МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ТҮРЛЕРІ,
1.1 Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні 7
1.2 Бухгалтерлік баланс туралы түсінік және оның түрлері 10
1.3 ХҚЕС – бойынша баланс құрылымы оның баптарының мазмұны
15
1.4 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – халықаралық стандартпен
18
1.5 ҚБЕС – нан 2 ҰҚЕС өту кезеңдері 25
2 «ХЛЕБОКОМБИНАТ ВОСТОК» ЖШС-нің БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫ ЖӘНЕ БИЗНЕСІН БАСҚАРУДАҒЫ
2.1 Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы және техникалық-экономикалық көрсеткіштері 29
2.2 Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы
31
2.3 «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
33
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен
құрылымының өсіңкілігін талдау
41
3 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫ ДҰРЫС ЖҮРГІЗУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның баланс өтімділігі көрсеткіштері негізінде төлем қабілеттілігін бағалау
52
3.2 Кәсіпорынды басқаруда туындаған мәселелер жағдайында бухгалтерлік есеп пен
56
ҚОРЫТЫНДЫ 68
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 70
ҚОСЫМШАЛАР 72
КІРІСПЕ
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын
Халықаралық қаржылық есеп стандартына көшуіне байланысты Қазақстандық кәсіпорындарға ең
Ең алғаш ХІХ-ғасырдың басында Италияның ғалымы Эмануэль Пизани баланстың
ХҚЕС-бойынша бухгалтерлік баланстың актив бөлімінде қысқа мерзімді активтер және
Осы дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
Бірінші бөлімінде ХҚЕС-бойынша бугалтерлік баланс туралы түсінік және олардың
Ал екінші бөлімінде «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің бухгалтерлік балансы және
Үшінші бөлімінде бухгалтерлік балансты дұрыс жүргізуді жетілдіру жолдары ұсынылған.
Бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты – экономика мен базарлы
Бұл дипломдық жұмысымның міндеті – нарықтық қатынастар мен әрекеттесуші
Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі – бухгалтерлік баланстың ХҚЕС-ның талаптарына
1 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚҰРЫЛЫМЫ, ТҮРЛЕРІ, ӨЗГЕРІСІ
Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні
Есеп бұдан мыңдаған жылдар бұрын адамзат өркениетінің келіп шығуымен
Халықаралық стандарттар негізінде Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру жолдары.
-Ұйымдар активі =меншікті капитал + міндеттемелер теңдеуі әрқашанда бухгалтерлік
-Табыстар =жұмсалған ресурстар сомасы + еңбекақы шығындары + міндеттемелер
-Бөлінбеген табыс = дивиденттер + мақсаттық қорлар құру резерві
-Операциялық қызметтен түскен ақша түсімі + инвестициялық қызметтен түскен
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін құраушы халықаралық
«Стандарт» терминін ресми түрде ең бірінші рет қаржылық қорытынды
Дей тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде
Стандарттар қаржылық қорытынды есеп жасау ережелерін гармониялық экономикалық байланысқа
Қазіргі кезеңдегі ХҚЕС мыналардан құралады:
Тұжырымдамалық концепциядан;
40 – тан аса қолданбалы стандарттардан;
25 – тен аса қосымша түсіндірулерден.
Тұжырымдама жөніндегі ұғым стандарт құжатына жатпайды. Мұнда қаржылық қорытынды
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені оның
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
Бухгалтерлік есеп – кәсіпорын шаруашылық қызметі мен адамдар арасында,
Адамдар көбінесе бухгалтерлік есеп пен шот жүргізу арасындағы айырмашылықты
Көптеген кәсіпорындар сонымен қатар қаржылық емес ақпараттарды қолданады. Әр
Меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, кез келген ұйым, қаржылық
Кез келген ұйым меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, меншігіндегі
Кәсіпкелік субъектілеріне бухгалтерлік есептің бірыңғай жүйесін енгізу
Бухгалтерлік есепті жүргізудің басты мақсаттары:
инвесторлардың, құрылтайшылардың, сатып алушылардың, қарыз
берушілердің, мемлекеттік органдардың, банктердің және өзге де мүдделі тұлғалардың
дара кәсіпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызмет
нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық
шаруашылық операцияларды жүзеге асыру және олар мақсатқа сай
болған кезде Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуын бақылау үшін
шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерін болдырмау және қаржылық
тұрақтылықты қамтамасыз етудің ішкі шаруашылық
материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын оңтайлы
отырып, мүліктің болуы мен қозғалысына бақылау жасау
Бухгалтерлік баланс туралы түсінік және оның түрлері
Бухгалтерлік есептің негізгі және басты міндетінің, атқаратын қызметі мен
Бухгалтерлік баланс түрлері. Ұйымның құрылуын, қаржылық жағдайдын, үздіксіз қызмет
Кіріспе баланс ұйымдар мен фирмалар т.б. заңды тұлғалардың жарғысы
Аралық баланс белгілі бір тапсырмаға байланысты, айға, күнге, тоқсанға
Жойылуға байланысты баланс. Ұйым банкротқа ұшырап, өзқызметін тоқтатқан жағдайда
Заңды тұлға болып танылған ұйымдардың барлығы да бухгалтерлік баланс
Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес бухгалтерлік баланстың актив бөлімінде кәсіпорынның
актив = меншікті капитал + міндеттеме
Бұл теңдікті кейбір шет елдерде келесі түрде көрсетеді:
актив – міндеттеме = меншікті капитал
Әдетте кәсіпорынныңт бухгалтерлік балансы есеп беретін уақытқа қарай негізделіп,
Бухгалтерлік баланс төзінің жасалу уақытында (мерзіміне) және қолданылу барысына
актив = меншікті капитал
Бұл теңдік егер кәсіпорын құрылуы барысында ешқандай жеке немесе
Ұйымның бухгалтерлік балансы ілгеріде айтылғандай белгілі бір уақытқа, яғни
Кәсіпорынның жойылу балансы осы ұйым өз қызметін тоқтатар кезде,
Бухгалтерлік баланс деп – ақшалай өлшеммен өлшенетін капитал мен
Нәтижесінде активтердің жалпы сомасы алынған міндеттемелер мен меншікті капиталдың
Көптеген тұлғалар өздерінің бухгалтерлік балансын әрбір кезеңдерге қарай жасап,
Осы жерде ұйымдар өзінің активті қаражаттарын толықтырып, бұларды өндірістік
4) сыртқы сипаты; 5) белгілі бір мерзім; 6) қаржы
7) кәсіпорындар (ұйымдар) деген сияқты элементтер қатысады. «Баланс» -
Үлгі – баланс мәліметтерін пайдаланушылардың талабына сай, кәсіпорынның активі
Пайдаланушылардың мүддесі. Баланс көрсеткіштеріндегі сомаларды оқып отырып, әрбір пайдаланушылар
Бұдан баланстың теңдігі – активтер мен пассивтер сомаларының дәлдігі
Сонымен қатар, ұйым басшылары мен қожайындары таза пайдамен жұмыс
Сыртқы сипаты. Баланс көрсеткіштерін тігінен және көлденеңінен оқып сипаттауға
Балансқа көлденең жазылған көрсеткіштер есеп объектілерінің өзара байланысын көрсетеді.
