Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім.
1. Меншік экономикалық категория ретінде
Меншіктің экономикалық және заңды аспектілері
Меншік қатынасы
Меншік түрінің көптігі және олардың ерекшеліктері
2. Қазіргі таңдағы меншік формаларының дамуының тенденциялары
2.1 Қазақстан Республикасындағы жеке және мемлекеттік меншіктің даму
2.2 Біріккен басқару әдісін
III.Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Меншік тарихын зерттеуде маңызды қадам өткен ғасырдың экономикалық
Меншік мәңгі және кәдімгі құбылыс емес. Ол қоғамның
Меншіктің әлеуметтік-экономикалық қатынастарын зерттегенде негізгі мәселе – қоғам
Меншіктің және әлеуметтік-экономикалық қатынастардың түрлі формаларымен әдістерінің жұмыс
Бұл курстық жұмыстың мақсаты «меншік» ұғымын кешенді түрде
Меншік экономикалық категория ретінде
1.1 Меншік категориясының экономикалық және заңды аспектілері
Адам өркениетінің, экономикалық жүйелердің даму кезінде, тауар өндірісі
Меншік – жұмысшының өндіріс құралдарымен байланысу әдісі, экономикалық
Ал заң жағынан меншік мемлекетпен бүкіл азаматтарға бекітілген
Заңды мағынада меншікті қарастырғанда меншік құқығының субьектілері және
А) азамат (жеке тұлға)
Б) заңды тұлға – мекеме, азаматтық құқық және
В) мемелкет және мемлекеттік құрылымдар (жергілікті басқару органдары)
Заңда азаматтық құқықты обьектілерге ерекше көңіл аударылады. Бұлар:
Меншіктің заңдық құқығы «қолдану», «иелік ету», «басқару» терминдерімен
Иелік ету – заңды түрде қамтамасыздандырылған меншік иегерінің
Меншіктің ерекшелігін бұл үш термин толығымен түсіндіріп бере
Ағылшын юристң А. Оноре 11 элементтен тұратын «ресурсты
Иемдену құқығы, яғни игілікті иемденудің жеке құқығы;
Басқару құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиеттерін өзін үшін
Басқару құқығы, яғни игілікті қолдануды кімнің және қалай
Табыс алуға құқық, яғни игілікті қолданғаннан нәтижені алу
Игілікті қолдану, өзгерту, жою құқығы;
Қауіпсіздік құқығы, игілік экспроприациясынан, қоршаған ортаның зиянынан
Құқықтарды мұраға қалдыру құқығы;
Игілікті шексіз уақытқа қолдану құқығы;
Қоршаған ортаға зиянын тигізетін әдісті қолдануға шек қою
Қарызды қайтарып алу орнына игілікті алу құқығы;
Бұзылған құқықтарды қайтып құруға арналған институттарының өмір сүру
Меншік құқығы адамдардың заттармен қарым – қатынасын бағдарлайды,
Меншіктің салыстырмалы және абсолютті құқығының нақты қатынастары ретінде
Экономикалық және құқықтық қатынастар өзара байланысқан және бір-біріне
Заңның экономикаға әсер ету шеңберінің ұлғаюы бүкіл шаруашылық
Меншік категориясы ресурстардың сиректігі мәселесінен пайда болады, яғни
1.2 Меншік қатынастары
Өндіргіш күштерді бүкіл экономикалық жүйені
Меншік – бір адам немесе адамдар тобының (субьект)
Меншік субьектісі меншік қатынастарының белсенді жағы, субьект меншік
Меншік обьектісі – меншік қатынастарының табиғат бөлшектері, заттар,
Меншік қатынастары – материальді және басқа да байлықтарды
Меншік обьектісі мен субьектісі арасында пайда болатын қатынастар
Иелік ету – алғашқы, бастапқы форма болып келеді.
Қолдану обьектіні оның арналған міндетіне, қолданушының обьектіні қолдану
Басқару меншік обьектісімен субьектісі арасында кең, жоғары деңгейдегі
Жауапкершілік, былайша айтқанда «жауапкершілік ауыртпалғы». Белсенді өндіріс әдістеріне
Жауапкершілік қатынастарының мәні олардың субьект және обьект арасындағы
Бірақ, басқару және қолдану функциялары обьект иесімен басқа
Енді меншік иегерлері арасында болатын қатынастарды, яғни субьект-обьект
Қатынастардың алғашқы тобы белгілі бір меншікті бөлгендегі шарттарға
Субьектілер арасындағы қатынастардың екінші тобы меншік иегерлерінің олардың
Бірінші топтағы меншік қатынастарының бастапқы қалпы құралып болған,
Екінші топта жаңа меншік обьектісін меншіктендіру жайында айтылады.
