МАЗМҰНЫ
Кіріспе..............................................................................................................5
Қаржы – несие саясаты......................................................................7
1.1 Несиелік операциялары. Қаржы нырығындағы операциялар.........................................................................................................9
1.2 Несиелеуді ұйымдастыру.........................................................................13
1.3 Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі............................16
1.4 Несиелердің мониторингі.........................................................................18
2. Қазақстандағы қаржы-несие дағдарысы.............................................22
2.1 ҚҰБ қаржы-несие саясатының басты мақсаты.......................................24
2.2 Кәсіпорын дағдарысының ішкі себептері..............................................27
Қорытынды....................................................................................................31
Қолданылған әдебиеттер..............................................................................33
Кіріспе
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың өндірістік
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын қаржылай капиталдың орта есеппен 3/4
Қаржы нарығында несиелер бойынша базалық мөлшерле- АҚШ-та қолданылатындай
Банк ресурстарын — өз капиталы және клиенттер салымы
Қаржы – несие саясаты
Нарық жағдайында банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын
Орталық банк қаржы ұсынысын қаржы базасына және мультипликаторға
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік қаржы-несие саясатын анықтайтын және
Қаржы-несие саясаты. Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік қаржы-несие саясатын
Қаржы-несие — бұл айналыстағы қаржы жиынын, несие көлемін,
Қаржы-несие саясатының түрлері. Шаруашылық жағдаятына байланысты қаржы-несие саясатының
рекстрикциялық қаржы-несие саясаты;
экспанциялық қаржы-несие саясаты.
Рекстрикциялық қаржы-несие саясаты — екінші деңгейлі банктердің несиелік
Экспанциялық қаржы-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
Қаржы-несие саясатының мақсаты және құралдары. Қаржы саясатының құралдарын
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) қаржы жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей (а) және жанама (ә,б,в) құралдарының арасында айырмашылықтар
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк қаржы-несие саясатын жүргізуде.
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін белгілеу;
ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын ең төменгі міндетті
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу жәнесату бойынша қаржы
банктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
1.1 Несиелік операциялары. Қаржы нырығындағы операциялар
Міндетті резервтер. Коммерциялық банктер Орталық банкке пайыз мөлшерлемесі
Әр мемлекетте қаржыны сақтау формалары әр түрлі болады.
Міндетті резервтердің нормасы депозиттің көлемімен белгілі бір пайыз
Банктер артық резервтерді сақтайды — бұл міндетті резервтердің
Резервтік талаптар. Қаржы нарығындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде, банктерге
Резервтік талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен
Қаржы-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1
Әлемдік тәжірибеде міндетті резервтердің өте жоғары деңгейде болуы,
АҚШ пен Германияда міндетті резервтік нормалар біршама жоғары
Федералды резервтік жүйе экономикалық құлдырау кезеңінде міндетті резервтердің
міндетті резервтер;
резервтеудің баламалы тәртібі.
Орталық банк неғұрлым міндетті резервтердің нормасын жоғары тағайындаған
Практикада міндетті резервтер нормасы қайта қарастыруға сирек түседі,
Қаржы-несие саясаты арқылы реттеудің бірі есеп мөлшерлемесін өзгерту.
Несиенің азаюы және қаржының қымбаттауы барлық жүйеге таралады.
Есеп мөлшерлемесінің кемуі керісінше әсер етеді.
Әдетте тіркелген мөлшерлеме нарықтағы банкаралық мөлшерлемеден төмен болады,
Қысқа мерзімдік несие коммерциялық банктердің резервін толтыру үшін
Несиелік операциялар. Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары
Қаржы нарығындағы операциялар. Қаржы нарығындағы операциялар - Ұлттық
Бұл біршама қаржы жиынын, коммерциялық банктердің өтімділігі және
Ұлттық банк нарықта бағалы қағаздарды сату арқылы оны
Осы айтылғанның барлығын Орталық банк коммерциялық банктердің несиелік
Орталық банк қаржы нарығы операцияларын мұқтаждық пайда болуына
1.2 Несиелеуді ұйымдастыру.
