Мазмұны
Кіріспе................................3
1. Су қорлары және олардың пайдалану проблемалары
1.1. Қазақстан су қорларының жалпы сипаттамасы..................8
1.2. Су көзін ластаушы көздер............17
1.3. Су қорын пайдалану проблемалары..............21
2. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының қазіргі экологиялық жағдайын зерттеу және
2.1. Зерттеу материалдары мен әдістері...............29
2.2.Суару мақсатында қолданылатын су сапасының
негізгі көрсеткіштері...........................31
2.3.Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының экологиялық жағдайы.............................35
2.4. Алынған нәтижелер және оларды талдау.......38
2.4.1.Теріс-Ащыбұлақ суының гидрофизикалық және гидрохимиялық көрсеткіштері....................38
2.4.2.Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының төменгі сатыдағы гидробионттары...............42.
2.4.3. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының балықтар қорының қазіргі жағдайы............................45
Қорытынды.......................49
Пайдаланған әдебиеттер тізімі...........51
Қосымша...........................53
Кіріспе
Адам баласы тіршілігінің алғашқы күнінен бастап-ақ өзін қоршаған ортамен
Даму ырғағы бір-бірімен үйлесімді байланыста жүргенде ғана табиғат заңы
Сусыз жерде тіршіліктің болуы мүмкін емес. Орта Азия мен
Ғалымдардың есебі бойынша жер шарындағы барлық суды адам баласына
Өндіріс дамыған елдердің көпшілігінде қалалар және кәсіпорындардың лас сулары,
Зерттеулер барлық аурулар да сынаппен суланғандығын көрсетті. Суды ластаудың
Қазіргі уақытта су қоймаларынан шаруашылық және тұрмыстық мақсаттар үшін
Әдебиеттегі деректер бойынша дүниеде жыл сайын шамасы 500
Бөгендік элементтердің көпшілік мөлшері су қоймалары мен су
Су қоймаларына түскен пестицидтер өсімдікке, балыққа сіңіп жиналады.
Суда ерімейтін кейбір пестицидтер мұнай өңдейтін өндіріс қалдықтарында ерігіш
Бөгендердің су қоймаларына таяу бөлігінде жүзгіш заттардың тұнбаға түсуінің
Шілде, тамыз айларында бөгендерді өсімдік басып кететіні соншалық ол
Су қоймаларының ластануы балық аулау өнімін күшті кемітеді, тіпті
Осыған орай, дипломдық жұмыстың мақсаты – Теріс-Ащыбұлақ су
Дипломдық жұмыстың мақсатына қол жеткізуде төмендегі міндеттер қойылды:
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының гидрологиялық және гидрофизикалық көрсеткіштерін анықтау.
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының гидрохимиялық көрсеткіштерін анықтау.
Су қоймасының биоресурстарын анықтау.
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасын қорғауға және тиімді пайдалануға арналған ұсыныстар
Тақырыптың көкейкестілігі - Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы Жамбыл
облысының біраз аудандарында егістік жерлерді суару мақсатында қолданылатындықтан,
Дипломдық жұмыс тақырыбының жаңалығы білімгерлік ғылыми жұмыстар ішінде алғаш
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған
1. Су қорлары және олардың экологиялық проблемалары
1.1. Қазақстан су қорларының жалпы сипаттамасы
Табиғат байлықтарының ішінде судың орны ерекше. Сусыз жер бетінде
Планетамыздағы мұхиттардың, өзен, көл, теңіздердің, мұздық-тардың, жер асты ауа
Сұйық судың құрамында біраз ерітінді заттар болады. Олар қозғалмалы
Су өсімдіктер мен жануарлардың бойында, адам ағзасының құрамында кездеседі.
Су табиғатта, су айналымы заңының негізінде таусылмайтын табиғат қорына
Сондықтанда халық арасында «Су да отырып та шөлдеп өлуге
1956 жылдан бастап осы күнге дейін республикамыздың облысында жүргізілген
Су жер шарындағы ауа райын өзгертіп отыратын негізгі күш.
