Мазмұны
Кіріспе.............................................................5-8
1-тарау. Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың шартының
түсінігі мен түрлері............................
Сақтандыру ісінің субъектілері мен объектісі және қатысушылары.......................................................11-15
1.2. Сақтандыру шартының ерекшеліктері мен
2- тарау. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру
шартының нысаны мен мақсаты................................28-52
2.1. Сақтандыру қызметінің нарықтық қатынас
жағдайындағы қалыптасу ерекшелігі............................52-57
Қорытынды.................................................58-59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі............................................60
Кіріспе
Сақтандыру - ісі кең мағынада бір нәрсенің жағымсыз
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы)
Сақтандырудың пәні, бұл сақтандыру қызметінің объектісі болып табылатын материалдық
Ал, Сақтандыру құқығының пәні болып:
Сақтандыру ісін ұйымдастыру қатынастары
Материалдық сақтандыру қатынастары
Сақтандырудың басты қызметі, бұл орнын толтырушы қызмет, яғни сақтандырылған
Мемлекеттік сақтандыруға сақтандырудың алдын алу қызметі тән, яғни сақтандырушы
Азаматтық құқықтың интеллектуалдық меншік құқығын, оның ішінде авторлық құқық,
1. заңдарда көзделген шарттар мен өзге де мәмлелерден;
2. заңдарға сәйкес азаматтық құқықтық жағдайларды туғызатын әкімшілік
3. азаматтық құқықтар мен міндеттер белгіленген сот шешімінен;
4. заң құжаттарында тыйым салынбаған негіздер бойынша мүлікті жасау
5. өнертабыстар, өнеркәсіптік үлгілер, ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын
6. басқа жаққа зиян келтіру салдарынан, сол сияқты
7. азаматтар мен заңды тұлғалардың өзге де әрекеттері
8. заңдар азаматтық құқықтық жағдайлар басталуын байланыстыратын оқиғалар салдарынан
Осы міндеттердің сақтандыру шараларының негізінде туындайтынын білуіміз керек. Мәселен,
«Сақтандыру» сөзі кең мағынада бір нәрсенің жағымсыз салдарынан қорғау
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы)
Сақтандырудың пәні, бұл сақтандыру қызметінің объектісі болып табылатын материалдық
Ал, Сақтандыру құқығының пәні болып:
Сақтандыру ісін ұйымдастыру қатынастары
Материалдық сақтандыру қатынастары
Сақтандырудың басты қызметі, бұл орнын толтырушы қызмет, яғни сақтандырылған
Мемлекеттік сақтандыруға сақтандырудың алдын алу қызметі тән, яғни сақтандырушы
Азаматтық құқықтың интеллектуалдық меншік құқығын, оның ішінде авторлық құқық,
1. заңдарда көзделген шарттар мен өзге де мәмлелерден;
2. заңдарға сәйкес азаматтық құқықтық жағдайларды туғызатын әкімшілік
3. азаматтық құқықтар мен міндеттер белгіленген сот шешімінен;
4. заң құжаттарында тыйым салынбаған негіздер бойынша мүлікті жасау
5. өнертабыстар, өнеркәсіптік үлгілер, ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын
6. басқа жаққа зиян келтіру салдарынан, сол сияқты
7. азаматтар мен заңды тұлғалардың өзге де әрекеттері
8. заңдар азаматтық құқықтық жағдайлар басталуын байланыстыратын оқиғалар салдарынан
Осы міндеттердің сақтандыру шараларының негізінде туындайтынын білуіміз керек. Мәселен,
1 – тарау. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру шартының түсінігі мен
Сақтандыру белгілі бір сақтандыру жағдайларының туындауы кезінде заңды және
Сақтандыру екі нысанда жүзеге асырылады-ерікті және міндетті. Ерікті сақтандыру
Конституциясымен немесе тиісті заңдарымен кепілдендірілген құқықтарға сәйкес жүзеге асырылады.
1.автокөлік құралдары иелерінің жауапкершіліктерін міндетті сақтандыру;
2.тасмалдаушының жолаушылар алдындағы жауапкершіліктерін
3.әскери қызметкерлерді міндетті мемлекеттік сақтандыру;
4.мемлекеттік қызметкерлерді міндетті мемлекеттік сақтандыру;
5. мемлекеттік мүлікті міндетті мемлекеттік сақтандыру;
6. ауылшаруашылығы өнімдерін міндетті сақтандыру;
7.қызметтерді, жұмыстарды, өнімдерді өндірушілердің, жұмыс берушілердің жекелеген санаттарының жауапкершіліктерін
8.мемлекеттік қызметкерлердің белгілі бір санаттарының өмірін, денсаулығын және мүліктерін
9.мемлекет пен азаматтардың әлеуметтік мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында тиісті
Сол міндет сақтандыру сақтанушы ретінде сақтандыру тарапы болып табылатын
•сақтанушының немесе сақтандырылушының өміріне, денсаулығына, еңбекке қабілеттілігіне және зейнетақымен
•мүлікке ие болуға, пайдалануға және жұмсауға байланысты мүліктік сақтандыру;
• сақтанушының, яғни адамның жеке басына немесе жеке тұлғаның
Сақтандыру қатынастарының қатысушылары сақтанушылар ме сақтандырушылар болып табылады. Сақтанушылар
Сақтандырушылар-белгілі бір мемлекет аумағында сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқық
Сақтандыру брокерлері кәсіпкерлер ретінде тіркелген заңды немесе жеке тұлғалар
Сақтандыру сақтандыру тәуекелінің туындау жағдайына орай жүргізіледі. Сақтандыру тәуекелі
Сақтандыру айрықша қоғамдық қатынастары аясындағы сақтандыру қызметі екі бағытта
Әдетте, сақтандыру саласында мемлекет тарапынан жүзеге асатын қызмет қаржылық-сақтандыру
1. мемлекеттік және жеке меншік сақтандыру түрлерін реттеу;
2. мемлекет аумағындағы сақтандыру ұйымдарының түрлерін айқындау;
3.сақтандыру ұйымдарының қызмет атқару жағдайлары мен құқықтық мәртебелерін белгілеу;
4. сақтандыру ұйымдарын тіркеуді жүргізу тәртібін белгілеу;
5. сақтандыру қызметін лицензиялау;
6. сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету (сақтандыру капиталы
7.тыйым салу, шектеу және тағы басқа тәсілдерді қолдану арқылы
8.мемлекеттік сақтандыру қадағалауын ұйымдастыру және жүзеге асыру.
