М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе 5
1. Ақша қаражаттарының теориялық түсінігі 7
1.1 Кәсіпорынның ақша қаражаттарының туралы түсінік 7
1.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы мен ақша айналысы 16
1.3 Ұлттық стандарттағы ақша қаражатының негізгі теориясы 18
2 «Меруерт» ЖШС ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру 24
2.1 «Меруерт» ЖШС жалпы сипаттама және есеп саясаты 24
2.2 Кәсіпорынның есеп айырысу және валюта шоттарындағы ақша қаражаттарының
2.3 Кәсіпорынның төлем карточкаларындағы және кассадағы қолма-қол ақша қаражаттының
3. Кәсіпорынын ақша қаражаттарының аудиті ұйымдастыру 47
3.1 Төлеу циклі мен ақша қаражаттың жергілікті аудитінің стратегиясы
3.2 Қолма-қол ақшаның операцияларды аудиті 53
3.3 Кәсіпорынын ақша қаражаттарының қозғалысына жүргізілген аудиті 60
Қорытынды 63
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 65
Қосымшалар 66
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Қаржылық есептілік, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, ол оның
Соңғы кездерде аудитке арналған шетелдік және отандық жазбалар жарық
Елімізде халықаралық стандартқа сәйкес жаңа бухгалтерлік есеп стандартының енгізілуі
Қай кезең болмасын сол кезеңнің өзіне тән ақша түрлері
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда
Еліміздің даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік есепке жүктелетін
Менің тапсырмам дипломдық жұмысты орындау барысында: шаруашылық субъектісінің ақша
Бірінші бөлімде: ақша қаражаттарының қозғалысы, жалпы сипаттамасы және ақша
Екінші бөлімде: «Меруерт» ЖШС –дағы ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
Үшінші бөлімде: «Меруерт» ЖШС-да ақша қаражаттарының қозғалысына жүргізілген аудит
1. Ақша қаражаттарының теориялық түсінігі
1.1 Кәсіпорынның ақша қаражаттарының туралы түсінік
Барлық шаруашылық жүргізуші суъектілер өз ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің
Ақша қаражаттарын сақтау үшін заңды және жеке тұлғалар арасында
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы банкілердегі төлем тапсырманы ұсынады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері(көрсеткіштері) көрсетіледі:
төлем тапсырмасының нөмірі;
төлем тапсырмасының жазылған күні;
жеке теңестірілген немесе теңестірілген(идентификацияланған) коды (ЖТК немесе ИИК);
жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
бенефициардың коды(БК немесе КБе) және жіберушілердің коды(ЖК немесе КОд)
бенефициар – аудару жасалған кезде ақша қаражатын алушы;
банк-алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын
жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктің коды (ЖТБК немесе ИИК)-филиаларалық айналымдарының коды (ФАК
төлем арналымының коды ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен белгіленген және
бюджкттік класификацясының (жіктемесінің) коды-салықтарды кері қайтаруда қойылатын код;
валюттелген күні-ақша қаражатын бенефициярдың (алушының) банктік шотына ақша қаражатын
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық қатынастар
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент жалақы, іс-сапар
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады,
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және
Банк берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады, егерде
егерде жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса (немесе түзетулер
чек әр түрлі қолмен және әр түрлі сиямен жазылған
чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен сәйкес
чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады. Чектердің
біріншісі – банкте қалса;
екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші
Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын қатаң
Жай вексель (соло вексель) – талап етуі бойынша немесе
Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші тұлғаға
Вексель құжат мәтініне енгізілген, құжат қай тілде тлдтырылса, онда
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса, тек төмендегі белгіленген
Ерекше нұсқауй болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген орны,
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставка) көрсетілуі тиіс, мұндай нұсқа
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
Егер вексель беруші аударма вексельде «Бұйрыққа емес» немесе осыған
Индоссамент қарапайым, алдан ала ешбір келісім-шарт қойлмаған болып келеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссаент болып табылады. Индоссамент
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцепт пен төлемге
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар индоссамент
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы немесе
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель ұстаушыға
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта болады. Аваль берілген
Авальші ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін белгілі
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін немесе ұсынғаннан
Вексель ұстаушы аударма вексель бойынша төлемді мерзімінен бұрын алуға
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада төлем
Вексель ұстаушылар индоссанттарға қарсы тұрған регресиерге өз құқығын төлем
акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені немесе акцептемегеніне қарамастан
вексель беруші акцептке жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп танылса.