Белгілі бір мерзім. Әдетте бухгалтерлік баланс айдың, тоқсанның және
ХҚЕС – бойынша баланс құрылымы, оның баптарының мазмұны
Жоғарыда аталып өткендей, экономикалық мағынасы бойынша біртектес баптар топтарға,
1 – бөлім. Бұл бөлімде ұзақ мерзімді активтер көрсетіледі:
Материалдық емес активтер – бұл бап бойынша ұзақ мерзімді
Негізгі құралдар – бұл материалдық салада, сондай-ақ өндірістен тыс
Мұнда мынындай баптар ашылуға тиіс:
А) жер;
Ә) үйлер мен ғимараттар;
Б) машиналар мен жабдықтар;
В) жіктемесіне сәйкес негізгі құралдардың басқа да түрлері;
Г) жинақталған тозу;
Д) аяталмаған күрделі құрылыс;
Бұған қоса түсіндірме жазуларда ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі
Инвестициялар – кәсіпорынның табысты активтеріне (бағалы қағаздар, акциялар, облигациялар),
Мұнада мынадай баптар ашылады:
а) еншілес серіктестерге берілген инвестициялар;
ә) тәуелді заңды ұйымдарға берілетін инвестициялар;
б) ағымдағы құнды көрсететін өзге де инвестициялар, бұл олардың
2 – бөлім. Ағымдағы активтер.
Өңдеу және сату мерзімдеріне қарамастан тауарлы-материалдық қорлар (шикізат қалдығы,
Алдағы кезең шығындарға – есепті күннен бастап бір жыл
Ақша қаражаттары. Пайдаланылуына шек қойылған ақша қаражаттарынан
Шектеулер бір жыл ішінде алынып тасталса,олар ағымдағы активтерге қосылады.
Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары – мерзімі біржылға дейін.
Дебиторлық берешек – есепті күннен бастап бір жыл ішінде
Мұнада мынадай баптар ашылуы тиіс:
а) аванстық төлемдер;
ә) алуға арналған шоттар мен вексельдер;
б) еншілес серіктестіктердің дебиторлық берешегі;
в) лауазымды тұлғалардың дебиторлық берешегі;
г) өзге де дебиторлық берешектер.
Сомасы бір жыл ішінде алынбаса, дебиторлық берешек ағымдағы акктивтерге
3– бөлім Меншікті капитал иен резервтер
Баланстың пассивінің меншікті капиталының бірінші бөлімінде меншікті
капитал туралы ақпарат ашылып көрсетіледі.
Жарғылық капитал – кәсіпорынның құрылтай құжаттарына сәйкес оның
меншік иелерінің (қатысушыларының, құрылтайшыларының) салымдары есебінен құралған жарғылық қор.
Түсіндірме жазуларда есепті кезеңде жарғылық капиталда болған өзгерістер жайлы
Акционерлік қоғамдарда мынадай ақпараттар ашылып көрсетілуге тиіс:
а) мәлімделген, шығарылған және айналымда жүрген (мәлімделген,
жазылатын және төленген капитал) акциялардың саны мен сомасы;
ә) төленбеген капитал;
б) акцияның номиналдық және ағымдағы құны;
в) оларға ие адамдардың құқы, дивидендттерді бөлу мен мүлік
төлеудің шарттары;
г) ерекшеленген акциялар бойынша төленбеген дивиденттер;
д) өтемі төленіп алынған меншікті акциялар (алынып қойылған капитал);
е) болашақта шығаруға мәлімделген акциялар.
Өзге меншікті капитал:
а) номинал құнынан артық төленген капитал;
ә) негізгі құралдар мен қаржы инвестициясын қайта бағалау сомасы.
Резервтік капитал. Бұл бап бойынша кәсіпорында қалыптасқан резервтік капиталдың
Бөлінбеген кіріс (жабылмаған зиян).
– бөлім. Шығарылған капитал.
– бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, бір жылдың ішінде
а) қамтамасыз етілген несиелер;
ә) қамтамасыз етілмеген несиелер;
б) еншілес серіктестіктер ұсынған несиелер;
в) төлемі кейінге қалдырылған салықтар.
Түсіндірме жазбада проценттік ставканы, несиені өтеудің, мерзімін өтеудің мерзімін
– бөлім. Ағымдағы міндеттемелер.
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, кредиторлардың талабы бойынша төленуге
а) қысқа мерзімді несиелер немесе овердрафт;
ә) салықтар бойынша берешек;
б) төлеуге арналған дивидендтер;
в) еншілес серіктестіктерге берешек;
г) акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына берешек;
д) өзге кредиторлық берешек.
Төлеуге есептелген шығындар – болжанбаған жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Алдағы кезеңдердің табыстары – бұл бапта есепті жылы алынған,
1.4 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі –
Қазақстанды экономикалық жаңарту мен халықаралық рынокта бәсекеге қабілеттілігін нығайтудың
Бухгалтерлік есеп әдістемесі үшін бухгалтерлік табыстың шамасы мен оның
Республикамызда бухгалтерлік есепті реформалау үшін ағылшын-американдық модель таңдалды.
Акционерлік қоғамдардың есеп беруі: методикасы мен методологиясын халықаралық
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебін жүргізу мақсаты;
Бухгалтерлік ақпараттардың сапалық сипаттамасы;
Бухгалтерлік ақпараттарды есепке алу принциптері;
Қаржылық қорытынды есеп элементтері.
Еліміздің бәсекелестікке қабілетті қабілетті 50 мемлекеттің қатарына қосуда
Оның ішінде еліміздің бухгалтерлік есепке алу жүйесі – халықаралық
Сондықтан қоғамымыздың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдарды
Сонымен қатар бухгалтерлік есеппен қазіргі экономика жүйесін ұйымдастыру
Біріккен сауда ұйымдарға (БСҰ) кіру шеңберіне көшу
Мұнда ХҚЕС бойынша алғашқы қаржылық есептілікті жасаған кезде қолданылатын
ХҚЕС1 «ХҚЕС бастапқы қолдану» басты мақсаты жалпы бағыттағы қаржылық
Стандарт келесілерді камтиды:
қаржылық есепті ұсынудың жалпы ерекшесі;
қаржылық есеп құрылымы бойынша ұсыныстар;
қаржылық есеп мазмұны бойынша минималды талаптар;
қаржылық есептің ХҚЕС-на сәйкестігіне ұсыныстар;
қаржылық есептің ХҚЕС-тан мүмкін ауытқулары бойынша ұсыныстар.