Сонымен, сақтандыру қызметі күрделі құрылымдығы, белгілі бір талаптар мен
Әрине, осы берілген ұғымның нақтыландырылмағаны, айқындалмағаны байқалады. Мәселен, көзделген
Сондықтан, сақтандыру қызметінің мына келесідей түсінігін беруге болады: «Сақтандыру
Коммерциялық тұрпаттағы, жеке меншік қаражаттары негізінде сақтандыру қызметін жүзеге
1.сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызмет көрсету;
2.сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы қызметін атқару;
3.уәкілетіті мемлекеттік органының нормативтік құқықтық актілерінде көзделген тәртіппен инвестициялық
4.жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатып алу саласы шегінде өз
5.сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын арнаулы
6.сақтандыру ұйымдарының мұқтаждықтары үшін кезінде сатып алған немесе олардың
7.сақтандыру саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оларды оқытуды ұйымдастыру
8. консорциум емес жай серіктестік құруға қатысу.
Бұлардан басқа ескеретін бір жайт, егер сақтандыру (қайта сақтандыру)
Мемлекеттік уәкілетті орган, яғни Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк сақтандыруды
1.егер сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымы мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
2.егер сақтандыру ұйымы сақтандыру қызметін жүзеге асатын құқығына сақтандырудың
• өтініш берген күнге дейінгі соңғы алты ай ішінде
• сақтандыру қызметін жүзеге асатын құқығына лицензияның қолданылуы тоқтатыла
• сақтандыру қызметін жүзеге асатын қүқығына берілген лицензияға сақтандыру
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлық ақысын
Сақтандыру шарттық қатынастарының ерекшелігі: сақтандырушы шығаратын ережелерде көрсетілген жағдайларда
Сақтандыру ережелері сақтандырушымен сақтандырушымен сақтандырудың әр түрі үшін бөлек
Сақтандыру ісінің субъектілері мен объектісі және қатысушылары.
Сақтандыру ережелері мыналарды қарастыруы керек:
1. сақтандыру объектілерінің тізімін;
2. сақтандыру сомаларын анықтаудың тәртібін;
3. сақтандыру тәуекелдерді;
4.сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тастаулар және сақтандыруға шек қоюлар;
5.сақтандыру шарты қолданылуының мерзімі мен орнын;
6.сақтандыру шартын жасаудың тәртібін;
7. тараптардың құқықтары мен міндеттері;
8.сақтандыру жағдайы орын алғандағы сақтанушы жасауы тиіс әрекеттерді;
9. сақтандыру жағдайының орын алғанын анықтайтын құжаттар
10. сақтандыру төлемдерін жасаудың жағдайлары мен тәртібін;
11. сақтандыру төлемі немесе сақтандыру төлемінен бас тарту жөнінде
шешім қабылдау мерзімін;
12. сақтандыру шарты жағдайларының тоқтатылуын;
13. дауларды шешудің тәртібін;
14. сақтандыру тарифтерін және оларды экономикалық негіздеу;
15. ерекше жағдайлар.
Заңнамадағы анықтамасына сәйкес сақтандыру шарты консенсуалды болып қаралады.
Сақтандыру шарты - ақылы шарт, тараптардың әрқайсысы берілгеннің орнына
Сақтандыру шарты жағдайларына қарамастан жазбаша нысанда жасалуы керек. Сақтандыру
Міндетті сақтандыру аясы мынадай қағидалар пайдаланады:
1. заңда көзделуі, болмаса шарт негізінде болуы;
2. нормативтегі және жоспардағы;
3. ұзақ мерзімдегі және жалғаса беруі;
4. объектісінің толық қамтылуы және үзілмей сақтау;
5. сақтандыру өтемі, сақтандыру жарнасын төлеу міндеттілігі.
Сақтандыру шартының тараптары сақтандырушы мен сақтанушы болып табылады. Сақтандырушы
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының ұйымдық-құқықтық нысаны акционерлік қоғам болып
Жабық акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған сақтандыру (қайта сақтандыру)
Шетелдік қатысушылар мен заңды тұлғалар, шетел азаматтары Қазақстан Республикасының
Сақтандыру объектісі жеке және заңды тұлғалардың мүддесі болып есептеледі.
