МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .......................................................................................................................3
1 ВИРУСТАРҒА ЖАЛПЫ ШОЛУ .........................................................................5
1.1 Вирустардың ашылу тарихы ...............................................................................5
1.2 Вирустардың физикалық, химиялық қасиеттері ...............................................8
1.3 Вирустардың жіктелуі ........................................................................................16
1.4 Вирустардың репродукциясы, генетикасы ......................................................25
1.5 Ортомикcовирустар тұқымдастығы ..................................................................38
Тұмау вирусы .......................................................................................................40
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ .......................................................................................45
2.1 Вирустарды қауызын жармаған тауық балапандарында өсіру ......................45
Вирустарды анықтауда серологиялық реакциялар ..........................................49
3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ ...............................................................................................58
3.1 Тұмау вирусының түрлерін анықтау ................................................................58
3.2 Тұмау вирусының диагностикасы ....................................................................58
3.3 2009-2010 жылдар аралығындағы тұмау вирусымен ауырған
тұрғындардың салыстырмалы мониторингі ....................................................62
ҚОРЫТЫНДЫ ..........................................................................................................63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..............................................................64
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Вирустық инфекция денсаулық сақтауда практикалық жағынан
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) пайымдауынша дүние жүзінде жыл
Диплом жұмысының мақсаты. 2009-2010 жылдар аралығындағы Талдықорған қаласы бойынша
Диплом жұмысының міндеттері:
1 Тұмау вирусының түрлерін анықтау
2 Тұмау вирусының диагностикасы
3 2009-2010 жылдар аралығындағы тұмау вирусымен ауырған тұрғындардың
салыстырмалы мониторингі.
1 ТҰМАУ ВИРУСЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Вирустардың ашылу тарихы
Вирустарды ең алғашқы рет 1892 жылы Д. И. Ивановский
“Вирус” деген ұғымды бірінші рет Нидерланд ботанигі Бейеринк қолданды.
Вирус қоздыратын аурулардың басым көпшілігі XX ғ. бірінші жартысында
№1 кесте
Тұмаудың пандемия және эпидемия кезінде айналымда жүретін
А – тұмау вирусының түр аралығы
Гемагглютинин және нейраминидаза белгісі Айналым кезеңі
А(НОN1) 1874-1889жж.
А(Н1N1) 1889-1901жж.
А(Н2N2) 1901-1918жж.
А(Н0N1 , Н1N1) 1918-1957жж.
А(Н2N2) 1957-1968жж.
А(Н3N2) 1968ж
А(Н1N1) 1977ж
1874-1889 жылдар аралығында А типті (НОN1) тұмау вирусы таралды.
1.2 Вирустардың физикалық және химиялық қасиеттері
Вирустар дүниесі өздерінің құрылымына, көлеміне, пішініне және химиялық құрамына
Вирустардың бірнеше түрін электрондық микроскоп арқылы қарап көргенде олардың
Симметрияның спираль тәрізді немесе бұрама түрі. Мұндай жағдайда белок
Жануарлар дүниесі вирустарының вирионында белоктардың саны түрліше. Мысалы, калицивирустарда
Вирустардың клеткалардан ерекшелігі, оларда нуклеин қышқылының тек бір түрі
Американдық ғалым Э.Чаргафф ДНҚ-ның химиялық құрылысында болатын маңызды бір
Вирустағы нуклеин қышқылдары (ДНҚ немесе РНҚ) генетикалық информацияны сақтайды
Липидтер мөлшеріне қарай вирустар 3 топқа бөлінеді. 1. РНҚ-
Ғалымдар бұрынғы кезде вирус қабықшасындағы қанттар полисахаридтер деп ойласа,
1.3 Вирустардың жіктелуі
1971 - 1975 жылдары вирустар туралы жаңа деректер пайда
Вирустар тұқымдасының аты viridае деп аяқталады. Тұқымдастың өзі туыстан
Қазіргі кезде барлық дерлік вирустардың түрлері белгілі емес. Тек
ДНҚ- ды вирустардың геномы бір жіпті екі жіпті, сызықшалы
1. Рохvігіdае тұқымдасы (ағылшынның рох- жара деген сөзінен
2. Негрesviridае тұқымдасы (гректің hегро еңбектеу, таралу деген сөзінен)-
3. Нераdnaviridae тұқымдасы. Бұл топқа жататын вирустар: адамның бауыр
4. Ігіdoviridае тұқымдасына иридовирустар жатады. Бұл тұқымдасқа кіретін вирустар
5. Аdепoviridае тұқымдасына (гректің adeno- без деген сөзінен шыққан)
6. Рароvaviridае тұқымдасы- паповавирустар. Бұл тұқымдастың аты мынадай буындардан
7. Раrvoviridае тұқымдасы (латынның рагvиs- кішкене деген сөзінен алынған).