Судың ағыстарының да табиғатта мәні күшті. Судың теңіздегі ағысы
Судың адам баласының күнделікті қимыл әрекетіндегі мәні де
Адам баласы суға тапшылықты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
Ауыл шаруашылығының суды қаншалықты мол жұмсайтындығына мынадай мысал келтіруге
Су өндіріс үшін көмір, мыс, темір т.б. табиғи байлықтар
Ірі жылу энергия станциялары үшін де өте көп мөлшерде
Табиғат байлықтарының қымбатты түрлерінің бір і – су. Дүние
Су - түсі, иісі және дәмі жоқ сұйық зат,
Жер бетінің 77,5%ін су алып жатыр. Су қорларына өзен,
Құрлықта жыл сайын азайып бара жатқан пайдалы кендер орнын
Гидросферадағы су қорлары төмендегі мөлшерде
1-кесте - Гидросферадағы су қорлары
Гидросфера бөлшектері Көлемі (мың м³) Үлес салмағы Айналым
Жалпы қордағы Тұщы судағы
Мұхит сулары 1.33800 9654 - 2600
Жерасты сулар 23400 1,69 - 2000
Олардың ішіндегі тұщы сулар 10530 0,76 30,06 880
Топырақтағы ылғал 16,5 0,001 0,047 1
Таудағы және поляр шеңберіндегі мұздар 24064,1 1,74 68,7
Жерасты көп жылдық мұздар 300 0,022 0,857 10000
Көл сулары 176,4 0,013 - 17
Оның ішіндегі тұщы сулар 91 0,007 0,26 -
Оның ішіндегі тұзды сулар 85,4 0,006 - -
Батпақ сулар 11,5 0,0008 0,03 5
Өзен сулары 2,1 0,0002 0,006 бір жылда 32 рет
Биологиялық сулар 1,1 0,0001 0,003 -
Атмосферадағы ылғал 12,9 0,001 0,037 Бір жылда 64 рет
Гидросферадағы барлық сулар 1,385985 100,0 - 2400
Оның ішіндегі тұщы сулар 35029 2,53 100,0 -
Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың тантал-ниобиттің, цирконийдің,
Теңіз суында минералды заттар аз емес. Ондағы ас
Теңіз су толқындары, әсіресе көтеріліп жағадан шыққанда және кері
Адамдар көп тұратын, өнеркәсібі мен ауылшаруашылығы өркендеген аудандарда тұщы
Қазақстан Республикасы да тұщы су қоры тапшы елдер қатарына
Республика территориясында ұзындығы 10 км-ден асатын 8 мыңнан астам
Егістіктер мен шабындықтарды суландыру, өнеркәсіпті және тұрмыстық қажетті сумен
Қазақстанда көлемі 1 гектардан асатын 48262 көл бар. Олардың
Көлдердің ішіндегі ең үлкені Балқаш, ұзындығы 605, ені 74
Екінші орында Алакөл ұзындығы 104, ені 52 км, су
Барлық көлдердің су көлемі 190 км³, оның ішінде тұщы
Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгеттер мен бөгендер бар. Олардың
Бөгендер негізінен өнеркәсіп орталықтарын су және электр қуатымен қамтамасыз
Қазақстанда екі теңіз бар. Арал теңізі, ұзындығы 428 км,
Каспий теңізінің Қазақстан жеріндегі ұзындығы 2430 км, теңіздің ең
Мұнай, натрий сульфаты, микробалит және эпеолит тұздары өндіріледі. Ақтау
Қазақстандағы жер асты сулардың маңызы үлкен. Олар тау жүйелерінде,
Жыл сайын қосылатын су мөлшерлері 40 млрд. м³ шамасында
Жерасты суларының ішінде әр түрлі ауруларды емдеуге жарайтын шипалы
Соңғы жылдары әсері күшті радиоактивті, көміртек, темірлі, азотты, сілтілі
Жер жүзінде қазірдің өзінде тұщы су тапшылығы байқалуда.
Қазір 50 елде тұщы су жеткіліксіз. Сондықтан да адамдар
1973 жылы Қазақстанның Ақтау қаласында тәулігіне 100 мың
Күн сәулесімен жұмыс істейтін қондырғыларды пайдаланып Ресейдің Краснодар
Ащы суларды әлсін-әлі қолдан мұзға айналдырып, қайтадан пайдаланып тұщытуға
Мұхит бетінде қоңыр немесе көгілдір түсті дақтар көрінеді.
І.2.Су көзін ластаушы көздер.