Сақтандыру шартының заңды объектісі болып (қызмет көрсетудің өзге түрлерінен
Сақтандыру шарты көбіне нақты (реалды) шарт болғандықтан, оның мазмұнын
Сақтандыру сыйақыларының мөлшерлері шартпен белгілі ақша сомасы ретінде қарастырылады.
Сақтандыру сыйлық ақыларын төлеудің тәртібі мен мерзімдері шартпен белгіленеді.
Шартқа сәйкес сақтанушы сақтандырылатын тұлға болмаса, онда аталған
Сақтанушы сақтандырылатын жағдайдан болатын шығындарды азайтуға ықпал салуы керек.
Сақтандыру шартының кейбір ерекшеліктері сол сақтандыру шартының ерекше арналуына
Мұндай сақтандыруды қолданудың саласы сол сияқты онымен белгілі
Егер болуы мүмкін деликті жауапкершілік сақтандырылса, онда пайда алушы
Шартты жауапкершілікті сақтандыруда пайда алушының тұлғасы нақты анықталатынына әсерін
Азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандырудың арналуының ерекшелігі тағы да мынада, сақтандырылушы
Сақтандыру нормалары мен жауапкершілік нормалары арасындағы үйлесімділік сақтандырушының қолына
Сақтандыру объектісі бір шарт бойынша бірнеше сақтандырушымен сақтандырылуы мүмкін.
Ортақ сақтандыру ірі және өте ірі тәуекелділікті сақтандыру қажеті
Сақтандыру шарттарының тағы бір ерекше түрі-қайта сақтандыру.
Қайта сақтандыру жағдайлары қайта сақтандырушы және қайта сақтанушы жасасқан
Қайта сақтандыру шарты да қайта сақтандырушылар тарапынан қатысушылардың көптілігіне
Сақтандыру міндеттемелерінің орындалу кепілдігі ізінше екі немесе бірнеше қайта
Жоғарыда айтылғандай сақтандырү шарты сақтанушы сақтандыру сыйлық ақысын төлегеннен
Сақтандыру шарты мерзімінен бұрын мына жағдайларда тоқтатылуы мүмкін:
1. егер сақтандыру объектісі өзінің болмысын тоқтатса;
2. оны ауыстыру орын алмаған кезде сақтанушы болып келмейтін
Егер сақтандырылушымен бірге шартта тұлғалардың аталған санаты қатыспаса, онда
3. сақтанушының сақтандырылған мүлкін алу, егер сақтандырушы сақтанушының ауысуына
4. тек борышкер-сақтандырушының келісімімен рұқсат етіледі, себебі сақтандырушы әрқашан
5. өз кәсіпкерлік немесе азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырған сақтанушы кәсіпкерлік
6.сақтандырылатын жағдай туындау мүмкіндігі жойылса және сақтандыру тәуекелдігі сақтандыратын
Жоғарыда аталған барлық жағдайларда, сақтандыру шарты тоқтатылады деп сақтандыру
Шарттың тоқтатылуында тарап бұл туралы екінші тарапқа кейінге қалдырмай
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 842-бабында сақтандыру шартын мерзімінен бұрын
Егер сақтанушы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 811-бабының 1 -тармағында
Сақтандыру мен қамтылған қоғамдық қатынастар ерекшелігі сақтандырудың жарамсыздығы қосымша
1.2. Сақтандыру шартының ерекшеліктері мен жарамсыздығы.
Сақтандыру шарттарының жарамсыздығын қарастыратын болсақ, онда Қазақстан Республикасының Азаматтық
Сақтандыру шарттарының заңнамада арнайы бөлініліп шығарылатын негіздеріне мыналар жатады:
1. шартты жасау сэтінде сақтандыру объектісінің болмауы;
2. сақтандыру объектілері ретінде құқыққа қайшы мүдделердің қарастырылуы;
3. сақтандыру объектісі болып заңды күшіне енген
4. сақтандырылатын жағдай ретінде пайда болуының ықтималдық
5.сақтанушы шартты жасағанда заңсыз пайда табу мақсатын көздесе, сол
6.кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру шарты сақтандырушыдан өзге тұлғаның мүддесінде немесе
7.шарт бойынша жауапкершілікті сақтандыруда сақтандырушының бөлек, басқа тұлғаның жауапкершілігінің
8.сақтандырылушының келісімін алу міндетті болып табылған кезде оның келісімінің
9. шарттың жазбаша нысанын сақтамау.
