МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 Педагогикалық, психологиялық әдебиеттерде ойлау
қабілеттері мәселелерінің зерттелуі 6
1.1 Ойлау ұғымы. Ойлау қабілетіне анықтама 6
1.2 Төменгі сынып оқушыларының ойлау процестері 14
2. Дүниетану сабақтарында ойлау қабілетін арттыру жолдары 21
2.1 Озат мұғалімдердің іс-тәжірибесінен 21
2.2 Дүниетану сабақтарында ойын элементтері арқылы,
оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру 25
2.3 Дүниетану пәні бойынша 1-сыныпқа арналған
бағдарламаны талдау 32
2.4 1-сыныпта дүниетану сабағында ойлау қабілеттерін
арттыру мақсатында ойын элементтерін қолдануға
байланысты эксперимент 40
Қорытынды 50
Әдебиеттер тізімі 52
Түсіндірме сөздік 55
Тіркеме 57
КІРІСПЕ
Балалар біздің болашағымыз. «Бала – адамның бауыр еті» деген
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауы – егемендіктің кілтін ұстар жастардың жарқын
Жас ұрпақ – ел тірегі, ертеңіміздің кепілі. Президентіміздің
“Қазақстан – 2030” даму стратегиясында да балаларды сауатты етіп
“Халықтың кемеліне келіп, өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық
Оқушыларға жүйелі және күрделі оқытудың тиімді үлгілерін үйрете отырып,
“Білімдіден шыққан сөз – талаптыға болсын кез” – деп,
Бұл тақырыптың басты мақсаты-бастауыш сынып оқушыларының, дүниетану сабақтарында, ойын
Зерттеу нысанасы: Оқушылардың ойлау іс-әрекеті.
Зерттеу пәні: 1 сынып оқушыларының ойлау қабілеттерін дамыту үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
1 Педагогикалық, психологиялық әдебиеттерде ойлау ұғымына анықтама беру.
2 Ойлау ұғымы, ойлау түрлерін ажырату мәселесінің әдебиеттерде жіктелуін
3 Әдебиеттер мен мұғалімдер тәжірибесіне сүйене отырып, 1-ші сыныптың
Зерттеу әдістері:
1 Педагогикалық, психологиялық әдебиеттерді талдау.
2 Бастауыш мектеп мұғалімдерінің озық іс-тәжірибелерімен танысып, зерттеп байқау.
3 Педагогикалық эксперимент жүргізу, әңгіме, сауал-сұрақтар бойынша жұмыс жүргізу.
Зерттеу болжамы:
Егер мұғалім дүниетану сабақтарында ойын элементтерін қолданса, онда оқушылардың
Тәжірибенің маңыздылығы:
Бастауыш мектеп мұғалімдеріне, студенттерге методикалық құрал, нұсқау ретінде пайдалануға
Апробация: Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы Оң-Жақ-Қалжыр ауылы Халық
2001-2002 жылы осы зерттеу бойынша студенттердің ғылыми конференциясында баяндама
Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, түсіндірме
Көлемі 73 бет.
1 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘДЕБИЕТТЕРДЕ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ
1.1 Ойлау ұғымы. Ойлау қабілетіне анықтама
Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады.
Ойлау дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда
Адамның ойы әрқашанда сөз арқылы білдіріледі. Біреу екінші біреуге
Ой сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы формасы, сөз- ойды
Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте
Сөйлеумен тығыз байланысты жүріп отыратын ойлау процесі тек адам
Ойлау - өзіндік ішкі қарама-қарсы қайшылықтарға толы, аса күрделі
Ойлаудың физиологиялық негіздері И.П.Павловтың бірінші және екінші сигнал жүйесі
Ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты
Ойлау адамның өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда
Дүниетану тікелей сезімдік процестер – түйсіну, қабылдау, пайымдаудан басталып,
Ойлау – баланың таным әрекетінің ең жоғарғы түрі. Ойлау
Ұлы ойшыл – ғұлама Әбу Насыр әл-Фараби: “Ойлау дүниені
Аристотель, Декарт, әл-Фараби тағы басқа ойшылдар да ойлауға, ой-ға
Декарт: “Мен ойлансам ғана бармын” дейді.
Әл-Фарабише: “жазу-тілге, тіл-ойлануға, ойлау-объектілердің сырын ашуға меңзейді [25;166]
Бастауыш мектептегі балаларды оқыту үрдісіндегі интеллектуалдық құрылымын анықтауда, бірінші
Теориялық ойлауды талдауға байланысты С.Л.Рубинштейн былай деп бекітті. “Ойлау,
Психологтардың пікірін қолдай отырып, ойлауға маңызды мінездеме берген В.С.Библер
Оқыту ақыл-ой тәрбиесінде жетекші болып табылады, өйткені интеллектуалдық және
Ойлау деп – мәселені шешудегі толғану процесін айтады. Ойлану
Адамның ойлану процесін тұңғыш тәжірибе жасап зерттеген. “Вюрцбург мектебінен”шыққан
Ойлау процесінің айналасындағы мәселеде софистер алғашқы болып пікір қозғағанымен,
Б.Спиноза: “Ойлау – табиғат субстанциясының атрибуты. Ойлаудың табиғаты белгілі
Бұл шартты рефлекстер екінші сигналдардың (сөздер мен ойлаудың) әсерінен
Анализ бен синтез ойлаудың аса маңызды әдістері. Ойлаудың көптеген
Адамның ой әрекеті, академик Павлов айтқандай, аналитикалық-синтетикалық әрекет. Заттардың
К.Д.Ушинский: “Салыстыру-барлық ұғынудың, барлық ойлаудың негізі, дүниедегінің бәрін біз
Ойлаудың таным сатысы ретіндегі айрықша ерекшелігінің бірі-оның сөзге қатысы
Ойлау әрқашан бір мәселені шешуге бағытталады. Мәселені шеше отырып,
Ойлаудың мәселе шешуге бағытталуы оған проблемалық, ізденгіштік сипат береді.
Н.А.Менчинская: “Ойлау операциялары орындалуының жоғарғы дәрежесін меңгеру-оқушылар ақыл-ойы дамуының
Ойлауды мынадай жүйемен топтастыруға болады (сурет 1.1).
Творчестволық ойлау-бұрын орындалмаған, жаңа міндетті жүзеге асыру, жаңа ой
Абстрактылы ойлау-елеулі емес екінші дәрежелі белгілерден аулақтануға, жалпы және
Индуктивтік ойлау-жеке пәндер немесе құбылыстар туралы білімдер негізінде осы
Дедуктивтік ойлау-бұрын белгіленген мәлім жалпы ережені жеке фактілерді, немесе
Қабілеттілік-табиғаттың әрбір адамға сыйлайтын ғажайып сыйы. Біреуге көбірек, біреуге
Қабілеттілік-бұл оқушының жеке психологиялық ерекшелігі. Қабілеттіліктің қалыптасуына адамның өзінің
Кей адамның өнертапқыштық қабілеті, не сурет салуға бейімділігі, не
Қабілет деп-әр адамның белгілі бір іс-әрекет түріне икемділігін айтады
Қабілеттілік-адамдағы жеке дара өзіндік ерекшелік, яғни бір адамның екінші
Сурет 1.1 Ойлауды топтастыру жүйесі
Қабілеттің мұндай сипаттарын былайша түсіндіруге болады. Мысалы: саусақтарының салалы
Кез-келген адамның 2-3 түрлі іс-әрекетті атқаруға бейімділігі болады. Бұл-адам
Қабілеттің арнаулы түрі белгілі бір істі үздік орындаудан, оған
Қабілеттілік-кісінің жинақталған бірнеше істі меңгеру шамасын байқататын бір қасиеті.
