ЖОСПАР
Кіріспе 2
I Бөлім. Мемлекет шығыстарын ұйымдастыру 6
1.1 Мемлекет шығындарын шектеудің аса маңызды критерийлері 7
1.2 Экономиканы қаржыландыру 10
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін бөлу
2.1 Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың қағидалары 15
2.2 Қазақстан Республикасында бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік
III Бөлім. Шығыстар құрылымын әзірлеудегі кезеңдер 23
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер 27
Кіріспе
Мемлекеттің шығыстары - бұл мемлекеттің жұмыс істеуімен байланысты
Мемлекеттің шығыстары - мемлекеттің қаржы саясатының маңызды құралы,
Шығыстардың диалектикасы «өзгерістер» ұғымында қаралғанға ұқсас болып келеді.
1. Ақша қаражаттарын олардың, мақсатты арналымы бойынша пайдалану,
2. Айырбас процесінде қаражаттарды нақтылы жұмсаудан бөлгіштік сипаттағы
Бұл екі аспект «шығыстар» ұғымының оның «шығындар» ұғымына
Мемлекеттің шығыстары мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттің
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі жүйесінде (нарықтық және әкімшіл-әміршіл)
Мемлекет шығыстарының құрамына мемлекеттік бюджеттің, мемлекеттік бюджеттен тыс
Мемлекеттік сектордың кәсіпорындары шығыстарының құрамына мыналар кіреді:
өндірістік, шаруашылық - пайдалану қызметімен байланысты шығындар;
ұлғаймалы ұдайы өндіріске (негізгі құрал - жабдықтарға және
бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер;
көтермелеу және ынталандыру қорларына аударылатын аударымдар.
Шығындардың бірінші тобы қорлардың (капиталдардың) ауыспалы айналымымен байланысты
Басқа категориялардың арасында мемлекет шығыстарының жайы мемлекеттік меншіктің
Мемлекет шығыстарының басым бөлігі қоғамдық тауарды, игіліктерді және
Бағыттары мен мақсатты арналымы бойынша шығыстардың барлық түрлерінің
I Бөлім. Мемлекет шығыстарын ұйымдастыру
Мемлекеттің шығыстарын ұйымдастыруға оларды болжау, сондай-ақ оларды қаржыландыру
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландырудың мақсатты сипаты мемлекеттің қаражаттарын қатаң
Мемлекеттің шығыстарын қаржыландырудың қайтарусыз сипаты берілген ресурстарды (кредит
Дамуды жоспарлар мен болжамдардың орындалуына қарай қаржыландыру қаржы
Ресурстарды пайдалануда үнем режимін сақтау - мемлекеттің шығыстарын
Мемлекет шығыстарының жеке түрлері экономикалық маңызы мен мазмұны
1.1 Мемлекет шығындарын шектеудің аса маңызды критерийлері
Мемлекеттің шығыстарын шектеудің (айырудың) аса маңызды критерийі материалдық
1) материалдық өндіріспен тікелей байланысты және өндірістік сфераға
2) қызметтің өндірістік емес сферасындағы шығыстар;
3) мемлекеттің резервтерді жасау шығыстары;
Шығыстардың бірінші тобы мемлекеттің шаруашылық қызметімен шартталған және
Мемлекет шығыстарының екінші тобы қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
Өндірістік емес сфераның қажеттеріне жұмсалатын шығыстар тұтыну қорына
Үшінші топтың мемлекет шығыстары - мемлекеттік резервтерді жасау
Предметтік (мақсатты) белгісі бойынша мемлекеттің шығыстары экономикаға, әлеуметтік
Аумақтық белгісі
Салалық белгісі бойынша материалдық өндіріс сферасында мемлекеттің шығыстары
Мемлекеттің шығыстары қаражаттарды ең жоғарғы тиімділікпен пайдаланған жағдайда
І. Шаруашылық есептегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қаржыландыру меншікті
Ерекше жағдайларда әдіс ретінде айналысқан қолма-қол ақша шығару
Бюджеттік қаржыландырудың мынадай нысандары қолданылады: демеуқаржы, субвенциялар, субсидиялар.