Кәсіпорындар мен тұрғындарды несиелеу банк қызметінің дәстүрлі түріне
Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі белгілері
1. Кредиторлар бойынша:
- орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес қаржылық ұйымдар,
2. Қарыз алушылар бойынша:
- қаржылық институттарға, үкіметке, бюджеттен тыс қорларға, банктерге,
- экономиканың салалары бойынша барлық меншік түрлері, ауыл
- жеке кәсіпкерлер (заңды тұлға емес қызметті іске
3. Банктік несиені қолдау мерзіміне байланысты мынадай түрлерін
- қысқа мерзімді;
- ұзақ мерзімді.
4. Қолдану сипаты мен бағыты бойынша: негізгі қорларға
5. Қамтамасыз ету түрлері және қолда болу бойынша:
- қамтамасыз етілген: тұрақсыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен;
- сақтандырылған;
- қамтамасыз етілген: бланкті (сенімді).
6. Ұсынылған валюта бойынша: шетел валютасымен, теңгемен.
7. Ұсынылған шарт бойынша: авальді, акцепті-рамбурсты, аукционды, валюталық,
8. Несиелеудің объектісі бойынша: меншіктік айналым құралдарының жетіспеулігін
Қысқа мерзімді несие – пайдалану мерзімі бір жылдан
Ұзақ мерзімі несиеге мерзімі 1 жылдан асатын несиелер
Қазіргі кезде осы уақытқа дейін қолданылып келген, кәсіпорындардың,
Қалыптасқан несиелік механизм коммерциялық сипатта. Осыған байланысты сауда,
Несиелік мәмілені рәсімдеу қарыз алушының өтініші бойынша жасалады
несиенің мақсаты;
берілетін несиенің жалпы сомасы;
несиенің валютасы;
несиені өтеу мерзімі;
несиені өтеу әдісі;
қамтамасыз ету;
сыйақы мөлшерлемесінің көлемі.
Әрбір берілген несие бойынша клиент ұсынған құжат мерзімі
міндеттемелерден басқа несиелік құжаттамаға тігіледі. Күнделікті жауапты
қарыз алушы қол қойған, несиені пайдалану мақсаты көрсетілген
егер ол заңды тұлға болса, белгіленген тәртіпте куәландырылған
қарыз алушы атынан несиелік шартқа қол қоюға өкілетті
жасалған несиелік шарттың түпнұсқасы;
клиенттің қаржылық жағдайын растайтын аудиторлық компанияның қорытындысы;
егер клиент жеке тұлға болса, оның меншігіндегі активтер
несиенің пайдалануы мақсатын растайтын құжат; (қосымша 4)
заңды тұлғаның бизнес-жосапры;
несие беру кезінде бюджеттік есем қорларға салық және
басқа банктерде ашқан банктік шот туралы мәліметтер.
Егер ұсынылған несие жылжымайтын мүлік түрінде кепілмен қамтамасыз
мемлекеттік тіркеуден өткен ипотека және кепіл шартының түп-нұсқаны;
кепілге қойылған мүліктік алу нарықтық құнын бекітетін және
егер несие осы мүлікті алу үшін берілсе, онда
1.3 Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу
Несиелеу принципінің бірі – төлемділігі болып табылады,яғни клиент
Банктің пайыздық деңгейі мынадай бірқатар факторларға байланысты:
несиелік қаражатқа деген сұраныс пен ұсыныстың қатынасы.
Қандай да болмасын нарықта сұраныс несиелік қаражат ұсынысынан
ҰБ саясатының реттеу бағыты. Бізде ҰБ екінші деңгейдегі
берілген несиенің көлемі және мерзімі (несиенің көлемі жоғары
несиелік капиталдың өзіндік құны (яғни тартылған қаражат банкке
қарыз алушының несие қабілеттілігі. Банк қарыз алушының қаржылық
қамтамасыз ету сипаттамасы (кепілдік сенімділігі, кепілге қойылған мүліктің
несиенің мақсаты.