Әдістеме –латын тілінен аударғанда, қандайда ғылыми құбылыстарды зерттеу әдістер
«Әдіс» термині « бір нәрсеге жету жолы»қарағанда, әдістеме дегеніміз
Әдістеме сөзі қоршаған ортадағы құбылыстардың өзгеру жүйесіндегі көзқарастың фундоменталдық
Егерде ХҚЕС әдістемесіне келсек, ол қаржылық есеп берудегі ақпараттарды
ХҚЕС-ң жалпы әдістемесі белгілі бір ережелермен жұмыс жасауды негіздесе,қаржылық
Қаржылық есетің есеп ақпарат жүйесі субъектінің активтерінің, капиталдары
Ол үшін шаруашылықта болып жатқан өндіріс процессін және
Есеп әдістеріне жататындар: құжаттау, түгендеу, бағалау және калькуляциялау, екі
меншік иелерінің мүліктерінңің амандығын сақтау;
ұйымдардың тиімді басқаруын қамтамасыз ететін бақылау құралы ретінде;
қаржылық нәтижелерді есептеу, яғни шаруашылық операциалардың экономикалық және құқықтық
экономикасы дамыған шет елдерге тән бухгалтерлік есепті халық шаруашылығындағыресурстарды
экономикалық субъектілердің қаржылық есеп беру есебінің ашықтығы;
дамыған бағалы қағаздар нарығы.
ХҚЕС-тің әдістемесінің негізін «терминология» (лат.тілінен шектеу, шекара) түсінігі, яғни
Сәріктестіктегі бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ұсыныстары Қазақстан Республикасының азаматтық
Есеп саясаты – ол ұйымдардың басқару органдарының
Есеп саясатын құру маңызды процедура болып табылады және ол
2000 жылы Кеңеспен шығарған ХҚЕС-ты үш буклеттер: ХҚЕС, Қорытындылауға
Есептік саясатты жүргізу барысында 1- «ХҚЕС бастапқы қолдану» ІFRS-на
Есеп саясаты келесідей негізгі аспектілерден тұрады:
- есептік саясаттың жалпы жағдайы;
- есептік саясаттың нормативтік құқықтық
- есептік саясаттың таратылытын есептік
- бағалау әдістері және қаржылық
- ұйым қызметінің табыстары мен
- қаржылық есеп беру консолидациаланған
- ұйымда қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін ұйымдастыру,
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш
жалпы бөлім;
ұйымдастыру бөлімі;
әдістемелік (методологиялық) бөлімі.
«Жалпы ережелер» бөлімінде қарастырылады:
ұйым туралы жалпы мәліметтер;
қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық жағдайындағы
таңдап алған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық қаржы
«Әдістемелік бөлім» ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС ұсынатын таңдаулы
Акционерлік қоғамның есеп саясатын қалыптастырған кезде қабылданған және түсіндірме
кірістерді тану;
жиынтық қаржылық есеп жасау қағидаттары;
материалдық (негізгі құралдар) және материалдық емес активтерді тану және
амортизациясы;
заемдар бойынша шығындары және басқа шығындары капиталдандыру;
мердігер шығындары;
инвестициалық меншік;
қаржылық құралдар және инвестициалар;
қорлар;
салықтар, оның ішінде төлеу мерзімі өткен салықтар;
резервтер (күмәнді борыштарға, кепілдіқызмет көрсетуге және т.б)
ақша қаражатын және олардың баламаларын айқындау;
маңызды қателер, сипаты, ағымдағы кезең үшін және барлық өткен
есеп саясатындағы өзгертулер.
Өзгертулер туралы ақпаратқа мыналар кіруі тиіс:
а) есеп саясатын өзгертудің себептері;
ә) өзгертулер салдарларының ақшалай көрсеткендегі бағасы;
б) есептік жылға қаржылық есепке енгізілген бұрынғы есептік кезеңдердің
« Ұйымдастыру бөлімі» бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын ұйымдастыруға
Егер де ағымдағы кезеңде есептік саясатта өзгеріс болса, оның
Қаржы есептемесінің сыртқы пайдаланушылары ұйымның қаржылық жағдайында, оның
Есеп саясаты стандарт ережелеріне сәйкес мынадай: қабылданған халықаралық
Есеп саясатының өзгерісін:
* Ретроспективті тәсілдеме немесе
* Преспективті (келешекті) тәсілдеме қолдануға брлады.
8 «Таза табыс(залал), Есеп саясатындағы негізгі қателер мен өзгерістер»
Сызба 1. Есеп саясатының өзгеруі
Ретроспективті тәсілдеме егер жаңа есеп саясаты қалайда әрқашан қолданылатын
Преспективті тәсіл өзгеріс енген күннен бастап болған оқиғалар мен
ҚЕХС стандартының 1 рұқсат еткен айырмашылықтары:
Бизнестің бірігуі;
Бастапқы құн ретінде қайта бағаланған құн немесе әділ құн;
Қызметкерлерге сый ақы;
Жинақталған бағам айырмалары;
Құрамдастырылған қаржы құралдары;
Еншілес, бірлескен және қауымдастырылған компаниялардың активтері мен міндеттемелері.
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданып жүрген
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен
2. ХҚЕС бойынша танылу талап етілмейтін барлық активтермен міндеттемелерді
-16 ХБЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне сай келмейтін
-38 ХБЕС- на сәйкес материалдық емес активті тану өлшемдеріне
-2 ХЕБС- на сәйкес, өтпей жатқан тауар
3. Ұлттық ережелерге сәйкес танылған есептілік баптарын активтердің, міндеттемелердің
4. Активтер мен міндеттемелер баптарының ХҚЕС-на сай келетін бағалауға
- қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер
- шетелдік компанияға инвестициялар (бағамдық айырмалар) (21-ХБЕС);
- кейінге қалдырылған салықтар (12-ХБЕС);
- резервтер (бағалау міндеттемелері) (37- ХБЕС);
- негізгі құралдармен материалдық емес активтердің құнсыздануы (36- ХБЕС);
-кіріс (18- ХБЕС);
-сый ақы бойынша міндеттемелер (19- ХБЕС).
ХҚЕС бойынша серіктестіктердің алғашқы қаржы есептемелері ХҚЕС-на сәйкес ең
Сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің БСҰ кіру табалдырығында
Қорыта келгенде серіктестіктер қызметінің ерекшелігі шегінің бастауының іске асыру
1.5 ҚБЕС – нан 2 ҰҚЕС өту кезеңдері
2-ҰҚЕС-на өту мәселелері ХҚЕС-на өту мәселелеріне ұқсас, оның үстіне,
Трансформация – бір нәрсенің түрінің, нысанының, маңызды қасиеттерінің қайта
ҚБЕС-нан 2-ҰҚЕС-на трансформация бойынша барлық іс-әрекеттерді қадамдық нұсқаулық түрінде
1-қадам
«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңын мұқият
Бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау туралы заңнаманың
2-қадам
Егер компания 1-қадамды орындау нәтижесінде ол 2-ҰҚЕС-ның талаптарын пайдалануға
Егер жүргізілген тестінің нәтижелері бойынша ірі кәсіпкерлік субъектісі немесе
3-қадам
Егер компания 2-ҰҚЕС-ын қолдану керек деп шешкен болса, онда
а) экономикалық шешімдер қабылдаған кезде пайдаланушылардың қажеттіліктері үшін орынды;
б) қаржылық есептер үшін сенімді:
▪ субектінің қаржылық жағдайы, қызметінің қаржылық нәтижелері мен
ақша қаражатының қозғалысы дұрыс ұсынылады;
▪ операциялардың, өзге оқиғалар мен талаптардың заңдық нысанын ғана
емес, олдардың экономикалық мазмұнын көрсетеді;
▪ онда екіжақтылық болмайтындай, бейтарап болып табылады;
▪ консервативті болып табылады; және
▪ барлық маңызды қатынастары толық болып табылады.