Сақтандыру шартының жарамсыздығының құқықтық салдары екі жақты, бір жақты
Егер шарт сақтанушының заңсыз әрекеттері әсерінен пайда болатын негіздер
Ауыл шаруашылығы өндірісін міндетті сақтандыру шарты деп, сақтандырушы сақтандыру
Осы сақтандыру шартты жазбаша нысанда, әрбір мүліктің түрі бойынша
Сақтандыру өтемін алуға мүдделі сақтанушы сақтандыру жағдайы туындаған болса
Осыған орай сақтандырушы сақтандыру жағдайы нәтижесінде сақтандырылған мүліктің, көпжылдық
Көпжылдық екпелердің жойылуы арқылы келтірілген зиянның мөлшері олардың баланстық
Негізгі қаражат құрамына кіретін мүліктер толығымен жойылған
жағдайда зиянның мөлшері оның құнынан тозу сомасын шегеру арқылы
анықталады. Сақтандыру шарттары сақтанушылар мен сақтандырушылардың жүріп-тұруларын, құқықтары мен
Сақтандыру шарты жазбаша нысанда: тараптардың бір құжат жасауы; сақтанушыны
Сақтандыру шарты сақтанушы сақтандыру сыйлықақысын төлеген кезден бастап, ал
Тараптардың келісімі бойынша шартқа өзге де талаптар енгізілуі
мүмкін. Ал егер де сақтандыру шартында заң актілерінде
көзделгендермен салыстырғанда сақтанушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса, осы заң
Осыған байланысты мынаны айтуға болады: шарттың мәні туралы ережелер,
Тараптар арасында шарттың барлық елеулі ережелері бойынша тиісті жағдайларда
Сақтандыру белгілі бір сақтандыру жағдайларының туындауы кезінде заңды және
Сақтандыру екі нысанда жүзеге асырылады — ерікті және міндетті.
Ал міндетті сақтандыру
автокөлік құралдары иелерінің жауапкершіліктерін міндетті сақтандыру.
тасымалдаушының жолаушылар алдындағы жауапкершіліктерін міндетті сақтандыру.
әскери қызметкерлерді міндетті мемлекеттік сақтандыру.
мемлекеттік қызметкерлерді міндетті мемлекеттік сақтандыру.
мемлекеттік мүлікті міндетті мемлекеттік сақтандыру.
ауыл шаруашылығы өнімдерін міндетті сақтандыру.
қызметтерді, жұмыстарды, өнімдерді өндірушілердің, жұмыс берушілердің жекелеген санаттарының жауапкершіліктерін
Сол міндетті сақтандыру сақтанушы ретінде сақтандыру тарапы болып табылатын
сақтанушының немесе сақтандырылушының өміріне, денсаулығына, еңбекке қабілеттілігіне және зейнетақымен
мүлікке ие болуға, пайдалануға және жұмсауға байланысты мүліктік сақтандыру.
сақтанушының, яғни адамның жеке басына немесе жеке тұлғаның мүлкіне
Сақтандыру қатынастарының қатысушылары сақтанушылар мен сақтандырушылар болып табылады. Сақтанушылар
Сақтандырушылар — белгілі бір мемлекет аумағында сақтандыру қызметін
Сақтандыру брокерлері кәсіпкерлер ретінде тіркелген заңды немесе жеке
Сақтандыру сақтандыру тәуекелінің туындау жағдайына орай жүргізіледі. Сақтандыру тәуекелі
Сақтандыру айырықша қоғамдық қатынастары аясындағы сақтандыру қызметі екі бағытта
2- тарау. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру шартының нысаны мен мақсаты
Сақтандыру қызметі мынадай түрлерге бөлінеді: жеке сақтандыру, мүліктік сақтандыру,
Әдетте, сақтандыру саласында мақсаты мемлекет тарапынан жүзеге асырылатын
мүліктік және жеке міндетті сақтандыру түрлерін реттеу.
мемлекет аумағындағы сақтандыру ұйымдарының түрлерін айқындау.
сақтандыру ұйымдарының қызмет атқару жағдайлары мен құқықтық мәртебелерін белгілеу.
сақтандыру ұйымдарын тіркеуді жүргізу тәртібін белгілеу.
сақтандыру қызметін лицензиялау.
сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету (сақтандыру капиталы мен
тыйым салу, шектеу және т.б. тәсілдерді қолдану арқылы сақтандыру
мемлекеттік сақтандыру қадағалауын
Сонымен, сақтандыру қызметі күрделі құрылымдығы, белгілі бір талаптар мен
Әрине, осы берілген ұғымның нақтыландырылмағаны, айқындалмағаны байқалады. Мәселен, көзделген
Сондықтан, сақтандыру қызметінің мына келесідей түсінігін беруге болады: "Сақтандыру
Коммерциялық тұрпаттағы, жеке меншік Қсражаттары негізінде сақтандыру қызметін жүзеге
Сақтандыру ұйымы сақтандыру қызметінен басқа мына келесідей іс-қимылдарды жүзеге
1. сақтандыру
уәкілетті мемлекеттік органның нормативтік-құқықтық актілерінде көзделген тәртіппен инвестициялық қызметті
жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатып алу сомасы шегінде өз
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін пайдаланылатын арнаулы
сақтандыру ұйымдарының мүқтаждықтары үшін кезінде сатып алған немесе олардың
сақтандыру саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оларды оқытуды ұйымдастыру
консорциум немесе жай серіктестік құруға қатысу.
Бұлардан басқа ескеретін жайт, егер сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымдары таратылған жағдайда сақтанушылардың (сақтандырылушылардың, пайда алушылардың) материалдық мүдделерін
Мемлекеттік уәкілетті орган, яғни Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк сақтандыруды
егер сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымы мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
егер сақтандыру ұйымы сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына сақтандырудың
а) өтініш берген күнге дейінгі соңгы алты ай
в) сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына берілген лицензияға сақтандырудың
2000 жылдың желтоқсанының 18-інде қабылданған "Сақтандыру
қызметі туралы" Қазақстан Республикасы заңының 6-бабының тиісті
Сақтандыру өндірістік қатынастардың аса қажетті элементі болып табылады және
Егер қалыпты жүріп жатқан қоғамдық өндіріс процесі адамдардың саналы,
Ал көрсетілген белгілер адамдардың өндірістік қызметтерінің аясында сақтандырылатын тәуекелдердің
Сақтаңдыру талабына сәйкес қорғау, алдын-алу, қалпына келтіру және т.б.
