ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие беру»
Алматы, 2011
Мазмұны
Кіріспе ................................................................................................................ 3-5
І тарау Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына
1.1. Құқықтық тәрбиенің педагогика тарихындағы сипаттамасы…….........6-20
1.2. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
ІІ тарау Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық
2.1. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
2.2. Оқушыларға тәрбие үрдісінде
Қорытынды …………………………………………………………........... .56-57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ……………………………………......... 58-59
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі
Өркениеттілікке, жарқын қоғамға қол жеткізу үшін жастар саналы тәрбие,
Мемлекеттің өркендеуінде табиғи байлық, халық саны, жердің кеңдігі қандай
Конституцияда адам құқығын қорғау, теңдік адамды рухани жетілдіру, оның
Қазіргі біздің қоғамымыздың басты талабы-мемлекеттік және халықаралық деңгейге сай,
Жалпы құқықтық тәрбиенің және оның ішінде оқушылардың құқықтық тәрбиеге
Оқушылардың құқықтық тәрбиесін жетілдірудің мәселелерімен айналысушы ресейлік ғалымдар-С.С.Алексеев, В.А.Александров,
Құқықтық тәрбиені ғалымдар жан-жақты зерттеген, алайда жалпы білім беретін
Зерттеу объектісі: Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына
Зерттеу пәні: Мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие берудің мәселелері.
Зерттеудің мақсаты: Құқықтық тәрбие беруді педагогикалық тұрғыда негіздеп оның
Зерттеудің міндеттері:
1. Құқықтық тәрбиенің теориялық негіздерін айқындау;
2. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
3. Педагогикалық практика кезеңіндегі жинақталған тәжірибелерімізді қорытындылау.
Зерттеу әдістері:
1.Педагогикалық әдебиеттерді талдау
2.Бақылау
3.Озат тәжірибені жинақтау, танысу, талдау.
Диплом жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
І. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
1.1 Құқықтық тәрбиенің педагогика тарихындағы сипаттамасы
Жеке тұлғаға дұрыс құқықтық тәрбие беру - қазақ халқында
Қазақ даласында сот билігіне иелі, яғни сот процесін жүргізетін
Қазақ билері арасында бір заманда өмір сүрген және тарих
Қазақ даласындағы әдет-ғүрып нормалары және басқа да "Қасым ханның
Сәкен Өзбекұлы өзінің "Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық. Пра-во кочевой
Ерте заманнан келе жатқан қазақ даласында тәрбие мәселесі орта
Соның ішінде, әл-Фарабидің философиялық жүйесі орта ғасырлық философияның барлық
Қарастырып өткен ерте және орта ғасырдағы үлы ойшылдар мен
Қазақтың үлы ғалымы Ш.Уәлиханов 1862 жылы Атбасар округінің аға
XIX ғасырдың екінші жартысындағы қазақтың түңғыш ағартушысы Ы.Алтынсарин "Мұсылманшылықтың
Абай Қүнанбаев шығармаларында адамның рухани әлемі, ғарыш түңғиығы мен
Бес арыстың бірі Мағжан Жүмабаев "Педагогика (баланы тәрбия қылу
"Алаш" партиясын қүрушы Ахмет Байтүрсынов қазақ мемлекетінің тәуелсіздігін армандап,
Құқықтық тәрбие - оқушыларға еңбек әрекеті саласында заңдар мен
Дегенмен, қоғам болашағын құқықтық мемлекет тағдырымен байланыстыра қарап
Қоғамда өмір сүруші әрбір оқушы
Құқықтық мәдениет екі тұрғыдан қаралады.
Талантты педагог В.А.Сухомлинскийдің "қоғамды мазасыздандырып
Адамның жалпы мәдениеті мен оның
Қоғамды қайта құру кезеңінде құқықтық
Құқық бүкіл қоғам және сол
Педагогикалық тұрғыда мұны В.А.Сухомлинский өте
Жалпы құқық теориясында қүқықтық тәрбие мәселесі әртүрлі аспектілерде, ракурстарда
Құқықтық тәрбиенің теориялық жөне методологиялық мөселелерімен терең айналысқан ғалымдардың
Құқықтық тәрбие ұғымы мағынасын ашып көрсетуге қатысты екінші бір
Сонымен бірге, біз бүл бағыттағы еңбектерден құкықтық тәрбиенің түсінігіне
Келесі құқықтық тәрбие ұғымына қатысты бағытты пәндік-құндылық бағыт ретінде
Жоғарыдағы құқықтық тәрбиеге қатысты пайымдаулармен қатар, заң әдебиеттерінде құқықтық
Құқыктық тәрбие теориясындағы тағы да бір маңызды меселенің біріне
көп осы ауыл жастарының бойынан табылып жатқандығы өтірік емес.
