Мазмұны:
беттері:
Кіріспе ______________________________________________ 2
1. Қолма-қол ақша айналысы және қолма-қол емес
2. Ақша айналысының түрлері және олардың дамуы.
2.1. Металл ақша айналысы; _________________________10 – 11
2.2. Қағаз ақша және оның номиналдық теориясы; _______
2.3. Несие ақшаларының айналысы;__________________ 15 – 18
3. Ақша айналысының заңдылықтары _________ 19 –
Қорытынды_______________________________________ _23 –24
Қолданылынған әдебиеттер тізімі ________________________ 25
Кіріспе.
Қайта құру кезеңіне дейін “ақша айналымы” мен “ақша
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы айырмашылық жойылған.
1. Қолма-қол ақша айналысы және қолма-қол емес
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі – қолма-қол ақшаның
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасын өндіруге байланысты
Өмірлік тәжірибе көрсеткеніндей, ақша айналысын ақша айналымынан бөлуге
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды бөлу
Сонымен, бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қол емес
өнімді өндіру және сату процесін, яғнм тауарлы сипаттағы
тауарлы емес сипаттағы есеп айырысуларымен байланысты ақша айналымы;
ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және металл,
Сонымен, ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қол емес
Ал металл ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша
Ақша айналымын жоспарлау – мамлекеттің айналымға керекті нақты
Айналыста тек қолма-қол ақша жүретіндіктен оны ақша айналысы
Қазақстан Республикасында қолма-қол ақшаны Ұлттық Банк банкнота түрінде
Қолма-қол ақша негізінен халықтың ақшалы табысынан және оны
Қорыта айтқанда, ақша коммерциялық банктердің төлем-кассалық бөлімдерінен клиенттер
Қолма-қол емес ақша айналымы (төлем айналымы) – ол
Есеп айырысу операцияларын жүргізу үшін әр түрлі шоттар
тауарлар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшасыз есеп айырысу;
бюджеттен бөлінетін төлемдер (пайда салығы, қосымша құн салығы
Айналыстағы ақша қас-қағым сәтте бірсе айналыс құралы, бірсе
Банктердің есептесу операциялары: инкассо, аудару және аккредетив болып
Инкассо - әр түрлі құжаттарды пайдаланып, клиенттердің тапсырысы
1996 жылдан Халықаралық сауда палатасы шығарған инкассо бойынша
1) Жай инкассо – клиенттің банк арқылы коммерциялық
2) Құжатты (документарное) инкассо – үшінші жаққа клиенттен
Аудару операцияларында клиент банкіне өз шотынан белгілі-бір соманы
Аккредитив (латын сөзі – «сенемін») -
Ақшалы аккркдитив – атаулы ақшалы құжат. Онда белгіленген
Банк клиенттеріне қызмет көрсететін электрондық төлеу жүйесіне:
автоматтандырылған есеп айырысу палатасы;
банктік автоматтар;
сауда ұйымдарындағы терминалдар;
үйде банктік қызмет көрсетулер жатады.
Автоматтандырылған есептесу палатасы (АЕП) қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды
Банктік автоматтар (БА) - ол клиентке
Терминалдар – сауда орындарында, ресторандарда және т.б. сауда
Үйде банктік қызмет көрсету – ол электронды есептегіш
Қорыта айтқанда, электрондық төлем жүйесін қолдану ақша айналымын
2. Ақша айналысының түрлері және олардың дамуы.
2.1. Металл ақша айналысы.
Ақша өзінің материалдық-заттық құрылымы жөнінен металл ақшалар және
Металл ақшаның алғашқы түрі – құйма металл, оның
Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының жоғарғы сатысында металдан монета
Металл ақшалар толық құнды және толық құны жоқ
Металл ақша айналысы тарихында мынадай түсініктемелер бар:
Биметаллизм – жалпыға бірдей эквивалент ролін екі немесе
Монометаллизм – жалпыға бірдей эквивалент ретінде бір ғана
Капиталисттік тауарлы өндірістің дамуы барысында қағаз ақшалар пайда
2.2. Қағаз ақша және оның номиналдық теориясы.
Ақшаның номиналисттік теориясы меркантилистердің метализмге қарсы іс-әрекеті болып
Номинализмнің негізгі ережелері:
ақша идеалды есеп бірлігі болып саналады және олардың
бұл бірлік ешқандай да ішкі құнға ие емес.
ХІХ ғ. Аяғында және ХХ ғ. Басында саяси
Номинализмнің мәні неміс экономисі Кнаптың (“Государственная теория денег”,
ақша – құқықтық тәртіптің өнімі, мемлекетік билеттің туындысы;
ақша – мемлекеттік хартальдік төлем құралы, яғни ол
ақшаның негізгі қызметі – төлем құралы.
Кнап ақшаның мәні оның материалдық белгісінде емес, оларды
Алғашқы қағаз ақшалар ХІІ ғ. Қытайда пайда болса,
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қағаз ақша барлық елдерде
Сырт көзбен қарағанда қағаз ақша толық құнды ақшаның
Сонымен, қағаз ақша - ол толық құнды
Қағаз ақшаның өз құны жоқ, себебі оны басып
Өз құны болмағандықтан қағаз ақша тұрақсыз, ол құнсызданады.
бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған эмиссиясы;
әскери және басқа өндірістік емес шығындар;
еңбек өнімділігінің құлдырауы;
тауар массасының төмендеуі;
пассивтік төлем балансы;
ақша шығаратын үкіметке сенімнің төмендеуі, т.б.