Сақтандыру қорының есепті жыл ішінде жұмсалынбай қалған бөлігі қорлану
Тағы бір айта кететін жәйт, міндетті мемлекеттік сақтандыру ақша
Экономикалық категория ретінде сақтандыру мына келесідей белгілермен сипатталады:
● сақтандыру кезінде ақшалай қайта бөлу қатынастары пайда болады.
● сақтандыру кезінде тек сақтандыру ауқымындағы қатысушылар ғана қатысатын
● сақтандыру қорына жұмылдырылған сақтандыру төлемдері аумақтар көлемінде қайтарылады;
● сақтандыру келтірілген зияндарды
Демек, сактаңдыру айтарлықтай көлемдегі аумақтық құрылымдар мен
Сақтандырудың экономикалык манызы оның функциялары аркылы да көрініс табады.
Бөлу (қайта бөлу) функциясы өз алдына үш функцияда түрады:
Сақтандырудың қоғамдық өндірістің үзілмеуін, баланысты болуын, тоқтатылмауын қамтамасыз етуді
Сонымен, сақтандыру катысушыларының ақшалай жарналары есебінен табиғи апаттар мен
Демек осы жәйтті былайынша толық тұжырымдауға болады: сақтандыру әкімшілік,
Осы қысқаша сипаттамадан кейін сақтандырудың тарихи қалыптасып, дамуына және
Сақтандырудың бастапқы нысандары өте көне дәуірде, құл иеленуші қоғамдарда
Сонымен, ғасырлар белесінде объектгілі қалыптасып, жан-жақгы дамыған сақтандыру ісі
Мүлікті кәсіпкерлік қызметтің объектісі ретінде сақтаңдырудан басқа, өрттен сақтандыру
Зымырап өтіп жатқан заман ағымында экономиканың дамуына байланысты және
Кейінгі, Ресей империясының құрамындағы Казақстанда жүзеге асырылған сақтандыру деңгейінің
Бірақ, кейіннен он тоғызыншы ғасырдың басында мемлекеттік сақтандыру жойылып,
Шамалы уақыт өткеннен кейін, сақтандыру қоғамдары жауыннан соң каулап
1877 жылдан бастап егістістерді бұршақ соғудан сақгандыру жөніндегі жер
Енді өз елімізде сақтандыруға байланысты жасалған алғашқы қадамдар мен
"Мемлекеттік мүліктік сақтандыру туралы" 1921 жылғы қазанның 6-сындағы Х
Сонымен қатар, республикалық Қаржылар халық комиссариатында мемлекеттік сактандырудың бас
Қазақстандағы табиғи апаттардан, т.б. көптеген төтенше, қатерлі жағдайлардан мүлікті
1922 жылдың шілдесінде Х қабылдаған қаулысында Мемлекеттік сақтандыру қызметінің
Осы ерікті нысандағы мемлекеттік сақтандыру алғашқы кездерде мемлекеттік меншікке
Ал мемлекеттегі сақтандыру түрлері мына келесідей көрініс тапқан еді:
1928 жылы мемлекетімізде сақтаңдыру жүйесінің қайта қүрылуын
Жаңадан, республиканың әкімшілік-аумақтық бөліністеріне қатысты құрылған сақтандыру аппараттарын басқару
1929 — 1930
Сонымен бірге, меншік нысандарына қарамастан құрылыстар мен қора-қопсылар, ал
Жаңаша құрылым облыстарда қаржылық басқармаларға бағынышты мемлекеттік сақтандыру басқармалары,
Сақтандыру ісінің жаңа белестеріне бағдарланған тиісті қызметтердің жарқын көріністері
1968 жылғы сәуірдің 30-ында қабылдаған "Жұмысшылар мен қызметкерлердің жеке
Аталмыш сақтандыру түрлері осымен шектеліп калмай өзге де түрлері
Қазақстанның сақтандыру нарығы қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы, сақтандырылушы – клиенттердің
Ал банктік сақтандырудың дамуы отандық сақтандыру компанияларының тоқырауына алып
Егер банктік сақтандырудың жалпы картинасы түсінікті десек, «Альянс-Полис» АҚ
Корпоративті қоғамда нарықтық компаниялардың арасында «Аманат іnsurance» СК, «Premіer
Басты назар аударатын жайт, нарықтық компаниялардың тек әлеуметтік бағыттағы
Осы дәлелдемелер сол компаниялардың қызметтерінде сақтандыру резервтері мен тариф
Көптеген ғалымдардың пікірі бойынша, Қазақстандағы банкілік сақтандырудың даму тенденциясы
Бір қызығы, банкілік сақтандыру компаниялары әлі күнге дейін өздерінің
Банк сақтандырушылары сақтандыру инфрақұрылымын дамытуға да салғырттықпен қарап отыр.
"Өмірді сақтандыру" саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай сыныптарды қамтиды:
1. өмірді сақтандыру;
2. аннуитеттік сақтандыру.
