М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ...................................................................................................................4
1. ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ.........................................................................5
2. ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ ҚАЖЕТТІЛІГІ......................10
3.ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ТАРАТУ СТАВКАЛАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК,ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕУ
4.ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУЖОЛДАРЫ……...............................................................................18
ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................24
КІРІСПЕ
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын
ҚР бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты
Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни
Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының тұрақтылығының негiзi болып
Курстық жұмыстың мақсаты: Үстеме шығындар құрылымының теориясын зерттей
Курстық жұмыстың міндеті:
- үстеме шығындар есебін талдау; үстеме шығындарды орналастыру
1.ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ
Үстеме шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен және негізгі және
Үстеме шығыстар екі топқа бөлінеді:
1. Жалпы өндірістік шығыстар
2. Өндірістік жабдықтарды пайда-лану шығыстары
Жалпы өндірістік шығыстар:
Жалпы өндірістік персоналды ұстау шығыстары (еңбек ақы, іс-сапар
Өндірісті ұйымдастыру мен даярлау шығыстары;
Жалпы өндірістік мақсаттағы негізгі құралдардың амортизациясы;
Жалпы өндірістік мақсаттағы негізгі құралдарды жөндеу;
Өндірісте пайдаланылған коммуналдық шығыстар;
Жалпы өндірістік мақсаттағы негізгі құралдарға төленетін жалгерлік ақы.
Өндірістік жабдықтарды пайдалану шығыстары:
Жанар-жағар майлардың құны;
Өндірістік құрал-жабдықтың амортизациясы;
Өндірістік құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуден өткізу;
Жабдықтарды күтіп ұстайтын, жүргізетін жұмысшылардың еңбекақысы;
Еңбекақыдан аударымдар;
Электр қуаты, бу мен судың құны;
Көмекші өндірістің қызметі;
Басқа да шығыстар.
Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:
кешендік сипаты – шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер
екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде
Қатар р/с Шығындар баптарының атауы
А. Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстары бойынша
1 Өндіріс жабдықтары мен көлік (танспорт) құралдарының амортизациясы
2 Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндіріс жабдықтары
3 Жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындар
4 Аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды (тетіктерді) жөндеу
5 Құрал-жабдықтармен байланысты басқа да шығыстар
Б. Үстеме шығыстары
6 Өндірісті шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасз ету
7 Цех аппараттарын ұстау, еңбек ақыдан аударылатын аударымда
8 Ғимараттардың, қондырғылардың, және басқа да мүліктердің амотризациясы
9 Ғимараттардың, қондырғылардың жөндеу қорына аударымдар жасау немесе
10 Ғимараттарды, қондырғыларды, инвентарларды күтіп ұстау шығындары
11 Сынақтар, тәжірибелер, зерттеулер жүргізу жөніндегі шығындар
12 Рационализаторлық пен өнертапқыштық жөніндегі шығындар
13 Цехтар қызметкерлерінің еңбегңн қорғау: қауіпсіздік техникасының құралдарын
14 Басқа да үстеме шығындары (өндіріс құралдары үшін
15 Өнімсіз шығындардың барлығы, оның ішінде: ішкі өндірістік
*Техника және т.б. ерекшеліктеріне қарап, үстеме шығындарына өзгерістер
Үстеме шығындарды тарату тәсілі өндірістің ерекшелігіне және есептік
өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысына пара-пар етіп (пропорциональды) таратылады.;
тікелей материал шығыстарына пара-пар етіп (пропорциональды) таратылады;
өндірілген өнім санына немесе өнделген шикізаттың салмағына пара-пар
цех құнына пара-пар етіп (пропорциональды) (мысалға, қара металлургияда
алдын-ала белгіленген шығындардың тұрақты коэффиценттері бойынша таратылады;