Қабілет деген-асыл мұра, бойымызға біткен зор қасиет қой. Әркімде
“Ал ойлау қабілеті – тек жалпы адамзаттық мәдениетті, білімді
Ойлау қабілеті-бала ойынында да, еңбекте де дамиды. Көптеген нәрсе
Сурет 1.2 Қабілеттің құрылымы
1.2 Төменгі сынып оқушыларының ойлау процестері
Балалық шақта ойлаудың дамуы шектелуді көтермейтін, өзара тығыз байланысты
Оқушының жас кезінде көрнекі образды ойлау және ойланып сөйлеу
Мұнда заттар мен олардың бейнелері сөзбен байланыста болады. Мектеп
Ойлау процесінің дамуында оқытудың алар орны ерекше, ол оқушының
Мектепке дейінгі балалардың ой-қызметінің ерекшелігі мынада: олардың білімі заттар
Төменгі сынып оқушыларының ойлау процесі әдетте әрекетпен тығыз байланысты.
Мектептегі оқу дәрежесіне қарай және өмір тәжірибесі молая келе,
Төменгі сынып оқушыларының, біздің айналамыздағы болмыс құбылысының себебін түсінуі
Төменгі сынып оқушыларының түсініктері едәуір мол, бірақ олар ғылыми
Дерексіз абстракты ұғымдарды түсіну төменгі сынып оқушыларына оңай емес.
Оқушылар, мектептен тыс кезеңде көптеген хабарлар алып отырған кезде,
Білімі молайған сайын адамның танымы, ойлау қабілеті дамитындығын есте
Бастауыш мектеп оқушысының психологиясы, ойлауы тек жас ерекшелігіне ғана
Бастауыш мектеп кезеңінде бала, ойлаудың ішкі жоспарға көшуі арқылы
Бастауыш сынып оқушылары сабақта ойын элементтерін көп керек етеді.
Міне, дәл осы кезеңді тиімді пайдаланған жөн. Сондықтан қай
Ойлау процесінің пайда болуы үшін екі шарт қажет:
1) жаңа, әдеттен тыс нәрсені белгілі нәрседен айыра білу.
2) бұл жаңа және бейтаныс нәрсені тануға, түсінуге, сырын
Баланың белгісіз, түсініксіз нәрсені білуге деген қажеттілігі, әрине, өзінен-өзі
Төменгі сынып оқушыларын оқыту мен дамытудағы салыстырудың маңыздылығына баға
“Салыстыру дегеніміз-ол, оқу үрдісінде оқушылар үнемі жүзеге асыратын
Дүниетану оқу құралы бойынша бірқатар табиғат нысаналарын сызба арқылы,
Кесте 1.2.1 Салыстыру кестесі
қыс көктем жаз Күз
Ауа райы
өсімдіктер
жануарлар
адамдар
құстар
Балалар салыстыру тәсілдерін біршама дәрежеде мектепке келгенге дейін меңгереді,
Балаларды салыстыру тәсілдеріне оқыту оларды оқу қызметінің әр-алуан түрлерінде
Жаңа түсініктер мен ұғымдардың осы түсініктердің немесе ұғымдардың негізіндегі
Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов бірнеше жылдарға созылған іргелі зерттеулерінде төменгі
Ш.Амонашвили, М.Г.Щетинин, Л.В.Занков тағы басқа ғылым-педагогтар, балалардың ойлау қабілеттерін
И.П.Павлов сөздік-белгілік ойлаудың бейнелік ойлау тарапынан “ұдайы қуаттап отыруды”
Мектептегі оқыту-тәрбиелеу ісін түбегейлі жаңартуда сүйенетін басты принциптердің бірі-оны
Бұл жағдайды эксперимент-тәжірибе жасағанда көреміз. Тәжірибе нәтижесіне сүйенсек: мысалы,
Балалардың логикалық ойлауына, зерттеу жұмысына керекті дағдылардың, шығармашылық қуаттың
Мектеп табалдырығын алғаш аттаған бастауыш сынып оқушыларының ойлау түрлерін
Бейнелік ойлау да жиі қолданылатын ойлау түрі. “Ойлаудың бұл
Ойлаудың тағы бір түрі-теориялық немесе сөздік-ұғымдық (логикалық) түрін талдап
Сонымен, ойлаудың қандай түрін қолдансақ та, оны тиімді, баланың
Сурет 1.3 Ойлаудың түрлері
2. ДҮНИЕТАНУ САБАҚТАРЫНДА ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Озат мұғалімдердің іс-тәжірибесінен
Мектептегі оқу жұмысының сапасы мұғалімнің, оқушылардың оқу әрекетін дұрыс
Ғалым-педагог Л.В.Занков: “Оқыту-оқушының жалпы рухани дамуын қамтамасыз етуі қажет”-дейді.
Баланың даму барысында таным белсенділігі артады. Осы танымдық үрдістердің
Бала айналасындағыны біліп қана қоймайды, соларды ұққысы келеді. Яғни,
Бала кішкентайынан дамылсыз: «мынау неге жарайды?», «мына зат не
Н.С.Лейпстің пікірінше, бастауыш мектеп кезеңінде оқушыларда ғажайып өзгерістер болып
«Цивилизацияның ең басты міндеті-адамды ойлауға үйрету»-деп философ-ғалым Т.Эдисон айтқандай
Бұл талаптарды орындауда балалардың ойлау қабілеттерін арттыру, дүниетанымдарын қалыптастыру
Оқушылар алған білімдерін жадында сақтап қана қоймай, оны өмірмен
Сөзімізді тәжірибемен байланыстыру үшін, оқу әрекетін, Батыс Қазақстан облысы,
Сабақтың тақырыбы: Құстардың қысқы тіршілігі.
Сабақтың мақсаты:
1білімділік: оқушы білімін тексеру. Әр түрлі тапсырмалар орындату.
2 дамытушылық: оқушы ойын, сөздік қорын, белсенділігін, қызығушылығын, қиялын,
3 тәрбиелік: экологиялық тәрбие беру, аңдарды, құстарды қорғауға, қамқорлық
Өткізу әдісі: сұрақ-жауап. Көрнекілікпен жұмыс, баяндау, түсіндіру, ойын элементтерін
Көрнекілік: техникалық құрал. Құстар дауысы. Суреттер, аңдар, құстар. Тазша
Пәнаралық байланыс: ана тілі, ән.
Сабақ мазмұны: ұйымдастыру.
Үй тапсырмасы: аңдар қалай қыстайды?