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты тұлғаға
Акцепт немесе төлемнен бас тарту факті куәландыратын актімен расталады.
Вексель беруші аударма векселінің мәнінде көрсеткен ресми қарсылық білдіруден
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде жасалуы керек.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойдағыдай еместігі байқалса,
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
төлем тапсырмасының нөмірі;
төлем тапсырмасының жазылған күні;
жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған)
коды (ЖТК немесе ИИК)
жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК
бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк
жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе
төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен белгіленген
бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері қайтаруда қойылатын
валюттелген күні – ақша қаражатын бенефициардың банктік шотына ақша
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша төлем тапсырмалары:
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады: аванстық
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық қатынастар
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы, іс-сапар
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі – депозитттермен
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады,
егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен сәйкес
чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады. Чектердің
біріншісі – банкте қалса;
екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу немесе
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірген жағдайда нотариус
Вексель беруші индоссант немесе авальші құжатқа енгізілген және қол
1.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы мен ақша айналысы
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып, тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуды
Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард доллар жинақталып отыр.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы «Бугалтерлік есеп және аудит
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату барысында, сондай-ақ
Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер кезінде
Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс, тиімді пайдалануды
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе фирманың
Көптеген шетел басылымдарында ақша айналымы деген ұғым кездеспейді. 90-жылдардың
Жоспарлы-орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының ерекшеліктері:
қолма-қол ақша да, қолма-қол емес ақша да кәсіпорындардың шығаратын
мемлекет заңмен ақша айналымын: қолма-қол ақша және қолма-қол емес
ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің объектісі ретінде дерективалық заңдармен
Ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет көрсетті.
Ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері мемлекеттік банкте шоғырланып,
Мемлекеттік жүйелер алдын ала өнімге баға белгілеумен және көрсетілген
Ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қол емес түрінде үзіліссіз
Ал металл ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша айналымы
Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды. Оған
Айналыста жүретін тек қолма-қол ақша, ол ақша айналымының тек
1.3 Ұлттық стандарттағы ақша қаражатының негізгі теориясы
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп өзіне ақша құралдарындағы өзгерістер
Ақша қаражатының баламалары инвестициялаудан немесе басқа мақсаттардан гөрі қысқа
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте кәсіпорын тиесілілігі бойынша операциялық
ық қызметтен түсетін ақша қаражатының таза қозғалысы туралы деректер
Операциялық қызметтен алынатын ақша қаражатының ағыны басым түрде субъектінің
1) тауарларды сатудан және қызметтерді көрсетуден түсетін ақшалай түсімдер;
2) роялтиден, алымдардан, комиссиялық сыйақылардан түсетін ақшалай түсімдер және
3) берушілерге тауарлар мен қызметтер үшін ақшалай төлемдер;
4) қызметшілерге және олардың атынан ақшалай төлемдер;
5) ақшалай төлемдер немесе олар инвестициялық немесе қаржылық қызметке
6) ақша қаражатының түсімдері және мәмілелер жасау үшін немесе
Жабдықтың бір бірлігін сату сияқты кейбір операциялар қызметтің нәтижесіне
Инвестициялық қызмет
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша ағыны болашақ кірісті және ақша
Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаты қозғалысының мысалдары мыналар болып
1) негізгі құралдарды (өздігінен жүргізілген қаражатты қоса алғанда), материалдық
2) негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді және өзге де
3) басқа да субъектілердің үлестік немесе борыштық құралдарын және
4) басқа да субъектілердің үлестік немесе борыштық құралдарын және
5) басқа тараптарға берілген ақша қаражатының аванстық төлемдері мен
6) басқа тараптарға берілген аванстар мен кредиттерді қайтарудан түсетін
7) фьючерстік және форвардтық келісім-шарттар, опциондар мен своптар бойынша
8) фьючерстік және форвардтық келісім-шарттардан, опциондар мен своптардан түсетін
Егер келісім-шарт осы Стандарттың 11-бөліміне сәйкес хеджингтік ретінде ескерілсе,
Қаржыландыру жөнінде қызмет
Қаржылық қызметтен түсетін ақша қаражаты қозғалысының мысалдары мыналар болып
1) акциялар эмиссияларынан немесе басқа да борыштық құралдардан түскен
2) субъектінің акцияларын алу немесе сатып алу үшін иегерлерге
3) қамтамасыз етілмеген облигацияларды, қарыздарды, вексельдерді, қамтамасыз етілген қарыздарды,
4) кредитке алынған сомалардан алынған ақшалай өтемдер; және
5) қаржылық жалға алу жөніндегі өтелмеген берешекті азайту үшін
Операциялық қызметтен алынатын ақшалай қаражаттың қозғалысы жөнінде деректер беру
Субъект операциялық қызметтен алынатын ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы не
1) тікелей әдіс, онда жалпы ақшалай түсімдер мен төлемдердің
2) жанама әдіс, онда пайда немесе залал монетарлық емес
Жанама әдісті пайдаланған кезде операциялық қызметтен түсетін ақша қаражатының
1) кезең ішіндегі қорлардағы және дебиторлық және кредиторлық берешектегі
2) амортизация, бағалау міндеттемелері, мерзімі ұзартылған салықтар, шетелдік валютадағы
3) нәтижесі инвестициялық немесе қаржылық қызметтен түсетін ақша қаражатының
Балама ретінде операцияле қорлардағы өзгерістер мен кезең ішіндегі операциялық
Тікелей әдісті пайдаланатын субъект «Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп»
Инвестициялық немесе қаржылық қызметтен түсетін ақша қаражатының қозғалысы туралы
Субъект инвестициялық немесе қаржылық қызметтен туындайтын жалпы ақшалай түсімдер
Шетелдік валютадағы ақша қаражатының қозғалысы
Субъект шетелдік валютадағы операциялар нәтижесінде туындайтын ақша қаражатының қозғалысын
Субъект шетелдік еншілес ұйымның ақша қаражатының қозғалысын ақша қаражаты
Валюталардың айырбас бағамының өзгеруі нәтижесінде туындайтын іске асырылмаған пайда
Пайыздар мен дивидендтер
Субъект пайыздар мен дивидендтерден (алынған және төленген) ақшалай ағындарды
Субъект төленген пайыздарды, алынған пайыздар мен дивидендтерді операциялық қызметтен
Субъект дивидендтер төлеуді қаржылық қызметтен түскен ақша қаражатының қозғалысы
Пайдаға салынатын салық
Корпоративтік табыс салығын төлеуге байланысты туындайтын ақша қаражатының қозғалысын
Ақшалай емес операциялар
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есепке субъект ақша қаражатын немесе
Инвестициялық және қаржылық қызметтің едәуір бөлігі ол субъектінің капиталы
1) не өзіне тиісті міндеттемелерді қабылдай отырып не қаржылық
2) субъектінің капиталды шығару арқылы сатып алуы;
3) борыштық міндеттемелерді капиталға аудару.
Ақша қаражаты мен ақша қаражаты баламаларының құрамдас бөліктері
Субъект ақша қаражаты мен олардың баламаларының құрамдас бөліктерін ашуға
Субъект субъектіде бар, бірақ субъект пайдалану үшін қол жетімсіз
2. «Меруерт» ЖШС ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның жалпы сипаттама және есеп саясаты
«Меруерт» ЖШС-ның есеп саясаты бухгалтерлік есепте және қаржылық есептемеде,
Есеп саясаты мыналардың негізінде құрастырылған:
1) Қазақстан Республикасының 26 желтоқсан 1995 ж. №2732 «Бухгалтерлік
2) Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулерімен);
3) Бухгалтерлік есеп стандарттарына методикалық көрсетулері (өзгертулер және толықтырулармен);
4) Бухгалтер есеп типтік шоттар жоспары;
5) Қазақстан Республикасының номативтік құқықтық актілері және басқа да
6) Қоғамның ішкі құжаттары (өзгертулер және толықтырулармен).
Есепте жасақталған негізгі Есеп саясатына негізделген мәліметтерге сәйкес Қоғамның
Қаржылық есептемені және басқа да есепті-бухгалтерлік ақпаратты басқа тұлғаларға
Есеп саясатының жүргізілуіне ұйым президенті жауапты. Заңнама немесе ұйымның
Қоғам ұйымдары және лауазымды тұлғалары:
1. Қоғам органдар: жоғарғы оган– президент кеңесі; басқару органдары
2. Бірінші қаржылық қол қою құқығына ие тұлға: президент;
3. Бухгалтерлік есепті жүргізуші және екінші қаржылық қол қою
Еңбекақы есебі және онымен есеп айырысу. 1. Еңбекақы шығындары
2. Қоғамның жеке жұмысшы құрамының есебі кадр бөлімімен басқарылады.