1.3 Меншік түрлері және олардың қасиеттері.
Көптеген адамдар нарықтық экономиканың негзін тек қана жеке
№1 схема Меншіктің негзгі түрлері
Қазіргі уақытта шаруашылықпен айналыспайтын бірде-бір ел жоқ. Батыс
макробағдарлау жасау мүмкіндігі бар;
жалпы қоғамның экономикалық дамуының стратегиясын құру мүмкіндігі;
ұлттық экономиканың құрылмын максимальді табыс алып келетіндей, адам
Мемлекеттік меншік экономикалық және әлеуметтік қоғамға қарамастан, көптеген
Жалпыхалықтық, республикалық және муниципальді түріндегі мемлекеттік меншіктің экономикадағы
Муниципализациялау мемлекеттік биліктің жер, құрылыс, мекеме, жергілікті шарушылықтағы
Қалада муниципальді меншіктің обьектілері болып қаланың өмір сүруін
Қазіргі таңда жеке меншікке мыналарды жатқызуға болады:
1) экономикалық бірлік ретінде қарастырылатын өз қажеттілігі үшін
2) заңға сәйкес жұмыс істейтін заңды жеке мекемелер;
3) «көлеңкелі экономика» құрамындағы заңсыз жеке мекемелер;
4) жеке меншікті өз табысы үшін қалай-да болсын
Жеке меншік саласы орталықтың еш қатысуынсыз кенеттен тез
өндіріс іс-әрекетін бастау және мекеме құрастырудағы толық тәуелсіздік;
жеке келісім бойынша заңға итісті міндеттерді орындау;
несие саясатының жеке қаражат салымының қалпына келтірілуі;
қоғамның жеке меншікке құрмет көрсетуі;
Жеке меншік өз жұмысы барысында қоғамдық ерекшеліктердің бөлек
Меншік формаларының өзара қатынасы
Меншік формалары Жалпыға шаққандағы %
Жеке меншік 78,3
Мемлекеттік меншік 4,8
Муниципальді меншік 6,1
Қоғамдық ұйысдардың меншігі 5
Басқа 5,8
Осыдан біз Қазақстанның өндіріс меншігі құрамына жеке, мемлекеттік
Сондай-ақ Қазақстанда топтық меншік түрі де кездеседі. Оған
Меншіктің кооперативті түрі әлемнің көптеген елдерінде кең
Меншіктің біріккен формасының бір түрі – акционерлік меншік.
Сонымен, меншіктің ешқандай формасы әмбебап болуы мүмкін емес.
Қазақстан Республикасындағы меншік.
2.1 Меншік түрлері.
Жеке меншік – республика азаматтарының немесе мемлекеттік
Мемлекеттік меншік – мемлекеттік және коммунальді меншігі.
Мемлекеттік меншік мемлекетпен бекітілген заңды, республикалық тұлғалардың заңды
Коммунальді меншік белгілі бір заңды актілермен бекітілген заңды
Мемлекеттік меншік қарамағындағы иелік жедел басқару немесе
Шаруашылық басқарудағы заңды тұлға заң актілеріне байланысты мекеме
1999 ж. 1 қыркүйегіне дейін Қазақстан Республикаында меншік
Барлығы Меншік формалары және түрлеріне қатысты
Ішінен
Мемлекеттік Жеке Мемлекет қатысуымен Біріккен кәсіпорындар қатысуымен (шетел
Елімізде 114889 21400 91299 1769 2567 2190
Шағын 101058 14784 84154 820 2342 2120
Орта 11255 5744 5467 646 159 44
Ірі 2576 872 1678 303 66
26
Іс-әрекеті, меншік формасы, оның өлшеміне байланысты тіркелген заңды
Барлығы Меншік формалары және түрлеріне қатысты
Ішінен
Мемлекеттік Жеке Мемлекет қатысуымен Біріккен кәсіпорындар қатысуымен (шетел
Шетелдік
Ауыл шаруашылығы 9592 379 9197 170 39 16
Шағын 6855 229 6612 57 38 14
Орта 1876 119 1756 66 1 1
Ірі 861 31 829 47 - 1
Тау-кен өндірісі 724 14 685 55 80 25
Шағын 550 6 524 11 48 20
Орта 98 4 94 19 20 -
Ірі
76 4 67 25 12 5
Өндеу өнеркәсібі 10609 427 9915 399 487 267
Шағын 9319 333 8742 131 404 24
Орта 956 66 875 180 49 15
Ірі 334 28 298 88 34 8
Газ, су, электр энергисын өндіру және тарату 1285
Шағын 893 165 721 31 14 7
Орта 244 144 130 30 3 -