Банктік несиенің пайыздық мөлшерлемесі деңгейіне әсер ететін тағы
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды алуға болады:банктік несие пайызының
Несиені беру кезінде тұрақты немесе қалқымалы пайыз бекітілуі
Банктің несиелік комитетінің шешім бойынша пайыздық мөлшерлеме мөлшері,
1.4 Несиелердің мониторингі.
1999 жылдың 16 тамызынан бастап ҚРҰБ N276 қаулысымен
Несиелік мониторинг – несиені берген мезеттен бастап өтелуін
Ағымдағы несиелер бойынша мониторинг несиелерді өтеу қиындықтарын және
Ұлттық заңдылықтар мен нарықтық конъектураның мүмкін болатын өзгерістерін
Жүйелі түрде қарыз алушылардың басшыларымен және мамандарымен үнемі
Қарыз алушының қаржылық және шаруашылық қызметіне талдау жасау,кепіл
Ең маңызды қаржылық ақпараттарды жинау (соңғы айдағы сатудан
Қарыз алушының қайта есептеу кезінде табылған қателіктері мен
Проблемаларды шешу жолдарын табу.
Мониторинг жүргізіліп жатқанда несие алушының өзінің немесе серіктестіктерінің
Үстіртін мониторинг – қарыз алушының несиелік жағдайына
Терең мониторинг – несиенің мерзіміне,сомасына байланысты жүргізіледі немесе
Ай сайынғы үстіртін мониторинг тәртіп бойынша барлық қарыз
келісімшарт жасалғаннан кейін несиені уақытында және толық көлемде
несие бойынша кепілді қамсыздандыру үшін ұсынылған мүлікті түгендеу
қарыз алушының кепілгері немесе кепілдік берушісінің қаржылық жағдайын
несие бойынша төлемдердің уақтылы және толығықайтарылуын бейнелейтін құжаттар;
қарыз алушылар өздерінің міндеттерін орындамаған жағдайда банктің тиісті
Жүргізілген талдаулар қаржылық көрсеткіштер және солармен байланысты барлық
Несиенің мақсаты бойынша пайдаланылмағаны туралы дәлел табылған жағдайда
2. Қазақстандағы қаржы-несие дағдарысы
2.1 ҚҰБ қаржы-несие саясатының басты мақсаты
Қазақстан Ұлттың банкі мемлекеттік қаржы-несие саясатын анықтайтын және
ҚҰБ қаржы-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын,
Қаржы-несие саясаты — бұл айналыстагы қаржы массасын, несие
Қаржы-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі Ұлттың банк болып
Шаруашылың конъюктурасының жағдайына байланысты қаржы-несие саясатының екі типі
Рестрикциялық қаржы~несие саясаты;
Экспанцондық қаржы~несие саясаты.
