Мазмұны
Кіріспе.........................................................................................................................3
1. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және оның теориялық
1.1. Басқару есебіндегі калькуляциялау түсінігі, түрлері және калькуляциялық
1.2. Калькуляциялаулың негізгі принциптері, оның объектісі мен әдістерінің
1.3 Басқару есебінің әдістемелік – нормативтік
1.4 «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ -ның даму тарихы,
2. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің ұйымдастырылуы
2.1 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке
2.2 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке
2.3 Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын есептеудің жолдары ..................34
Қорытынды.................................................................................................................36
Пайдаланылған ақпарат көздері...............................................................................39
Кіріспе
Калькуляциялау – өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің
Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуге,
Қазіргі заманға экономикалық әдебиет калькуляциялауды өнімнің жеке түрлері
Калькуляциялаудың міндеті – шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни
Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі – калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың
Курстық жұмыстың өзектілігі – кәсіпорындарда өнімдердің өзіндік құнын
Ал өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау деп – белгілі
ХҚЕС бойынша өндірістік кәсіпорындарда өнімдердің түрлеріне, олардың күрделілігіне,
Курстық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытыңдыдан және пайдаланылған
Бірінші бөлімде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
Екінші бөлімде өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау ерекшеліктері және
Курстық жұмыста отандық ғалымдар В.К. Радостовец, Назарова, Фурсов
Курстық жұмыстың мақсаты – нарықтық экономикасы дамыған елдерде
Курстық жұмыстың міндеті:
Калькуляциялаудың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуін бақылау;
Шығындар обьектісін дұрыс белгілеу;
Өнімнің өзіндік құнын есептеу кезінде факторларды ескеру;
Калькуляциялау әдістерін дұрыс таңдай білу;
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау ерекшеліктерін жіктеу;
Өнімнің өзіндік құнын жетілдіру жодарын ашып көрсету.
Қазіргі таңда экономиканың салаларындағы кәсіпкерлер, меншік иелері өндірістік
Өндірістік есептің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі болып шығындар
1. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және оның теориялық
1.1. Басқару есебіндегі калькуляциялау түсінігі, түрлері және калькуляциялық
Шаруашылық субъектісінің өндірістік қызметін басқарудың жүйесін қайта ұйымдастыру
Өнімнің өзіндік құннын калькуляциялаумен өндіріс шығындарынның есебі
Басқарушы есеп жүйесінен бсқа да маңызды жағы болып,
Есеп берудің жұйесі келесідей кезеңдерден тұрады:
Өндірістік қызмет процесінде олардың пайда болуына қарай, өндіріске
Қызмет түрлері, өндірістер, құрылымдық бөлімшелер, шығындардың пайда болу
Өндірістік шығындарды олардың пайда болу уақыттары: "тарихи", өткен
ШС жалпы шығындарын өндірістік бөлімшелер арасында тарату; жалпы
Қызмет көрсетуші өндірістің өндірістік шығындарын олардың аяқталмаған және
Өндіріс процесінде алынған қалдықтар, аяқталмаған өндірістерді анықтау және
Сонымен, өндірістік есеп өзіне өндіріс шығындарының есебін, яғни
Өзіндік құнды басқару - бұл кез-келген шаруашылық субъектілеріндегі
Егер негізгі мақсатты орындауға бағытталған, басқару модельдеріне сәйкес
Одан басқа, калькуляция тек дәстүрлі мәселелер бойынша негізделген
өнім өндірудің бұдан былайғы мақсатқа лайықтылығы;
өнімге оптималды баға белгілеу;
өндірілетін өнімнің ассортиментін оптималдандыру ;
әрекет етуші технологияларды және парк станоктарын жаңартудың бүгінгі
басқарушы персоналдың жұмыстарының сапасын бағалау.