Демеуқаржылар кезінде ақша қаражаттары қайтарусыз тәртіппен бюджет пен
Субвенциялар - халықты әлеуметтік қолдауы қамтамасыз ету жөніндегі
- Субсидиялар - үлестік негізде белгілі бір шараларды
Аталған нысандар (оларды қалыпты жүзеге асырған жағдайларда) трансферттік
1.2 Экономиканы қаржыландыру
Экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар - бұл өндіріс көлемінде
Экономикаға жұмсалатын шығыстарда басты орынды ұлттық шаруашылықтың салаларының
1) құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;
2) жабдық, сайман, аспап сатып алу шығындары;
3) өзге күрделі жұмыстар мен шығындар (жобалау-іздестіру, геологиялық-барлау
4) жаңа салынып жатқан кәсіпорындар үшін кадрларды даярлауға
Күрделі жұмсалымдар мыналардың есебінен қаржыландырылады:
1) шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттары;
2) банктердің ұзақ мерзімді кредиттері;
3) халықтың жинақ ақшасы (тұрған үй құрылысына);
4) бюджеттен қаржы бөлу,
Кәсіпорындардың меншікті қаражаттарының үлесі өсіп келеді, бұл шаруашылық
Жөндеуге жұмсалатын шығыстар табиғи тозған және сапалық ескірген
II Бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін бөлу
Бірнеше жыл бойғы мемлекеттің қаржылық дамуы үшін экономикалық
Өз кезегінде мемлекеттік шығыстар мемлекеттің қызметтеріне байланысты ақшалай
Мәселен, Азия Даму Банкі мемлекеттік шығыстар менеджменті
- мемлекеттік инвестициялар бағдарламаларын қайта қарау;
- орта мерзімді үш жылдық шығыстар бағдарламасының шеңберін
- мемлекеттік қарыз үлесін
- қаржы және қаржыға қатысты заңдарды дайындау және
- ішкі аудит жүйесін жетілдіру;
- мемлекеттік қаржы есебі жүйесіне мәлімет базасын құруда
Жобалы цикл идеясы Батыc және Шығыс Еуропа мемлекеттерінің
Мемлекеттік секторды реформалауда басқару процесіне және басқа да
Мемлекеттік сектор қорларын пайдалану тиімділігі мен олардың нәтижелерін
1. қаржылық тәртіп;
2. экономиканың басым
3. ресурстарды тиімді пайдалану (операциялық тиімділік).
Мемлекеттік шығыстар менеджменті жоғарыда аталған мақсаттар мен міндеттерге
1. Мемлекеттік шығыстар жүйесін дауыс арқылы құру. Бұл
2. Кепілді ережелер мен талаптарды қатаң сақтау саясатына
Ақпараттық жариялық және мемлекеттік қаржыларды жұмсау аясындағы саясатты
Өз кезегінде, жариялық мағынасы:
а) бекітілген бюджеттер мен олардың орындалу есептерін ашық
б) бюджет жобалары соның ішінде мемлекеттік биліктің заң
Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мұндай саясат сайлаушылардың
4. Системалық жүйе, классификациялық жүйенің бөлімдерінде
Кесте 1
Мемлекеттік шығыстар менеджментінің
мақсаттары мен әдістері
Элементтер Мақсаттары Шаралар
Қаржылық тәртіп Бюджеттік қаржыларды
Бөлу тиімділігі Дамудың
дайындауда және белгілі бір жеке сапа стандарттары жүйесін
Операциялық тиімділік
Дер кезіндегі бюджеттік төлемдер саясатындағы тиімділік. Көп деңгейлі
Экономикалық қызмет, мемлекеттік органдар, жүргізілетін
Жоғарыда көрсетілген элементтер, мақсаттар мен әдістер кейбір жағдайларда
2.1 Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың қағидалары