-Балалар! Біздің бүгінгі сабағымызға сонау ертегілер елінен Тазша
“Орамал тастау ойыны” арқылы сол сұрақтарға жауап берейік, тапсырмаларын
1 Аңдар туралы әңгімеле. Олардың қысқы тіршілігі туралы не
Келесі ойын: “тапқыр болсаң-тауып көр”.
Тақтаға ілінген аңдар мен тамақтар суреттерінен қай аң немен
“Кім жылдам?” ойыны.
Қасиетін оқығанда, оқушылар бұл қандай аң екенін тапты.
Сонымен, Тазша баланың тапсырмалары арқылы, үй тапсырмасын орындадық.
Жаңа сабақ: құстардың қысқы тіршілігі.
Сұрақтар қою: -балалар, қазір сіздер жәндіктерді (шыбын, көбелек, қоңыз
-Жоқ.
-Неге, олар қайда кетті?
-Ағаш қуыстарына тығылып қалды.
-Ал құстар (қарлығаш, аққу, үйрек т.б.) біздің жақта қазір
-Жоқ.
-Олар қайда?
-Жылы жаққа ұшып кетті.
-Ендеше, балалар, табиғаттың өзгерісі құстар тіршілігіне де әсерін тигізді.
-Сауысқан, торғай, тоқылдақ т.б.
Құстар туралы әңгіме өтті.
Сұрақ: құстарға тән ортақ қасиет қандай?
-Ұшады, қанаты бар, тұмсығы бар, жұмыртқалайды.
-Айырмашылықтары қандай?
-Тұмсықтары, дене пішіні, түсі, дыбысы әртүрлі.
Кітаппен жұмыс: оқып, құстардың қысқы тіршілігіне түсінік беру. Үй
Сергіту сәті.
Бекіту мақсатында: «Құстарға жем шашайық» ойыны ойналды. Құстардың суреттері
-Қане, енді құстардың дауысына құлақ түрейік. Техникалық құралдан құстардың
Қорытынды:
Жылы жаққа ұшпайтын,
Біздің жақта қыстайтын.
Құстар жүрсе жуықта,
Жем шашуды ұмытпа.
Ән: «Торғай». Бағалау.
Үй тапсырмасы: «Құстардың қысқы тіршілігі» тақырыбын оқу. Ұнаған құстарыңның
Күршім ауданының Боран ауылы, Халық Мұғалімі Құмаш Нұрғалиев атындағы
Балалардың тез ойланып, дұрыс жауап беруін, логикалық ойлау қабілеттерінің
2.2 Дүниетану сабақтарында ойын элементтері арқылы,
оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру
Ойындар сабақтың тиімділігін, сапасын арттырумен бірге, оқушының оқу белсенділігін,
Ойын оқушының сөйлеу әрекетін тездетеді, танымын күшейтеді [10;14].
Балалық шақтың мектепке дейінгі кезеңінде бала іс-әрекетінің негізгі түрі
Баланың еңбек әрекеттеріне ойын элементтерін енгізу, олардың еңбекке деген
Н.К.Крупская: “Бала жас болғандықтан ғана ойнамайды, балалықтың өзі оған
А.С.Макаренко: “Үлкендер өмірі үшін жұмыс, қызмет істеу, әрекет ету
Мұхтар Омарханұлы Әуезов ойындарға зор көңіл бөле отырып, мынандай
Мектепке келісімен баланың ойын әрекеті үзіліп қалмайды, бірақ басқаша
Бастауыш сынып оқушыларының оқуға, білімге деген қызығушылықтарын арттырып, ойлау
Тиімді қолданылған ойын элементтері, мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын берік
Дүниетану пәні өзінің атында тұрғандай балаларға “дүниені таныту”, яғни,
“Табиғат” тарауы бірінші сынып оқушыларын өлі және тірі табиғатпен
Өсімдік, жануар дүниесінің ең негізгі ерекшеліктері: тұқымнан көбею, ұрпақ
Тәрбиеші – ұстаз баланың дұрыс-ойлап үйренуіне көп күш жұмсау
Оқу үрдісінде оқушының ақыл-ой қасиеттерін тәрбиелеп, ойлау қабілеттерін арттыруда
1) баланың әр алуан ақыл-ой әрекетін, проблемалық, шығармашылық ізденістерін
2) баланың ақыл-ой жұмысына деген дұрыс мотивтерін (білімге құмарлық,
3) баланың ақыл-ой мәдениеті дағдыларын меңгеруін қамтамасыз ету;
4) әр оқушының өзінің ақыл-ой ерекшелігін білу
5) оқу материалдарын баяндауда оқушылардың бұрынғы білім қорларын, фактілерді
Ойлау қабілеттерін арттыруда жұбақтар, сөзжұмбақтар, кроссвордтар, ребустар, ойындар, түрлі
Сурет 2.2.1 Дүниетану сабақтарында оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру жолдары
Ойлау қабілеттерін арттыруда ойын элементтерін көп қолдануға болады. 1-сынып
Бастауыш білім беру саласындағы ірі әдіскер, ұлы педагог К.Д.Ушинский
Жоғарыда айтылғандай дүниетану сабақтарында оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын, ойлау
Мысалы «Табиғаттан үйрене біл» тақырыбын өткен кезінде «Кім
Ойынның мақсаты – балаларды тез ойлап, дұрыс жауап беруге
Ойынның жүру барысы – балалардан табиғаттың қандай құбылыстарын білетіндерін
Бұл тақырыпта қазақтың ұлттық ойыны «асық алу» ойынын қолдануға
Ойынның жүру барысы: сыныптағы оқушыларды екі топқа бөліп отырғызу
Келесі тақырыбымыз, осы тараудағы «Табиғаттан үйрене біл». Бұл тақырыпта
«Адам дегеніміз мен және басқалар» тақырыбында өте көп ойын
Мысалы: «Кім болам?» ойыны.
Әр баладан қай мамандық иесі болғысы келетінін, неге оны
«Кім шапшаң?» ойынында – екі бала екі топтан шығады
«Табиғат өзгерістері» тақырыбында «Ауысқан белгілер» ойынын ойнату, оқушылардың ойлау
Бұл ойында оқушы аусқан шартты белгіні қай ауа-райының шартты
«Жеміс, көкөніс» тақырыптарын өткен кезде «Гүл жапырақтары», «Балық аулау»,
Оқушылардың логикалық ойлауын арттыруда «Лото» ойыны өте тиімді. «Жыл
«Аңдар мен малдар немесе сүтқоректілер» тақырыбын өткен кезде жұмбақтар
Дүниетану пәні ең қызық пән болғанымен, оқушылардың қызығушылықтарын, ойлау
Сурет 2.2.2 Ойын жүйесі
2.3 Дүниетану пәні бойынша 1-сыныпқа арналған бағдарламаны талдау
«Дүниетану» оқулығына енген материалдар көлемі жағынан шағын болғанымен, бірінші
«Дүниетану» пәнін өз мәнінде оқыту үшін мұғалімдерге көмек ретінде
1 Дүниетану пәніне арналған альбом
2 Оқушылардың табиғатты бақылауына бағытталған бақылау дәптері
3 Оқулықтағы тақырыптар мазмұнын кеңейте түсу үшін және мұғалімдерге
4 Қабырғаға ілінетін тақырыптық кестелер
5 Әдістемелік нұсқау.