Өмірді сақтандыру, сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі
Аннуитеттік сақтандыру шарты жинақтаушы сақтандыру шарттарына жатады. Демек, осы
Сақтандыру қызметі жүзеге асырылатын тағы бір сала "жалпы сақтандыру"
Енді осы аталған сыныптардың жалпы сипаттамасын бергеніміз жөн болар.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру, сақтандырылушы жазатайым жағдайдың немесе
Медициналық сақтандыру,
мекемесімен медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген медициналық қызмет көрсетулерді сұраған
Бүгінде сақтандырудың осы түрлері бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік
Көлік құралдарын сақтандыру, көлік құралын иелеуге, пайдалануға, оған билік
Жоғарыда айтып өткеніміздей көлікті сақтандыру мына бағыттарда жүргізіледі:
Жүктерді сақтандыру, жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге байланысты
Халықаралық практикада жүктерді сақтандыру, яғни карго сақтандыруы тек оларды
Тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру, көлік құралдарын тасымалдаушы ретінде өзінің
Тасымалдаушының жауапкершілігін сақтандыру халықаралық сақтандыру практикасында аса дамыған сақтандыру
1924 жылы Брюссель қаласында қабылданған Гаагалық ережелер;
Аталмыш конвенциялар тасымалдаушының жүкке келтірілген материалдық зиянға орай жауапкершілігін
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтанушының өзінің тәуекелі
Кәсіпкерлік төуекелді сақтандыру тиісті жағдайлардың туындауына қарай сақтандыру төлемдерін
Қазақстан Республикасыың аумағындағы сақтандыру үйымының қызметі "өмірді сақтандыру" және
Осы жоғарыда сипатталған ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырушының бөлек сыныбы болып табылады.
ауыл шаруашылығы өндірісін сақтандыру;
мұнай операцияларын сақтандыру;
мемлекеттік қызметшілерді мемлекеттік сақтандыру;
экологиялық сақтандыру;
әскери жиындарға шақырылған әскери қызметшілерді, азаматтарды Қазақстан Республикасының ішкі
судьяларды және олардың мүлкін мемлекеттік сақтандыру;
сот приставтарын жеке сақтандыру;
прокуратура органдары қызметкерлерін сақтандыру;
салық қызметінің қызметкерлерін жеке сақтандыру;
азаматтық қорганыс іс-шараларын орындауға, төтенше жағдайлардың алдын алуға және
төтенше жағдайлардан туындаған тәуекелдерге байланысты ұйымдар мен азаматтардың қызметін
қызметкерлерді өндірістегі жазатайым оқиғалардан және кәсіби аурулардан сақтандыру;
жеке нотариустың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
автокөлік құралдары иелерінің азаматтық құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық жауапкершілігін сақтандыру;
кепіл мүлкін сақтандыру;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырушы адамдарды
ломбардтардың жауапкершілігін сақтандыру;
өртке қарсы міндетті сақтандыру;
әуе кемесін пайдаланатын иелер мен адамдардың жауапкершілігін міндетті сақтандыру;
қауіпті өндірісті жүзеге асыратын ұйымдардың (атом энергиясын пайдаланатындар) жауапкершілігін
гидротехникалық ғимараттарды пайдалану кезінде туындайтын жауапкершілікті міндетті сақтандыру.
Осы берілген тізбенің ішінен көрініс тапқан міндетті сақтандыру түрлерінің
Қазақстан Республикасының "Сақтандыру қызметі туралы" Заңы кәсіпкерлік қызмет түрі
Қазақстандағы сақтандыру рыногы айтарлықтай деңгейде қалыптасқанымен жаңадан қабылданған "Сақтандыру
Заң жүзінде сақтандыру рыногының мына келесідей қатысушылары белгіленген:
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы;
сақтандыру брокері;
сақтандыру агенті;
сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы;
актуарий;
уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор);
өзара сақтандыру қоғамы;
сақтандыруға байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де заңды
Мемлекеттік бағдарламада осы сақтандыру рыногын жедел, ұтымды дамытудың мына
ұлттық сақтандыру жүйесінің негіздерін жетілдіру;
сақтандыруды қолдану аясын кеңейту;
сақтандыру индустриясының қызметін белсенді түрде пайдалану;
міндетті сақтандыру түрлерінің оңтайлы тізбесін айқындау, оларды жүргізу ерекшеліктерін
өмір мен денсаулықты сақтандыру, аннуитеттер жүйесін және сақтандырудың басқа
ұлттық сақтандыру рыногының инфрақұрылымын және әлеуетін дамыту;
сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеуді және сақтандыру қызметін қадағалауды күшейту;
сақтанушылардың, сақтандырылушылардың және пайда алушылардың заңды мүдделерін қорғау;
Қазақстанның халықаралық сақтандыру схемасына кіруі жөнінде қажетті шаралар әзірлеу
Бұл жерде ең бастысы сақтандыру рыногының барлық субъектілерінің сақтандыру
Сақтандыру рыногын дамытуға байланысты, аталмыш бағдарламада мына келесідей міндеттерді
әлеуметтік сақтандыру түрі ретінде сақтандыру тұрғысында қорғауды ұсынудың принциптерін
сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтандыру түрлерін нақтылау;
сақтандыру рыногының қазіргі заманғы инфрақұрылымын қалыптастыру және оның қатысушыларының
халықаралық стандарттарды ескере отырып, сақтандыруды қадағалаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру;
сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығы мен төлем
қазіргі заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу;
сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Ал сақтандыруды дамыту істерін жүзеге асыру үшін мынадай мақсаттарға
елдегі сақтандыру жүйесін жетілдіру, ұлттық сақтандыру рыногы мен сақтандырудың
қазіргі заманғы сақтандыру технологиясын пайдалану үшін жағдай жасау, сақтандыру
сақтандыру заңдарының талаптарын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың өзара
Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногы аясында жүзеге асырылатын сақтандыруға,оның
Еліміздің сақтандыру рыногының қалыптасуының бастапқы кезеңдері Қазақстанның дербес мемлекет
Бүгінгі күні сақтандыру қызметінің сапасы төмен болып отыр,ал олардың
Республикадағы сақтандыру әзірше инвестициялық климатты жақсартудың негізгі құралы,ал сақтандыру
Бүгінде еліміздің сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі аясындағы тұйықталған
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы сақтандыру заңдарының құрамында мына келесідей
Өркениетті сақтандыру рыногын қалыптастыру ісі жоғарыда аталған және т.б.