«Құқықтьқ тәрбие- оқушылардың құқъқтъқ тәрбиесін қалыптастырудың негізгі жолы ретінде»
Құқықтық тәрбие қандай да болмасын мемлекеттік-құқықтық дамуында соңғы орындарға
олардың бойында емірлік үстанымдар мен қүндылықтар өрі орныққан сенімге
Жалпы білім берудегі мектеп оқушыларын тәрбиелеу ісіне қазақтың ұлы
Құқықтық тәрбие қоғам өміріндегі өзгерістерге өте сезімталдық танытатын құбылыс
Құқықтық тәрбиеге оның мәнін керсететін және мазмұнын құрайтын тұрақты
- құқықтық тәрбие қоғамда болатын өзгерістерге тез сезімталдық таныта
алатын құбылыс болып табылады;
- кұқықтық тәрбие қоғамда заңдылық пен құқықтық тәртіпті орнықтыруға
ерекше әсер ете алатын күші бар фактордың бірі. Яғни,
тәртіп пен заңдылықтың сақталуы, қалыптасуы және тиімділіп осы қүқықтық
- құқықтық тәрбиесі тәрбиенің басқа да бағыттарымен қосарласа отырып
атқарылатын кешендік сипаттағы іс-шара;
- құқықтық тәрбие коғам мүшелерінің құқықтық санасы мен міндетін
жоғары деңгейге көтеруге қабілетті бірден-бір құқықтық құрал қызметін
атқарады;
- құқықтық тәрбие мемлекеттік органдар мен қоғамдық құрылымдардың
жүйелі, мақсатты арнайы жүргізілетін қызметтері мен бірлескен әрекетгерінің
бағыттары болып табылады;
- құқықтық тәрбие қоғам мүшелерінің құқықтық білімін осы күнделікті
үстанымға айналдыруға мүмкіндік беретін қүрал ретінде түсінуге болады т.б.
Құқықтық тәрбиеге бүдан да басқа белгілер тән. Бірақ, біздің
Құқықтық тәрбие негізінен құкықтық сананы қалыптастыруға бағытталады. Қоғамда қаншалықты
- қоғамдық сана. Құқықтық тәрбие қоғамдық санаға жалпы тұрақтылық
тәрбиенің барлық әдіс-тәсілдері
әрекеттерінің көрінісі ретінде ықпал ете алады;
-топтық сана. Құқықтық тәрбие әрбір әлеуметтік топтың мақсаттарын,
негізгі бағыттарын есепке ала отырып жүзеге асырылуы қажет. Сонда
құқықтық тәрбиенің әртүрлі қоғамдық топтардың санасына ықпал етуі арта
түседі;
-жеке құқықтық сана. Құқықтық тәрбиені бұл бағытта әрбір жеке
әлеуметтік ортасьн, оның жас мөлшерін, кәсібін т.б. жағдайларын басшылыққа
ала отырып жүргізген тиімді, әрі ұтымды болады.