РНҚ- ды вирустар- бұл бір үлкен топтан тұратын вирустар.
1. Пикорнавирустар- Рісогпаvігіdае (латынның рісо- өте кішкене, гnа- РНҚ
2. Калицивирустар- Саliciviridае (латынның- саlіх- чаша- ойықша деген сөзінен
3. Тогавирустар- Тоgavirіdае (латынның togа- плащ деген- сөзінен алынған)
4. Бирнавирустар- Вігпаviridae тұқымдасына жаңадан белгілі болған РНҚ бар
5. Коронавирустар- Согопaviridае (лат. согопа- тәж деген сөзінен алынған)
6. Парамиксовирустар- Рагаmуxoviridае (лат. рагa- қасында, mуха- сілекей деген
7. Ортомиксовирустар- Огthomухоvігіdае (лат.- огtho дұрыс, mуха- сілекей деген
8. Рабдовирустар- Rhabdoviridае (гректің- Rhabdos- таяқ, білік деген сөзінен
9. Буньявирустар- Bunуaviridае тұқымдасы 1973 жылдан бері белгілі. Бұл
10. Аренавирустар- Агепаvігіdае (латынның- агепа құм деген сөзінен алынған)
11. Ретровирустар- Retroviridае (латынның- геtго кері деген сөзінен алынған)
12. Реовирустар- Reoviridae тұқымдасы. Бұл тұқымдастық реовирустар деп аталуы
1.4 Вирустардың репродукциясы, генетикасы
Вирустар- адам, жануар, құс, өсімдік және бактериялардың вирус ауруларын
I фаза. Адсорбция- вирустың клеткаға жабысуы. Вирустың клеткаға енуі.
II фаза. Вирус геномының іске асуы “геномның экспрессиясы” (латынның
Адсорбция- вирустың клеткаға жабысуы. Вирус пен клетка арасындағы өзара
Вирустың клеткаға енуі- вирустың өсіп- жетілуінің келесі сатысы. Күрделі
Вирустардың өсіп- жетілуінің келесі сатысы- вирустың белоктан бөлінуі, белоктан
Транскрипция (латынның transcriptio- көшіріп жазу деген сөзінен шыққан). Бұл
Вирустардың өсіп-жетілуі (репродукция) кезінде алғашқы белоктар (құрылымсыз) соңғы белоктар
Бұл вирустар клетканың ядросында РНҚ- полимеразасының көмегімен өсіп- жетіледі.
Ревертаза ферментін 1970 жылы Балтимор және Темин, Мизутани ашты.
Трансляция- (латынның translatio- жеткізу, апару) деген сөзінен шыққан белок
ДНҚ- ды вирустар репликациясы 1953 жылы Уотсон мен Криктің
Вирус еніп, зақымдалған клеткаларда бірте-бірте вирустың нуклеин қышқылы мен
Вирус генетикасын танудың практикалық мәні де зор. Ол тірі
Рекомбинация- бұл да әр түрлі вирустардың генетикалық материалдарының алмасуы.