Калькуляцияның мәнін сипаттауды аяқтай келе, біз оның негізгі
Қазіргі кезде калькуляциялаудың негізі, ШС -де немесе жауапкершілік
Сайып келгенде, калькуляциялау трансфеттік бағаны жасаудың негізі болып
Өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнын калькуляциялауды шартты түрде
Шын мәнінде, калькуляциялау процесі күрделі болып табылады және
Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізгі
Сайып келгенде, калькуляция шығындарды топтастыру мен құжаттаудан басталады,
Өнімнің жоспарлы өзіндік құнын сақтауға және өндіріс рентабельділігіне,
Калькуляциялау – өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің
Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуге,
Қазіргі заманға экономикалық әдебиет калькуляциялауды өнімнің жеке түрлері
Калькуляциялаудың міндеті – шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни
Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі – калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың
Жоспарлы калькуляция еңбек шығындарының озық (прогрессивті мөлшері) және
Жоспарлы калькуляцияның бір түрі - сметалық калькуляция; оны
Шығындардың ағымдағы мөлшері кәсіпорынның осы кезеңдегі жұмысының өндірістегі
Өнімнің өзіндік құнының есепті (нақты) калькуляциясы жоспарлыдан кәсіпорынға
Нормаға сәйкес (нормативті) калькуляциялау ағымдағы жоспарлы калькуляциялаудың бір
Жобалық (проектные) калькуляция - келешектік калькуляцияның бір түрі,
Шамаланған (провизорная) тоғыз ай немесе басқаша кезең ішіндегі
Өнімнің өзідік құнын калькуляциялағанда калькуляциялық бірліктер қолданылады, олар
Өндірілетін өнім, технологиялық процесте, өндірістік ұйымдастыруды сипаттаудағы айырмашылықтар
Заттай (натуралды) бірліктер бұл өнім жоспарланатын, есептелетін және
Ірілендірілген заттай (натуралды) бірліктер біртекті өнім жиынтығын аралық
Шартты-заттай бірліктер өнімді калькуляциялау үшін қолданылады, бірліктегі пайдалы
Құндық бірліктер – көтерме бағадағы қосалқы бөлшектер 1000
Еңбек бірліктері ұйым бөлімшесінің өнімін калькуляциялау үшін қолданылады.
Орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет калькуляциялық бірлік ретінде,
Техникалық-экономикалық көрсеткіш калькуляциялық бірлік ретінде біртекті бұйымдардың пайдалы
Калькуляциялық бірліктердің сан түрлілігі нақты жағдай үшін негізделген
Калькуляциялауға ең алдымен қатысы бар өндірістік шығындар есебі,
Бұрын болған калькуляциялық жүйелер бір мақсатты – өзі
Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара байланысты көрсеткіштердің ара
өнімді ары қарай шығарудың мақсатқа сәйкестілігін;
өнімнің ең ұтымды, қолайлы бағаларын белгілеу;
шығарылатын өнім ассортиментін оңтайландыру;
жұмыс істеп тұрған технология мен станок паркын жаңартудың
басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау.
Қазіргі заманғы калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік орталығы қабылдаған
Калькуляциялау трансферттік баға белгілеуге негіз болып қызмет етеді.
Кәсіпорын бөлімшесі сыртқы сатып алушыларға өз бетінше шығуға
Егер бөлімшенің өнімі (көрсетілетін қызметі) кәсіпорынның ішінде толығымен
1.2 Калькуляциялау принциптері, оның объектісі мен
Калькуляция өнімнің сапасы мен бәсекеге қабылеттілігін бақылауды жүзеге
Басқару есебінің маңызды міндеттерінің бірі өнімнің өзіндік құнын
Өзіндік құнның калькуляциясы өндірістік шығындар есебі мәліметтері бойынша
Басқару есебінде ай сайын жалпы тауар шығарудың өзіндік
Өнімнің (орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнын калькуляциялауда
Кәсіпорын басшылығы нарыққа көшу қазіргі заманғы, құбылмалы жағдайында
Өнімнің өзіндік құны – оның шығару мен өткізуге
Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді:
кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек
өнімді өткізуге: буып-түю, орау, сақтау, тиеу мен тасымалдауға;
өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес,
Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік
Басқару есебі жүйесінде өзіндік құнды жасау, қалыптастыру тәртібі
