ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...................................................................................................................3
I-бөлім. МЕНШІК ҚАТЫНАСТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ .......................................................................................................................4
Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны .................4
Нарықтық экономикадағы меншік нысандарының көптүрлілігі .....8
II-бөлім. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ РЫНОКТЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ӨТУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ МЕНШІКТІҢ
Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру .....................................................................................11
Шаруашылық нысандарының меншік қатынастары .......................18
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .......................................................................24
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының егемендік қатынасқа өтуіне байланысты нарықтық қатынастардың
Меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы негізінде алуға
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсіліне
жеке иемдену нысандары;
ұжымдық иемдену формалары;
қоғамдық иемдену нысандары жатады.
Осы аталғандардың ішінде меншікті иеленудің ұжымдық нысаны нарықтық
Осылайша менің курстық жұмысымның тақырыбын « Меншік түрлері
I-тауар. МЕНШІК ҚАТЫНАСТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ
1.1 Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны
Меншік – күрделі де көпқырлы құрылым. Ол экономикалық
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық категория ретінде қарастырады.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін сипаттау
Сурет-1 – Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі меншіктің орны мен
Меншіктің экономикалық мәні келесідей түсініктер арқылы сипатталады.
Екі жұп категорияларының өзара байланысы: иемдену және жатсыну;
Жекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
Табыстарды үлестіру тәсілі;
Субъектілік-объектілік талдау;
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін
Оқшауландыру – деген әрбір тауар өндіруші белгілі бір
Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
3. Меншік қатынастарының ауқымды негізін өндіріс факторларын біріктіру
Өндіріс құралдарын материалдық игіліктерді тікелей өндірушілермен өндіріс процесінде,
4.Табыстарды үлестіру өндіріс құралдарын меншіктеушілер мүддесі үшін жүзеге
5. Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ,
Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары
Меншік құықтарының жүзеге асуы үшін меншік құқықтарының айрықшалануы
Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау
Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қасиеттерін өзі үшін
Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай
Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нәтижелеріне иелік
Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе
Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің сыртқы орта
Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу;
Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни игілікті қарызды
Қалдықты сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына келтірілуін
Меншік қатынастары – материалдық және материалдық емес ресурстарға
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болатын экономикалық ресурстар болып
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурстарға меншік құқықтарын
1.2 Нарықтық экономикадағы меншік нысандарының көптүрлілігі
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсіліне
жеке иемдену нысандары;
ұжымдық иемдену формалары;
қоғамдық иемдену нысандары жатады.
Қандай да бір тип аясында қандай бір түрлер
Жеке меншік:
Жеке;
Жеке еңбектің;
Жеке капталистік болып бөлінеді.
Ұжымдық меншік.
Серіктестіктер;
Кооперативтік;
Акционерлік;
Ортақ өндіріс болып табылады.
Қоғамдық меншік;
Жалпы мемлекеттік;
Муниципалдық болып бөлінеді.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандырының және түрлерінің мәнін
Бәсеке қоғамға экономикалық еркiндiктi, тиiмдiлiктi, дамудың тұрақтылығын, экономикалық
Бәсеке шаруашылық өмiрде басты рольде ойнайды. Ол экономикалық
Бәсеке экономикалық категория ретiнде объективтi және субъективтi маңызда
Бәсеке жалпы экономикалық құндылықтар мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi
Рыноктың мәнiн анықтағанда, оның екi жақты мағынасы бар
Осы рыноктық қатынастардың бiздiң экономикада тез орын алуына
Меншiктiң алуан түрлi формаларына (жеке меншiкке кооперативтiк,
Мемлекттiк реттеулердi сақтай отырып, өндiрiстi демократияландыру. Бұл шартта
Рыноктың үш негiзгi элементiн бiрiктiретiн тауарлар мен қызметтер
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ РЫНОКТЫҚ ҚАТЫНАСТАРҒА ӨТУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
2.1 Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
Қайта жандану кезеңiнде экономикаға әлемдiк тәжiрибелер бойынша мемлекет
Өтпелі экономика жағдайында меншік қатынастары түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Мемлекет иелігінен алу – мемлекеттік меншікті өзгертуге байланысты
Әрине, нарықтық экономикаға көшкендiктен мемлекеттiк меншiктен жеке меншiкке
Халықтың өмiр сүру деңгейi мен сапасын жақсарту бұл
Елiмiз рыноктық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру тығыз байланысты. Жекешелендіру
Азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлекеттен және жергілікті билік
Кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар ретінде бөліп шығарылатын бөлімшелерін;
Кәсіпорындардың материалдық және материалдық емес активтерін;
Акционерлік қоғадардың капиталындағы мемлекет пен жергілікті билік органдарының
Жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы үлестерін меншікке алумен
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік меншік пен оның қызметтерін жеке
Қазақсатн Республикасындағы 10 жылдағы мемлекет иелігінен алу және
1-ші кезең, 1991-1992 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңдегі
2-ші кезең, 1993-1995 жылдарды қамтиды. Бұл кезең Қазақстан
Бұл кезеңнің негізгі мақсаты – мемлекеттің республика халқына
3-ші кезең, 1996-1998 жылдар аралығын қамтиды және Қазақстан
Үшінші кезең ммелекеттік меншіктің тек ақшалай қаражатқа жекешелендірілуін
Мүліктік кешен ретінде мемлкеттік кәсіпорын;
Жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен ретіндегі
Кәсіпорын мүлкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек аукционда
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің акциялары мен үлестерін.