Міне осы себептердің бәрі тауар бағасының өсуіне әкеп
Жалпы қағаз ақшаның құнсыздануы тұрақсыз экономикаға тән құбылыс.
2.3. Несие ақшаларының айналысы.
Қағаз ақшалар әрдайым көмекші сипатқа ие. Қағаз ақшалардың
Несие ақшалар – бұл несие негізінде алтынның орнына
Несие ақшалардың негізгі түрлеріне: вексель, банкнота, чек, несие
Вексель – бұл мерзімі жеткен соң вексель иесіне
Вексель айналымдық қасиетке ие болғандықтан, яғни қолма-қол ақшаның
Вексель несиеге сату негізінде, яғни коммерциялық несиелеудің пайда
Сатып алушы-кәсіпорын, тауарды сатып ала отырып ақшаны бірден
Вексельдер жай және аудармалы болады. Жай вексельді қарыз
Сонымен, вексель – несие және ақшалай есеп айырысу
Вексельді қолдану ақша айналысының шығындарын үнемдеуге мүмкіндік береді.
вексельдің пайда болуына ықпал ететін коммерциялық несие, тек
вексельдік міндеттемелер талаптарын өзара есепке алу ойынша сальдо
борыштық міндеттеме ретіндегі вексельдер тек төлем қабілеті бар
вексельдер айналымы олардың белгіленген мерзімі арқылы шектеулі болады.
Қазақстанда несиелік вексель республика ішіндегі шаруашылық есепке алу
Үкіметтің 3 ай мерзімге арнап шығарған қазыналық векселі.
Бірақ не несиелік, не қазыналық вексель несиелік ақшаларға
Вексельдің банкнотаға айналуы қарыз операциялары және эмиссиялары тәртібінде
Қазіргі кезде бүкіл әлемде ақшалар алтынмен қамьтамасыз етілемеген.
1993 ж. біздің республикамызда шығарылған теңге қағаз және
Банктік салымдар мен қолма-қолсыз есептеулер негізінде құрылатын депозитті
Чек – бұл шот иесінің чек ұсынушының шотына
Чектер негізінен ақшалай және есеп айырысу болып бөлінеді.
Неисе карточкалары. Чектердің жаппай таралуы банктердің оларды өңдеу
Қазақстан Республикасында несие карточкаларын енгізудің алғашқы қадамдары жасалған.
Қазақстан Ұлттық банкінің бұл жердегі ролі карточкалырдың ұлттық
3. Ақша айналысының заңы.
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Стб
А мөлш. = --------------
А жылд.
Ақша айналысы заңының мәні – ақшаның айналыс құралы
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге
Қорытдысында, айналыстағы ақша мөлшерін анықтаушы заң мынадай формуламен
-Cтбн + Ст – Сө
А мөлш. = ---------------------------- + Ақ
А жылд.
Онда:
А мөлш. – айналыс құралы және төлем құралы
Стб – сатылуға тиіс тауарлар бағасының сомасы;
Стбн - несиеге сатылған тауарлар бағасының сомасы;
Ст – қарыз және басқа міндеттемелер бойынша төленетін
Сө - өзара өтелетін талаптар мен міндеттемелердің сомасы;
Ақ – ақша қоры;
А жылд. – айналыс құралы және төлем құралы
Осы теңдіктегі ел экономикасында сатылған тауарлар бағасынан айналыста
Екі деңлейлі банк жүйесінде ақшаның бірінші формасын, яғни
Өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерде ақша массасы құрамын анықтау үшін
М1 – айналыстағы қолма-қол ақша (банкноталар, монеталар, ал
М2 - оған М1 агрегаты және мерзімі
М3 - оған М2 агрегаты және арнаулы
М4 - оған М3 агрегаты және ірі
Қорыта айтқанда, әр бір келесі ақша агрегаты өзінен
Ақша массасы көлемнің өзгеруіне айналыстағы ақша массасының өзгермелілігіне
Егер ақша айналысының жылдамдығы артса, ол жоғары конъюктураның
Сонымен, “ақша айналысының жылдамдығы” және “төлемдердің жүру жылдамдығы”
Қорытынды.
Ақша айналымын жоспарлау – мемлекеттің айналымға керекті нақты
Ақша айналымының объективтік заңы төмендегідей: тауар бағасының айналыстағы
Дәлірек айтқанда, айналымдағы ақша аумағы тауарлар бағасы мен
Ал ақша айналымын реттеу шаруашылық салаларына қажетті айналымдағы
Экономикалық дағдарыс және соғыс жағдайында экономиканың тұрақсыздығыныңкүшеюі, соғыс
Сонымен, қорыта айтқанда ақша айналысы бұл қолма-қол және
Қолдынылынған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасын қолданудың кейбір мәселелері туралы:
Ақша және банк статистикасы: Ақша рыногі. Мемлекеттік бағалы
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқу құралы /
Денги, кредит, банки: Учебник / Под ред. О.И.
Денги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Е.Ф.
Алдаберген Ә. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі: Ақша-кредит саясаты
Әшімұлы Ә. Экономиканың алтын қазығы: Бүгін ұлттық валюта
Мұқаштегі М., Г. Марченко: “Міндет – теңгенің сыртқы
Мырзабеков Ш. Ақша – экономиканың қан айналымы //
Мамыров Н.Қ., Мадияров Д.М., Қалдыбаев А.Е. Халықаралық экономикалық
Маркс К., Энгельс Ф. Шығ. 2 – басылым.
2