Салықты-бюджеттік орталықсыздандырудың классикалық теориясының негізгі қағидаларын Оутс қалаған
2 кестеде бюджеттік жүйе 1 деңгейлері арасында шығыс
Ары қарай қоғамдық тауарлар (құндылықтар) мен қызметтер «қоғамдық
Кесте 2
Бюджеттік жүйе деңгейлері арасында шығыс өкілеттіктері мен функцияларын
Шығындар мен функция статьялары Саясат,
Қорғаныс
Ф
Ф**
Жалпы ұлттық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Халықаралық
қатынастар
Ф
Ф
Жалпы ұлттық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Халықаралық сауда
Ф Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Аймақтық сауда
Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Тұрғындарға
трансферттер Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
Кәсіпорындар
мен салаларға
субсидиялар Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер мен қайта бөлу
Иммиграция
Ф
Ф Аймақтық
өнеркәсіптік саясат
Жұмыссыздықтан
сақтандыру Ф
Ф Жалпы
көлемдегі тиімділіктер мен қайта бөлу
Салықты-
бюджеттік саясат Ф,А
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен
Экономикалық
қызметті реттеу
Ф
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен шығындар
Табиғи ресурстар
Ф
Ф,А,Ж
Жалпы
көлемдегі тиімділіктер
мен шығындар
Қоршаған орта
Ф,А,Ж
А,Ж Координация
мүмкіндігі
Өнеркәсіп
және ауыл
шаруашылығы Ф,А,Ж
А,Ж Жалпы ішкі нарықты
қорғау
Білім
Ф,А,Ж
А,Ж Ішкі
дамуына ықпал өтеді
Денсулық сақтау
Ф,А,Ж
А,Ж
Жалпы
тиімділіктер
шығындар
Әлеуметтік қамсыздандыру Ф,А,Ж А,Ж
Полиция
А,Ж
А,Ж
Аймақаралық маңызды
сыртқы әсерлер
Сумен
қамтамасыз ету,
канализация
қалдықтарды
тазалау Ж
Ж
«Табиғи
трансфертттер
Өртсөндіру
күзеті
Ж
ж
«Табиғи
трансферттер
Саябақтар мен
қоғамдық
демалыс
орындары Ф,А,Ж
А,Ж
Көбіне
көлемдегі тиімділіктер
Федералды маңызы бар жолдар
А,Ж
Көбіне
көлемдегі тиімділіктер
Аймақтық
жолдар А
А,Ж
Көбіне
биліктің функциялары, алайда ұлттық немесе аймақтық
Жергілікті
жолдар ж
Ж
Аймақтық көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Қаржылай көмек Ф,А Ф,А
Жергілікті көлемдегі тиімділіктер мен шығындар
Өз мақсаттарына жетуге бюджеттік трансферттер
Іс жүзінде заңдылықтарға сай Қазақстан Республикасындағы шығыс өкілеттіктерінің
2-ші және 3-ші кесте мәліметтерін салыстыру, Қазақстан Республикасындағы
2.2 Қазақстан Республикасында бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік
Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастарда субвенция мен бюджеттік алымдар
Кесте 3
Басқарудың түрлі деңгейлері арасындағы міндеттерді бөлу
Шығындар Үкімет Облыс Аудан
Қорғаныс 100% жуық Кейбір жергілікті объектілер мен қызметтер
Әділет және ішкі қауіпсіздік 100% жуық -
Сыртқы экономикалық байланыстар 100% - -
Білім Университеттер мен ғылыми-зерттеу институттардағы барлық шығындар. Кейбір
Мәдениет пен саябақтар Ұлттық мұражайлар. Ұлттық театрлар. Барлық
Денсаулық сақтау Үшінші санаттағы кейбір ауруханалар мен медициналық
Жолдар Барлық жол құрылыстары. Мемлекеттік маңызы бар жолдарды
Қоғамдық көлік Жол, әуе және темір жол көліктері.