4-ші кезең 1999-2000 жылдарды қамтыды және Қазақстан Республикасы
Бұл кезеңнің басты мақсаты – жекешелендіру мен мемлекеттік
Мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық министрліктер
«Көгілдір фишка» ретінде анықталып, мемлекет оларға үлес қосушы
Мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық деп бөлу жүргізілді;
Алғашқы кезеңде елімізде жекешелендіруден 4144 млн. рубль алынған.
Қазақстанда меншіктік қатынастардың дамуы негізінде, нарықтық экономиканың қызмет
Қазақстан Республикасында кәсiпкерлiк қызметтi дамыту жоспарының қалыптасуы және
Елiмiзде кәсiпорындар мен экономикалық құрылымдарды жаппай жекешелендiру 1998
Сондай-ақ елiмiздегi кәсiпорындардың басым көпшiлiгi бүгiнде экономиканың сауда-саттық,
Сурет-2 – ҚР-ғы кәсiпкерлiктiң түрi бойынша үлесi
Сурет-3 – Қазақстан Республикасы бойынша жалпы кәсiпкерлiк үлесi
Қорытындылай келе, ел экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуi барысында
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде экономикада кәсiпкерлiк
Нарықтық қатынастар аясында жүзеге асырылып жатқан кәсiпкерлiк қызметтiң
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру жолында
2.2 Шаруашылық нысандарының меншік қатынастары
Рыноктық факторлардың екiншi тобына құқықтық заңдарды жасаумен байланысты
Меншiктiк формасына сәйкес шаруашылық нысандарының немесе кәсiпкерлiктiң
Индивидуалдық немесе жеке кәсiпкерлiк;
Серiктестiк немесе партнерлiк;
Корпорация (акционерлiк қоғам).
Индивидуалдық кәсiпкерлiк деген бiр адам иелiк ететiн бизнес.
Серiктестiк ( партнерлiк) дегенiмiз екi және одан да
Корпорация деп бiр заңды болып бiрлесiп, кәсiпкерлiк қызмет
Корпорациялар өзінің меншігіндегі акцияларды сату арқылы ақша қаржыларын
Қазіргі кезеңде нарықтық экономикадағы меншік құқығын жүзеге асырудың
Корпорацияның меншікті капиталының маңыздылығы зор. Себебі ол осы
Ресурстардың әр түрiнiң өздерiне тиiстi бағалы қағаздары бар,
Бүгiнде еiмiздегi қызмет етiп отырған жалпы кәсiпкерлiктiң қызмет
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында корпорациялардың қаржылық жағдайын талдаудың
Кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы ненi бiлдiредi? Ол өз қаражаттарын
Корпорацияның меншiктi капиталының жеткiлiктi көлемi (60%-дан жоғары) және
Корпорациялардың меншiгiнiң барлық нысандарының теңдігі қағидасы қаржылық қатынастардың
Жалпы еліміздегі шаруашылық нысандарының меншіктік формасы бойынша шағын,
Кесте 1
Қазақстан Республикасындағы 2004 жылғы кәсiпкерлiк құрылымы
Барлық кәсiпорындар Мемлекеттiк
кәсiпорын Жеке
меншiк Мемлекет
араласуымен Бiрiккен кәсiпорын Шетелдiк
кәсiпорын
ҚР. 182796 25661 149473 1133 5089 7662
Шағын 163534 18204 144381 708 4812 7523
Орта 10674 6607 3975 266 198 92
Iрi 2014 850 1117 159 79 47
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, меншіктің мәні адам өмірінің үздіксіздігін қамтамасыз
Меншікті қатынастардың екі тәсілдемесін ажырата білу керек. Бірінші
Меншіктің экономикалық мәні келесідей түсініктер арқылы сипатталады.
Екі жұп категорияларының өзара байланысы: иемдену және жатсыну;
Жекелену-қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
Табыстарды үлестіру тәсілі;
Субъектілік-объектілік талдау;
Меншік топтастық қызмет негізінде ұжымдық меншік деп аталады.
Серіктестіктер;
Кооперативтік;
Акционерлік;
Қазіргі кезеңде нарықтық экономикадағы меншік құқығын жүзеге асырудың
Қазіргі шетелдік әдебиеттерде меншік 11 түрлі құқық элементтері
Қазақстанда меншік қатынастарының жаппай дамуы еліміздің егемендігін алып,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚР-ның Азаматтық кодексi. 2000 ж.
Указ Президента РК «О защите прав граждан и
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. –
Хейне П. Экономический образ мышления. – М., 1991,
Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2000
Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Экономическая теория./ А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург –
Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой.
Экономика: Учебник / Под ред. А.С.Булатова. – М.,
Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И.
К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi»
«Акционерлiк қоғам туралы» ҚР-ның заңы. 1998ж. 10-шiлде.
3
Меншік
Тарихи дамудың нәтижесі болып табылады
Меншік ныандарының өзара әрекеттесуі мен қабаттасуы
Нысандары ауысудың эволюциялық және революциялық жолы
Қоғам қабаттарының жағдайын анықтайды
Қоғамдық қатынастар жүйесінің негізі