Құқықтық білім беру ісінде отбасынан бастап, қоғамдық институттардың баршасасының
Құқықтық білім беруде мектептің атқаратын рөлі айрықша. Себебі, өскелең
Құқықтық тәрбиенің мақсаты түлғаның қүқықтық санасы мен мәдениеті ғана
Жасөспірімді қүқықтық тәрбисге баулу арқылы оның өз қүқықтары мен
Сонымен қүқықтық тәрбиенің мақсаты - қүқықтық санасы мен мөдениеті
1.2. Жалпы білім беретін орта мектеп
Бүгінгі кезде құқықтық мемлекеттің жан-жақты дамыған жеке тұлғасын қалыптастыру,
Үлгілі азамат түлғасын қүқықтық тәрбиелеу арқылы қалыптастыру - мемлекеттің
Құқықтық тәрбие беру негізінде жастардан мемлекет жәнс қүқық туралы
Құқықтық тәрбиенің қызметі - өзінің қоғамдық парызын ұғынатын, занды
Адамды қүқықтық торбисге баулу мәселелері ертеден келе жатқан езекті
Әрбір азамат қүқықтық торбислеуде озін-озі жетілдіру арқылы
конституциялық қүқықтары мен бостандықтарын тандауға жөне заң нормаларының ережелерін
Мектеп оқушысы іргелі білім алумен катар өз қүқыктары мен
міндеттерін белгілі бір дәрежеде білуі керек. Олар еліміздің Ата
Қазіргі уақытта қүқықтық тәрбие мәселесін дамыту -тек мектеп пен
Жасөспірім тұлғасын қалыптастыруға тәрбиелік ықиал ететін мектеп, жанүя және
Құқықтық тәрбиенің сапалылығына байланысты үлгілі азамат түлғасы қалыптасады. Қүқықтық
Құқықтық тәрбиенің адам бойындағы қүқықтық білімі, өз қүқықтарын, бостандықтары
Сонымен жасөспірімді құқыктық тәрбиелеу арқылы заң нормаларына бағынатын, сыйлайтын,
Құқықтық тәрбие - бұл жеке тұлғаның құқықтық білімін, құқықтық
Құқықтық тәрбиелеу мақсатына жету жасөспірімнің қүқықтық санасы мсн модсниетін
Әртүрлі жастағы оқушыларды құқықтық тәрбиелеуге бағытталған шараларды ұйымдастыру жүмыстары
Оқушының қүқықтық санасы мен мәдениетін қалыптастырып, дамыту сыныптан тыс
Сабақ барысында оқушыларды қүқықтық төрбиелеу "ҚР-ның мемлекет және қүқық
Ал сыныптан тыс жүргізілетін қүқықтық торбие іс-шараларына зақ қызметкерлерімсн,
Оқушыны ойдағыдай қүқықтық торбислеу үшін жан-жақты ықпал қажет. Оған
Құқықтық торбислеу мақсатына бағытталған мектеп, жанүя мен қоғамның біріккен
Мектеп мүғалімдері оқушыларды жан-жақты торбиелеу мақсатында қүқықтық төрбиені торбислснуші
Жасеспірімнің қүқықтық торбислілігінс мсктеп пен жанүя ғана емес, қоғамның
Оқушыларға қүқықтық тәрбие беру міндсттерін шешу үшін қандай маңызды,
Жалпы мектептік шараларды үйымдастыру және қүқықтық төрбие беруге жалпы
Сыныпта қүқық төрбиссін бсру ісін сынып жстскшілері мен мүғалімдер
Оқушыларды қүқықтық торбислеу жоніндегі үжымдық және жеке жүмыстарға әдетте
Оқушыларға құқықтык білім мен құқық тәрбие беру ісі, ең
Оқушыларды қоғамдық тәртіпті сақтау негізінде тәрбиелей отырып, мәдениетті тәртіп
Қазіргі уақытта мектсптегі ''Мемлекет жөнс құқық негіздері" курсының факультатив
ҚР Президентінің 24 маусым 1995 жылы жарияланған "Жалпыга бірдей
Қылмыстылықты алдын алу шаралары — қүқықтық тәрбиснің бір белігі.
Тәрбис қоғамдық қүбылыс және педагогикалық зерттеулердің объектісі ретінде педагогика
Қүқықтық тәрбиенің адам бойындағы қүқықтық білімі, өз қүқықтарын, бостандықтары
ІІ. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
2.1. Жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие
Заңды білу-заман талабы. Өйткені, құқықтық тәрбие берудің маңыздылығын күн
Қоғамның бірте-бірте демократиялық дамуы жалпы білім беретін орта мектептерде
Айта кету керек, бірсыпыра мектептерде құқықтық тәрбиеге әлі де
Республика мектептерінде құқықтық тәрбиенің кейбір формаларын атауға болады. Олар,
Құқықтық лекториялар. Мектептерде жоғары сынып оқушылары үшін ұйымдастырылады. Лекториялардың
Қазақтан Республикасының Конституциясы - халқымыздың негізгі заңы.