басқа да тарату базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықтың жұмыс
8410 – «Үстеме шығындар» бөлімшесі мынадай шоттардан тұрады:
8411 – «Үстеме шығындар» онда транзиттік әрі бір
8412 – «Материалдар» - үстеме шығындардағы материалдардың барлық
8413 – «Қызметкерлердің еңбегін еңбек ақы төлеу» -
8410 – «Еңбекақыдан аударылатын аударымдар» - 8413-шотында есептелген
8411–«Негізгі құралдардың жөндеу» - өндіріс қызметінде пайдаланылатын негізгі
8412–«Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы»
8413–«Тұрғын – үй қызметі» - тұрғын-үй қызметінің барысында
8414–«Жал ақысы» - өндірісте пайдаланатын негізгі құралдарды ағымдағы
8415–«Басқа да» - әлеуметтік сфераға (аясына) негізгі және
Үстеме шығыстың аналитикалық (талдамалық) есебі келесі номенклатуралық бап
№
р/с Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корресп-сы
Дебет Кредит
А.Негізгі және көмекші өндірістердің үстеме шығындарын есепке алу
1 Негізгі және көмекші цехтарының жалпы цехтық мұқтаждықтарына
2 Цех қызметкерлерінің жалақысы есептелінді 300000 8413 3350
3 Еңбек ақыдан әлеуметтік салық есептелген (300000-(10%жиынтық зейнетақы
4 Сыртқы ұйымдардың көмегімен негізгі құралдарды жөндеумен байланысты
5 өндірістік ағылымдардағы негізгі құралдар бойынша тозу сомасы
6 Сыртқы ұйымдардың тұрғы-үйге көрсеткен қызметінің құнын есептеген
7 Негізгі құралдардың ағымдағы жалғаға берілген жалға ақысының
1620
8 Сақтандырылған мүліктері бойынша сақтандыру төлемі есептелінеді 1780000
Жиыны 6236060
Б.Шығымдауды жинақтаушы (шолушы) шотқа есептен шығу (8411)
9 Жинақтаушы (шолушы) шотқа есептен шығарылды
материалдық шығындары
еңбек ақы шығындары
еңбек ақыдан аударылған аударымдары
жөндеуге кеткен шығындары
тұрғын үй қызметіне кеткен шығындар
жалға бойынша жасалған шығындары
сақтандыру бойынша есептелінген
шығындары
1420000
300000
56700
1206000
129360
232000
112000
1780000
8411
8411
8411
8411
8411
8411
8411
8411
8412
8413
8414
8415
8416
8417
8418
8419
10 Жиыны 6236060
11 В.Үстеме шығыстарын тарату
10 Негізгі өндіріс 4098448 8310 8411
11 Көмекші өндіріс 2131635 8410 8411
12 Ақауды жөндеу бойынша кеткен шығындары 5977 8510
12 Жиыны 6236060
Мысалға, құрал-жабдықты пайдалану мен күтіпті-ұстау шығыстары 2775360 тенгеқұрған
Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстауға кеткен нақты шығындарды таратқан
Үстеме шығыстың аналитикалық (талдамалық) есебі келесі номенклатуралық бап
Мысал. Аяқ киім тігетін өнеркәсіп кәсіпорны төрт өнім
теріден тігілген ерлер аяқ киімі - 100 мың
теріден тігілген ерлер туфлиі — 7 мың жұп
жеңіл материалдардан тігілген әйелдердің туфлиі — 12 мың
үйде киетін әйелдер туфлиі - 12 мың жұп
Үстеме шығыстарын тарату кезінде мыналар қабылданды:
- алдымен құрал-жабдықты пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстары бойынша
— содан соң жалпы үстеме шығыстары өндіріс жұмысшыларының
Сметалық нормативтік мөлшерлеме есептеу үшін мына формуланы пайдаланады:
Н=СР,
Мұнда,
Н - сметалық (нормативтік) мөлшерлеме;
С — құрал-жабдықтың бір сағатына кететін сметалық шығыстың
Р - құрал-жабдықтың жұмыс істеу барысында жасалған машина/
Соңғы көрсеткіштің деңгейі өнімнің бір түрін әзірлеуде пайдаланатын
- цех құрал-жабдықтарының шығындарын олардың күрделілігіне, қуаттылығына және
- құрал-жабдықтың әрбір топтары бойынша жылдық сметалық шығыс
- әрбір топ бойынша жұмыс істеу сағаты, яғни
Жоғарыда келтірілген мысалда теріден тігілген ерлер аяқ киімін
Есептеуді оңайлату мақсатында тек өздерінің конструкциясы, технологиясы және
Бұл арада атап өтетін бір жайт, ол құрал-жабдықтарды
Көмекші өндірісте біртектес өнімдер әзірленсе, онда құрал-жабдықтар, машинаны
2. ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ ҚАЖЕТТІЛІГІ
Өндірістің үстеме шығындары (ӨҮШ) – бұл өндіріспен байланысты
Өндірістік үстеме шығындар келесі нышандар бойынша өнім
Өнімнің толық шығыны бір өлшем бірлігімен анықталады.
Егер бағаның құрылуы шығындардан негізделсе, онда енгізілмеген
Қордың өзіндік құнын анықтау
ХҚЕС сәйкес «қайта жасап шығару мен өзге де
Үстеме шығындарды орналастыру мөлшері.