Белгілі ғалым А.И.Худяковтың көзқарасы бойынша сақтандыру қатынастарының мынадай өздеріне
1.Қоғамдық өндіріске қызмет көрсететіндіктен және мағынасы (мәні)бойынша материалдық сипатта
Сақтандыру қатынастары мүліктік қатынастарға жатады,яғни сақтандыру сыйлықақыларының немесе сақтандыру
Сақтандыру қатынастары-құн қатынастарына да жатады.Бұлш жағдай мына екі сәттен
Сақтандыру қатынастары өздерінің жиынтығында қайта бөлу қатынастарын білдіреді.Ақшалар сақтандыру
Сақтандыру қатынастары өздерінің жиынтығында қайтарымды қатынастарды көрсетеді,яғни сақтандыру жарнасы
Сақтандыру қатынастары біршама-баламалы қатынастар болып табылады.Сақтандырушыға сақтандыру төлемін төлеу
Міне,А.И. Худяковтың сақтандыру қатынастарын осылай сипаттағанын көрдік.Тағы бір ескеретін
Азаматтық құқықтың интеллектуалдық меншік құқығын,оның ішінде авторлық құқық,сабақтас құқықтар,өнертабысқа,пайдалы
Осы міндеттердің сақтандыру шарттарының негізінде туындайтынын білуіміз керек.Мәселен,сақтандыру шарты
Сақтандыру қатынастарының қаржылық қатынастармен ұқсастығын және айырмашылықтарын жете білу
қаржылық қатынастар көбінесе тек мәжбүлеу сипатындағы мемлекеттік қызметтің нәтижесінде
қаржылық қатынастар тек ақша нысанындағы құнды бөлу(қайта бөлу)сипатында болады.Ал
қаржылық қатынастар әрқашанда баламасыз болып келсе,сақтандыру қатынастары белгілі бір
қаржылық қатынастар тек мемлекеттің болмысының материалдық негізі болатын базистік
қаржылық қатынастар әрқашанда құқықтық нысанда болса,ал көптеген сақтандыру қатынастары
Сонымен,тұжырым ретінде айтсақ,сақтандыру қатынастарының қаржылық қатынастармен жақын белгілері-бөлу сипатында
Сақтандыру қатынастары сақтандыру сыйлықақысын төлеу және сақтандыру өтемін өтеу
Нарықтық даму жағдайында қоғамның мақсатына сай сақтандыру ісін ұйымдастыруды
Мемлекет тиісті нормативтік құқықтық актілерді шығару арқылы материалдық және
Сонымен,сақтандыру әралуан қатынастарын жан-жақты құқықтық реттеу құралы ретінде сақтандыру
Сақтандыру құқығының нормалары белгілі бір тәртіппен,өздері реттейтін біртектес қатынастарды
1). Мемлекеттің сақтандыру жүйесі
2). Мемлекттік сақтандыру қаржылары саласындағы басқару
3).сақтандыру қаржылық жоспарлауының құқықтық негіздері
4).қаржылық-сақтандыру бақылауын құқықтық реттеу
Ал ерекше бөлім институттарына мыналар жатады:
1). Міндетті сақтандыру қорларын (резервтік қор) қалыптастыруды құқықтық реттеу;2).сақтандыру
Сақтандыру құқығы кешенді құқықтық құрылым болғандықтан оның жүйесінің кең
Сонымен сақтандыру құқығының жүйесіне былайша сипаттама береміз.Оның жалпы бөліміне
1).мемлекттік сақтандыру құрылысы, 2)сақтандыру резервтері саласындағы басқару, 3).сақтандыру баланстары
Ерекше бөлімі мына институттардан тұрады:
мүлікті,жеке басты және жауапкершілікті міндетті сақтандыруды құқықтық реттеу
мүлікті,жеке басты,жауапкершілікті ерікті сақтандыруды құқықтық реттеу
сақтандыру ұйымдарының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуді құқықтық реттеу
сақтандыру қалпына келтіру және алдын алу шараларын қаржыландыруды құқықтық
2.1. Сақтандыру қызметінің нарықтық қатынас жағдайындағы қалыптасу ерекшелігі.