Рестрикциялық қаржы-несие саясаты — екінші денгейлі банктердің несиелік
Экспанициондық қаржы-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
Соңғы жылдардағы қаржы-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны
• Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
• Ен төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу;
Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша
Банктерге және үкіметке несиелер беру;
Валюталық нарықта интервенциялау;
• Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелегең түрлерінің деңгейі
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс жүзінде
Ұлттың банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми
ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі;
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
«овернайт» займдары бойынша сыйақы мелшерлемесі;
— күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі — қаржы нарығының жалпы
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі — қаржы нарығының жалпы
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері
«Овернайт» заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі —Ұлттық банктің екінші
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері — Ұлттық банктің
Ұлттың банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 1-кестемен беруге
Дағдарыстық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады. Ол
Баланстың қанағаттанғысыз құрылым борышкердің мүлкі мен міндеттемелерінің өтімділік
Дағдарыстық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизімінің балансының
Қазақстан Республикасы жағдайында дағдарыстық механизмінің нормативті-құқықтық базасы ретінде
2.2 Кәсіпорын дағдарысының ішкі себептері
Олар:
-жұмысты нарық талабына сай ұйымдастыра алмағандық,
-өндірілген тауардың бәсекеге кабілеттілігінің төмендеп кетуі;
-тауарлы өнім
-басқару құрылымдарының үйлесімсіздігінен өнім
-штаттың өсуі;
-қымбат бағалы технология, құрал жоне басқада еңбек заттарын
-өндірістің және кәсіпорынның жалпы мәдени деңгейінің төмендеуі;
-кадрлардың біліктілігі;
-өндірістің техникалық деңгейі;
-ұжым қызметкерлерінің
-олардың нәтижелі жұмысқа сеніммен және ынталы түрде ұмтылуы
Батыс елдері мамандарының пікірінше, классикалық нарықтық экономикада, дағдарысқа
Дағдарыс жүйесінің өркендеген түріне тек кәсіпорындар және олардың
Дағдарыс жүйесінің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер оның
Талдамалы әдісті пайдалану (қаржы, өндірістік-техникалық ; жақсарту,
Даярлау және қайта даярлау әдістемесін қолдану басқарма құрамын
б) қаржылық нәтиже туралы есепте және баланс құрылымындағы
-есеп шоттардағы қаржының кенеттен азайып кетуі(ол екінші жағынан,
-дебиторлық қарыздардың көбеюі (бұлардың күрт азайып кетуі де
-дебиторлық шоттардың ескіре бастауы;
-дебиторлық және кредиторлық қарыздар балансының бұзылуы;
-кредиторлық қарыздардың өсуі (сонымен қатар есеп шоттарда қолма-қол
-сатылатын тауар көлемінің азаюы;
в) кәсіпорындағы жанжалдар,
Мұнымен қатар сатылатын тауар көлемінің шектен тыс көбейіп
Дағдарыстан шығу мақсатында кәсіпорын жұмысын жақсартуға бағытталған төтенше
Олардың негізгілерінің қатарына мыналар жатады:
- басшылықты алмастыру;
- кәсіпорынның ұйымдық
- басқару аппаратын қысқарту;
-жоспарлау
- бақылау қызметтерін орталықтандыру; шығындарға қатаң
-қызметкерлерді қайта даярлауды, кәсіпорында психологиялық бағдарлау жұмысын
-көрсетілген қызмет түрлерін және өнімдер атауларын мейлінше қысқарту
Алайда нарықты экономикаға көшуге байланысты экономикалық жағдай күрт
дағдарыстық — шаруашылық өмірінің обьективтік немесе субьективтік себептерінен
мемлекеттік дотациялар елеулі түрде тарылуда, баға неғұрлым икемді
Қорытынды.
Алтын валюта резервінің азаюы немесе жұмсалуы мынадай жолдармен
қаржы-несие саясатын жүргізу мақсатында ішкі валюталың
нарықта валютаны сату;
өнімдердің (қызметтердің, жұмыстардың) импортына төлеу үшін теңгені шетел
басқа да шетел валютасын сатып алу үшін шетел
Ұлттық банктің алған несиелері бойынша негізгі соманы және
• құрылған провизиялар есебінен (резервтер) зиянды алтын валюта
Ұлттың банк қаржы-несие саясатының бағыттарын бір жылға анықтап
Осындай қаржы-несие саясаты қана Ұлттың банктің инфляцияны төмендету
Қаржы-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының,
Қаржы-кредит саясаты мынадай міндеттерді шешуге бағытталады:
- инфляцияны төмен деңгейде ұстап тұру; -теңге бағамын
банк жүйесі мен сақтандыру нарығының тұрақты дамуын қамтамасыз
банктердің ресурстық базасының одан әрі өсуіне және экономиканың
-төлем жүйесінің орнықтылығын және одан әрі дамұын қамтамасыз
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
2.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
3."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
4.Қаржы,несие,банктер.-Алматы,2001.
5.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
6.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
7.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред
8.Валюта түсінігі.-"Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
9.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
10.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
11."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
12.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
5