Мынандай жағдайлар кездеседі, мысалы, 74-параграфта 2-ҰҚЕС өзінің есеп саясатында,
а) 2- ҰҚЕС-дағы ережелер негізінде; не
б) өзінің барлық қаржы құралдарын есепке алу үшін 39-
Осылайша, 2-ҰҚЕС-ын қолданушы субъект сонымен бір уақытта 39-ХҚЕС
Осы ұсынылып отырған 2-ҰҚЕС-ын таңдау 2-ҰҚЕС-ы мен ХҚЕС-ның барынша
Осы қадамның нәтижесінде қалыптастырылған және бекітілген есеп саясаты жасалуы
4-қадам
Трансформация процесін бастамастан бұрын, бухгалтер жұмыс көлемін өлшеп және
Бұл трансформацияны өз қызметкерлерінің күшімен жасауға бола ма немесе
Бухгалтер осы шешімді қабылдайтын болғаннан кейін ғана трансформацияға кірісуге
1. 2-ҰҚЕС-ның танылуы талап етілетін барлық активтерді немесе
міндеттемелерді тану.
2. Егер 2-ҰҚЕС мұндай тануға рұқсат бермесе, баптарды активтер
міндеттемелер ретінде танымау.
3. 2-ҰҚЕС-на сәйкес активтің, міндеттеменің немесе капиталдың құрамдас бөлігінің
4. 2-ҰҚЕС-ын танылатын барлық активтер мен міндеттемелерді шамалаған кезде
Мұндайда трансформация процесінің өзі 2-ҰҚЕС-на көшу күнінде (яғни есептілікті
5-қадам
Егер трансформацияны өз бетінше жүзеге асыру жөнінде шешім қабылданса,
Осы жұмысты жүргізген кезде 2-ҰҚЕС-ы 36-тарауының талаптарына ескеру керек,
▪ қаржы активтері мен қаржылық міндеттемелердің танылуын тоқтату;
▪ хеджирлеуді есепке алуды;
▪ есептік бағалауларды; және
▪ сатуға арналған ретінде және қызметін тоқтатқан ретінде жіктелген
Бұдан басқа, компаниялар қаржылық есептер үшін 2-ҰҚЕС-на сәйкес
▪ Бизнесті біріктіру.
▪ Әділ құн немесе өзіндік құн ретінде қайта бағаланған
▪ Бір валютадан екіншісіне аударудан жинақталған айырмашылықтар.
▪ Аралас қаржы құралдары.
▪ Акцияларға негізделген төлемдердің операциялары.
▪ Пайдаға жиналған салық.
2-ҰҚЕС-ын қолданудың салалары.
2-ҰҚЕС –на өтудің барлық аспектілерін қарастыру мен қамту осы
▪ 2-ҰҚЕС-ын қолданудың оңды жағы;
▪ 2-ҰҚЕС-ын қолданатын ұйымдардың ХҚЕС-на өтуге барынша дайын екендігін;
▪ 2-ҰҚЕС шағын және орта бизнес үшін басқа елдерде
«ХЛЕБОКОМБИНАТ ВОСТОК» ЖШС-нің БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫ ЖӘНЕ
Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы және техникалық экономикалық көрсеткіштері
Кәсіпорынның шаруашылық қызметімен танысу кезінде оның даму тарихымен жєне
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің басқарушылары Н.Т.Юсупов, К.Т.Казбекова. Н.Т.Юсупов «Хлебокомбинат Восток»
Өнімді шығару бойынша негізгі цехтар нан өнімдерінің цехы, торт
Шикізатпен қамтамасыз ететін цех іске қосылған. «Хлебокомбинат Восток»
Сонымен қатар кәсіпорынды басқаруда негізгі орын алатын бұл бухгалтерия.
Қазіргі таңда «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де 150-ге жуық тауарлар шығарады.
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де 112 кәсіпкерлермен, дүкендермен және олардың ішінде:
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-інің негізгі талдау көзі болып жылдық
Кесте 1 - «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің 2008-2010 жылдардағы
техника-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар 2010 ж 2008ж қарағанда ауытқуы 2010 ж
2008 2009 2010 Абс (+,-) Қатыс.
(%) Абс (+,-) Қатыс.
(%)
1. Өнімді сатудан түскен табыс, мың теңге 678728 183623
2. Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың теңге 528554,2 116917
3. Жалпы табыс, мың теңге 150173,8 66705,1 140955,5 -9218,3
4. Кезең шығыны, мың теңге 69212 33435,7 63425,5 -5786,5
5. Таза табыс (шығын), мың теңге 80178,8 38724 79847
6.НӨҚ орташа жылдық құны, мың теңге 111462 100172,7 279861,99
7. Қор қайтымдылығы, теңге 6,08 1,83 2,22 -3,86 -63,5
8. Қор сиымдылығы, теңге 0,16 0,54 0,44 0,28 +175
9.Қор рентабельділігі, теңге 71,9 38,6 28,5 -43,4 -60,4 -10,1
10.Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам 441 426 304 -137
11. Орташа айлық еңбек ақы, теңге 27429 27300 30100
12. Орташа жылдық еңбек ақы қоры, мың теңге 39314268
13. Берешек қарыз, мың теңге 231244 225342 276388,76 45144
14. Алашақ қарыз, мың теңге 178649,2 161635,5 216672,89 38023,69
15. Рентабельділігі, % 15,1 33,1 16,5 1,4 +9 -16,6
2010 жылы 2009 жылға қарағанда өнімді сату көлемі 439975
2.2 Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының
қалыптасуы
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытша дайындалады. Оны
Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен,
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы
бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындарған
бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын тағдауына
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерінің есеп саясатындағы болған өзгерістер
Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная записка) жыл бойы орындалған жұмыстар
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі мен
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық
Әдістемелік – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер,
есеп жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, негізгі
Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердің меншікті
жұмыс жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімі, олардың құрылымы, жазбаныңы
Ұйымдастыру – бухгалтерлер аппаратының құқықтары мен
міндеттерін анықтау, олардың құрылымын, лауазымды міндеттерін анықтау және субъектінің
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де қазіргі уақытта мынадай бөлімшеніңі үш түріне
пән (зат) нұсқасы, бөлімдер атауына сәйкес бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру: есептесу (еңбекақы төлеу); материалдық, өндірістік, қаржылық есептесу және
функциялық нұсқа – есеп ұйымдастыру үшін керек, мұнда әр
компьютермен жабдықталған, олар қазіргі заман талабына сай толығымен жауап
өнеркәсіп құрылымдық бөлімшелер үшін тұрпатты болып жеке еңбек
бөлінісінің желілі нұсқасы (учаскелер, өнеркәсіп цехтары) табылады. Аталған есеп
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізеді және
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де есеп саясатын тіркемелеуде келесі талаптарға мән
есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде
қолданылады. Болшақта енгізуде өз қызметін жалғастыру көзделеді;
шаруашылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде көрсетіледі.
Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді. Субъектінің қолданатын
Осы талаптарға сәйкес қабылданған есеп саясаты өнеркәсіпте бухгалтерлік есеп
Дұрыс орындалған және ресімделген есеп саясаты мүмкін болатын айыптардан
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
Кәсіпорынды басқаруда негізгі орын алатын бұл бухгалтерия. Ол кәсіпорынның
Нарықтық қатынасқа өткеннен кейін нарықтық қатынастарда дамыған мемлекеттерде қолданылатын
Егер есептей саясатына өзгерістер енгізу қажеттілік туындаса, оны жеке
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-інің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
Сызба 2. «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің бухгалтериясының құрылымы
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі болуы
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС -нің міндетті деректемеге жататындар :
құжаттың аты, нысанының коды;
құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы, жылы);
құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
шаруашылық операциясының мазмұны;
шаруашылық операцияның өлшемі;
шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға жауапты
жауапты атқарушының қолы;
Жұмыс кезінде «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс
Бухгалтерлік есеп нысандарын және есептелетін ақпаратты өңдеу технологиясын
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің жаңа есеп
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де бухгалтерлік есеп бас бухгалтердің басқаруымен және
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда, шаруашылық операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-інің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
Есептік саясат – бұл кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру
Кез келген шаруашылық жүргізу сияқты «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-де өзінің
Бухгалтердің жұмысының сапасын бағалау кезіндегі бухгалтерге қойылатын талаптар:
нарықтық қатынастар кезіндегі бухгалтерлік есепті жүргізудің жаңа әдістерін білуі;
типтік шоттар жоспарын, ҚЕХС (МСФО) және бухгалтерлік есептің корреспонденциясын
құжаттар толтырылу тәртібін және олардың бухгалтерлік есеп жүйесіне әсер
кәсіпорынның шаруашылық-саласының қаржылық талдауының экономикалық әдістерін білуі т.б.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің жаңа есеп
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-гі Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылы
Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң
Есеп берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады. Оны
1. Бұл актив болып табылады. Онда шаруашылықтағы негізгі құралдың
2. Пассив бұнда кәсіпорынның меншікті капиталы берешектері және кәсіпорыны
ұзақ мерзімді активтер;
ағымдық активтер.
Ұзақ мерзімді активтер жыл оданда көп уақыт ішінде пайдаланылатын
Пассив бөлімінде келесі баптарда қарастырамыз: меншікті капитал-бұл кәсіпорынның активтерінің
Міңдеттемелердің есебі оның ұзақтығына байланысты 2 түрге топталып жіктеледі:
ұзақ мерзімді міндеттеме;
ағымдық міндеттемелер.
Ұзақ мерзімді міндеттемелер – көрсетілген қызметке байланысты немесе сатылған
Жалпы міндеттеме бұл субъектінің белгілі бір есеп кезеніңде ағымдық
Сонымен, ағымдық баланстағы активтер мен міндеттемелерді анықтау және олардың
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру. Есепте негізгі, инвестициялық
Ақша қаражатының қозғалысы операциондық, инвестициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде
Түсініктеме жазба-кәсіпорында жасалған негізгі аналитикалық құжат. Онда бірінші кезекте
Түсініктеме жазба қаржылық есеп берудің бір бөлігі ретінде келесі
1.Есеп бөлігіне қатысты субъекттің есеп саясытында қаралған негізгі ережелеріді.
2.Түсінікті жазба баланс бойынша ұзақ және ағымдағы активтерді,меншікті капиталын,ұзақ
3.Қаржылық –шарушылық қызметтің нәтижесі туралы есеп беру бойынша жазылған
4.Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру бойынша жазылған түсініктеме
5.Түсініктеме жазбада кәсіпорынның қаржылық қызметі мен қаржылық жағдайына жалпы
Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның нәтижесін
Қаржылық нәтижесі - бұл есепті жылдағы кәсіпорынның қаржылық шаруашылық
Табыс - бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндеттемелердің
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне қарап
Табыстар - бұл субъекттің негізгі жәнене негізгі емес қызметінің
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетумен байланысты
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану - бұл бухгалтерлік балансқа
- кез келген болашақтағы олжаның осы баптарда көрініс табу
- баптың құны бар, ол үлкен дәлдікпен өлшенуі мүмкін;
Қаржылық есеп берудің элементтерін бағалау. Бағалаудың көмегімен олардың құны
Субъект қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен
Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа да оқиғаның
Актив – бұл құндық бағасы бар субьектінің құқығы мен
Міндетттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
Меншік капиталы – бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік
Қаржылық нәтижесі – бұл есептегі кәсіпорынның қаржылық шаруашылық нітижесін
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не
Бұл жерде иеленушілердің жарық капиталына салған салымы субъектінің
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне қарап
Табыстар – бұл субъекттінің негізгі және негізгі емес
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметі көрсетумен
Қаржылық есеп берудің элементтерін тану – бұл бухгалтерлік балансқа
Қаржылық есеп берудің элементтерін бағалау. Бағалаудын көмегімен олардың құны
Бағалаудын келесі түрлері бар: бастапқы құны – активтер
Ағымдағы құны – активтер есеп берудегі ақшадай сомасы бойынша
Сату құны активтердің өзінің сатылған құнв бойынша көрініс табуы
Дисконтталған құны – активтер келешекте келіп түсетін ақша қаражатының
Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен
құрылымының өсіңкілігін талдау
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
Активтердің қорлану көздерін талдау кезде меншікті және қатыстырылған
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай , сонымен бірге
Ктс =Мк / Ак
Мұндағы : Ктс - тәуелсіздік коэффиценті;
Мк - меншікті капитал;
Ак – авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың
Бұл коэффиценттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екеніндігін көрсетсе
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффицентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
АҚШ және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэффиценттерінің жоғары жетерлік деңгейі
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттың міндеттемелер қатаң сақталатын
Жоғарыда келтірілген меншіктік коэффицент 0,5-0,6 деңгейінде шектеуді орындау, қарызға
Қаржылық есеп берудің активткрінің қалыптасу көздерінің құрлымын зерттеу үшін
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында, яғни
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
Меншікті капитал көлемі кәсіпорын жарғысында белгіленеді және сол қалыптастысып
Меншікті капиталдың көлеміне байланысты резервтік капиталды да қалыптастырады. Меншікті
Кез келген ұйым өз қызметін жүзеге асыру үшін алғашқы
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
«Хлебокомбинат Восток» ЖШС-інің шоттар корреспонденциясы келесідей:
- Д-т 7010 К-т 5410
Есепті кезеңнің соңында субъектінің жиынтық табысына жатқызылатын сомасы
- Д-т 5400 К-т 6010, 6200
Есепті кезеңінің соңында анықталған субъектінің шеккен зиян сомасы
- К-т 6010-6200 К-т 1210, 1320, 1330
Шаруашылық субъектінің ағымдағы жылда алған табыстарының сомасына
- Д-т 6010 К-т 1320, 1330
Д-т 6210 К-т 1250
Шаруашылық субъектінің ағымдағы жылда жұмсаған шығындарының сомасы
Кесте 2 - «Хлебокомбинат Восток» ЖШС-нің меншікті капиталының
Капитал қайнар көздері Қолда бар қаражаттар, мың теңге Қаражаттар
2008 2009 2010 Аут.(+,-) 2008 2009 2010 Аут. (+,-)
1 2 3 3-1 3-2 1 2 3 3-1
Жарғылық капитал 72,50 72,50 72,50 - - 0,04 0,04
Бөлінбеген пайда 219084,1 257808,1 367616,1 148532 109808 99,96 99,96
Барлығы 219156,6 257880,6 367688,6 148532 109808 100 100 100
2 кестеден көріп отырғанымыздай, жарғылық капитал көлемі 3 жылда
Бұны тәуелсіздік коэффициентіне кері болып табылатынын қатыстырылған капиталдың барлық
Кт=Қ к /Ак немесе Кт =1-Ктс
Мұндағы : Кт-тәуелділік коэффиценті;
Қк-қатыстырылған капитал;
Ак-авансталған капитал; (баланс валютасы, жиыны);
Ктс-тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы салмағындағы қарыздың үлесін сипаттайды.