Осылардағы мағлұматтарды, әдістемелік нұсқауды, көрнекіліктерді, оқушылардың өмірден, табиғаттан бақылағандарын
Дүниетану пәні аптасына 2 сағат қана оқытылады. Небәрі жылдық
Бағдарламада балаға беруге тиісті білім деңгейі көрсетілген, ол деңгейден
Кесте 2.3.1 Дүниетану (1-сынып күнтізбелік жоспары)
1тарау Айналадағы дүние – 6 сағат
Тақырыбы Сағат саны
1 2 3
1 Айналадағы дүние 2
2 Табиғаттан үйрен 2
Кестенің жалғасы
1 2 3
3 Бақылау-айналадағы дүниені танып, білу әдісі (топсаяхат)
1
4 Қорытынды сабақ. Айналадағы дүниені танып білу 1
2тарау Адам дегеніміз-мен және басқалар 4 сағат
1 Адам дегеніміз-мен және басқалар 1
2 Адамның сезім мүшелері. Көз. 1
3 Құлақ 1
4 Мұрын. Тіл. 1
3тарау Табиғат өзгерістері 5 сағат
1 Табиғат өзгерістері 1
2 Табиғат өзгерістері (топсаяхат) 1
3 Тұстарды бағдарлау 1
4 Жыл мезгілдері 2
4тарау Өсімдіктер 5 сағат
1 Өсімдіктер 1
2 Өсімдік мүшелері, олардың қызметі 1
3 Жеміс 1
4 Көкөніс 1
5 Өсімдіктердің қөбеюі 1
5тарау Өсімдіктер тіршілігіндегі маусымдық өзгерістер 4 сағат
1 Өсімдіктердің күзгі өзгерісі 1
2 Өсімдіктердің қысқы өзгерісі 1
3 Өсімдіктердің көктемгі өзгерісі 1
4 Өсімдіктердің жазғы өзгерісі 1
6тарау Өсімдіктің табиғаттағы маңызы 2 сағат
1 Өсімдіктің жануарлар тіршілігінде алатын орны 1
2 Өсімдіктердің адам өміріндегі маңызы 1
7тарау Жануарлар 3 сағат
Кестенің жалғасы
1 2 3
1 Жануарлар 1
2 Құстар 1
3 Балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, бунақденелілер
1
8тарау Жануарлар тіршілігіндегі маусымдық өзгерістер 15 сағ.
1 Жануарлардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы
1
2 Жануарлардың күзгі тіршілігі 1
3 Құстардың қысқа дайындығы 1
4 Күзгі адам еңбегі 1
5 Аңдар қалай қыстайды? 1
6 Құстар қалай қыстайды? 1
7 Қысқы адам еңбегі 1
8 Көктем қуанышы 1
9 Туған жерге оралу. Ұрпақ қамы. 1
10 Қосмекенділер, жорғалаушылар және балықтардың көктемгі тіршілігі
1
11 Бунақденелілердің көктемгі тіршілігі 1
12 Көктемгі адам еңбегі 1
13 Көктем (топсаяхат) 1
Кестенің жалғасы
1 2 3
14 Жануарлардың жазғы тіршілігі 1
15 Құстардың жазғы тіршілігі 1
9тарау Қоғам 20 сағат
1 Отбасы 1
2 Мен және біз 1
3 Менікі және біздікі 1
Кестенің жалғасы
1 2 3
4 Мекенжай 1
5 Отбасыңды сақта 1
6 Мектеп 1
7 Әдеп сақта. Көмектес 1
8 Мектептің берері мол 1
9 Мектебім (топсаяхат) 1
10 Ауылым 1
11 Менің апам-дәрігер 1
12 Қала 1
13 Қала (топсаяхат) 1
14 Жол 1
15 Жолаушы 1
16 Отан 1
17 Бас қала-Алматы 1
18 Қала (топсаяхат) 1
19 Жаз (топсаяхат) 1
20 Адам құқығы 1
Қорытынды сабақтар – 4 сағат
Ал 1-ші сыныпты аяқтаған кезде оқушы дүниетану пәнінен мынаны
-табиғатты өздігінен бақылау;
-айналадағы дүниені тани білу;
-адам денесінің мүшелері, гигиена;
-табиғаттағы маусымдық өзгерістер;
-өсімдіктер, жануарлар және олардың бір-бірімен байланысы;
-қоғам, Отан жайлы белгілі бір көзқарас қалыптасу;
-табиғатты бақылаудан соң өз байқағанын, ойын дәлелдеп айта білу;
-табиғатқа адамның пайдасы мен зиянын анықтай білу, табиғатты қорғау;
Әр тарау тақырыптары жыл сайын күрделеніп отырады. Оқулықта берілген
Оқушылардың ойлау қабілетін арттыруда төмендегідей принциптер басшылыққа алынады:
1 Жоғары қиындықта оқыту
2 Теориялық білімнің жетекші рөлі
3 Мұғалім жұмысының нәтижелілігі
Бастауыш сыныпты бітіргенде ойлау қабілетінің деңгейі белгілі даму сатысында
Осындай деңгейге жету үшін дүниетану сабақтарында жүйелі жұмыстар жүргізіп,
Бастауыш сыныптарға арналған дүниетану оқулығында әңгімелеу, сипаттаудан гөрі әрбір
2.4 1-сыныпта дүниетану сабағында ойлау қабілеттерін арттыру мақсатында
эксперимент
Осы бітіру жұмысының негізінде ойындарды қолдана отырып, дүниетану сабақтарында
Зерттеу жұмысын бастамас бұрын оқушылардың дүниетану сабағында ойлау қабілеттерін
1 Оқушының білім деңгейін анықтау
2 Ойлау қабілеттерін тексеру
3 Қызығушылығын анықтау.
Оқушының жас және жеке дара ерекшеліктері ескеріле отырып, аталған
Жалпы эксперимент жұмысы үш кезеңнен құрылған:
1 кезең қалыптастыру эксперименті
2 кезең оқыту эксперименті
3 кезең бақылау эксперименті
1 кезең қалыптастыру эксперименті дедік, ол эксперименттің мақсаты:
оқушының ойлау қабілетін, қызығушылығын анықтау.
Осы аталған мақсатқа сүйене отырып, бірнеше әдіс-тәсілдер қолданылды дедік
Экспериментті бастар алдында біз айтылған міндеттерге сүйене отырып, оқушылардың
Оқушылардың білім деңгейін анықтау үшін 3 критерий белгіледік:
1. жоғары деңгей
а) білім деңгейі жақсы;
ә) сабаққа деген қызығушылығы өте жақсы;
б) негізгі ұғымдарды, түсініктерді өте жақсы біледі;
2. орташа деңгей
а) сабаққа деген қызығушылығы орташа;
ә) негізгі ұғымдарды, түсініктерді жартылай біледі;
3. төменгі деңгей
а) дүниетану сабағы бойынша негізгі ұғымдар мен түсініктерді білмейді;
ә) табиғатта болатын процестерді ажыратпайды;
б) пәнге қызығушылығы төмен.