Өрт сөндіру күзеті
Өрт сөндіру күзетінің көптеген қызметтері Бұл деңгейде ерікті
Кітапханалар Ұлттық кітапханалар - көптеген жергілікті кітапхана қызметтері
Полиция қызметтері - - -
Санитарлық жағдай Инфрақұрылымға капитал салу Пайдалану және жөндеу
Сумен қамтамасыз ету мен канализация Күрделі объектілер Пайдаланушыларға
Коммуналдық қызметтер (газ, энаргия, отын)
Пайдаланушыларға үлестік дотациялар
Тұрғын үй
Ұстау және аз көлемдегі құрылыстар
Әлеуметтік қамсыздандыруға өтемақы төлемдері Зейнетақылар, жұмыссыздыққа байланысты төлемдер
Жетімдерге, қарттар үйіне және басқа түрдегі жағдайы төмен
Қоршаған орта Қоршаған ортаны қорғаудың ұлттық проблемалары Қоршаған
Қазіргі бюджетаралық қатынастар механизмін талдау нэтижелері көрсетіп отырғандай
Түрлі билік деңгейіндегі бюджеттер арасандағы қарым-қатынас механизмін келесі
- облыс және аудан аумағында қалыптасатын қаржы ресурстарының
- аймақтардың минималды бюджеттік қамтамасыздану нормативтерін ары қарай
- жеке бюджеттік қаржылардың төменгі шекті деңгейін анықтау:
- аймақтардың құқықтары мен міндеттерін, соның ішінде жергілікті
Бюджеттік рәсім (процесс) әдетте бюджет қызметінің төрт сатысын
- бюджет жобасын жасау;
- бюджетті қарау мен бекіту;
- бюджеттің атқарылуы (орындалуы);
- бюджеттің атқарылуы туралы есеп және оны бекіту.
Айтылған әрбір төрт кезеңдегі бюджет процедурасының негізгі кемшілігі
III Бөлім. Шығыстар құрылымын әзірлеудегі кезеңдер
Бюджет жобасы, алдын ала әзірленген қаржы баланстарының есебімен,
- жоспарланған шығыстардың жиыны шығыс бағдарламасының пакеті терминімен
- барлық шығыстар бағдарламасының пакеттерін оларды орындауға кеткен
- сол не басқа шығыстар бағдарламасын орындауға кеткен
- шығыстар бағдарламасының орындалуын бақылау, орталықтандырылмаған болуы керек
- шығыс бағдарламасына кеткен шығынды және оларды сатудан
- шығыстар бағдарламаларын жүзеге асыру мақсатын қалыптастыру ағымдағы
- бағдарламаны жүзеге асыруда әртүрлі ұйымдар мен қаржы
- бюджет жоспарын нақтылау алдында ағымдағы кезеңдегі шығындарды
- қаражаттарды жұмсау кезінде нақты кірістердің азаю немесе
- бюджет шығыстарын жоспарлауда, форс-мажорлы жағдайлар есепке алынуы
Бюджет ресурстарын пайдалану процесі келесі қағида негізінде құрылуы
1. Бюджеттік жоспарлау деңгейі нақты жүзеге асырылған мақсаттардың
2. Жоспар мен қолданыстағы заңға кеткен шығындардың сәйкес
3. Бюджеттің атқарылуын бақылау.
Қорытынды
Бюджет процедурасын нақтылауда, бюджет жобасын әзірлеуде қандай заңды
Қолданыстағы ма әлде келешектегі өзгерістерді есепке алғандағы заңды
«Бюджеттік технологизм» тұғырнамасында процедура мәселесін заңмен реттеу барысында
Мұнда бюджет процесіне қатысушыларға қажетті ақпаратты қамтамасыз ету
Бюджетті атқару стадиясы, бюджетті дайындау, қарау және бекіту
Тағайындалған көлеммен салыстырғанда, бюджеттік қаржыландыру көлемін өзгерту
Жергілікті қаржы қоғамдық өнімнің ақша түріндегі бір бөлігін
Жергілікті қаржының әлеуметтік-экономикалық мәні жалпы мемлекеттік қаржыға ұқсас.
Жергілікті бюджет жергілікті қаржының бір бөлігі бола отырып,
Жергілікті бюджет ұлттық табысты қайта бөлу және жергілікті
Жергілікті бюджеттердің экономикалық мәні олардың атқарылатын қызметінен көрінеді.
Жергілікті бюджеттің сәйкесінше кірісі мен шығысы болады.
Кірістері республикалық бюджеттегідей салық түсімінен, салық емес түсімінен,
Қолданылған әдебиеттер
1.Ж. Елубаева э.ғ.к. Т. Рыскулова атындағы ҚазЭу
2. «Қаржы - қаражат» ғылыми практикалық журналы
3. «Альпари» журналы №1, 2004 жыл
Kaori Hayashi Publ3c expenditures and developing countries //
Oates W. Fiscal Federalism. N.Y. Harcourt Brace Jovanovich.
Shah A. The Reform of Intergovernmental Fiscal Relations
Издибаев Т. Премьер считает, что параметры бюджета 2003
1