Өндірістік және тұрмыстық қажеттерге жыл сайын 600-700 м³
Қалдық суларды қанша тазалағанмен 10-20 процент шамасында ластаушы заттар
Өндірістік технологияның жаңаруына қарамай, ХХ ғасырдың аяғында қалдық сулар
Ауыз су мәселесі Рейн өзені жағалауында орналасқан Швейцария, Бельгия,
Жапонияның «Тиссо» химиялық компаниясының зауыттары Сосю аралығындағы Миномата шығанағына
«Миномата» ауыруына шалдыққандардың сынап қалдықтарымен уланғаны дәлелденген соң «Тиссо»
Су көздерін таза ұстау мәселесі бізде де оңып тұрған
80-шы жылдары Жамбыл облысының химия кәсіпорындарында бірнеше рет
Қарағанды облысында Нұра өзені сынап қалдықтармен уланып адамдар мен
Жайық өзеніне Ресей мен Қазақстанның химия, металлургия және мәшине
Ертіс өзені мен оның салалары Шығыс Қазақстан, Семей, Павлодар
Сырдария өзені Өзбекстан мен Қазақстанның мақта, күріш егістіктерінен, химия
Теңіздер мен көлдердің де экологиялық жағдайлары өте ауыр Арал
Соңғы жылдары суды, өндірістік, тұрмыстық қажеттіне және ауыл шаруашылығына
Мысалы, 1 тонна болат қорытуға 300 г су қажет
1 тонна бидай өндіруге 1500 г, күріш өсіруге 4000,
Коммунальды – тұрмыстық қажетке қалада бір кісіге тәулігіне
Өндірістік қалдықтарда сода, күкірт қышқылы, азотты тыңайтқыштар, түрлі металл
Қала көшелерімен ағатын суларда тетроэтилқорғасын, күкіртті қосындылар, ауыру тарататын
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары қалдықтарында минералды тыңайтқыштар, уытты пестицидтер көп.
Алдерин, диоксин, ДДТ, хлоридан сияқты пестицидтер, құрамында сынап пен
Су көздері жылудан да ластанады. Электр станциялардың жылы
І.3.Су қорын пайдалану проблемалары
Су жер бетіндегі өмірдің барлық түрлерін сақтап қалуда өте
Қазақстан Республикасының су кодексі 1993 жылы наурыз айының 31
Кодексте қойылған негізгі міндет – су қорларын ластанудан, таусылудан
Су қорлары мемлекет меншігіндегі бүкіл халықтың байлығы болып табылады.
Еліміздің су қорлары өзендерден, көлдерден, бөгендерден, жерасты суларынан, мұздардан
Республиканың Министрлер Кабинеті су қорларына иелік етеді, оларды пайдалану,
Жергілікті жерде су қорларын пайдалану мен суару мәселері
Халықты ауыз сумен қамтамасыз етіп, тұрмыстық қажетті өтегеннен кейін,
Кодексте мына құрылыстарды іске қосуға тыйым салынған:
қалдық суларды тазалайтын қондырғылары жоқ жаңа салынған немесе жөндеуден
су тасқынынан, жайылуынан, батпақтанудан, ащыланудан сақтайтын шамалар жасалмаған каналдарды,
су қабылдағыштары жоқ су ағызу жүйелерін;
балық өтпейтін жабдықтары жоқ су тартатын қондырғылар;
тасқын суларды өткізіп жібере алатын жабдықтары жоқ гидротехникалық ірі
су шашырап төгілмейтін қондырғылары және санитарлық сақтану аймақтары жоқ
су қоймалары құрлысы толық біткенше оларға су жинауға тыйым
Құрылыс жұмыстарын, арна тереңдету және кеңейту, жер бұрғылау,
жұмыстар жүргізу, пайдалы кендерді қазу, су өсімдіктерін жинау, кабель
Су пайдаланушылар суды ұтымды және үнемді жұмсауға сапасын төмендетпеуге,
Аса қымбат су көздері ерекше бақылауда болып, оларды таусылудан
Өндірістік, коммуналдық-тұрмыстық қалдықтарында ластаушы заттар шектеулі-рұқсат етілген мөлшерден артық
Ауыз су қорларымен басқа да су қорларын күзет
70-ші жылдардан бастап Қазақстанда суды пайдаланудың және қорғаудың
Су қорларын пайдалануды реттеу үшін әрбір ірі су көздерін,
Кіші өзендерді қорғауға да көп көңіл аудару қажет. Қоршаған
Су кодексінде суды мөлшерден тыс жұмсаған, шашып-төккен, қорғау және
Екінші мысал ретінде 1 май химия зауытының (Ресей) айналмалы
Қаланың басқа кәсіпорындармен бірлесіп жүргізген айналмалы су жүйесі,
Алдағы уақытта ластанған қалдық суларды өзенге, көлге, су қоймаларына
Ғарыш кемелерінде қолданылып жүрген суды қайтадан қалпына келтіру жүйесі
Су қорларын үнемді пайдалану кезек күттіртпейтін мәселе.