Сонымен, біз оқушылардың білім деңгейін анықтай отырып, мынадай 1
Кесте 2.4.1 Оқушылардың білім деңгейі (қалыптастыру кезеңі)
деңгей
сынып жоғары орташа төменгі
Оқушы
Саны % Оқушы саны % Оқушы саны %
Экспериментальды
(15) 1 «П»
Бақылау
(20) 1 “А”
8 40 %
6 30%
6 30%
Сонымен қалыптастыру экспериментінің нәтижесінде 1 “П” эксперимент сыныбында:
1 жоғары деңгейде-39,5%
2 орташа деңгейде-26%
3 төменгі деңгейде-34,5%
Ал 1 “А” бақылау сыныбында:
1 жоғары деңгейде-40%
2 орташа деңгейде-30%
3 төменгі деңгейде-30%
Сонымен қалыптастыру экспериментінің нәтижесінде біз осындай суретті көріп отырмыз.
Келесі кезеңдегі эксперимент, ол оқыту деп аталады. Біз эксперимент
Эксперимент барысында жүргізілген сабақтарымыз көп болғандықтан ол сабақтарда қолданылатын
Сабақтың тақырыбы: Айналадағы дүние
Сабақтың мақсаты:
1 айналадағы дүние туралы түсініктерді кеңейте түсу. Күндіз, түн
2 оқушылардың көз алдына елестету, қайта жаңғырту, ойлау қабілеттерін
3 қоршаған орталарын сүйе білуге тәрбиелеу;
Сабақ түрі: дәстүрлі сабақ
Сабақ типі: жаңа сабақ
Пәнаралық байланыс: әліппе, бейнелеу өнері.
Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, әңгімелесу, топқа бөлу.
Көрнекіліктер: «Күндіз», «Түн» суреттері, карточкалар (екі түрлі), әртүрлі сюжетті
Сабақ барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
Өткен сабақта алған ұғымдарын, сұрақ-жауап, топқа бөлу, әдісімен қайталау.
Табиғат дегеніміз не?
Ол нешеге бөлінеді?
Табиғи денелерге нелер жатады?
Адам қолдан жасаған заттар нелер?
Аспан денелері қайсы? (суреттен көрсету)
«Кім жылдам?» ойыны. Балаларды екі топқа бөліп, тапсырма беру.
1-топ – Суреттен өлі табиғат денелерін белгілеу.
2-топ – Суреттен тірі табиғат денелерін белгілеу.
Жаңа сабақ.
Күндіз, түн түсініктерін қалыптастыру үшін, суреттерді көрсету. Оларды салыстыра
Күн қай сағатта шығады?
Күн қай сағатта батады?
Батар алдындағы көрінісі қандай?
Шыққан кездегі көрінісі қандай?
Күн батқан соң не болады?
Түнде аспанда нелер болады?
Олар күндіз болады ма?
Күндіз жарық, жылы. Түн-қараңғы, салқын. Күндіз- негізінен еңбек әрекеті.
«Күндіз, түн» ойынын ойнату.
Күндіз деген кезде, оқушылар әртүрлі әрекеттер жасайды: секіреді, жүреді,
Түн дегенде тұрған қалпында қатып қалады. Енді карточкалармен жұмыс.
1-топ. Әліппедегі «Сөз, сөйлем, дыбыс» тақырыбынан алған білімдеріне сүйене
2-топ. Бейнелеу өнеріндегі «Бояулар, түстер» тақырыбынан алған білімдеріне сүйене
«Жылы», «Салқын», «Күн сәулесі», «Жапырақ».
Бекіту жұмысы «Аққу» суретінің артындағы сұрақтарға жауап беру арқылы
Қорытынды
Оқушылар өз түсініктері бойынша аспан, аспан денелері, жер бетінде
Үйге тапсырма
Сызбаны толықтырып жасап, аяқтап келу.
Келесі жасаған экспериментіміз-ол үшінші кезең, бақылау кезеңі деп аталады.
Эксперимент жұмысы жүргізілгенде оқушылар сыналып, барлығы бақылауға алынады. Сонымен,
Кесте 2.4.2 Оқушылардың білім деңгейі (бақылау кезеңі)
деңгей
сынып жоғары орташа төменгі
Оқушы
Саны % Оқушы саны % Оқушы саны %
Экспериментальды
(15) 1 «П»
Бақылау
(20) 1 “А”
1 “П” эксперимент сыныбы бойынша
1 жоғары деңгейде-44%
2 орташа деңгейде-34,5%
3 төменгі деңгейде-21,5%
Ал 1 “А” бақылау сыныбы бойынша
1 жоғары деңгейде-40%
2 орташа деңгейде-35%
3 төменгі деңгейде-25%
Бұл екі суретті салыстыра отырып, жыл басындағыдай емес, жыл
Сонымен, эксперимент жұмысымызды қорытындылайтын болсақ, эксперименттің нәтижесінде жазған теориямыз
Эксперимент барысында байқаудың әртүрлерін қолдана отырып, бастауыш сынып мұғалімдерінің
1 Ойындар қойылған мақсатқа бағытталып құрылуы тиіс
2 Олар жүйелі түрде сабақтың тақырыптарына сай қолданылуы керек
3 Мұғалім ойын ережесін оқушыларға анық, айқын түсіндіруі қажет
4 Ойын барысында балалардың атқарған рөлдері ауыстырылып отыруы тиіс
5 Ойын барысында, мұғалімдер кездейсоқ кірісіп, ойынға кедергі жасамауы
6 Мұғалім балалармен қосыла, ойынды шын көңілімен өзі де
орындауы тиіс;
7 Ойын қорытындысын шығарғанда, мұғалім балалардың ешқайсысын кемсітпей, олардың
Бітіру жұмысының 2-тарауында дүниетану сабақтарында, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту
Оқушыларға сабаққа берілген уақытты ұтымды пайдалана білу, өздігінен орындайтын
Келесі кезекте, дүниетану сабақтарында, ойын элементтерін қолдану арқылы, оқушылардың
Ойындарды қолдана отырып оқыту-баланы дамытудың, тәрбиелеп, бала жанын түсіне
Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда қолданылатын ойын элементтерін жоғарыда қарастырдық.
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, қорыта айтқанда, бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру,
Психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді талдау дүниетану сабақтарында оқушылардың ойлау
Алдымызға қойылған мақсатты зерттеу барысында 51 ғылыми педагогикалық, психологиялық,
2 тарау бойынша дүниетану сабақтарында ойлау қабілеттерін арттыру мақсатында
Сонымен, жоғарыда айтылып кеткендерді ой елегінен өткізіп, көңіл таразысына
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні «Егеменді еліміздің ертеңі болар
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Алдамұратов Ә. Жалпы психология./Ә.Алдамұратов.-Алматы: Білім, 1996.-224б.
Алдамұратов Ә. Қызықты психология./Ә.Алдамұратов.-Алматы: Қазақ университеті, 1996.-73б.
Әбішева А. Ой белсенділігін арттыру./ А. Әбішева //Бастауыш мектеп.-№4.-1996.-28б.
ӘбжановТ., Нысанбаев Ә. Қысқаша философия тарихы./Т.Әбжанов, Ә.Нысанбаев.-Алматы, 1999.-155б.
