Кіріспе
Курстық жұмыстың мақсаты – еліміздің экономикасын реттеу нысандары
Экономиканы мемлекеттік реттеудің мүмкіндігі экономикалық дамудың белгілі бір
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты – экономикалық
Шетел капиталын тарту және оны пайдаланудың тиімділігін көтеру,
1 Қазақстан Республикасындағы экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы
Экономикаға мемлекеттің араласуының объективті қажеттілігі
Мемлекеттік реттеу ғылыми
2-сурет. Мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы
2-суретте белгіленген байланыстар экономиканы мемлекеттік тартудың тұжырымдамаларының мәнін
Экономиканы мемлекеттік реттеудің тұжырымдамасы – бұл макроэкономикалық, құрылым–дық
Осы тұжырымдаманы жүзеге асыру кезінде төмендегілерді анықтау қажет:
басымдық мәсәлелері;
мемлекеттік реттеудің сипаты мен деңгейіне сәйкес келетін, құралдардың
Мына негізгі сегіз құралды атап өтеміз:
болжау және стратегиялық жоспарлау;
қаржылық-бюджеттік реттеу;
салықтық реттеу;
ақша-кредиттік реттеу;
бағалық реттеу;
кедендік-баж реттеуі;
нормативтік-трафиктік реттеу;
әкімшілік-құқықтық және лицензиялық реттеу.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы мазмұны, қолданып
Нарық шаруашылығының даму барысында, жеке меншік шеңберінде шешілмейтін,
Сонымен бірге қоғам дамуының белгілі бір сатысында еңбек
Нарық экономикасына мемлекеттік араласу қатынасы оның дамуы мен
Нарықтық қатынастардың дамуымен күш жинаған кәсіпкерлер табы мемлекеттік
А. Смит көзқарасы бойынша, пайда алуға ұмтылуға байланысты,
А.Смиттің іліміндегі идеяларының бірі, экономикадан мемлекеттік реттеуді алып
Рыноктық үйлестіру ресурстардың тиімді пайдалануды қамтамасыз етпегенде, нарық
Нарық экономикасында мемлекеттің рөлін теориялық танудың маңызды сатысы
Сөйтіп, экономиканы мемлекеттік реттеудің мүмкіндігі экономикалық дамудың белгілі
1.2 Мемлекеттік реттеудің міндеттері, объектісі және құралдары
Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері – бұл автоматты
Экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі объектілеріне шаруашылықтың экономикалық кезеңін,
Мемлекеттің кезеңдікке қарсы немесе шаруашылық жағдаятын реттеу саясатынын
Экономиканың ұзақ мерзімді көтерілу кезінде, тауар қорларының азаюы,
Экономиканы мемлекеттік реттеудің сонымен бірге, аумақтық құрылым мен
Экономика мемлекеттік реттеудің объектісі-капиталды жинақтау болып табылады.
Жұмыспен қамтамасыз етуді реттеу – бұл нарықтық
Ақша айналымын реттеуде ерекше назар аударылатын негізгі бағыттар:
Реттеудің тағы бір маңызды объектісі баға болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралдары экономикалық қызметтерді жүзеге асыру
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ең басты мақсаты – экономикалық
Мемлекеттік реттеудің құралдары әкімшілік және экономикалық деп бөлінеді.
Мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары:
- қазыналық саясат, яғни шығындар мен салықтардың құқықтық
аумағындағы саясат;
- ақша саясаты;
- табыстарды реттеу саясаты;
- әлеуметтік саясаты;
- баға бегіленімін мемлекеттік реттеу;
- сыртқы экономикалық реттеу;
Мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдары ақша - кредит қаржылары
Негізгі экономикалық құралдар:
- есепке алу мөлшерін реттеу (Орталық банкпен жүргізілетін,
дисконттық саясат);
- елдің қаржылық институттары орталық банкте сақтауға
міндетті, ең аз резервтер мөлшерін белгілеу мен өзгерістері;
-мемлекеттік мекемелердің бағалы қағаздар рыногындағы мемлекеттік міндеттемелер эмиссиясы
2 Қазақстан экономикасын реттеуге шетел инвестицияларын тарту
2.1 Мемлекеттік реттеудің шет елдік тәжірибесін елімізде қолдану
Шетел капиталын тарту және оны пайдаланудың тиімділігін көтеру,
Қазақстан экономикасына шетел капиталын тартудың негізгі формаларының бірі
Дефольт себептеріне барлық кезеңдерде шетелдік несиелік тізбектер есебінен
Басым инвестициялық жобаларды таңдап алу механизмінің басты кемшілігі
Мүмкін боларлық дефольттарға жол бермеу үшін қаржылық, әкімшілік,
Пайдасыз келісім шарттар жасау, қорлардың шамадан тыс жұмсалуы,
Осымен байланысты банктік және тәуелсіз сарапшыларды тарту арқылы
Содан кейін жобаның негізгі өлшемдері анықталуы керек: оның
Жобаның экономикалық аспектілерінің сапалық және сандық талдауы жобаны
Жобаны мемлекеттік кепілдемемен қолдаушылық пен басымдыққа ие
Шетел капиталын тарту және оны пайдаланудың тиімділігін көтеру,
Несиелік келісім шарттарға қол қоюда, сонымен бірге, көзделген
Дефольт себептеріне барлық кезеңдерде шетелдік несиелік тізбектер есебінен
Басым инвестициялық жобаларды таңдап алу механизмінің басты кемшілігі
Мүмкін боларлық дефольттарға жол бермеу үшін қаржылық, әкімшілік,
Пайдасыз келісім шарттар жасау, қорлардың шамадан тыс жұмсалуы,
Осымен байланысты банктік және тәуелсіз сарапшыларды тарту арқылы
Содан кейін жобаның негізгі өлшемдері анықталуы керек: оның
Жобаның экономикалық аспектілерінің сапалық және сандық талдауы жобаны
Жобаны мемлекеттік кепілдемемен қолдаушылық пен басымдыққа ие
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды
Шетелдік несиелер бойынша шешім қабылдауда, министрліктер мен ведомстваларды,
Дефольттардың алдын - алу үшін жалпы макроэкономикалық жағдаймен
Қазақстан экономикасына әлемдік инвестициялауды ынталандырудың маңызды факторы –
1) шаруашылық серіктестіктің жарғылық қоры мен акцияларындағы өз
2) республика территориясында инвестормен өндірілетін тауарды сату мен
3) инвестормен өндірілетін тауар немесе шикізатты өткізуде бағаны
Қазақстан экономикасына шетел инвестициясын тартудың тиімді формаларының бірі
тауардың нарықтағы, саладағы бәсекеге қабілеттіліктің жоғарылауы;
қосымша қаржы және материалдық ресурстардың тартылуы;
алғы шетел техникасы мен технологиясын қолдану;
бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату және өткізу процесін жақсарту үшін
өндірістік процесс пен кадрларды басқару өрісінде тәжірибелерін қолдану;
қаржылық тоқырау кезінде шетел серіктесімен коммерциялық тәуекелді бөлісу.
Біріккен кәсіпорын формасында тікелей шетел инвестициясын тарту формасын
Мемлекеттік және нарықтық басқарудағы шетелдік экономикалық тәжірибені ғылыми
шаруашылық моделдерін өзгертуде және экономикалық жаңартуда қандай жол
нарықтық қатыснатардың аясын ұлғайту және нарық инфроқұрылымын дамытуда
жалпы экономикалық бағыт пен макроэкономикалық тұрақтылықты ұстап тұруда
экономиканы мемлекеттік реттеу шаралары қандай ғылыми негізде және
экономиканы мемлекеттік реттеу механизмдерінің басыңқылығы мен құрамы әр
бәсекелестік нарықты ортаны құруда не маңызды: меншік иесін
макроэкономикалық реттеуде салалық және аймақтық мүдделері қаншылықты дұрыс
халық шаруашылығын жоспарлау және нарықтық реттеу қандай ғылыми
Әлеуметтік –экономикалық даму жоспарының қажеттілігі сөзсіз үлкен. Бірақ,
Бұл жердегі ең маңызды мәселе мақсатқа жету, жеке
Шетел елдерде нарықтық экономикасымен қоса кәсіпорын және фирмалардың
1992 жылдан бастап ҚР Президенті өндіріс саласындағы шағын
Шет елдегі баға белгілеу механизмі үлкен қызығушылық көрсетуде.