Бұл үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерін
Кк =М к / Қк
Мұндағы: Қк- қаржыландыру коэффиценті;
Мк- меншікті капитал;
Қк- қатыстырылған капитал.
Бұл коэффицент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал
Бұл көрсеткіш ұсынылып жатқан мәнді сөзбе-сөз түсінуден сақ болу
Сонымен қатар мақсатты бағыттағы активтердің айтарлықтай үлес салмағы (мыалы
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсеткіші кеңінен қолданылады, қатыстырылған
Кк /м = Қк / Мк
Мұндағы: Кк/м-қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті ;
Қк - қатыстырылған капитал;
Мк- меншікті капитал;
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салыстырған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне
2008 жылы - 15,07
2009 жылы – 20,60.
Бұның мәні кәсіпорын есеп беру кезеңінің басында активтерге салынған
Арнайы әдебиеттерде бұл көрсеткіш үшін қалыпты шектеу: Кк/м0.5 деп алынуы мүмкін,
Жұмсау коэффициентінің мәні, кәсіпорынның қызметінің сипатына байланысты: оның әдеттегі
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздері мен қамтамассыз
Кк /қ =Мақ / Қтм
Мұндағы: Кк / қ -тауарлы-материалдық қорлардың қамтамассыз етілу коэффициенті;
Мак -меншікті айналым коэффициенті;
Қтм -тауарлы-материалдық қорлар.
Материалды айналым қаражаттарының жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы-материалды қорлар
Кк /қ > 0,6-0,8 (9)
Қорлар мен щығындардң меншікті айналым қаражатымен қамтамассыз етілудің қалыпты
Кәсіпорыннынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің тұрақтылығымен емес,
Қатыстырылған капиталды талдау.
Талдау жүргізөу үшін қарыз қаражатының әрбір баптарының есеп беретін
Кәсіпорында кредиторлық борыш 2007 жылы дебиторлық борыштан 1,03 (537272,01
Мұндай кредиторлық борыштың дебиторлық борыштан өте төмен дәрежеде қамтамасыз
Енді келесі маңызды жұмыстың бірі кәсіпорынның қаржылқ жағдайы, оның
Қаржылық тұрақтылықтың абсалютті көрсеткіштері тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі көрсеткіш анықталады:
1 Меншікті айналым капиталының бар болуы (Мак). Бұл көрсеткіш
Мак = Мк – Ұа
Мұндағы: 1б П– баланс пассивінің бірінші бөлімі
1а А –баланс активінің бірінші бөлімі
Мк – меншікті капитал
Ұа – ұзақ мерзімді активтер
Мак – меншікті айналым капиталы
Меншікті айналым капиталы көрсеткіші бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталының
Мак / ұз = Мак + Ұз
Мұндағы: Ұз – ұзақ мерзімді міндеттемелер
Мак – меншікті айналым капиталы
2б П –баланс пассивінің екінші бөлімі
Тауарлы материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы
НК= Мак / ұз +Қнқ (12)
Мұндағы: НК –негізгі көздер
Қнқ– қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар
Тауарлы-материалдық босалқылардың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-материалдық қорлармен шығындардың
1.Меншікті айналым капиталының артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)
Мак =Мак –Қш (13)
Мұндағы: Қш- тауарлы материалдық қорлар мен шығындар
2.Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптасу көздерінің артықтығы
Мак / ұз =Мак / ұз –Кш
3.Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшерінің артықтығы немесе жетіспеушілігі
НК= НК - Кш
Тауарлы-материалдық қорлардың олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін
қаржылық жағдайдың абсалютті тұрақтылығы;
қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы;
қаржылық жағдайдың тұрақсыз қаржылық жағдайы;
қаржылық жағдайдың дағдарысты қаржылық жағдайы.
3 БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫ ДҰРЫС ЖҮРГІЗУДЕ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның баланс өтімділігі көрсеткіштері негізінде төлем
қабілеттілігін бағалау
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көрсететін негізгі көрсеткіштерінің бірі – оның
Баланс бойынша төлем қабілеттілікті бағалау айналымдағы активтердің өтімділігінің мазмұны
Кәсіпорынның өтімділігі – бұл баланс өтімділігіне қарағанда жалпы түсінік
Төлем қабілеттілік және өтімділік түсініктері бір біріне өте жақын,
Келесі суретте төлем қабілеттілік, кәсіпорынның өтімділігі және баланс өтімділігі
Сызба 3. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен өтімділік көрсеткіші
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтердің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорының
Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Кейде керісінше тәртіп болуы мүмкін, мысалы батыс европалық елдерде
Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірбие бойынша бұларға кәсіпорынның ақша
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар – айналым қаражатының ең
Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына
Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің екінші бөлімінің «Тауарлы-материалдық
Бірақ бұл кезде «Алдағы кезең шығындары» бабы есепке
Қиын өткізілетін активтер – баланс активінің бірінші бөлімінің алдындағы
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша топтағанда,
Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер – бұларға уақытында төленбеген
Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер мен
Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.
Тұрақты міндеттемелер – пассивтің бірінші бөлімінің «Меншікті капитал» баптары.