Классикалық және молекулалық генетикадан, ген инженерлігінің айырмашылығы- оның зерттейтіні
1.5 Ортомиксовирустар тұқымдастығы
Огthomухоvігіdае- ортомиксовирустар (лат.- огtho дұрыс, mуха- сілекей деген сөздерінен)
Тұмау вирустары дөңгелек немесе сопақша болып келеді, диаметрі 80-100нм.
Вирусологиялық және серологиялық тәсілдерге негізделген. Вирусологиялық тәсілдері вирустарды бөліп
1.6 Тұмау вирусы
Тұмау- бұл өте жұқпалы вирустық инфекция. Тұмау вирусымен ауырғанда
Әлем бойынша тұмау вирусы мен жедел респираторлық вирустық жұқпалар
Соңғы уақытта А типті (H1N1) “доңыз тұмауы” вирустары адамнан
Тұмау вирусының құстарда болатын түрі “құс тұмауы” деп аталады.
Вирустардың ішінде адамға қауіптісі Н1, Н2, Н3 және N1,
Вирустың адамнан адамға тікелей берілетініне айғақ жоқ. Сонымен қатар,
Халықты жұқпадан қорғау үшін ұжымдық қорғану шаралары, карантиндік шектеу
Қазақстанда биотехнологияның Ұлттық орталығының арнайы бағдарламасы бойынша пандемиялық тұмауға
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Вирустарды қауызын жармаған тауық балапандарында өсіру
Вирустарды өсіру үшін 2 әдіс қолданады: 1. тауық эмбрионында.
Тауық эмбрионын грипп, Ньюкасл (құс грипі), шешек, герпес, паротит
Қауызын жармаған тауық балапандарында көптеген вирустар өсіп-өне алады, өйткені
Вирусты аллантоис қуысына себу кезінде жұмыртқаның жұмыр жағын жоғары
Вирусты хориоаллантоис қабығына (ХАҚ)-қа жұмыртқаның ауа қуысы арқылы себеді.
Вирусты сарыуыз қабына себу үшін жұмыртқаның жұмыр жағын жоғары
Вирусты амнионға себуде жұмыртқаның жұмыр жағын жоғары қаратып арнайы
2. Клетка дақылдары (культуралары). Бұл әдіс вирустарды организмнен тыс
Клетка дақылдарын алу. 1) ферментпен әсер еткеннен кейінгі жеке
Вирустарды зерттеу үшін көптеген физикалық-химиялық әдістер қолданылады. Микробиология мен
Раус саркомасының вирусымен закымданған тышқан фибробластар клеткаларының дақылдарындағы пролиферация
2.2 Вирустарды анықтауда серологиялық реакциялар
Патологиялық материалды вирусологиялық зерттеулерден өткізудің соңғы сатысы ретінде вирустың
Ретроспективті анықтау үшін лабораторияға ауырған немесе ауырып жазылған малдың
Серологиялық әдістердің ауруды анықтаудағы дұрыстығы қанды жұптап тексергенде айқындала
Бейтараптандыру реакциясы (БР)- вирустың зардабын арнаулы иммунды антидене арқылы
Гемагглютинация реакциясының (ГАР) негізі вирустардың қанның қызыл түйіршіктерінің бетіне
Гемагглютинацияны тежеу реакциясы (ГАТР)- дегеніміз ауруды анықтаудың серологиялық әдісі.
Вирусты мұрын қуысы, кеңсіріктен, идентификациялаудың сызба нұсқасы
Диффузиялық преципитация реакциясының (ДПР) мәні - бір аттас тәнді
Иммунофлуоресценция реакциясы (ИФР)- люминесценция (латын сөздері- жарық және- әсер)
Нейтрализация реакциясымен (НР) вирустың түрін (идентификация) анықтау. НР- өте
Комплементті байланыстыру реакциясы (КБР)- өте ыңғайлы, қарапайым, антиденелердің бар-
Гемагглютинация реакциясының жанама түрі - ГАРЖ. Вирусқа қарсы пайда
Қазіргі кезде вирус қоздыратын ауруларды анықтау үшін коагглютинация реакциясы
3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ
Тұмау вирусының түрлерін анықтау.