3 Мемлекетті экономикалық бағдарламалау
Дамудың ұзақ мерзімді басымдылығын алға жылжытуға рыноктың мүмкіндігі
Мемлекеттік экономиканы бағдарламалау – елдің әлеументтік-экономикалық дамуын мемлекеттік
Бағдарламалау – жоспарлаудың ең көп тараған нысаны. Әңгіме,
Жоспарлау, болжау және бағдарламалау – бұл экономиканы мемлекеттік
Бағдарлама – директивтіктің белгілі бір дәрежесіне тән нақты
Бағдарламада анықталатындар:
реттеу мақсаты;
мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін, экономикалық саясатың нұсқалары;
жобаларды, олардың бюджетін, басқару жүйесін және бағдарламаны жүзеге
экономикалық саясттың оңтайлы нұсқасын таңдау кригерийі.
Бағдарламаға ұлттық экономика дамуының ішкі және сыртқы шарттарының
Бағдарламалар бір және көп мақсатты, аймақтық, құрлымдық, ұлттық
Экономиканы жоспарлау мен болжауда жүйелі-кешенді және бағдарламалы-мақсатты тәсіл
Жүйелі-кешенді тәсіл ғылыми негізделу және тиәмді бақару қағидасы
Жүйелі-кешенді тәсілдің мәні жалпы теориялар жүйесінің талаптарымен қортындыланады:
4-сурет. Жүйелік-кешенді тәсілдеменің мәні
Бағдарламалық-мақсатты тәсілдеме мақсатты бағыттың, белгіленген шаралардың кешенділігін, тапсырманың
Сөйтіп, бағдарламалық-мақсатты тәсілдеме кезінде мыналар анықталуы тиісті:
Мақсат.
Кешенді тәсіл.
Мекен-жайы.
Орындалу міндеттілігі.
Шараларды жүзеге асыру мерзімі.
ресурстардың негіздері.
Бағдарламалық-мақсатты тәсілдеменің ерешеліктері:
бағдарламалық тәсілдеме жүйелі-кешендімен тығыз байланысты, оны көбінесе жеке
бағдарламалау үдерісінде өткізіледі;
мақсатты кешенді бағдарламаны құрастыру үшін пайдаланылады.
Бағдарламалық әдіске талаптар:
проблемаларды нақты анықтау;
мақсатты бір жақты қалыптастыру;
қойылған мақсатқа жету үшін қажетті, ресурстар мен мерзімнің
Тәсілді өткізу үдерісі:
мақсатты ғылыми анықтау;
мақсатқа жету нұсқасын әзірлеу;
қойылған мақсатта өткізу үшін талап етілетін құрлымның ресурстары
жүйенің қызмет ету моделін әзірлеу;
бірнеше баламалар арасынан базистік шешімді таңдап алу үшін
Біз атап өткендей, экономиканы реттеуде қоғамның экономикалық өмірінде
Реттеу – мемлекеттің экономикаға оның қызмет тәртібін қолдауға
Қазіргі заманғы нарық шаруашылығы экономикалық (жанама) және әкімшілік
Экономикалық реттеушілердің басымдық мәні болады. Олар нарықтың қызмет
Әңгіме мемлекеттік реттеу туралы болғандықтан, деңгейлі анықталған экономикалық
Алайда, кейбір ұқсастыққа қарамастан, эеономикалық және әкімшілік әдістер,
Мемлекеттік реттеудің экономикалық әдістері екі негізгі нысанда көрінеді:
Кредиттік-қаржылық саясаттың басты құралдары міндетті резервтердің мөлшері, банкаралық
Бюжет-салық саясатының жан-жақты және қолданбалы құралы салық жеңілдіктері
Экономикалық әдістер нарық экономикасының қарқынды дамуы мен тиімді
Кредит-қаржы саясатының құралдарын пайдалану мемлекетке инфляцияға қарсы тұруға,
Сабура Окита былай деп жазған: «Шенеунік даналығы, телефон
Салық саясаты барлығынан бұрын, табыстарды қайта бөлуді және
Әкімшілік әдістер бес бағытта қолданылады:
Монополиялық рынокты тікелей мемлекеттік бақылау. Рынокты әкімшілік реттеу
Өндірістің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Өндірістік және экономикалық қызметтің барлық түрлерін жүргізу үшін
Тұрғындар өмірінің ең аз шектеулі параметрлерін анықтау және
Халықаралық экономикалық қатынастар аясандағы ұлттық мүдделері қорғау.