Байжұманова Б. Оқушылардың даму ерекшеліктері./Б.Байжұманов //Бастауыш мектеп.-№12.-1998.-17-18б.
Битуова Д. Өркендеу өмір мұраты./Д.Битуова //Қазақстан мектебі.-№2.-1998.-11б.
Бердібаева С., Тоқсанбаева Н. Оқыту үрдісіндегі ойлау іс-әрекеті./С.Бердібаева, Н.Тоқсанбаева
Жарықбаев Қ. Психология./Қ.Жарықбаев.-Алматы: Білім.-1993.-144б.
Жұмабаев М. Педагогика./М.Жұмабаев.-Алматы: Ана тілі, 1992.-60б.
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі./Қ.Жарықбаев, С.Қалиев.-Алматы: Санат, 1995.-90б.
Жарқынбике Н. Ойын элементтерін қолдану./Н.Жарқынбике //Қазақ тілі мен
Жолдасбекова С., Алшынбаева С. Құрақ құру арқылы логикалық ойларын
Жүнісова Н., Аймағанбетова К., Олейник З. Дүниетану оқыту
Жүнісова Н., Айтмағанбетовв К. Дүниетану оқулығының хрестоматиясы./Н.Жүнісова, К.Айтмағанбетова.- Алматы:
Ивин А. Дұрыс ойлау - өнер./А.Ивин.-Алматы: Рауан,
Ильина Т. Педагогика./Т.Ильина // Алматы: Мектеп, 1977.-58б.
Калугин М. Развивающие игры для младших школьников./М.Калугин.-Ярославь: Академия развития,
Коссаковская Е. Игра в жизни ребенка./Е. Коссаковская.-М.:Просв., 1970.-190с.
Коломинский Я., Палько Е.-Учителю о психологий детей шестилетнего возраста./Я.Коломинский,
Кравцова Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в
Каптерев П. Избранные педагогические сочинения./П.Каптерев.-М., 1982.-540б.
Қойшиев Қ., Ысқақов Б. Балаларды қуыршақтармен ойнату арқылы ізгі
Қиынбаева А. Ойынның неше түрі бар?/А.Қиынбаева //Бастауыш мектеп.-№4.-1997.-5б.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы « Заңы.
«Қазақстан – 2030» бағдарламасы.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.-Алматы:Ғылым, 1983.-Т.7.-672б.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.-Алматы: Ғылым,1985.-Т.8.-591б.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.-Алматы:Ғылым, 1983.-Т.1.-696б.
Люблинская А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиясы жөнінде./А.Люблинская.-Алматы: Мектеп, 1981.-238б.
Лапина Г. Игра как средство активизации учебно-воспитательного процесса./Г.Лапина.-Алма-Ата: Мектеп,
Лейтос Н. Способности и одаренность в детские годы../Н.Лейтос.-М.:Знание, 1984.-40с.
Лук А. Эмоций и личность./А.Лук.-М.:Просв.,1982.-75с.
Менчинская Н., Моро М. Вопросы методики психологий обучения../Н.Менчинская, М.Моро
Мүсілімов Ә. Технологияны тереңдетіп оқытатын мектептегі оқушылардың қабілетін дамытудың
Менчинская Н. Применение заний в учебной практике школьников./Н.Менчинская.-М.: Просв.,1961.-10с.
Орманбаева О. Сіз өз балаңызды білесіз бе?/О.Орманбаева //Ұлт тағылымы,
Ол кім? Бұл не? Төменгі сынып оқушыларына арналған энциклопедия.
Ол кім? Бұл не? төменгі сынып оқушыларына арналған энциклопедия.
Пекелис В. Адам қабілетінің қайнары./В.Пекелис.-Алматы: Қазақстан, 1976.-13б.
Петровский А. Возрастная психология./А.Петровский.-М.:Просв., 1973.-133б.
Поддьяков Н. Мышление дошкольника./Н.Поддьяков.-М.: Просв., 1977.-114б.
Павлов И.Толық шығармалар жинағы./И.Павлов.-ІІІ кітап, 232-233б.
Рақымова Б. Оқушының танымдық әрекетін дамыту./Б.Рақымова //Бастауыш мектеп.-№2.-2000.
Сухомлинская В. Балаға жүрек жылуы./В.Сухомлинская.-Алматы: Мектеп, 1989.-201б.
Спиваковская А. Игра это серьезна./А.Спиваковская.-М.: Педагогика, 1981.-232с.
Тұрғынбаева Б. Оқу әрекеті – ойлауға негіз./Б.Тұрғынбаева. Оқу әрекеті
Философиялық сөздік.-Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1996.-525б.
Хопач М. Абай мен Бедуизземан білім туралы./М.Хопач //Ізденіс.-№.-166б.
Эльконин Д.Ойлау қабілеттерін арттыру./Д.Эльконин.-М.:Просв.,1980.-120с.
Эльдаров Н. Думайте с нами!/Н.Эльдаров.-М.: Знание, 1989.-41с.
Бастауыш сыныптың бағдарламасы.
Түсіндірме сөздік
Әдіс-тіл - әр түрлі амал, жол.
Бақылау – алғашқы дерек беретін, сыртқы дүниені мақсатты да
Даму – мәңгі, қажетті қозғалыс, уақыттағы өзгеріс.
Дағды – ұзақ уақыт қайталаудың нәтижесінде машықтанатын іс-қимылдар.
Жүйе - өзара қатынастар мен байланыстарда болатын, белгілі бір
Қабілет – жеке адамның мінез-құлқын реттеп отыратын және оның
Қажеттілік – процесті негіздеуге оның жекелеген формаларының қатынасын білдіреді.
Қызығу – қажеттіліктен туатын белсенділік.
Оқыту – білім беру, шеберлік, іс-әрекет дағдыларына үйрету, және
Ойлау - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психологиялық
Ойын – бала іс-әрекетінің негізгі түрі.
Проблема – зерттеуді, шешуді керек ететін күрделі мәселе.
Проблемалық оқыту – мектеп оқушыларын шығармашылық ойлауға баулып, дүниетанымын
Процесс – (латын - өту, жүру) құбылыстың заңды, дәйекті
Сөз – ойды басқа адамдарға жеткізетін құрал.
Таным – іс-әрекеттің адам мақсаттары мен ұмтылыстарының негізі болатын
Таным қызығушылығы – іс-әрекет үрдісінде болатын білімге деген құлшыныс.
Шығармашылық – ғылымда, өнерде, еңбекте салиқалы салаларда адамның жасайтын
Эксперимент – (лат. – үлгі, тәжірибе) – белгілі бір
зерттеу.
Тіркеме А
Сабақтың тақырыбы: Табиғаттан үйрену, танып білу.
Сабақтың мақсаты: 1. Табиғат объектілері мен адам қолдан жасаған
2. табиғат пен адам арасындағы байланыс туралы алғашқы қарапайым
3. табиғатты сүюге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: табиғат суреттері, карточкалар.
1. Ұйымдастыру кезеңі: Сәлеметсіңдер ме балалар? Отырыңдар.