Зерттеу объектісі Талдықорған қаласының тұрғындары. Зерттеу жұмысы Талдықорған қаласы
Ғылыми-зерттеу жұмысына материалды кеңсіріктен, мұрын қуысының кілегейлі бөлігіне алғашқы
Вирустың ұрықталған жұмыртқада бар екенін және онда өсіп жатқанын
3.2 Тұмау вирусының диагностикасы
Вирустың қаншалықты екенін гемагглютинация реакциясымен (ГАР) анықтау. ГАР-ның негізі
Иммунофлуоренция реакциясы (ИФР)- люминесценция (латын сөздері- жарық және- әсер)
№2 кесте
2009-2010 жыл аралығындағы Алматы облысы бойынша жедел респираторлық вирустық
Кезеңдері Зерттелген саны ЖРВЖ Тұмау
2009ж 87139 87007 132
2010ж.1жарты жылдық 24463 24453 10
2009-2010ж. эпидемиялық мезгіл 71249 71144 105
2009-2010 жыл аралығындағы Алматы облысы бойынша жедел респираторлық вирустық
№3 кесте
Талдықорған қаласы тұрғындар арасындағы тұмау вирусы мен жедел респираторлық
лабораториялық диагностикасының нәтижесі
Кезеңдері Вирусологиялық әдіс Серологиялық әдіс Иммунофлуоресценция
Әдісі
Зерттелінген материал Оң(+) нәтиже А(Н1N1)
А(Н3N2)
В Зерттелінген материал Оң(+) нәтиже А(Н1N1)
А(Н3N2)
В Зерттелінген материал Оң(+) нәтиже А(Н1N1)
А(Н3N2)
В
2009ж 166 1
1
28 28 12
2010ж
7 5
5 269 18 9 7 2
2009-2010ж. эпидемиялық мезгіл
51 32 12
Тұмау вирусы мен жедел респираторлық вирустық жұқпалардың (ЖРВЖ) лабораториялық
3.3 2009-2010 жылдар аралығындағы тұмау вирусымен ауырған тұрғындардың салыстырмалы
2009 жылы Талдықорған қаласында А типті (Н1N1) тұмау вирусымен
ҚОРЫТЫНДЫ
Тұмау вирусы- бұл өте жұқпалы вирустық инфекция. Вирустық инфекция
Ғылыми жұмыс Талдықорған қаласы Санитарлық эпидемиялық бақылау комитетінің вирусологиялық
1. 2009-2010 жыл аралығындағы Алматы облысы бойынша жедел респираторлық
2. Вирусологиялық әдіс бойынша 2009 жылы 166 зерттеуге алынған
3. Серологиялық әдіс бойынша 2009-2010 жылдарда 86 зерттеуге
4. Иммунофлуоресценция әдісі бойынша 2009-2010 жылдарда 435 зерттеуге
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Бугаев В. Грипп шагает по России, Гражд. защита.
Зуев В. А. Медленные вирусные инфекции человека и животных.
Маринич И.Г. Начало весны - сражаемся с гриппом, Фармац.
М. Х. Шыгаева., Микробиология және вирусология Алматы, 2008ж
Кильбурн Э.Д. В кн. Вирусы гриппа и грипп, 1978.
Мырзабекова Ш. Жалпы вирусология, Алматы, 1994ж
Сергеев В.А. Орлянкин Б. Т. Структура и биология вирусов
Жданов В. М., Гайдамович С. Я. Общая вирусология 2
Общая вирусология: Пер. с англ. (Лурия С., Дарнелл Дж.,
Молекулярная биология: Структура и биосинтез нуклеиновых кислот. Учеб. Для
Товарницкий В.И. Молекулярные основы биологии вирусов. М: “Наука”, 1966.