Демократиялық және құқықтық мемлекет.
Жеткіншектік шақ және заң.
Еңбек, азаматтық және қылмыстық заңдары.
Жастардың құқығы және міндеттері т.б.
Осы сияқты көкейтесті тақырыптарға оқылатын лекциялардың теориялық мазмұнының бай
Кинолекториялар әртүрлі жастағы балалар үшін ұйымдастырылады. Оқушыларға жас ерекшеліктеріне
Кинолеториялар жұмысын осы сияқты бағытта жүргізу оқушылардың құқықтық білімін,
Жасөспірімдердің заң тану мектептері. Мұндай мектептерді жастар сарайы, жалпы
Мектептерде құқықтық тәрбиенің басқа да формалары кездеседі. Мысалы: «Құқықтық
Осындай нақты жұмыстарды істеудің нәтижесі құқықты бұзушыларға алдын ала
Мектеп жұмысының жүйесінде әр түрлі тәрбие әдістерінің қолданылатыны әркімге
Сөздік-ақпараттық топқа лекция, әңгіме, әңгімелеу, өнеге, түсіндіру, дәлелдеу, насихаттау
Ұқтыру, машықтандыру тобына кіретін әдістер: үйрету, тапсырма, жаттықтыру, талап.
Ынталандыру және тежелу әдістер тобы: ынталандыру әдістері (сенім,
Құқықтық тәрбиені, сонымен қатар, үгіт-насихат жолымен де жастардың бойына
Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің негізгі әдісі - сендіру әдісі,
оқушылардың, студенттердің, қызметкерлердің сана деңгейін көтеру;
оларды құқықтық белсенділікке ынталандыру;
мінез-құлық, заң талаптарына лайықтап, өздерінің бойында құқықтық
тәрбие беру дағдысын қалыптастыру;
құқықтық тәртіп бұзушьшықты азайту жөне жою;
құқықтық, пәндерді оқыту деңгейін көтеру;
бұқаралық құқықтық насихат және үгіт қүралдарының жұмыс деңгейін
оқушылар мен студенттердің
заңдарды күшейту және заң орындары қызметкерлерімен байланысты нығайту.
Сонымен топтарда көрсетілген әдістерді құқықтық және құқықтық тәрбиесіне
Тәрбие жүмысы — бүкіл педагогикалық үжымның қызметі.
Жекелеген мүғалімдердің бытыраңқы күшімен тәрбие жүмысын жетілдіру ісінде елеулі
Қүқық жүйесі сияқты қүқықтық торбие жүйесін де демократияның белгілі
Қүқықтық төрбие зан, жүйссін жазалау қүралы ретінде емес, қоғамдық
Оқушыларды қүқықтық торбиелеу нсгізі қүқық нормаларын тану болып танылады.
Жас ерекшелік қағидасы жәнс білім беру деңгейі бойынша оқушыларды
І-ІҮ сыныптар;
Ү-ҮІІІ сыныптар;
IX сынып;
Х-ХІ сыныптар.
Бастауыш мектеп оқушыларына қүқық білімі мен қүқық тәрбиесін беру
жөніндегі негізгі жүмыс бастауыш сыныптарда кітап оқу сабақтарында
жүргізіледі.
Бағдарламаны басшылыққа ала отырып, мүғалім мсктеп оқушыларын
Отанымыздың өмірімен таныстырады, оқушылар
азаматтары ексндігі, мемлскет рәміздсрі, белгі-нысандары жайындағы түсініктерін
қальштастырады.