Кәсіпорын үшін өз шығындарын басқару мүмкіндігі болуы, өзіндік
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығын түрлеріне байланысты отандық
цехтық – тікелей шығындар мен жылпы өндірістік шығыстарды
өндірістік – цехтық өзіндік құн мен жалпы шаруашылық
толық өзіндік құн – коммерциялық және өткізу шығыстарына
Толық өзіндік құн
өндірістік
өзіндік құн
қосымша шығыстар
тікелей еңбек шығындарын
аударымдарымен
1-сурет. Бұйымның өзіндік құн элементтері
Сатуға өндірілген және дайындалған өнімнің толық өзіндік құнын
Жұмыс күшіне тікелей шығындар + материалдар + қосымша
Жеке және орташа салалық өзіндік құн бөлінеді. Жеке
Жоспарлы және нақты өзіндік құн болады. Жоспарлы өзіндік
Калькуляциялағанда шығындар есебінің объектілері мен өнімнің өзіндік құнының
Кез келген кәсіпорындағы калькуляциялау, қызмет түріне, меншік мөлшері
Шығын есебінің объектісі – өзіндік құнды басқару мақсаты
Көпмақсатты есеп жүйесінде есеп объектісінің екі тобын бөледі:
Шығын есебі объектілері бойынша топтасқан ақпарат басқарма талаптарына
Калькуляциялау объектісі – белгілі бір құнды жұмыс пен
Калькуляциялау объектісінің негізгі номенклатурасын әрбір кәсіпорын өндіріс типін,
Өнеркәсіптің кеткен өндіруші, газ-энергетико салалрында бітпеген өндіріс болмаса,
Барлық сомалар үшін өндірістегі тікелей материалдық және еңбек
Шығын есебі объектілерін таңдау өндіріс технологиясының ерешеліктеріне, өндірісті
Машина жасау жеңіл өнеркәсіп, қара және түсті металлургия
Шығын есебі объектілері мен калькуляциялау объектілерін қалыптастырудың жалпы
Калькуляциялау объектілерінің калькуляциялық есеппен және калькуляциялық бірлікпен мақсатқа
Кез келген кәсіпорында калькуляциялау мынадай принциптерді ескере отырып
Қосымша шығыстарды бөлу тәсілін таңдау өнім бірліктерінің өзіндік
Шығын есебі мен калькуляциялау тәсілдерін таңдау – өндіріске
объектілері мен калькуляциялық бірліктерді есептеу амалдары бойынша жинақтау.
Шығынды есептеу мен калькуляциялау тәсілін кәсіпорын өз бетінше
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әртүрлі тәсілдермен жүзеге асады.
Шығынды есептеу мен калькуляциялау тәсілдерін 3 белгі бойынша
шығын есебі объектілері бойынша:
- үрдістік;
- бөлістік;
- тапсырыстық;
шығын есебінің толықтығына қарай:
- толық өзіндік құнды калькуляциялау;
- толық емес өзіндік құнды калькуляциялау;
шығындар есебі мен бақылаудың оперативтілігі бойынша:
нақты өзіндік құн есебі;
нормаға сай шығындар есебі.
Калькуляциялаудың үрдістік тәсілі. Өзіндік құнды калькуляциялаудың үрдістік
Калькуляциялаудың бөлістік тәсілі. Бұл тәсіл кеңінен тараған. Ол
Калькуляциялаудың тапсырыстық тәсілі. Шығындарды есепке алудың және өнімнің
Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар, атап айтсақ:
барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және оларды
уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды
тек бір ғана шотты жүргізу, аяқталмаған өндіріс. Осы
Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланылады.
Толық өзіндік құнды калькуляциялау. Толық өзіндік құнды калькуляциялау
Толық өзіндік құн негізінде кәсіпорын басшысы өнімнің пайдалылығы
Толық өзіндік құн бойынша есептеу жүйесінің біздің пікірімізше,
ҚР-нда қолданылып жүрген қаржылық есеп пен салық салу
Аяқталмаған және дайын өнімнің құнының байыпты бағалау
Есептеудің бұл жүйесіне мыналарды жатқызуға болады:
Өнімнің өзіндік құнына оны өндіруге тікелей қатысты емес
Жанама шығыстарды есептен шығарған жалпы бөлу базаларын қолдану
Өнімге сұраныс азайғанда, қоймадағы дайын өнім қорына тұрақты
Өзіндік құнды жоспарлы калькуляциялауда жоспарлы пайда алдын-ала қарастырылады,
Өзгермелі шығындар бойынша өзіндік құнды калькуляциялау мен «директ-костинг»
Шығындарды өнімнің өзіндік құнына толық енгізу тұрғысынан толық
«Директ-костинг» жүйесінің айрықша ерекшеліктері бар:
Өндірістік шығындар өзгермелі шығындарға және тұрақты шығындарға бөлінеді;
Өнімнің өзіндік құнын шектеулі шығындар бойынша калькуляциялау;
Кірістер туралы есепті жасаудың көп сатылығы.