Баланс өтімділігін анықтау ү шін актив пен
А1 (
А2 (
А3 (
А4 (
Баланс өтімділігін талдау кему өтімділіктің дәрежесі бойынша топталған құралдарды
Бірінші топқа (А1) қолма қол ақша қаражаттары және қысқа
Екінші топқа (А2) тез жүзеге асырылатын активтер кіреді: жөнелтілген
Үшінші топ (А3) – бұл баяу жүзеге асырылатын активтер
Төртінші топ (А4) – бұл қиын жүзеге асырылатын активтер,
Кесте 3 - Өтімділік дәрежесі бойынша активтерді топтастыру
Актив түрі 2009 жыл, мың теңге 2010 жыл, мың
Ақша қаражаттары
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
1-топ (А1) бойынша ЖАЛПЫ 21772,56
-
21772,56 36344
-
36344
Жөнелтілген тауарлар
Дебиторлық қарыз, 12 ай бойы күтілетін төлемдер
Алынған құндылықтар бойынша ҚҚС
2-топ (А2) бойынша ЖАЛПЫ -
292671,8
78693
371364,8 -
530430
68955,9
599385,9
Шикізаттар мен материалдар
Аяқталмаған өндіріс
3-ші топ (А3) бойынша ЖАЛПЫ 181369,6
519702,8
701072,4 216665,2
673641
890306,2
Айналымнан тыс активтер
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз
Алдағы кезең шығындары
4-топ (А4) бойынша ЖАЛПЫ 855022
12660,5
867682,5 978058
15348,7
993406,7
Өтімділік көрсеткіштерін қарастыра отырып, олардың мөлшері шартты болатының
Активтердің өтімділігінің нашарлауын өтімділік емес қорлар үлесінің өсуі, уақыты
3.2 Кәсіпорынды басқаруда туындаған мәселелер жағдайында
бухгалтерлік есеп пен балансты ұйымдастыру
Қаржылық есептілікті қалыптастырудың орталық және неғұрлым күрделі мәселелерінің бірі
Есептің қарастырылып отырған уақыт ішінде қалыптасқан ұлттық мектептерінің тұжырымдамалық
Қаржылық есептілікті компанияның қаржы-шаруашылық қызметіне және оның соңғы
Бухгалтерлік есептің ғылым мен тәжірибе тұрғысынан алғандағы ерекшелігі, осы
Инфляцияның «бағаның өсуі» ретіндегі жалпы ұғымы белгіленіп қойылғанына қарамастан,
Инфляция, тауар бағасының өсуімен бірге пайда болғанымен, таза ақша
Инфляция жағдайындағы шаруашылық қызметін дұрыс жоспарлау үшін инфляциялық үдерістердің
Тәжірибеде тұтыну бағалары индексі, көтерме бағалар индексі, ЖІӨ дефляторы
Инфляция жағдайында компанияның мүліктік және қаржылық жағдайы туралы ақпараттың
Инфляция ақшаның сатып алушылық қабілетін төмендету үдерісі ретінде баланстың
Егер монетарлық активтер монетарлық пассивтерден артық болса, онда бағаның
Әртүрлі көзқарастар мен ой пікірлерді қарастыра келе, инфляцияның монетарлық
Монетарлық емес объектілерге келсек, яғни негізгі құралдар мен тауарлы-материалдық
Бірақ инфляция тек дебиторлық және кредиторлық берешектер, негізгі құралдар
ресурстарды алмастырудың ағымдағы құнымен салыстырғанда сатылған өнімнің өзіндік құнының
инфляция жағдайында пайданың сомасы аса көтеріліп кетеді;
капиталды салу тиімділігін, компанияның рентабельділігін, қаржылық жағдайын сипаттайтын қаржылық
Инфляцияның тигізетін әсерінің салдарлары компанияның мүліктік және қаржылық жағдайы
Жүргізілген талдау, бағаның инфляциялық өзгеруі кез-келген компанияның қаржылық есептілігінде
Инфляция жағдайында компания есептілігі есеп беру кезеңінде қаржы-шаруашылық қызметі
Инфляцияның әсерін есепке алу мәселесі нарықтық экономикасы дамыған елдерде
Кез келген материалдық және материалдық емес объектілердің алғашқы құжаттарында
Тауар бағасы деңгейінің құбылуы бойынша инфляцияның әсерін есепке алудың
Бірінші концепция тұрақты сатып алушылық қабілеті әдісінің негізінде жатыр
Бірақ, СРР әдісі бойынша есеп инфляция салдарын толық мөлшерде
Екінші концепцияның шеңберінде капитал компания активтерінің жиынтығы ретінде қарастырылады,
Капиталдың физикалық табиғаты концепциясы ағымдағы құнмен бағалауды негіз ретінде
Екінші концепцияның негізінде ағымдағы құндарды немесе жекелеген бағалардың өзгерістерін
Тәжірибе ССА әдісі тауарлы-материалдық қорлардың әртүрлі топтарының бағасы әркелкі
Қарастырылған екі концепция ҚЕХС 15 екі әдістеме түрінде көрсетілген.
GPL әдістемесінің мәнісі қысқартылған нұсқада компанияның монетарлық емес активтерін
GPL әдістемесінің кемшілігі, ол компания мүлкінің жекелеген түрлерінің, оның
ССА әдістемесінің мәні активтер ағымдағы бағамен көрсетілетін есептілікті жасауда
GPL әдістемесінде көрсетілген есептеу тәртібінің реттілігі ұқсас, тек бағаның
Құрамдастырылған әдістеме дегеніміз мағынасы бойынша ССА әдістемесінің бір түрі
ХХ ғасырдың басынан көптеген ғалымдар мен тәжірибешілер инфляция жағдайында
Инфляция жағдайындағы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің әлемдік тәжірибесі
ҚЕХС 15 компанияның есептік ақпараттарды бағаның өзгерісін көрсететін есептің
1990 жылдың 1 қаңтарынан бастап, ҚЕХС 29 (бұл стандарттың
ҚЕХС 29 негізгі есептік мәліметтерді инфляцияны ескере отырып қайта
Сонымен бірге әртүрлі елдерде сол немесе басқа уақыт кезеңдерінде
Инфляцияның салдарын есепке алудың қарастырылған формальды әдістерінен басқа, көптеген
Екінші әдіс инфляцияның ықпалына айтарлықтай қарсы тұра алмайды; оның
ҚБЕС 6 «Негізгі құралдар есебі» әдістемелік нұсқауларында жеделдетілген амортизацияның
Азайтылған қалдықтық әдіс амортизациялық аударымдардың жылдық сомасын Ао төмендегі
Ао = k*Nl*Sb,
мұндағы: Nl – бірқалыпты амортизация нормасы; k- төмендету коэффициенті;
Активтің құнын пайдалы қызмет мерзімі жылдарының сандық жиынтығы бойынша
Ао = Sp*k/n,
мұндағы: Sp – амортизацияланатын объектінің бастапқы құны; n –
Қарастырылған әдістер жалпыға белгілі болып табылады және әр түрлі
Жеделдетілген амортизация әдістері инфляцияның ықпалын есепке алуға
нақты мүмкіндік береді, өзінің мәні жағынан жергілікті болып табылады.
Инфляция салдарынан есептік мәліметтердің салыстырымсыздығы қаржылық есептілікке қайта бағалау
Әлемдік тәжірибе талданатын объектілерге инфляциялық түзетулер не валюта бағамының
Компания өзінің қызметін жүзеге асыратын негізгі экономикалық ортасы, әдетте
Шетелдік валютадағы операциялар бастапқыда операцияның жасалған күніндегі ауыстыру бағамы
Бастапқы тану бағамынан немесе баланстың өткен кезеңі күніндегі ауыстыру
Валюта бағамының құбылуы бойынша түзету әдісін қолданудың өзінің жетістігі
Тауарлық баға деңгейі құбылуы бойынша қаржылық есептілік баптарын түзету
Тауарлық баға деңгейі құбылуы бойынша түзету негізінен тұрақты сатып
Қазақстанда алдағы уақытта ҚЕХС енгізуді бухгалтерлік есеп пен қаржылық
ҚЕХС 29 көшу қаржылық есептіліктің барлық баптарын (ақшалай көрсеткіштерді
Қаржылық есептілікті түзету мәнін сипаттайтын бірден бір қағидалық ерекшелігі
Белгілі американдық ғалымдар Э. С. Хендриксен и М. Ф.