Бастауыш мектеп оқушыларына қүқықтық торбие беру ісіндегі басты бағыт
нақты туындылардың, қоршаған өмір шындығы деректерінің материалдары
арқылы моральдың аса маңызды нормаларын жаркын да көз жеткізе
Бастауыш мектепте балалар үжымындағы омір, еңбск жөне мінез-қүлық
ережелерімен танысады, сынып псн мектсп өміріне қатысудың алғашқы практикалық
Ү-ҮІІІ сыныптарда қүқықтық тәрбислеудің сабақ барысындағы әдісі тарих пәндсрін
IX сынып оқушыларына сабақ барысында қүқықтық төрбие беру үрдісі
Х-ХІ сыныптарда қазіргі заман тарихы мен қоғам тану пәндсрі
Оқушыларға қүқықтык, торбие бсруде сыныптан жоне мектептен тыс жүмыстың
Атап айтқанда, мынаны негізге алу керек деп ойлаймыз: І-ІҮ
Ү-ҮШ сынып оқушыларына мораль мен қүқық, мемлекет, қүқық және
Ал ІХ-ХІ сынып оқушыларын сыныптан тыс уақытта қүқықтық тәрбиелеу
олардың қызметтеріне қатысу, қужаттарымен танысу
Сабақтан тыс уақытта қүқықтық тәрбислсу оқушылар үшін моральдық-қүқықтық моселелср
Оқушылардың теориялық білімдсрін унсмі практиканы талдаумен бскітіп отыру, оқушылардьщ
Құқықтық тәрбиелеу әдісі — педагогикалық ғана емес, сондай-ақ
Оқушы жастарды қүқықтық торбиелеу процесі педагогикалық қызмет саласындағы жасөспірім
Нсгізінен қүқықтық мөденист скі дсңгейдсн түрады: біріншіден, адамдардың жеке
Мектеп оқушыларының қүқықтық санасы - қүқықтық факт, қүбылыс нормаларынан
Коптегсн оқушылардың қүқықтық көзқарастары қазіргі уақытқа жеткіліксіз. Осының салдарынан
Адамның қүқықтық санасы мсн модсниеті жас кезінен қалыптасады. Сондықтан
2.2. Жалпы білім беретін орта мектепте құқықтық тәрбие берудің
Құқықтық тәрбиені сабақта қолдану оқушылардың адамгершілігін, еңбексүйгіштігің, тілалғыштылығын, имандылығын
Әр жастағы оқушының көңіл- күйі, сезімдері, мінез ерекшеліктері, түсінік
Заңдық сауаттылықты көтеру үшін:
- құқық негіздері пәнін 5-6 сыныптардан бастап мектеп бітіргенше
- газет-журналдар, теле- радиолар және белгілі бір арнаулы басылымдар
- құқық бұзушылық тақырыбына құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен апта
Тәрбие сағатының тақырыбы: Заңды білу – заман талабы
Тәрбие сағатының мақсаты:
а)білімділік: Окушылардын кұқықтық сана-сезімін калыптастыру, заң алдындағы жауапкершілігін арттыру,
ә) дамытушылық окушылардын құкыктык білімін дамыту, ойлау, сөйлеу кабілеттерін
б) тәрбиелік Конституция т.б. құқыктык нормативтік актілерді орындай, кұрметтей
Әдіс-тәсілі: Сүрак-жауап, пікірталас, ойын.
Көрнекілігі: Қанатты сөздер, занға байланысты газеттер, буклеттер, теледидар, видеомагнитофон.
Ойынға катысушылар: 4 ойыншы, 2 жүргізуші, әділқазылар.
Сабақ барысы: Кіріспе сөз.
1-жүргізуші: Армысыздар, кадірменді ұстаздар, оқушылар!
2-жүргізуші: Армысыздар, жақсы ниетпен келген ұлағатты үстаздар!
1-жүргізуші: Мектеп окушылары арасындағы "Занды білу - заман талабы"
2-жүргізуші: Желтоксаншылар - біз үшін өшпес бейне, үлтымыздың мақтанышы,
1-жүргізуші: Қара кылды кақ жарған әділ бағасын беретін әділетті
2-жүргізуші: Ойынымыздың барысына тоқталсақ, ойын 5 кезеңнен тұрады.