Калькуляциялаудың нақты жеке нормативті тәсілдері. Есеп объектілерді көптігіне
Нақты шығындарды есептеу – қолданылып жүрген нормалар шамасы
өндіріске шыққан алғашқы бастапқы шығындарды бухгалтерлік есептің шоттары
шығындарды өндіріс процесінде пайда болған сәтінде есептік тіркеу;
шығындарды өндіріс түрлері шығыс сипатына, пайда болған жерлері,
нақты шығындарды есеппен калькуляциялау объектілеріне қатысты ету;
нақты көрсеткіштерді жоспарлымен салыстыру.
Стандарт – кост жүйесі және өнімнің өзіндік құнын
Отанымыздың экономистері америкалық ғалым Д.Ч.Гаррисон 1933 жылы аударылып
Басқару техника университеті бұл жүйені іс жүзіне асыру
«Стандарт-кост» жүйесінің мағынасы есепке не болғаны емес, болуы
Бұл жүйенің алдына қойған негізгі мақсаты – кәсіпорындағы
1.3. Басқару есебінің әдістемелік - нормативтік реттелуі
Бүгінгі таңда басқарушылық есеп тақырыбы – Қазақстандағы басқару
«Басқарушылық есеп» түсінігі (management aceounting) ағылшын тілінен аударылған
Қазақстан Республикасының нормативті реттеу заң актілерінде басқарушылық есепке
Сондықтан, біздің ойымызша басқарушылық есеп ұйымның ақпараттық жүйесінің
Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде біз басқарушылық есеп –
1.4 «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ -ның даму тарихы,
"Каспиймұнайгаз» ғылыми-зерттеу және жобалау институты
мол тәжірибелерін сақтаған, әрі жаңа озық әдістерді игеруге
"Каспиймұнайгаз" ғылыми-зерттеу және жобалау институты Акционерлік Қоғамы мұнай
Дамытылу жолындағы мұнай кен орындарын
жобалау-смета құжаттарымен қамтамасыз ету үшін,
Институт, 2001 жылғы қараша айында Қазақстан Республикасы
Институт қабырғасында білікті, тәжірибелі мамандар еңбек етеді.
және Ресей (Батыс Сібір), ірі кен орындарын дайындау
ИНСТИТУТ КЕЛЕСІ ЖОБАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДА:
• "Теңізшевройл" үшін 800 құрылғыдан су айдау ұңғымасына
• "Теңізшевройл" үшін өнеркәсіп базасындағы жаңа қазандық және
• "Теңізшевройл" үшін жоғары қысымды отындық газдың бас
• "Теңізшевройл" үшін жаңа мұнай жинау жүйесі. 3
• "ТЭНЖ көлемінде КҚК кеңейту жобасы", КҚК мұнайқұбыр
• "Н" манифольдіндегі ұңғымаға қосымша қосу блогын және
• Аджип Қашаған, мұнай, газ дайындау зауыттары жобасы
• Аджип Қашаған, мұнай, газ дайындау зауыттары жобасы
• "Бейнеу-Бозой-Шымкент" (ББШ) газқұбырлар құрылысы
• Дунга кен орнын толық масштабта игеру шегінде
• "Каспий тұз үсті кен орнын әзірлеу" (KING,
• "Атырау облысында орналасқан мұнай апаттарын реттейтін Солтүстік
• Атырау мұнай өңдеу зауытын қалпына келтіру
• "Аджип ҚҚО" объектілері үшін инженерлік іздестіру және
2. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің ұйымдастырылуы
2.1 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын
Үрдістік калькуляцияда өндірістік шығындар бөлімшелер бойынша немесе өндіріс
Бұйым бірлігінің өзіндік құны – белгілі кезеңдегі өндірістік
Салыстырмалы (удельная) өзіндік құн шығын орталығының есебіне қатысты
Кәсіпорында үрдістік калькуляцияны қолданудың келесідей ерекшеліктері бар:
- өнімдердің сапасы біркелкі;
- жеке тапсырыс жалпы өндірістік үрдіске әсер етпейді;
- сатып алушылардың тапсырысын орындау – дайындаушылардың қорларының
- өндіріс жаппай үздіксіз болып табылады және ол
- өндіріс өнімдерін және технологиялық үрдістерді стандарттау қолданылады;
- өндіріс бөлімшелері бойынша шығындарға бақылау жасау мақсатқа
- шығарылатын өнімге сұраныс тұрақты;
- сапа бойынша стандарттар өндіріс бөлімшелерінің деңгейінде тексеріледі.
