - ескерту сипатына ие болады. Кәсіпкер
Көптен бері шағын бизнес субъектерін жалға беру жолдарымен,
Кәсіпорындардың қызметкерлерге ресми түрде жоғары еңбекақы төлеуге және
Бұл қатарға еңбек қатынастарын жария ету проблемасы -сондай
*
арқылы шешіледі.
Қазақстан Республикасы халқының қолдауынсыз қол жеткізу мүмкін емес.
Қорытынды
Еңбек нарығындағы сұраныс көлемін анықтайтын фирма болса, ұсыныс
Еңбек нарығындағы ұсыныс пен сұранысты негізінен жалақы мөлшерін
Жалпы алғанда еңбек нарығы басқа ресурстар нарығынан өзгеше,
Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығы жағдайындағы мәселелер қарап, қорытынды
1.
2.
3.
35
өсуі және жасырын жұмыссыздықтың едәуір өсуі, осының бәрі
4.
5.
Қолданған әдебиеттер тізімі
6. Курс экономической
переработанное издание - Киров: «АСА», 2004 г. -
7. «
Сағындықов, Б.А. Жунісов, Ү.С. Байжомартов, Б. И. Комягин.
8. Әкімбеков
Экономикалық теория. - Ал маты: КЕНЖЕ - ПРЕСС.
9. Қ.Р. жұмыс бастылық Департамент! және Еңбек
Министрлігінің бюллетені. 1992 ж. № 1, 26.
10. Жумыс бастылық пен еңбек
1993 ж., №12, 136.
11. " Еңбек нарығы//Понорама, 1996 ж., М
12. Қ. Р. Еңбек
Департаментінің бюллетені. 1995 ж., № 1, 76.
13. Ромашова Я О. Жастар
ерекшеліктері//Экономика және коммерция, 1993 ж., № 1.
14. Қазақстанның статистикалық//Нацстатагенство, 1997
№ 1, 26., 11 б.
15. Байсенов С. Еңбек нарығы
1992 ж., №6.