Егістік пен шабындықтарды суландыруда шығын көп. Инженерлік есепсіз қазылған
Табиғи батпақтар туралы да көптеген түсініспеушіліктер бар. Оларды зиянды
Кіші өзендердің жазда кеуіп қалуы, су тасығанда бой бермей
1993 жылы көктемде Қазақстанның батыс облыстарында болған Ойыл, Жем,
Күрт өзені арнасынан шыққанда мыңдаған тонна минералды тыңайтқыштар Күрт
Алматы қаласының қалдық суларын жинайтын Сорбұлақ көлі де Іле
Іле өзеніндегі бөгет пен Қапшағай су қоймасы да ойланбай,
Аса өзені Қазақстан мен Қырғызстан шекаралары маңындағы Қапшағай
Жамбыл облысындағы ағын суды пайдаланудың мынадай ерекшеліктерін атап өткен
2. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының қазіргі
2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері
Орындалып отырған дипломдық жұмыстың тақырыбы мен мақсатына сай жүргізілген
Судың жалпы кермектігін негізінен ондағы кальций, магний (кейде Fe,
Судың перманганаттық тотыққыштығы 26449. 2-8 бойынша 3 мг/л-ден аспауы
Судың құрамындағы нитраттар мөлшері Мемлекеттік Стандарт 18826-73 бойынша
Сульфаттар Мемлекеттік Стандарт 4389-72 бойынша анықталды. Бұл минералдық заттардың
Фторидтер мөлшері зерттелген су сынамаларында Мемлекеттік Стандарт 4386-89 бойынша
Хлоридтер суда хлорлы натрий күйінде жиі кездеседі. Олар органикалық
Суды бактериологиялық зерттеу Жамбыл облыстың СЭС көмегімен жүргізілді. Теріс-Ащыбұлақ
Су қоймасының балықтар қоры және келесі жылдарға ауланатын балық
Планктон сынамалары алдын-ала белгіленген орындардан N 64 газ
Бентос сынамасы аумағы 1/40 м² Петерсон құралымен алынып, N
Нектобентос диаметрі 3 мм болып келген ұсақ торлы аумен
Ихтиофаунаны аулауда арнайы анықталған орындарда (10 орын) әр
Теріс және Аса өзендерінің 2003-2006 жылдардағы су шығыны
2.2. Суару мақсатында қолданылатын су сапасының негізгі көрсеткіштері
Жер үсті суларының сапалық химиялық құрамына көптеген факторлар әсер
СНиП 2.04.02 – 84 (ҚНжЕ)-ке сәйкес сумен қамтамасыз етуге
Аз лайланған сулар – қалқыған заттар мөлшері 50 мг/л-ге
Орташа лайланған сулар – қалқыған заттар мөлшері 50-25
Лай сулар – қалқыған заттар мөлшері 250-1500 мг/л
Өте лай сулар – қалқыған заттар мөлшері 1500 мг/л
Ал судың түсін қамтамасыз ететін гумусты заттардың мөлшері
бойынша сулар төмендегі түрлерге бөлінеді.
Түсі аса өзгермеген сулар - 35°-қа дейін
Түсі орташа мөлшердегі сулар – 35 -120°-қа дейін
Түсі қатты өзгерген сулар - 120°С жоғары.