Сонымен, «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ өндірісі бірнеше кезеңнен тұрады:
Бірінші нұсқа кезінде тікелей және жанама шығындар бүкіл
Екінші нұсқаны аяқталмаған өндірісі бар кәсіпорындар қолданады. Бұл
Үшінші нұсқа бір мезгілде өнімнің бірнеше түрлерін шығаратын
Қарапайым әдістің төртінші нұсқасын өнімнің өзіндік құнын анықтамай
Өзіндік құнды калькуляциялаудың үрдістік тәсілі біртекті немесе шамаменалғанда
«Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ компаниялары тобы бойынша мұнай мен
2010 жылы мұнай мен газ конденсатын өндірудің шоғырландырылған
Негізгі игеру көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін жоспарланған мұнай
Мұнай өндірісі бойынша «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ үлесі республика
«Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ компаниялар тобы бойынша табиғи және
Мұнай кенорындарын пайдалану тәжірибесі көрсеткендей, мұнай өндірудің өзіндік
- факторлік сараптама жасау үшін мұнай өндірідің өзіндік
- функционалды-бағалау сараптамасын жасау үшін негізгі технологиялық үрдістерді;
- ұңғымалар бойынша шығындарды айнымалы және интервалды тұрақтыларға
«Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ тиімсіз бөлек өндіретін ұңғымаларды тоқтатудың
Сонымен бірге, аталмыш модель негізінде ұңғыма өнімінің
Кейін, мұнай өндірудің өзіндік құнының ағымдағы шығындар есебі
Модельдің бірінші шартын орындау үшін мұнай өндірудің өзіндік
C=З/Q,
мұнда С –өзіндік құн, З - шығындар,
Барлық шығындарды төрт басты шығын қалыптастырушы негізігі факторларға
-сұйық өндіру (QС);
-мұнай өндіру (QМ);
-жұмыс істеп тұрған ұңғыма саны (Nссч);
-эксплуатацияланатын ұңғыма саны (Nэкс).
Бұл шығындарды 2010 жылға «КаспийМұнайГаз» АҚ эксплуатациялайтын
1. Берілген уақыт ішіндегі (тәулік, ай, квартал, жыл)
Ш(Qс)=Qс*Сс*k = Qс*Сс*k/(1-bв),
мұнда Qс – тоннадағы сұйық өндіру;
QМ – тонна бойынша мұнай өндіру;
Сж – сұйық өндіруге байланысты үлестік айнымалы шығындар,
bв – өндірілген өнімнің ылғалдылығы, үлестік бірлік;
k- сұйық өндіруге кеткен шығындардың тізбексіздігіне түзету; ол
Сс есептеу калькуляция қорытындыларының қосыныдысына (кесте
Сұйық өндіруге кеткен шығындар жалпы алғанда сызықты немесе
2. Мұнай өндіруге кеткен шығындар Ш(QМ), мына формула
Ш(QМ) = QМ-CМ,
мұнда См - мұнай өндіруге байланысты үлестік
QМ – мұнай өндіру тонна бойынша.