ӨҮШ орналастыру базасы.
Үстеме шығындарды орналастыру, базаны таңдау арқылы жүзеге асатын
Бөлу базасы ретінде өндірістік бөлімшелердің үстеме шығыстарына
- Өндірістік жұмысшылармен өткізілген уақыт;
- Жабдықпен өткізілген уақыт;
- Еңбек шығындары;
Өнімнің өндірістік бірлігі.
ӨҮШ бөлу ставкасы = _ӨҮШ______
Базаның мәні
2) Үстеме шығындарды бөлудің біртұтас (жалпы
ӨҮШ бөлудің біртұтас ставкасы бүтіндей кәсіпорын
Егер өндіріс бірнеше бөлімшелерді қамтитын болса, онда
А бөлімше Б бөлімше В бөлімше Барлығы
Үстеме шығындар, ш.б. 10 000 60 000 30
Еңбек- сағаттар 25 000 15 000 10 000
Еңбек сағатқа ӨҮШ ставкасы 0,4 4 3 2
Мысалы, өнімді өндіру А бөлімшеде
3) үстеме шығындарды бөлудің жоспарлы ставкасын
Үстеме шығындарды бөлу іс жүзіндегі мәнінің негізінде ставкаларды
- тапсырыстардың өзіндік құнын есептеу есептік
- үстеме шығындар сияқты, өндірістік қызмет
ӨҮШ бөлудің жоспарлы ставкасын есептеу мынадай қадамдарды қосады:
Үстеме шығындардың жобаланатын өлшемін есептеу.
Үстеме шығындарды бөлу базасын таңдау.
Үстеме шығындардың алдағы кезеңге жобаланатын мөлшерін
Үстеме шығындарды осы ставканы қолданумен өнімнің әрбір
Жоспарлық ставкаларды есептеу үшін қолданылатын
Толық бөлінбеген немесе артығымен бөлінген үстеме
Түзету сомасын «сатылған өнімнің өзіндік құны»
Түзету сомасын «аяқталмаған өндіріс», «Дайын өнім», «сатылған өнімнің
3.ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ТАРАТУ СТАВКАЛАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК,ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕУ
Үстеме шығындарды тарату базасы өндірістің ерекшелігіне байланысты және
- өндіріс жұмысшыларының орындаған нақты уақыты;
- өндіріс жұмысшыларының еңбекақысына пропорциональды;
- тікелей материалдар шығыстарына пропорционалды:
- цех құнына пропорционалды немесе шикізат құны шегерілген;
- цехтың өзіндік құнына пропорционалды;
- белігіленген шығындарды таратудың тұрақты коээфиценті бойынша;
- басқа да тарату базалары бойынша.
Үстеме шығыстарды тарату базасы халықаралық және отандық тәжірибеде
Шығын тасымалдаушылар – шығындар деңгейіне әсер ететін себептер.
Өндірілген өнім көлемі
Жұмыс – сағат
Машина – сағат
Материалдық шығындар
Еңбек шығындары
Кәсіпорында қалыптасқан шығындардың нақты деректері негізінде
шығындардың әр түрі бойынша шығын тасымалдаушылар мен үстеме
Үстеме шығыстарды тарату ставкаларын есептеудің бірнеше әдістері бар:
1. Үстеме шығыстарды таратудың бірегей ставкасы.
2. Цехтық (жекелеген) ставкалар
3. Нормативтік ставкалар
Үстеме шығыстарды таратудың бірегей ставкасы.
Мысал: Үстеме шығыстардың жалпы сомасы - 16
Үстеме шығыстарды таратудың бірегей ставкасы = 16
1 бірлікті өндіруге қажет уақыт 30
1 бірліктің өзіндік құнына енгізілетін үстеме шығыстар =
Дебет 8114
Кредит 8410
Сома 891,9
ЦЕХТЫҚ ТАРАТУ СТАВКАЛАРЫ
Цехтық тарату ставкасы = Цехтық ҮШ сомасы :
Мысал:
Көрсеткіштер №1Жабдықтық цех №2 Жабдықтық цех Құрастыру цехі
Үстеме шығыстар (мың тенге) 6 823,8 5 665,1
Істеген жұмыс уақыты (сағ) 200 000 150 000
ҮШ Цехтық ставкасы 34,12 37,77 19,31 29,73
1 өнім бірлігін өндіруге 30 сағат қажет, соның
1 өнім бірлігінің өзіндік құнына енгізілетін ҮШ сомасы:
№1 цех –
№2 цех –
құрастыру цехында – 19,31 × 5
Барлық ҮШ сомасы = 1 004,30 тг.