2. Үй тапсырмасын тексеру: Үйге не берілді? Бәріміз орындадық
3.Жаңа тақырыппен таныстыру:
Балалар, бүгін біздің өтетін жаңа тақырыбымыз «Табиғаттан үйрене біл"
4. Жаңа тақырып: Бүгінгі біздің сабағымыз ерекше болмақ, себебі
5. Кітаппен жұмыс: Енді балалар, бәріміз кітапқа қарайық. Кітапта
Ойын: «Кім көп біледі?»
Балалар Дымбілмес табиғаттан тағы да не үйренгендеріңді білгісі келеді.
7. Суретпен жұмыс:
Қараңдаршы балалар, Дымбілмес сендерге риза. Енді барлығымыз суретпен жұмыс
8. Сергіту сәті
9. Тақтада жұмыс: Балалар, тақтадағы сөздерді әдемілеп дәптерлеріңе жазып
10. Бекіту «Білгенге маржан», «Табиғаттан үйрену», «Табиғат сыры» ойындары.
11. Қорытынды. Сонымен сабақта не өттік? Нені түсіндіңдер? Табиғаттан
12. Үйге тапсырма беру: Бақылау күнделігінен 2,3 тапсырмаларды орындап
13. Бағалау.
Сабақ аяқталды.
Тіркеме Ә
Сабақтың тақырыбы: Адамның сезім мүшелері.
Сабақтың мақсаты:
1. Балаларға адамның сезім мүшелері, денсаулығы туралы мағлұмат беру.
2. Сөздік қорын молайту. Денсаулықты нығайту жолдары туралы айту.
3. Пәнге деген сүйіспеншіліктерін арттыру.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі:
Сәлеметсіңдер ме, балалар? Отырыңдар.
1. Үй тапсырмасын тексеру:
Үйге қандай тапсырма берілді? Бәріміз оқып келдік пе?
Мен сұрақ қояйын, сендер жауап беріңдер.
Диқан еңбегі туралы не білесіңдер?
Шопан еңбегі жайында не айтуға болады?
Ғарышкер еңбегі туралы ше?
2. Жаңа тақырыппен таныстыру:
Балалар, бүгінгі сабағымызда біз адамның сезім мүшелерімен танысамыз. Адамның
3. Жаңа тақырып:
Адамның сезім мүшелерінің бірі-көз.
Адамдар көзбен қарап, көреді. Көру арқылы заттың түсін, мөлшерін,
4. Ойын «Түн мен күн»;
Жаңа тақырыпты қалай ұққандарын байқау үшін, «Түн мен күн»
Түн дегенде барлығымыз көзімізді жұмамыз.
Күн деген кезде көзімізді ашып, тақтада ілінген суреттердің түсін,
Келістік пе?
Сонымен «Түн» дегенде біз не көрдік?
Күн дегенде не көрдік?
Біз заттың түсін, мөлшерін, пішінін ажырата аламыз ба екен?
Иә.
Өте жақсы, оны біз көру арқылы ажыраттық, сондықтан көзді
кітапты жатып оқыма;
жазу жазған кезде, жарық сол жағыңнан түсу керек;
оқығанда көзбен кітаптың арасы 30-35 см болуы керек;
әрбір 20—30 минуттан кейін, оқуды тоқтатып, үзіліс беріп, көзді
күнге, не өте күшті шам жарығына тік қарау зиян.
5. Кітаппен жұмыс:
Қазір, алдарыңдағы кітаптарыңа қарап отырыңдар. Мен сендерге бір рет
6. Сергіту сәті.
Бәріміз орнымыздан тұрып, сергіту сәтін орындайық.
Соз қолыңды оң жаққа,
Сол қолыңды сол жаққа.
Қолыңды айналдыр, бұлданбай,
Шеңбер жасап тұрғандай.
7. Бекіту «Қайда, қалай таптың?» ойыны;
Балалар, қазір біз сендермен тағы бір ойын түрін ойнап
Мұнда, бірдей киімді, екі баланың бірін дәл табу
8. Қорытынды:
Жұмбақ шешу.
«Ағайынды екі адам бір таудың екі жағында тұрады, бір-бірін
Ол-көз.
Сонымен, біз бүгінгі сабағымызда не өттік?
Қандай дене мүшесімен таныстық?
9. Үйге тапсырма беру:
Үйде, тақырыпты оқып, астындағы тапсырмаларын орындау.
10. Сабаққа белсене, жақсы қатысқан оқушыларды мадақтап, бағалау.
Сабақ аяқталды.
Тіркеме Б
Дүниетану пәнінен 1-сыныпқа арналған тест жұмысы.
1. Жабайы құстарды ата:
а) тауық
ә) қырғауыл
2. Үй құстарын ата:
а) дуадақ
ә) тырна
3. Адамның сезім мүшелері:
а) көз
ә) құлақ
4. Жылдың қай мезгілі жетіспейді?
Күз, қыс, көктем, ….
5. Өсімдік тіршілігіне қажетті ерекше жағдайлар:
а) қорек
ә) ауа
б) жарық
в) су
г) жер
д) күн
6. Өсімдіктер неше топқа бөлінеді?
а) 2
ә) 4
б) 3
в) 5
Тіркеме В
Тест (1-сынып)
1. Табиғат нешеге бөлінеді?
а) 3
ә) 2
б) 4
2. Мына анықтамалардың қайсысы дұрыс?
а) Табиғат дегеніміз-адамды қоршаған орта.
ә) Табиғат-адам қолымен жасалған заттар.
б) Табиғат-адамды қоршаған, адам қолымен жасағаннан басқаның бәрі енетін
3. Аспан денелеріне не жатады?
а) ағаш
ә) ай
б) су
в) жұлдыз
4. Өлі табиғатқа не жатады?
а) құстар
ә) тас
б) өсімдіктер
5. Табиғат құбылыстарын ата:
а) сурет салу
ә) тұман
б) жаңбыр
в) өсімдіктердің өсуі
6. Әрқайсысының дыбыстарын сызықпен қос.
Сиыр
Сауысқан
Қой
Әтеш
Тіркеме Г
Ауызша қойылған сұрақтар:
1) Табиғат құбылыстарын айт?
2) Сезім мүшелерін ата?
3) Қандай жыл мезгілдерін белесің?
4) Өсімдіктер тобын ата?
5) Күзде өсімдіктер тіршілігінде қандай өзгерістер болады?
6) Сүт қоректілер деп неге айтамыз?
7) Қосмекенділер деп неге айтамыз?
8) Өз Отаныңды сипатта.
Тіркеме Ғ
Кроссворд
1) Жыл мезгілі
2) Адамның сезім мүшесі
3) Айналадағы дүние
4) Су астында тіршілік етеді
5) Үй жануары
6) Өсімдік мүшесі
7) Өлі табиғат.
2
к
3
1 к ө к т е м
з
а
4 б а л ы қ
и
ғ
6
а
ж
5 т ү й е
м
і
7 с у
Тіркеме Д
Дүниетанудан бақылау жұмысы
1-нұсқа
1. өзің білетін шөптекті өсімдіктерді ата
2. өсімдіктер неден көбейеді?
3. өлі табиғат мүшелерін ата
4. қандай көкөністерді білесің?
5. ауа райы: қар жауып тұр, аспан тұтас бұлтты.