Кесте 1
Калькуляция баптарының аты Жалпы өзіндік құнның үлесі, %
сұйық өндіруге кеткен энергия шығындары
пласттарға жасанды түрде әсер етудің шығындары
мұнай және газды жинауға және тасымалдауға кеткен шығындар
Мұнайды технологиялық дайындау шығындары
10,2
7,5
2,9
2,5
Кесте 2
Калькуляция баптарының аты Жалпы өзіндік құнның үлесі, %
ВМСБ кеткен аударымдар
Жер қойнауына кеткен төлемдер
Жол шығындары
Экологиялық төлемдер
Коммерциялық шығындар
Ішкі айналым
10
8
2
0,1
6
1
Кесте 3
Калькуляция баптарының аты Жалпы өзіндік құнның үлесі, %
Өндірістік жұмысшылардың
еңбекақысы
Әлеуметтік сақтандыру шығындары
ПРС шығындары
КРС шығындары
0,741
0,271
7,05
9,2
Ш (QМ) анықтау үшін 2 кестеде келтірілген
Мұнай өндіруге кеткен шығындар пропорционал түрде болады (мұнай
3. Жұмыс істеп тұрған ұңғыма санына байланысты шығындар
Зсд = Nссч* Сcд,
мұнда Nссч – ұңғыма-тәулік (cкв*сут.);
Сcд - жұмыс істеп тұрған ұңғыма санына байланысты
Ссд 3кестеде берілген мәліметтерді Nccч бөлу бойынша
4. Эксплуатацияланатын ұңғымалар қорына тәуелді шығындар (амортизация
Мұнай өндіруде негізгі қорларды пайдаланудағы қалған барлық
Ссэ - эксплуатацияланатын ұңғыманың тәулікке шаққандағы
Ссэ = Зсэ/Nэкс,
Nэкс – эксплуатациялық қорға арналған күнтізбелік ұңғыма-тәулік
Nэкc =Nэ-T,
Nэ - эксплуатацияланатын ұңғыма саны, скв;
Т- сарапталатын уақыт аралығындағы тәулік саны, сут.
Бұл шығындар ұңғымалар өшкен жағдайда есептелінбейді. Бірақ олар
Сонымен бірге берілген ұңғымаларға салынатын мүлік салығы ұңғыма
Сондықтанда босатылатын шығындар арасындағы жиілік нақтылануы тиіс, ең
Сс, См, Сcд, Ссэ көрсеткіштері белгілі бір калькуляциялау
Мұнай өндірудің өзіндік құнының моделіне қойылатын екінші талапты
Мұнай өндірудің өзіндік құнының моделіне қойылатын үшінші талапты
Осыдан кейін ұңғыма топтарының экономикалық көрсеткіштері (шығындар),
Ағымдағы уақыт ішіндегі эксплуатацияланатын ұңғыманың өнімнің геологиялық,
Осылайша, j-сінші топтағы i-сінші ұңғыманың мұнай өндірудің
Сi = (Qжi*Сжj*kij+Qнi*Снj+Nссчi*Сcдj+ Nэксi*Ccэj)/ Qнi (7)
немесе
Сi=Сжj*ki/(1-bвi)+Снj+(Nccчi*Ccдj+ Nэксi*CСЭJ)/Qнi, (8)
мұнда Qж,Qн - i-сінші ұңғымадағы сәйкес
Nдj, Nэj - j-сінші топтағы эксплуатацияланатын және
Жұмыс істеп тұрған ұңғыманың шығындары бір i-сінші ұңғыманың
Nccчi = Nccчj/Nдj
Эксплуатацияланатын ұңғыма қорларына қатысты шығындар бір i-сінші ұңғыманың
Nэксi = Nэксj* Nэj/Nдj
Ұңғыма тобының немесе жеке ұңғыманың шығындағры мен кірістерін
i-сінші ұңғыманың кірістері мына формула арқылы анықталады:
Пi=Ц-С,
Пi= Ц – Сжj*ki/(1 - bвi) - Снj-(Nссчi*
Пайданың мәніне тәуелді бірнеше жеке жағдайларды алуға болады:
1. Пайда жағымды
П>0,
яғни ұңғыма эксплуатациясы тұрақты.
2. Пайда нольге тең.
П = 0
Шығынсыз эксплуатацияланатын ұңғыма жағдайында:
Ц = Сжj*ki(l-bвi)+Снj+(Nccчi*Сcдj+ Nэксi* Ссэj)/Qнi
3. Пайда жағымсыз.