Сөйтіп, осы немесе басқа әдістер қойылған мақсаттарға
Ұлттық болжау ұлттық экономиканы дамыту бағыты туралы ғылыми
Болжаудың бірнеше анықтымалырын ұсынамыз:
Болжау - әлеуметтік-экономикалық үдерістерінің дамуын ғылыми алдын-ала көру
Болжау – обьектінің жағдайының ғылыми негізделген гипотезасы.
Болжау – стратегиялық жоспарлаудың ғылыми сатысы; алдағы кезеңдегі
Ұлттық болжаудың мақсаты мыналар:
Экономиканың даму үрдісіне ғылыми талдауды қосатын, ғылыми алғышарты
Қалыптасқан үрдіс, белгіленген мақсаттар ретінде есептелетін, алда тұрған
Қабылданған шешімдердің мүмкін нәтижелерін бағалау;
Басқару шешімдерін қабылдау үшін әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық даму
Әлеуметтік-экономикалық болжау объектілері, уақытша интервалдары, атқарым белгілері, тәсілдері
Бірақ мұндай жіктеу шартты сипатта болады.
Болжамдардың сипаттамасына кеңірек тоқталайық.
Объектілер санатында халық шаруашылығының, салааралық кешендердің, аумақтардың
Аралықтары бойынша болжаулар жедед (ай, тоқсан), қысқа мерзімді
Атқарымдық қызметтері бойынша-іздестіру және нормативтік.
Бұл болжаулардың арасындағы айырмашалық, олар екі түрлі мәселелерді
Нормативтік болжам: «Келешекте тапсырылған міндетке жету үшін, осы
Сөйтіп, іздестіру болжамына базалық көзқарастың шешуші маңызы болады,
Болжау тәсілдерінің арасында сарапшылық, экстрополяциялық және экономикалық-математикалық (модельдеу)
Болжау түрлері: экономикалық (инфляция деңгейі, еңбек өнімділігі), табиғи
Жалпы түрде жоспарлау, бастапқы ақпараттарды өңдеу және өзіне
Қорытынды
Қорыта келгенде, экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық шаруашылық жағдайындағы
Экономика мемлекеттік реттеудің объектісі - капиталды жинақтау
Сонымен қатар, Қазақстан экономикасына шетел капиталын тартудың негізгі
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды
Қазақстан экономикасына шетел инвестициясын тартудың тиімді формаларының бірі
3
Мемлекеттік билік
Экономикалық
саясат
Әлеуметтік-
экономикалық
мақсаттар
Халық шар-
уашылығы
мақсаттары
Экономиканы
реттеу
Мемлекеттік
реттеу
Нарықтық
реттеу
Макроэкономика
Микроэкономика
Экономика
Тауар, ресурс, қызмет көрсетудегі түскен табыс, оларды бөлу
Экономика саласын тікелей мемлекеттік реттеу
Қалалар, аудандар және олардың кешенді даму жоспары
Қазақстанның халық шаруашылығы және
Халық шаруашылығы салалары және олардың даму жоспары
Қазақстан облыстары және олардың кешенді даму жоспары
Жеке кәсіпкерлер, үй шаруашылықтары және олардың даму жоспары
Мемлекеттік кәсіпорындар және олардың даму жоспары
Тауар және ресурс қозғалысын нарықтық реттеу және нарықтық
Объективтілік
Нақтылық
Зерттелетін объектіні
Детерминизм есебі
Элементтік – жүйе құрамына кіретін элементтерді анықтау.
Құрлымдық – жүйе элементтері арасындағы және тәуелділікті ішкі
Тарихи жүйенің пайда болуы жағдайын, өткен кезендерден, ықтимал
Мақсаты – даму мақсатын анықтау.
Ресурстық – нақты мәселелерді шешу үшін талап етілетін
Сипатты б елгіліері
Тәсілдеменің құрамдастары