Шартты белгілердің көмегімен осыларды дәптеріңе жаз.
6. дәптеріңе шартты белгілердің суретін сал.
2-нұсқа
1. сезім мүшелерін ата
2. табиғат заттарын атап, дәптеріңе жаз
3. өсімдіктер тобын ата
4. үй құстарын ата
5. ауа райы: күн ашық, ыстық, жел оңтүстіктен соғып
6. мына шартты белгілерге қарап, ауа райын ауызша айт:
0, +100, ::
Тіркеме Е
Ойын: «Күннің бетін ашу»
Ойынның мақсаты: оқушыларға «Табиғат өзгерістері» туралы мағлұмат беру.
Ойынның жүру барысы: үлкен плакатқа күннің суреті салынған, бетін
Ойын ары қарай жалғаса береді.
Ойын: «Лото».
Ойын мақсаты: оқушылардың білімдерін бекіту.
Ойынның жүру барысы: «Лото» ойынын сабақты бекіту, қорытындылау кезінде
Мысалы: Үй құстары мен жабайы құстардың лотосы балаларға таратылып
Ойын: «Кім жылдам?»
Ойынның мақсаты: әрі жылдам, дұрыс ойлауға, жазуға үйрету.
Ойынның жүру барысы: ойын басталмас бұрын сыныптағы оқушылар 2
Тақтада сөздер жазылып тұрады. Оқушылар тез арада қайсысы-қайсысынікі екенін
Ойын: «Асық ату».
Ойынның мақсаты: оқушыларға ұлттық ойындар туралы мағлұмат беріп, ойлау
Ойынның жүру барысы: стол үстінде нөмірленіп қойылған асықтар жатады.
Осы сынды сұрақтарға жауап берген бала асықты атып алады.
Тіркеме Е
Жұмбақтар
1. Төгіліп жерге ақ моншақ,
Ғайып болды сол шақта-ақ. (бұршақ)
2. Кең әлемді кернейді,
Көзің бірақ көрмейді. (ауа)
3. Қаратаудың басында,
Киік кетіп барады.
Қол-аяғы бауырына,
Тиіп кетіп барады. (бұлт)
4. Мамықтай ұлпа,
Қанттай ақ.
Қыста жер бетін басады,
Жазда сайға қашады. (қар)
5. Сарт етсе сабау қамшы,
Сорғалап ағар тамшы. (найзағай, жаңбыр)
6. Маң-маң басқан,
Шудаларын шаң басқан. (түйе)
7. Аласа ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар. (қозы)
Тіркеме Ж
Тәжірибелі ұстаздарға арналған сауалнама
(1-сынып ұстаздары үшін)
1. Сыныптағы оқушылардың ойлау қабілетінің деңгейі қандай?
а) 25%-тен жоғары
б) 75%-тен жоғары
2. Осындай деңгей қай жерде қалыптасты?
а) мектепке дейін;
ә) мектеп қабырғасында
3. Оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру үшін, ұстаздың жан-жақты білімі
а) иә ә) жоқ
4. Оқушылардың ойлау қабілеттері мектепке дейін қалыптасуы қажет пе,
а) мектепке дейін;
ә) мектеп қабырғасында;
б) балабақшада.
5. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда ата-аналар ықпалы болуы керек
а) иә ә) білмеймін
6. 1-сынып оқушылары мен жоғары сынып оқушыларының ойлау қабілетінде
а) иә ә) жоқ
7. Ойлау қабілетін ары қарай дамыту қажет пе?
а) Иә. ә) Жоқ.
8. Ойлау қабілетін дамытудың шегі бар ма?
а) Бар.
ә) Жоқ
б) Білмеймін.
Тіркеме З
Сөзжұмбақтар
қ а й ы ң
т о б ы л ғ ы
қ а р а ғ а й
и т м ұ р ы н
т а л
қ а р а қ а т
ш ы р ш а
қ а р а ғ а н
2) Бұған кім көмектесе алады?
а д а м
3)
б қ
а
а ұ
д
а қ р
т а б и ғ а т
о м а т а
р
л
ш
ғ
ы
а
қ
й
Тіркеме И
1. Тірі табиғатты тап
а) ауа
ә) жел
б) жануар
2. Иіс сезу мүшесін тап
а) көз б)
ә) құлақ в) тері
3. Айналадағы дүние тұстары нешеу?
а) 3
ә) 4
4. Шартты белгілерін жаз
а) аспан тұтас бұлтты;
ә) қар жауып тұр;
б) температура 100 суық.
5. Өсімдіктің қай мүшесі топырақ астында жатады?
а) бұтақ
ә) жапырақ в) гүл
6. Өсімдіктерді жемістермен сызық арқылы қос
а) бидай
ә) емен
б) итмұрын б) жидек
7. Мал қашан төлдейді?
а) қыс
ә) көктем
8. Біздің Отанымыз қалай аталады?
а) Астана
ә) Қазақстан Республикасы
б) Шығыс Қазақстан
9. Өзіңнің тұратын мекен жайыңды жаз
Тіркеме К
Карточкамен жұмыс
Карточка 1
1. құстар қай кезде өз Отанына оралады?
2. қандай жабайы құстарды білесің?
Карточка 2
1. үй құстарын атап, дәптеріңе жаз.
2. тырна үй құстарына жата ма?
Карточка 3
1. суреттегі қандай жәндік?
2. бақа неге «қос мекенді»?
Карточка 4
1. қандай жыл мезгілдерін білесің?
2. жыл құстары деген қандай құстар?
Карточка 5
1. сурет бойынша әңгіме құра.
2. жылдың қай мезгілін ұнатасың? Неге?
Карточка 6
1. жабайы аңдарды атап, дәптеріңе жаз.
2. олар қайда мекен етеді?
Дедуктивтік
ойлау
Абстрактылы
ойлау
Индуктивтік
ойлау
Творчествалық
ойлау
Ойлау
Данышпандық
Дарындылық
Талант
Даму деңгеиі
Арнаулы
Жалпы
Бағыттылығы
Қабілет
Оқыту мен тәрбие
Қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынас
3) сөздік – ұғымдық немесе
теориялық
2) бейнелік ойлау
1) әрекетті немесе практикалық
Ойлаудың түрлері
Конструкторлармен жұмыс
Есептер
Жұмбақтар
Газет шығару
олимпиадалар
Бақылау
Тәжірибе
Кроссвордтар
Карточкалар
Логикалық ойындар
Бақылау жұмыстары
Сайыстар
Бақылау
Сөзжұмбақтар
Топсеруен
Лото ойыны
Тест жұмыстары
Сыныптан тыс
Сыныпта
Ойлау қабілетін арттыру жолдары
Спорттық ойындар:
1) қимыл-қозғалыс ойындары;
2) жарыс ойындар
Ұлттық ойындар:
1) коллективті;
2) топтық;
3) жекелеген
Саяхат ойындар:
экскурсия
Логикалық ойындар:
1) жұмбақ ойындар;
2) творчестволық ойындар;
3) дидактикалық ойындар
Тактадағы ойындар:
1) ауызша;
2) жазбаша;
3) жаттығу ойындар
Ойын жүйесі