ПСжj*ki/(1-bвi) + Снj,
пайданың сол бөлігі тұрақты шығыдарды жабуға кетеді, бұл
3.2. Егер өнімнің өзіндік құнының айнымалысы оның бағасынан
Ц < Сжj*ki/(1-bв) + Снj
онда бұл ұңғыма шығынды, пайдасыз болып есептелініп, экономикалық
Ұңғыманы мақсатты тұрғыдан тоқтау үшін шығындар жағдайында оның
Пайдаланылған модельдер арқылы мынадай тұжырымдар жасауға болады: мұнай
Ылғалдылық бойынша шекті межелерді есептеу үшін берілген дебит
bв прi = 1 - Сжj * ki/[Ц-
bв убi = 1 - Сжj * ki/(Ц-
мұнда Dнв – эксплуатацияланатын ұңғымаларға тәуелді босатылмайтын шығындар
Пайдаланылған модельдер мынадай болжамдар жасауға мүмкіндік береді: мұнай
Мұнай дебитіне байланысты межені табудағы басты міндет эксплуатацияланатын
Qн прi = (Nссчi * Сcдj + Nэксi
Qн убi = Dнв * Nэксi * Ссэj)
Ұңғымалар бойынша есептер, олардың орташа ылғалдылығын есептеу және
- газлифт үшін 96% -90 (3,6) және 75
- УЭЦН үшін 91% -38 (3,4) және 32
- УШГН үшін 51%-5,9(2,9) және 5,1 (2,5) тонн/сут
Процесті калькуляция жүйесі дайын бұйымдары азды – көпті
Шығындарды процестік калькуляциялау 8 – суретте, ал өзіндік
Бітпеген өндіріс қоры
С процесі
Қосу Шығару
А процесі
Қосу Шығару
В процесі
Қосу
8 – сурет. «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ МбӨБ –
Ұңғымаларды тоқтау үшін шешім қабылдауда мынадай тоқтамдарға келу
2.2 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
• Мұнай өнімдерінің, газдың көтерме және бөлшектік сатылуы.
• Сұйылтылған газды сату (СУВГ).
• Автожағармай құю станцияларын, мұнайбаза, газ толтыру
• Мұнай өнімдерін сақтау жөніндегі қызмет ұсыну.
Дайын өнім мен шалафабрикат шығарумен аяқтайтын технологиялық процесті
Тікелей шығыстар (шикізат, негізгі материалдар, шалафабрикаттар, өндіріс жұмысшыларының
Үстеме шығыстар бөлістердің арасына таратылады, ал олар әрбір
Бөлістік әдісін қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері
Еңбек шығындарын, ресурстардың шығыстарын құжаттауда және жедел есеп
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығынды есепке алудың
Шалафабрикаттық нұсқа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды
Бөлістік әдісі кезінде өндірістегі шығындарды есепке алу өндіріс
Алғашқы шикізаттан өндірістің бір процессінде әртүрлі сорттарға немесе
Мұнай өңдеуші өнеркәсібінде, өнім шығымын техникалық тұрғыдан сипаттайтын
Ішкі нарықта мұнай өнімдерін бөлшек саудада сату «Каспиймұнайгаз»
желілері арқылы жүзеге асырылады. ҚМГ ӨМ жоғары сапалы
«ҚазМұнайГаз» сауда маркасымен өзінің бөлшек сату желісін кеңейту
модульдік кешендер, ең жаңа деген отын тарату бағандары,
Жыл сайын көктемгі егіс және жинау жұмыстары кезеңінде
Мұнайды Қазақстанның магистральдық мұнай құбырларымен тасымалдау «ҚазТрансОйл» АҚ
(КҚК) жүйелері бойынша жүзеге асырылады.