Букринская А. Г. Вирусология. М.: Медицина, (1986)
С.Лурия, Д.Даржелл, Д.Балтимор, Э.Кэмпбелл. Общая вирусология.-М: Мир,
Цилинский Я.Я. Популяционная структура и эволюция вирусов. М: “Медицина”
Лященко В.А. Дроженников Я.А. Молотковский И.М. Механизмы активизациии иммунокомпетентных
Сергеев В. А. Репродукция и выращивание вирусов животных.
Голубев Д., Солоухин В. Размышления и споры о вирусах,
Ющук Н.Пневмонии при гриппе, Мед. газ. - 2002.
Бурцева Е.И., Слепушкин А.Н., Власова Л.Н. и др. Сравнительное
Шоқанов Н. Микробиология. Алматы, “Санат”, 1977ж.
Медицинская микробиология (под ред. В.И. Покровского и О.К. Поздеева).
Гендон Ю. 3. Генетика вирусов человека и животных. М.:
Березин В.Э. Основы вирусологии: Учебное пособие-Алматы: Комплекс, 2001.
Рыс – Ұлы М., Канаев. Э.Т. Микробиология, Алматы, 2004ж
Вирусология в 3-х томах. Под ред. Филдса и др.
Шуратов И.Х., Саятов М.Х. Факторы и механизмы противирусного иммунитета.
Вирусология // под.ред. Б.Филдса. Д.Найпа и др.- М: Мир,
Тихоненко А.С. Ультраструктура вирусных бактерий. М: “Наука”, 1968.
Макаров В.В., Козлова Д. И. Профилактика вирусных болезней с/х
Иммунопрофилактика болезней животных. Пер. с нем. Н. Б. Черных.
Муравьев В.Н., Белоусова Р. В. Особенности эпизоотологии вирусных инфекций.
Гендон Ю.3. Пандемия гриппа: можно ли с ней бороться?
Свальнова В. Грипп: привет всей семье. Здоровье. - 2001.
Петров Р.В., Хаитов Р.М. Искусственные антигены и вакцины. М:
Сюрин В.Н., Фомина Н.В. Частная ветеринарная вирусология. М: “Колос”,
Вирусология. Методы. Пер. с англ Под ред. Б. Мейхи.
Соловьев В.Д., Баландин И.Г. Клетка и вирус. М: “Медицина”
Методы лабораторной диагностики вирусных болезней животных: Справочник (В. Н.
Бакулов И. А., Макаров В. В., Урванцев Н. М.
Голубев Д. Б., Ахматуллина Н. Б. Ферментативные механизмы взаимодействия
Архипов Н.И., Бакулов И.А., Соковых Л.И. Медленные инфекции животных.
Товарницкий В.И. Молекулы и вирусы. 1978.
Иммунологическая диагностика вирусных инфекций. Под ред. Т. В. Пераузе
Феннер Ф., Мак-Ослен Б., Мимис С., Сэмбрук Дж., Уай
Горскии Б.В., Нуриев Г.Г., Гумеров Н.К. Основы общей ветеринарной
В.Н. Сюрин, “Ветеринарная вирусология” (1984)
Майер В., Канда М. Невидимый мир вирусов. 1981.
Соколов М.И., Синицкий А.А., Ремезов П.И. Вирусологические и серологические
Лярски З. Диагностика вирусных болезней животных. М: “Колос”, 1980.
Сюрин В.Н., Белоусова Р.В., Фомина Н.В. Диагностика вирусных болезней
66
Материал антибиотикпен зарасыздандырылған
Тауық эмбрионына тұмау вирусы енгізілген
ГАР
Тұмау вирусы