Өзен суларының химиялық құрамы жыныстық табиғатына
байланысты болып келеді. В.И.Вернадский табиғи су көздерінің 485 түрінің
Тұзсыз сулар – тұзының мөлшері 1 г/л дейін;
Тұздылау сулар – тұзының мөлшері 1-10 г/л;
Тұзды сулар – тұзының мөлшері – 10-50 г/л;
Өте тұзды су – тұзының мөлшері – 50 г/л
Тұщы өзен сулары ондағы тұздардың мөлшері бойынша төмендегідей 4
топқа бөлінеді:
Тұзы аз сулар – құрамындағы тұз мөлшері – 200
Тұздылығы орташа сулар – құрамындағы тұз мөлшері – 200-500
Тұзды сулар – құрамындағы тұз мөлшері – 500 -
Өте тұзды сулар – құрамындағы тұз мөлшері – 1000
Табиғи су көздерінде кездесетін немесе оларды өңдеген кезде қосылатын
5-кесте - Табиғи сулар құрамындағы химиялық заттардың
нормалық мөлшері
№ п/п Химиялық заттар Норма мг/л дейін
11 Алюминий (AL) 0,5
22 Бериллий (Be) 0,0002
33 Молибден (Mo) 0,25
44 Мырыш (As) 0,05
55 Нитраттар (NO3) 45
66 Қорғасын (Pb) 0,03
77 Селен (Se) 0,001
88 Стронций (Sr) 7
99 Фтор (F) 1,2
Судың құрамында кездесетін немесе суды өңдеуде қосылатын, оның органолептикалық
6-кесте - Судың құрамында кездесетін немесе оны өңдеуге
қосылатын химиялық заттардың нормалық мөлшері
№ п/п Көрсеткіштер Нормалық мөлшері
11 Сутектік көрсеткіш (Рн) 6-9
22 Темір (Fe), мг/л 0,3
33 Жалпы кермектік мгэкв/л 7
44 Марганец (Mn), мг/л 0,1
55 Мыс (Cu²+), мг/л 1
66 Қалдық полифосфаттар (PO4³-), мг/л 3,5
77 Сульфаттар (SO4²-), мг/л 500
88 Құрғақ қалдық, мг/л 1000
99 Хлоридтер (Cl-), мг/л 350
110. Цинк (Zn²+), мг/л 5
Ал судың органолептикалық қасиеттері төмендегі талаптарға сай болуы керек
7- кесте – Судың органолептикалық көрсеткіштері
№ п/п Көрсеткіштер Нормалық
мөлшері
11 20°С және 60°С-қа жылытқандағы иісі, балл 2-дейін
22 Дәмі, балл 2-дейін
33 Түсі, градус 20°-дейін
44 Лайлығы, мг/л 1,5 дейін
Санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органдарымен келісе отырып, су тасқындары (көктем) кезінде
2.3. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасына жалпы сипаттама
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы Теріс өзенінде Жуалы ауданының Бауыржан Момышұлы
Су қоймасы 1963 жылы Қаз. ССР су шаруашылығы министрлігінің
Су қоймасының аймағында климат өте континентальды, яғни жазы өте
Ауаның орташа жылдық температурасы +6,4°С, ең суық ай қаңтар
Теріс өзенінің бассейінінде орташа есеппен жылына 295 мм жауын-шашын
Су қоймасы сейсмикалық аймақта орналасқан. Оның акваториясында Оңтүстік бағыттағы
Қойманың сол жағалауы солтүстік бөлігінде аздаған цементті сланец және
Жыныстар күрделі жинақталып, күрт қабаттар түзе, жарықшақтана орналасқан. Жыныстардың
Теріс өзені алабының оң жағы және қойманың аяқ жағының
Гидрологиясы жағынан су қоймасының аймағы негізінен ірі сынық тастар
Аллювийлі ағыс оңтүстік жағында Талас Алатауы жотасының бөлігінен, ал
Тереңдігі 2 метрге дейін болып келетін таяз жерлері ПТУ
Су қоймасының акваторийінде ешқандай өсімдік өспейді. Су қоймасы негізінен
Су қоймасы кейбір көпжылдық реттеу элементтерін қоса есептегенде, маусымдық
Су қоймасы оқшау пайдаланылады. Теріс өзені өзінің бастауын Қаратаудың
Теріс өзенінің су жинау аймағы бөгет жақтауына дейін 1430
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы маусымдық реттелетін су көзіне жатады. Қойманың
ұзындығы - 11 км;
максимальды ені 6,7 км, орташа ені – 3км;
максимальды тереңдігі (жоба бойынша) – 28,2 м,
максимальды мүмкін тереңдігі (нақты жобадағы деңгейден) - 26м;
көл айнасының ауданы – 24 км²;
таяз жерлерінің ауданы - 6 км²;
толық көлемі 158 млн. м³, пайдалы көлемі -156
жағалауының ұзындығы 40 км.