2011 жылы мұнайды магистральдық құбырлармен тасымалдаудың шоғырландырылған көлемі
төмендеу), КҚК – 29,9 млн. тоннаны (өсім 7%),
• көмірсутегі шикізатын өндірушілердің мұнай өндіру және оны
• ҚТО-ның турбуленттілікке қарсы қоспаларды пайдалануды қоса алғанда,
Атауы 2011 2010 2009 2008 2007 2006
ҚазТрансОйл (100%) 52,51 50,88 47,46 45,68 43,26 38,18
Құбыр (50%) 5,05 3,85 3,06 2,4 0,88 -
МұнайТас (51%) 2,16 3,04 2,95 2,75 2,71 2,8
Батуми мұнай терминалы (100%) 6,12 6,41 7,16 -
Барлығы: 65,83 64,18 60,63 50,83 46,85 40,96
Тұтастай алғанда, ҚТО-ның магистральдық мұнай құбырларының желісі 5,3
2.3 Өнімнің өзіндік құнының калькуляциялаусын есептеудің жолдары
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудын
Осы тәсілдін кейбір ерекшеліктері бар, атап айтсақ:
- барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және
- уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша
- тек бір ғана шотты жүргізу, "аяқталмаған өндіріс"
Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланылады.
Тек дайындау цехында (құю, ұсталық - пресс және
Цехтар шығындары әрбір (жекелеген) табыстын кескінінде, калькуляциялаудың бекітілген
Ал үстеме шығыстары олардың өндірілген орны бойынша есептелінеді
Ақаудан алынған жоғалтулар, әдетте, өздерінің тиесілі тапсырыстарына есептен
Тапсырыс орындалып біткен соң және оның техникалық кабылдануы
Бұл әдісті қолдану барысында іс жүзіндегі өзіндік құн
Кіші сериялық өндірісте тапсырыс саны ағымдағы айда шығарылатын
Тораптар меп детальдардың (бөлшектердің) бірінші түрі бойынша олардың
Кәсіпорынның экономикалық қызметінің қызметкерлері жекелеген және кіші сериялық
Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, өндіріс есебінін карточкаларында әрбір
Мұнай өңдеуші өнеркәсібінде, өнім шығымын техникалық тұрғыдан сипаттайтын
Қорытынды
Өнімнің өзіндік құны және калькуляциялау тақырыбына жазылған осы
Нарықтық қатынастарға толық енгенде, өзіндік құнға арендалық төлем,
Нарықтық қатынастар жағдайында өндіріс шығындарын, жұмыстар мен қызметтердің
Курстық жұмыстың нәтижесінде, өндіріс шығындары калькуляция негізі деп
Сонымен, кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
Демек, жалпы айтқанда шығындар – бұл өнім
Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара байланысты көрсеткіштердің ара
өнімді ары қарай шығарудың мақсатқа сәйкестілігін;
өнімнің ең ұтымды, қолайлы бағаларын белгілеу;
шығарылатын өнім ассортиментін оңтайландыру;
жұмыс істеп тұрған технология мен станок паркын жаңартудың
басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау.
Қазіргі заманғы калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік орталығы қабылдаған
Курстық жұмыс нәтижесінде «КаспийМұнайГаз» АҚ шығындарды калькуляциялық әдістеріне
Мұнай өнімдерінің өзіндік құнын төмендету оған жұмсалған материалды
Жалпы өндірістік шығындарды есептеуде, қарапайым, тапсырыстық және бөлістік
Өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезеңнің соңында ғана
Бұл кемшілікті жою үшін нормативтік әдісін қолданады, бұл
Пайдаланылған ақпарат көздері
Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж.
В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова. «Басқару есебі», Экономика, 2005ж
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары
«Библиотека бухгалтера и предпринимателя» - №7 (156), шілде
Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-
Кеулімжанов Қ. К., Әжібаев В.Н. т.б. Қаржылық есеп:
Құлпыбаев С. «Қаржы» экономика, 2007 ж
Сабырбаев Б. Экономикалық орысша-қазақша түсіндірме
Мадиева Қ.С. Өндіріс саласындағы бухгалтерлік есеп – оқулық
ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы.
Қазақстан: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы
Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А.
Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» -
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И.
Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә.
Ертісбаев Е.Қ. «Сауда кәсіпорынның экономикасы» - Қарағанды, 2003ж.
К.Ә. Китебаева «Бухгалтерлік есеп принциптері» - Қарағанды 2002ж.
Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004
«Бухгалтер бюллетені» журналы, №3-4, қаңтар 2005ж., «БИКО» баспа
«Нормативные акты» - №12 (192),»Қаржы-қаражат», 2003
Курстық жұмыстың тақырыбы «Өндірістік шығындар есебі мен онімнің
ДАЙЫН ӨНІМ
БІТПЕГЕН ӨНДІРІС