Дебет 8114 – 1 004,3
Кредит 8410 – 1 004,3
Үстеме шығыстардың нормативтік тарату ставкасы
Үстеме шығыстардың жалпы нормативтік тарату ставкасы= ҮШ нормативтік
ҮШ нормативтік цехтық тарату базасы = ҮШ
1 Мысал. Кәсіпорының нормативтік көрсеткіштері:
- Жылдық нормативтік үстеме шығыстар - 400
- Жоспарланған жылдық өндіріс көлемі -
негізгі өндіріс жұмысшыларының жұмыс уақыты
ҮШ нормативтік ставкасы =400 000 : 200 000
Нақты деректер:
Үстеме шығыстар - 400 000 тг.,
Нақты жылдық өндіріс көлемі - 180 000 сағат
Өнімнің өзіндік құнындағы ҮШ = 2 × 180
Таратылмай қалған ҮШ сомасы = 400 000
Үстеме шығыстарды нормативтік тарату ставкасы бойынша есептен шығару
Үстеме шығыстардың нақты сомасы таратылған сомадан артық
Дебет 8114 – 360 000
Дебет 7010 – 40 000
Кредит 8410 – 400 000
2 Мысал
-Жылдық нормативтік үстеме шығыстар - 400 000
- Жоспарланған жылдық өндіріс көлемі -
негізгі өндіріс жұмысшыларының жұмыс уақыты
ҮШ нормативтік ставкасы =
400 000 : 200 000 = 2 тг/1
Нақты деректер:
- Үстеме шығыстар - 380
Нақты жылдық өндіріс көлемі - 200 000 сағат
Өнімнің өзіндік құнындағы ҮШ =2 × 200 000
Артық таратылған үстеме шығыстар сомасы = 380 000
Әр түрлі тарату базасын пайдалана отырып ҮШ тарату
Келесі есепті мерзімнің деректері:
- Үстеме шығыстар (тенге) – 400 000,
- Негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысы (тенге) –
- Негізгі материалдар шығыны (тенге) – 200 000,
- Өнім өндіру көлемі (бірлік) -10 000
Компанияда өнімді өндірумен тікелей байланысты өндірістік
Негізгі өндіріске қымет көрсету бөлімшелерінің шығындарын бөлу кең
Бөлімшелер
Қызмет көрсетуші Өндірістік
Көмекші цех Машина цехы
Материалдық-техникалық жабдықтау Жинау цехы
Қызмет көрсетуші бөлімшелердің шығыстарын бөлу үшін бастапқы
Қызмет көрсетуші бөлімше Өндірістік бөлімше
Көмекші цех Материалдық
техникалық жабдықтау Машина цехы Жинау цехы Барлығы
Бөлуге дейінгі жоспарлы ӨҮШ,
Қызмет көрсету,
Көмекші цех 600 000 116 000 400
Пайыздық қаты-наста жоспарлы еңбек сағаттары
1 600
20 % 2 400
30% 4 000
50 % 8 000
100 %
Материалдық техникалық жабдықтау
Пайыздық қатынаста жоспарлы еңбек сағаттары 200
10 %
1 600
80 % 200
10 % 2 000
100 %
Қызмет көрсететін бөлімшелердің шығыстарын бөлудің тікелей әдісі
Қызмет көрсетуші бөлімше Өндірістік бөлімше
Көмекші цех Материалтехникал-ық жаб-дықтау Машина цехы Жинау
Бөлуге дейінгі жоспарлы ӨҮШ, ш.б. 600 000
Көмекші цехтің шығыстарын
бөлу, ш.б. (600 000)
225 000
37,5 % 375 000
62,5 % 100, 0
Материалдық-техникалық жабдықтау бөлімшесінің шығыстарын бөлу
(116 000) 103 111 12 889
Жоспарлық шығыстардың барлығы, ш.б. 0 0 728 111
2400/ (2400+4000) = 0, 375
(37,5 %)
4000/ (2400+4000)= 0,625
(62,5 %)
1600/(1600+200) = 0,889
(88,9 %)
200/(1600+200)= 0,111
(11,1%)
Қызмет көрсетуші бөлімшенің шығыстан бөлудің баламалық әдісі
«Орта-Батыс Өндірістері» компаниясының барлық өндірістік
Өндірістік бөлімше Тәжірибелі өндірістік қуат кезінде қажет Айда
Рекфорд 10 000 квт/сағ 8 000 квт/сағ
Пеория 20 000 9 000
Хаммонд 12 000 7 000
Канкаки 8 000 6 000
Барлығы 50 000 квт/сағ 30 000 квт/сағ
Осы фактор электр станцияның мөлшерін жоспарлау
Бюджеттік жыл ішінде электр станцияға қызмет көрсетуге күтілетін
4. ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Шаруашылықтың өндірістік үстеме шығындары құрамында құрал-жабдықтарды пайдалану шығындары
Шаруашылықта үстеме шығындарды өндіріс бойынша есепке алып, содан
Үстеме шығындарды есепке алу және таратуды жетілдірудің келесі