Сақтандыру қатынастарының қоғамдық қатынастар ішіндегі алатын орны және маңызының
Мемлекеттің осы қатынастарға қажетті дәрежеде әсер ету үшін,дұрыс жолға
ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» заңының 18-желтоқсан 2000ж қабін
Сақтандыру – бұл қоғам өмірінің маңызды саласы болып табылады,сол
Сақтандыру – бұл шаруашылық субъектілердің және азаматтардың төлеген сақтандыру
Кәсіпкерлік пен сақтандыру қызметтері тығыз байланысты,дәлірек айтсақ,сақтандыру қызметі кәсіпкерлік
Осы жерде кәсіпкерлік қызметтің табиғатымен шартталған белгілі бір сақтандыру
Экономикалық категориясы ретіндегі сақтандыруға келесідей белгілер тән: 1. Қайта
Нарықтық экономикаға көшу кезеңінде қоғамдық қатынастардағы сақтандырудың ролі жоғарылап,сақтандыру
Нарықтық экономика кезінде сақтандыру-бір шетінен адамдардың қалыпты өмірін және
Жалпы сақтандырудың түрлері: 1.Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру, 2.
Өмірді сақтандыру:1.Аннуитеттік сақтандыру, 2.Өмірді сақтандыру деп бөлінеді.
Аннуитеттік сақтандыру-сақтанушы белгілі бір жасқа жеткен жағдайда,науқастығы,мүгедектігі,жасына байланысты еңбек-қабілеттілігін
Өмірді сақтандыру-сақтанушы қайтыс болғанда немесе сақтандыру мерзімі біткенге дейін
Сондай-ақ,сақтандыру түрлерін міндеттілік сипатына қарап,ерікті сақтандыру және міндетті сақтандыру
Нарықтық экономикада әрбір тұлға өз қаражатын қалай жұмсайтындығын,қандай бөлігін
Сақтандыру қызметіне мемлекеттік бақылау және қадағалау ҚР сақтандыру туралы
Сақтандыру сақтандыру жағдайлары туындаған кезде зиянның орнын толтыруға кеткен
Сондықтан,бірінші кезектегі мақсат белгілі бір мөлшерде сақтандырудың экономикалық табиғатымен
Сонымен бірге,сақтандыру ісін дамытудың ұзақ мерзімді мақсаттарына жету үшін
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру
Сақтандыру қызметінің нормативтік-құқықтық базасын жетілдіру
Сақтандыру жүйесінің қаржылық орнықтылығын және беріктілігін қаматамасыз ету
Қазақстандық және халықаралық сақтандыру рыноктарының өзара қарым-қатынастарын дамыту
Сақтандыру қызметін көрсету рыногындағы құрылымдық саясатты жүргізу
Қорытынды
Қазақстан Республикасында сақтандыру рыногы қалыптасып үлгерген жоқ.Сол себепті оны
Сақтандыру қызметінің және сақтандыру қызметі рыногының заман талаптарына
Тағы бір айта кететін елеулі жайт,еліміздің сақтандыру заңдары саласының
Сақтандыру қатынастары Қазақстан Республикасында императивті және диспозитивті нормалармен де
Сақтандыру шарты ҚР Азаматтық Кодексімен реттеледі.Оның жасалу нысаны,
Қорыта айтқанда сақтандыру шарты – сақтандыру рыногын қалыптастырудағы және
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Страховое дело. Учебник : под редакцией Л.И. Рейтмана. М.1992
2. Гвозденко А.А. Основы страхования. М-1998
3. Жуйриков К., Назарчук В., Жуйриков Р. Страхование: теория,
4. Федорова Т. А Страхование в улсловиях рыночной эканомики:
5.Тагиев Г.М. Развитие государственного сртахования в СССР. М:
Шахов. В.В Страхование М, ЮНИТИ, 1997, С.65.
Арзакова Т. Услуги по страхованию пр перевозках (внешняя торговля)
Брюзгалов М. Страхование грузов. \Закон 1994 с.5.
Брагинский М. И. Договор старования, - Статут 2000ж.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 2 сәуірдегі Қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республиксаының Азаматтық Кодексі 826 бап.
Қазақстан Республикасының Президентінің 2001 жылғы 11 шілдедегі “Қаржы рыногын
Қазақстан Республикасының “Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы” Заңы, 93-
Қазақстан Республикасының “Сауда мақсатында жүзу туралы” Заңының 7, 92,
Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 18 желтоқсандағы “ Сақтандыру қызметі
Қазақстан Республикасының Президентінің 2006 жылғы 1 наурызындағы “Қазақстанның әлемдегі
тиімді ұлттық сақтандыру индустриясын қалыптастыру және оның басым бағыттарын
2000 жылғы 27 қарашадағы Қ Р Президентінің Жарлығымен
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 ж.
ҚР Өкіметінің “судьяларды және олардың мүлкін міндетті мемлекеттік сақтандырудың
ҚР Өкіметінің “Тасымалдаушының жолаушылары алдындағы азаматты” жауаптылығын міндетті сақтандыру
ҚР Өкіметінің “Ауылшаруашылығы өндірісін міндетті сақтандыру жүргізудің тәртібін және
ҚР Өкіметінің Банкісінің Директорлар кеңесінің Қаулысымен 4 желтоқсан 1998
Кандидаттық диссертация. Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы сақтандыру құқықтық қатынастарын мемлекеттік
25.Қазақстан Республикасының Президентінің 2006 жылғы 30 наурыздағы № 80
5