Ірі 148 50 93 35 7 5
Құрылыс 8193 175 7896 209 192 122
Шағын 7415 113 7187 95 179 115
Орта 648 49 594 81 13 5
Ірі 130 13 115 33 - 2
Сауда, жөндеу қызметі 32208 213 30749
Шағын 31483 184 30057 214 959 1242
Орта 665 24 638 72 23 3
Ірі 60 5 54 7 2 1
Мейраханалар және қонақ үйлер 1623 49 1518 20
Шағын 1518 31 1437 17 63 50
Орта 93 15 72 3 6 6
Ірі 12 3 9 - 3 -
Транспорт және байланыс 4665 291 4245 269 186
Шағын 3874 120 3531 93 171 123
Орта 658 132 523 127 12 3
Ірі 133 39 91 49 3 3
Қаржылық 3077 105 2899 32 68 73
Шағын 3006 92 2846 22 59 68
Ірі 12 2 10 1 - -
3 бөлім. Меншіктің қазіргі кездегі дамуының тенденциялары
3.1 Қазақстан Республикасындағы жеке және мемлекеттік меншіктің
Нарықтық қатынастардың құрылуы процесі барысында мемлекеттік меншік үлесі
3.2 Ұжымдық басқаруды құру моделі
Ұжымдық басқаруды құру жүйесі көптеген факторлармен анықталады,
Аутсайдерлік жүйе. Осы модельдің ерекше белгілері: акция «диперсиясы»,
АҚШ және Ұлыбритания елдерінде институттік инвесторлар меншік иегерлері
Ұжымдық механизмі инвесторларды толық ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында
Инсайдерлік жүйе. Ұжымдық басқарудың тәртібі секілді басты банк
Қорытынды
Меншікке ие болу құқығы азаматтық құқықпен тәуеліздіктің кепілдігі
Сонымен, меншікті экономикалық категория ретінде қарастыра отырып, мынадай
Меншік формаларын ауыстыруға қажеттілік өндіргіш күшетрдің даму деңгейіне
Біздің елімізде меншік жүйесін реформалау кең етек жайды.
Ғалымдар болашаққа белгіленген тенденцияларды зерттей отырып, болашақтағы 4-5
«Меншік» категориясы зерттей келе, қазіргі таңда оның әлеуметтік-экономикалық
Меншік экономикалық және заң аспектілерінде қарастырылады. Бұл осы
Алайда, жылдам екпінмен дамып келе жатқан жекешелндіру процесі
Меншік елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында негізгі фактор болады және
Пайдаланылған әдебиеттер:
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі - А.,1993
Борисов Е.Ф. Экономикалық теория. Оқу құралы - М.,2000
Экономикалық теория (политэкономия). Оқулық. / Видяпин В.И., Журавлёва
Ефимова Е.Г. «Заңгерлерге арналған экономика» Оқулық. – М.,
Акционерлік қоғамдар туралы заң, «Консультант плюс» жүйесі.
Войтов А.Г. Экономикадан жалпы курс. Оқулық. – М.,
Иохин В.Я. Экономикалық теория. Оқулық. – М., 2000.
Экономика курсы: Оқулық. / Райзберг Б.А. редакциясымен
Пайпс Р. Меншік және тәуелсіздік. Саясатты зерттеудің мектебі
Рузавин Г.И. Нарықтық экономика негіздері: ЖОО арналған оқу
Қосымша
Меншік
Меншіктендіру формасына байланысты:
Меншік құқығы формасына байланысты:
Обьект және субьектіге байланысты:
3
3
Бірлескен
Серіктік
Жеке
Мемлекеттік
Жалпы
Жеке
Меншік түрлері
Жеке
Ұжымдық
Мемлекеттік
Жеке шаруашылық
Еңбек шаруашылығы
Жеке еңбек іс-әрекеті
Жеке меншік
Ұжымдар
Ұжымдық мекемелер
Жалға алынған мекмелер
Акционерлі мекемелер
Ассоциациялар және т.б.
Жалпымемлекеттік
Муниципальді
Мемлекет территориясындағы құрылымдар
Жеке
Мемлекеттік
Бірікккен
Азаматтардың
Заңды тұлғалардың
федеральді
Мемелкеттік және басқа да құрылымды
муниципальді
Біріккен кәсіпорын
Обьектілер
Субьектілер
Өнім
Еңбек күші
Жер, табиғат ресурстары
Үйлер
Бағалы қағаздар
Бөлек азаматтар
Ұжымдар, топтар, жанұялар
Мемлекет
Басқа
Республика субьектілерінің
Жалпыхалықтық
Жергілікті
Муниципальдік
Біріккен
Бөлшектік