Айта кету керек, барлық ғалымдар тек бухгалтерлік баланстың монетарлық
Халықаралық стандарттарды талдау, баланс баптарының монетарлық және монетарлық емес
Монетарлық объектілер қаржылық есептілікті құру сәтінде - ақ ағымдық
ҚЕХС- на сәйкес қаржылық есептілікті даярлаудың екі негізгі әдісі
Алғашқы әдіс - ең қарапайым әдіс, алайда, одан 50%-ға
Қаржылық есептілікті трансформациялау үдерісі қажет болған жағдайда ғана жүргізіледі
Трансформациялау үдерісінің кемшілігіне мүмкін болатын қателерден басқа, ҚЕХС бойынша
Бүгінгі таңда көптеген қазақстандық компаниялар үшін (әсіресе шетел инвестициялары
Параллелді есеп үдерісі (конверсия) қосарланған параллелді есеп жүргізуді қарастырады.
Инфляцияның әсерін есепке алудың қолданыстағы тәсілдерінің жағымды жақтарын және
а) ҚЕХС 29 сәйкес қаржылық есептіліктерді түзету қажеттілігін; б)
Түзетудің қарастырылып отырған әдістемесі әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданыс тапқан
Берілген әдістемеде трансформация деп есеп ақпаратын талдап, түзететін және
Инфляция жағдайында қаржылық есептілікті түзету алгоритмінің жалпылама түрі 1
Инфляция жағдайында қаржылық есептілікті түзету әдісін тәжірбие жүзінде іске
Қаржылық есептілікті тұрақты сатып алу қабілеттілігінің ақшалай бірліктеріне қарай
Кт = (ТБИ1 ∙ ТБИ2 ∙ ТБИ3 ∙ …
мұнда ТБИ1,ТБИ2,ТБИ3,...,ТБИn кезең ішіндегі тұтыну бағасының айлық индексі.
1-қадам: Баға индексін таңдау
2- қадам: Есеп объектілерін монетарлық және
монетарлық емес объектілерге жіктеу
3-қадам: Балансты баға индексін есепке ала түзету
4- қадам: Пайда мен зиян туралы есеп беруді баға
индексін есепке ала түзету
5 -қадам: Ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп
беруді түзету
6- қадам: Меншікті капиталдың өзгерісі туралы есеп
беруді түзету
7-қадам: Таза монетарлық активтерден түскен пайда
мен залалды баға ндексін есепке ала есептеу
Сызба 4. Инфляция жағдайында қаржылық есептілікті түзету
алгоритмі
Өлшем бірлігі ретінде ағымдық ақша бірліктерін, сонымен бірге, басқа
Қаржылық есептілікті түзетуге монетарлық емес активтерді, пайда мен залал
Демек, инфляциядан алынған кез келген пайда (немесе зиян) компанияның
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы ХҚЕС-бойынша бугалтерлік баланс, ең бірінші ХҚЕС-қа көшуіне байланысты
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені оның
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
Сонымен бухгалтерлік есептің негізгі және басты міндетінің, атқаратын
Қорыта келе, «Хлебокомбинат Восток»ЖШС-гі 2010 жылы 2009 жылға қарағанда
Әртүрлі елдерде сол немесе басқа уақыт кезеңдерінде қаржылық есептілікте
Осы мысалдардың түпкі қорытындысы - шаруашылық операцияларын тудыратын екі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. «Қазақстан халқына Президенттің жолдауы».
2. Қазақстан Республикасының заңы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
3 Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғам құрылымы» туралы заң 28.02.07
4. Қазақстан Республикасының «Салық және салық салу» туралы
5. Типтік шоттар жоспары, 2007 жыл
6 Адамс Р. «Аудит негізі» 1995 жыл
7.Әбдіқалықов Т.Ә.
8.Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит, Алматы 2006ж.
9. Белобжецкий М.И. «Бухгалтерлік есеп және ішкі аудит»
10. Баканов М.И., Шереметов А.Д. «Экономика анализ теориясы» М.:Қаржы
11. Данилевский Ю.А. «Қаржылық бқылау және аудит» М.:Бухгалтерлік есеп
12. Ковалев В.В «Қаржылық есеп» 1998 жыл
13. Козлова Е.Т., Парашутин Н.В. «Бухгалтерлік есеп» М.:қаржы және
14. Қаржылық менеджменті. Мерзілімді басылым 1 қаңтар 2008
15. Рапопорт М.М. «Есеп және аудит» М.:Бухгалтерлік есеп
16. Сейдахметов М.Ф. «Бухгалтерлік есеп» Алматы: Қаржы-қаражат
17. Сейдахметов Ф.С. Қазіргі бухгалтер есебі. «Экономика» Алматы, 2000
18. Терехов А.А. «Ішкі және сыртқы есеп» М.:Бухгалтерлік есеп
19. Шеремет А.Д. «Экономикалық есеп негіздері» М.:ЮНИТИ
20. Энтони Р. «Бухгалтерлік есеп» М.:СП «Триада НТТ»
21.Бәйдаулетов М., Бәйдаулетов С.М. Аудит. Алматы «Қазақ университеті» 2004
22. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005
23. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп. Алматы, 2007
24. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет.
25.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и
26.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. Алматы:
27.Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами.
17.Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы, 2002
18.Радостовец В.К., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет в отраслях. Алматы
19.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2002ж.
20.Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство
21.Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск «Экоперспектива», 1999
22.Тасмаганбетов Т. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау.
23. Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2007
ҚОСЫМШАЛАР
72
Активтер мен пассивтерді басқару сапасы
Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы, бәсекеге қабілетілігі, іскерлік белсенділігі
Баланс
өтімділігі
Кәсіпорын имиджі,
оның инвестициялық тартымлығы
Кәсіпорынның өтімділігі
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі
8 «Таза пайда немесе залал, Есеп саясатындағы негізгі қателер
Есеп саясатының өзгеруі
Ретроспективті тәсілдеме
Преспективтік тәсілдеме
Егерде жаңа Есеп саясаты қалайда әрқашан қолданылатын болса, жаңа
Есеп саясаты осындай баптардың туындаған сәтінен бастап, барлық баптарда
Есеп саясатының өзгерген күнінен бастап жаңа Есеп саясаты
Бас бухгалтер
Бас бухгалтердің орынбасары
Өндірістік бөлім
Касса
Есеп айырысу бөлімі
Материалды участок
Өндіріске кеткен шығынды және өнімді шығару шығынын есепке
2 адам
Өндірістік қор мен дайын өнімді есепке алу, 2
Кәсіпорынның әр түрлі дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысуын есепке
4 адам
Қолма-қол ақша қаражаттарын есепке алу,
1 адам