Су тасығанда су қойманың сол жағынан бетон су ағызғыш
Қоймаға су жинайтын қондырғы бөгет жақтауынан 31 км төмен,
Алғашқы (1947-1963 жылдар) жоба бойынша су қоймасы сумен
Балық өсіру де жобаланбаған, себебі су қоймасы реттеулі жағынан
2.4. Алынған нәтижелер және оларды талдау.
2.4.1. Теріс-Ащыбұлақ суының гидрофизикалық және гидрохимиялық көрсеткіштері
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы Жамбыл облысындағы Ақсу (Теріс) өзенін Күйік
Су қоймасының жұмыс істеу тәртібі төмендегідей:
су қоймасының толтырылуы – қараша, ақпан айларында;
судың максималды мөлшері – наурыз, сәуір;
судың пайдаланылуы – сәуір, тамыз;
судың минимальды мөлшері – қырқүйек, қазан айларында
Су қоймасының қазіргі максимальды тереңдігі 14 м, орташа
Су қоймасы аймағында жауын-шашынның жылдық мөлшері
Соңғы бірнеше жылдар бойы ауаның орташа жылдық температурасы +12°С
Судың жобаланған режимде (тәртіпте) толтырылуы және пайдалануы тұщы
Теріс-Ащыбұлақ суының температуралық және химиялық режимдерінің қолайлы болып келуіне
Су қоймасының гидрологиялық көрсеткіштері оған келіп құятын және
Теріс өзендерінің су шығыны мен деңгейі №7-8 кестелерде
Су шығыны деп өзен суының көлденең кесіндісінен 1 секундта
Q = F · Vop.
Мұндағы Q – су шығыны, м³/сек
F – өзен суының көлденең кесіндісінің ауданы, м²
Vop – ағыстың орташа жылдамдығы, м/сек
Осы формуланы пайдаланып су шығынының орташа айлық және орташа
Теріс өзеннің су шығыны (кесте 5) наурыз, сәуір айларында
Теріс өзеннің деңгейі оның қоректенуіне байланысты өзгеріп отыратындығы белгілі.
Аса өзенінде су шығыны мен су деңгейінің наурыз айынан
Теріс-Ащыбұлақ суының 2003 жылдың қаңтар, ақпан, наурыз және сәуір
Теріс-Ащыбұлақ суының жалпы минералдануы 2003 жылдың қаңтарынан сәуіріне дейін
2.4.2. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының
төменгі сатыдағы гидробионттары.
Зоопланктон. Зерттелген кезеңде су қоймасындағы зоопланктонның түрлік құрамы 11
Жүргізілген бақылаулар нәтижесінде биылғы жылдың қыркүйек айында су көзінің
Гидробионттардың жалпы саны 76,8 мың экз./м³. Саны жағынан коловраткалар
Орталық бөлігіндегі 3 метрлік тереңдік қабатындағы планктофаунаның саны 2
Бөгет аймағында, 5 метрлік тереңдік қабатында, су қоймасының
Зоопланктонның орташа саны 139,6 мың экз./м³, биомассасы –
Макрозообентос. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының түбінің фаунасы 1999 жылдың
Бентос организмдерінің орташа саны, шаян тәрізділерді есептемегенде 800 экз./м²
Сырдарияның төменгі ағысында эндемик болып саналатын Түркістан шаяны, 60-жылдардың
Түркістан шаянының саны Мыңшұңқыр көлінде 4,4 дана/м², Жартаста 3,8
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасында P. kessleri шаянының (Түркістан
2.4.3. Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының балықтар қорының қазіргі жағдайы
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының ихтиофаунасы балықтың 8 түрінен тұрады:
Балық қоры 2005 жылы күзде анықталды. Балық қорын анықтауда
Есептеу жұмыстары төмендегідей формула арқылы жүргізілді:
N = Q · S/ С
N – балықтар саны немесе биомассасы, мың дана/тонна
Q – аулау нәтижесінде анықталған орташа саны, дана
S - зерттеу кезіндегі су қоймасының ауданы, га
C – балық ауланған аймақ ауданы, га
K – ауланғыштық коэффициенті, біздің қолданған
P – балықтың ауға түсу мүмкіндігі.