Ікезең. Бәйге. І6сұрақ беріледі, әрсұракка10 ұпай:
II кезең. Тіл — өнер. Макал айтылады, ішінен бір
IV кезең. Тапқырлык. Жүргізуші тапсырманы окиды, ойлануға
V кезен — Жорға. Барлығы — 15 сұрақ. 1
1-жүргізуші: Желтоксаннын жойкын желі Қазакстанның барлық түпкір-түпкіріне жетіп, бодандық
Сонымен, ойынымыздың 1 кезені — БӘЙГЕ. ҚР Конституциясының І-бабы,
Адам қүкыктары туралы халықаралык билл атты әйгілі 5 құкықты
3. "Қарны жарылғанша мелдектеп тойып алған мыңбасы, жүзбасы әскери
Балалар қүкы туралы конвенция қашан, кайда кабылданған?
Казак АКСР-нің орталық атқару комитетінін түңғыш төрағасы кім?
КР егемендігі мен тәуелсіздігін білдіретін аса маңызды 3 кұжатты
К.Р кұрылымы жағынан кандай мемлекет? (Унитарлы).
Әнұраннын сазы кай жылдан бері шыркалып келеді ? (1945
Қылмысты санаттарына кдрай калай бөлеміз? (Онша ауыр емес, ауырлығы
Жеке бастық, отбасылық немесе езге де ауыр мән-жайлар тоғысуының
(Қ.К. 53-бап. Е-тармағы. Жауаптылык пен жазаны жеңілдететін мән-жайлар).
Парламенттін зан шығару үдерісі неше сатыдан тұрады? (5 сатыдан).
Рәміздер туралы Конституцияның 9-бабында калай аталады1? (Казакстан
тәртібі конституциялықзаңмен белгіленеді).
Түрік кағанатындағы ең жоғары билеуші калай аталады?(Каған).
14. Қылмыстык жауапкершілік басталатын жас шамасы. (К..К. 15-бап. Кылмыс
жауапка тартылады).
15. Қазақстан - 2030 ұзак мерзімді басым
1-жүргізуші: Алматыдағышовинистерден кұралған жасакшылар өрімдей жігіттер мен кыздарды аса
II кезеңі — Тіл—өнер.
Бір казаға екі... жок. (Жаза — наказание)
Куәсізісті күмәнтабар, куәлі істі... табар. (Куә -свидетель)
Мен... кылған күні ай жарық болды. (Үрлық —кража)
Би екеу болса... төртеу. (Дау — спор)
Әр елдің ... басқа, иттері қаракасқа (Заң — закон)
Елшіге... жоқ. (Өлім — смерть)
7.Такыр жерге су төксең, жүруге тайғак болар, Жаманға сырынды
8. Ата-ананың кадірін, балалы болғанда білесің,
Анық достың кадірін ... болғанда білерсің. (Жала-клевета)
9. ...істің — арты игі. (Әділ — справедливый)
10. Кыдырып ішкен кеженің кенеуі жоқ, Қыдырып айткан ...
11. Жолға шықсаң сайлан, бес ...байлан. (Қару — оружие)
12. У ішкен бір өледі, ...ішкен мынөледі. (Ант—клятва)
2-жүргізуші: Алаңға жиналғандардың арасынан үсталғандар тергеу кезінде КдзКСР Қылмысты
III кезең — Жеті жұмбақ. (үпай саны аз ойыншы
1. Тарих. Кай мемлекетте саяси режим теократиялық сипатта?
а) Ирак; ә) Иран;
2. Биология. Адам баласының ең алғаш қолға үйреткен жәндігі.
а) Ара; ә) Шыбын;
3. Физика. Қазіргі тандағы ең глобальды адамзат үшін келелі
а)Экологиялық;ә) Термоядролык; б) СПИД.
4. Құкык негіздері. Қылмыстық кодекс бойынша алаяктык жасау кылмыстың
а) Жеке адамға карсы кылмыс;
ә) Меншікке қарсы кылмыс;
б) Адамгершілікке қарсы қылмыс.
5.Химия. Реакцияны тездететін затты калай атайды?
а) Катализатор; ә) Реакция; б) Қосынды.
б.Әдебиет. "Оян, казак" атты саяси памфлеттің авторы кім?
а) Ж.Аймауытов; ә) М.Дулатов; б) А.Байтүрсынов.
7. Астрономия. Күн жүйесіндегі еңсуыкпланета.
а) Плутон; ә) Марс; б) Ай.
8. Киножұмбақ. Желтоқсан оқиғасынаарналған кино аты?
а) Қызғышқұс; ә)Желт