-үстеме шығындарды жауапкершілік орталықтары мен өндірістер бойынша нақты
-құралдарды күтіп ұстау және пайдалану шығындарын өндіріс кезеңдері
-өндіріс орындарының тозуы мен ағымдағы жөндеу шығындарын тікелей
-еңбекақы шығындарын өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбек ақысына тепе-тең
-қалған шығын баптарын өнімнің жекелеген түрлерінің салмағына бара-бар
Өндірістік өнім шаруашылығында үстеме шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру
Шаруашылықтың үстеме шығындары құрамында құрал-жабдықтарды пайдалану шығындары мен
Осыларды ескере отырып, біздің ойымызша, үстеме шығындар ішінде
Өндірістік үстеме шығындардың екінші тобы, цех шығындарының құрамында
Әрбір цехта пайдаланылатын құралдарды күтіп ұстау және пайдалану
Шаруашылықта үстеме шығындарды цех бойынша есепке алып, содан
Нарықтық қатынастар жағдайында шығындарды тиімді басқару мен бақылау
Үстеме шығыстарға өнімдерді өндіруге жалпы қатысы бар, бірқатар
Шұжық өнімдерін өндіретін жекелеген кәсіпорындардың қызметін тәжірибесін зерттеу
Өнеркәсіптің басқа да салалары сияқты, ет және шұжық
Басқару есебі басқарушылық шешімдердің тиімділігін алдын-ала бағалауға, оңтайлы
1.Кәсіпорын ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыруға;
2.Қызметті үйлестіруді және жекелеген бөлімшелер мен жалпы кәсіп-орындар
3.Шұжық кәсіпорынының шаруашылық қызметінің түрлі баламаларын болжауды, жоспарлауды,
4.Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және ұйымның қаржылық жағдайын
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен курстық жұмысты аяқтай келе үстеме шығындарды есепке
-үстеме шығындарды жауапкершілік орталықтары мен өндірістер бойынша нақты
-құралдарды күтіп ұстау және пайдалану шығындарын өндіріс кезеңдері
-өндіріс орындарының тозуы мен ағымдағы жөндеу шығындарын тікелей
-еңбекақы шығындарын өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбек ақысына тепе-тең
-қалған шығын баптарын өнімнің жекелеген түрлерінің салмағына бара-бар
Біздің пікірімізше, өндіріс орындарында шұжық өнімдерін өндіретін кәсіпорындардағы
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде бюджеттің орындалуын бақы-лауды жүзеге асыру
1.Өнім өндіретін кәсіпорындардың құрылымдық бөлімшелерінің бюджетін бөлімшенің өзінің
2.Барлық құрылымдық бөлімшелер бюджетін (оның ішінде шығын баптары
Өндірістік орындардың басшысына тәжірибеде көптеген саналуан басқарушылық шешімдер
Бұл курыстық жұмысты жазу барысында әдістемелік нұсқауға сай
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова;
Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдар
Бухгалтерский учет и аудит: перспективы развития в Республике
Дүйсенбаев, К. Ш. ж.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау:
Кеулімжаев, Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова, Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп
Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.Кәсіпорындардың бухгалтерлік
Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев,
Сәтмырзаев, А.А.Басқару есеп жүйесінде калькуляция әдістерінің кейбір
Сүйіндікова,А.Нарықтық экономика жағдайында басқару есебінің теория-лық және әдістемелік
Оразтаева, З. Б. Кәсіпорында өндірісті ұйымдастыру :
Назарова В.Л. Бухгалтерлік есеп: оқу құралы /ҚР
Бірімжаров Ә. Өндірістік бөлімшелердегі ішкі шаруашылық есеп.- Алматы:
Мамыров, Нұрғали Құлшыманұлы ж.б. Микроэкономика: оқу құралы /
3