Бес бақылаулық тор тастау нәтижесі бойынша анықталған негізгі кәсіптік
ҚазБШҒЗИ-ның бақылау тәртібімен тура сандық есептеу әдісін (тура санау)
Мөңке балық – кәсіптік мақсатпен ауланған балықтар ішіндегі бұл
Сазан - су көзінің бүкіл акваториясында кездеседі, биотоп бойынша
Сазан шабақтарының арнайы аумен ауланған саны 0,15 дана/м² құрайды,
Сазан популяциясының ересектерінің кәсіптік қоры 2002 жылы саны бойынша
Табан балық – су көзі акваториясына толық таралған, негізінен
Табан балық бірқалыпты өседі, 6 жасында салмағы 720 г
Арнайы аумен ауланған табан балық шабақтарының саны 0,09 дана/м²-қа
Балықтың бұл түрінің ересектерінің кәсіптік қоры 1999 жылы саны
Көксерке – су қоймасының бүкіл биотоптарында тіршілік етеді, терең
Арнайы аумен ауланған жас шабақтарының саны 2002 жылы 0,68
Дөңмаңдай – Теріс-Ащыбұлаққа кейін жіберілген балық. Оның саны
2002 жылы балықтың бұл түрінің саны 0,5 мың данаға
Плотва және қызыл қанат балық – ұсақ балықтар. Олардың
Плотва мен қызыл қанат балық 3-4 жасында жыныстық жағынан
Плотва мен қызыл қанат балықтары орташа жылдамдықпен өседі. Алғашқы
Плотва шабақтарының су қоймасындағы саны 2,07 дана/м², қызылқанат балық
Плотваның кәсіптік қоры саны жағынан 13,0 мың дана болса,
2005 жылға плотва мен қызылқанат балықтарының әрқайсысы
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасында 2005 жылы ауланатын кәсіптік балықтың мөлшері
Қорытынды
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы 1963 жылы Жамбыл облысындағы Теріс өзенін
Су қоймасының максимальды тереңдігі –14м, орташа тереңдігі –8м.
Қоймаға құятын Теріс өзенінің су шығыны және деңгейі мамыр
Теріс-Ащыбұлақ суының органолептикалық қасиеттерінен иісі, дәмі, түсі РШМ төңірегінде
Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы суының гидрохимиялық көрсеткіштерін зерттеу, олардың рұқсат
Осы нәтижелерге сүйеніп, Теріс-Ащыбұлақ су қоймасының суы ауылшаруашылығында суландыру
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Айменов А.Г., Панасенко И.М. Охрана окружающей среды и экономический
Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы.
3. Бочевер Р.М., Ордовская А.А. Гидрогеологическое обоснование защиты подземных
4. Водный баланс озер и водохранилищ Казахстана. Ежемесячный
гидрологический бюллетень. - А., 2001. - 60-70с.
5.Дружинин И.П. Жизнеемкость и экология. Институт водных и экологических
6. Коблицкая А.Ф. Определитель молоди пресноводных рыб.
Комплексное использование и охрана водных ресурсов. Учебное
пособие для ВУЗов./ Под редакцией О.Л.Юшманова. М,
Кушнаренко А.И., Лугарев Е.С. Оценка рыб по уловам
пассивными орудиями лова.// Вопросы ихтиологии .- А.., 2000.,
Қазақстан Республикасының Су Кодексі. - А., 1993. -80-90с.
Лагутин Е.И. Модель для совместного прогноза подземных и поверхностных
Мамбетказиев Е., Сыванбеков Қ. Табиғат қорғау. Қайнар,
Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологических
Национальный доклад о состоянии окружающей среды Республики Казахстан. 1994.
Определитель пресноводных безпозвоночных. Л., Гидрометеоиздат, 2001. -
Павловский Б.С. Экономические и социальные проблемы агромелиорации. – М.,
Рекомендации по оценке и восстановлению качества вод бассейна реки
Руководство по методам гидробиологического анализа поверхностных вод и
Рациональное использование природных ресурсов и охрана окружающей среды. Сборник
Сағымбаев Ғ. Экология негіздері. Алматы, 1995. -60-65с.
Смагин В.Н. Курсовое и дипломное проектирование по сельскохозяйственному водоснабжению.
Сечин Ю.Т. Методические указания по оценке численности рыб
Тілемісов Х. Ауылшаруашылығы сөздігі. - А., 1992.
Фурсов В.И., Ергалиев Т. «Общая экология». Алматы, «Білім», 1996
80
10