3. Еңбек уақытын пайдалану есебі ауытқуларды (жұмыска келмеу, кешігу
4. Еңбекақы жұмысшының қызмет түрі мен дәрежесіне, штаттық кестеге
5. Еңбекақы түрі мен жүйесі, негізгі және қосымша еңбекақы
Меншік капиталы
1. Қоғамның меншік капиталы жарғылық капиталдан, қосымша төленген және
2. Қоғамның жарғылық капиталының көбеюі немесе азяюы тек қана
3. Қазақстан Республикасының Заңында қарасытырылған барлық салық түрлерін төлегеннен
4. Меншік капитал есебі типтік шоттар жоспарының 5 тарау
Дебиторлық қарыз
1. Дебиторлық қарыз тауарды сату және қызмет көрсету нәтижесінен
2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық қарыз түрлері
3. Тиелген дайын өнім (тауар), істелген жұмыс және көрсеткен
4. Келісім – шартқа сәйкес белгіленген уақытта төленбеген дебиторлық
5. Күмәнді қарыз бойынша резерв ұйымның жыл соңында жүргізілген
6. Ұйымның резервін құру кезінде сатылған таур, жасалған жұмыс
7. Дебиторлық қарыздың баланста ашылуы күмәнді қарыз бойынша резервтің
8. Қазақстан Республикасыны заңдылығына сәйкес талап уақыты өткен дебиторлық
Кредиторлық қарыз
1. Қоғамның түрлі заңды және жеке тұлғалармен, сонымен қатар
2. Тиелген дайын өнім (тауар), істелген жұмыс және көрсеткен
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі
1. Қоғамда заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі ҰС
2. Салықтық төлемдер келесідей компоненттерден (жиынтықтардан) тұрады:
Төленетін табыс салығы (салық есебі бойынша анықталады);
- Уақытша айырмашылықтардың салықтық эффектісі (уақытша айырмашылықтар сомасын табыс
Есептік кезеңнің басындағы мерзімі ұзартылған салықтық түзетулер (табыс салығының
3. Бухгалтерлік және салық салынатын табысты анықтау кезінде тұрақты
4. Уақытша айырмашылықтардың салықтық эффектісі – бұл уақытша айырмашылықтар
Негізгі құралдарды қайта бағалаудан болған айырмашылықтар есебі келісі әдіс
Табыс.
1. Табыс – бұл активтердің көбеюі немесе есептік кезеңде
2. Табысты есептеу және тауарды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен
3. Бір келісім немесе бір жағдайда болған табыс және
4. Негізгі және негізгі есем қызметтен түскен табыс жиынтық
Негізгі қызметтен түскен табыстар алынуы мүмкін: құрлыс жұмыстарынан; серіктестік
Негізгі емес қызметтен түскен табыстар алынуы мүмкін: негізгі құралдарды
5. Тауарды өткізуден немесе қызмет көрсетуден түскен табыс алынған
Тауарды өткізуден қызметт көрсетуден түскен табыс шарттардың сақталуында ғана
Табыс сомасы үлкен нақтылық (сенімділік) деңгейімен бағаланады, яғни, келісім
Мәмілемен байланысты экономикалық тиімділік серіктестікпен алынуы ықтималдығы болады, яғни,
6. Табыс аралық төлем немесе алынған аванстар негізінде табыс
7. Жыл ішінде алынған өндірістің таза табысы қоғамның Жарлығына
8. Тауарды сатудан түскен табыс жалпы талаптарды және келесілерді
9. Қызмет көрсетуден түскен табыс жалпы талаптарды және келесілерді
10. Пайыз, роялти және дивиденттер түрінде түскен табыс жалпы
11. Қоғамның негізгі өндірісінен түскен табысын есепте үшін шот
12. Қызмет көрсету немесе жасалған жұмыс мерзімі өзіне бірнеше
Шығындар.
1. Шығын – бұл экономикалық ресурстардың алшақтық немесе активтердің
2. Шығындарды көрсету үшін шығындар баптар Наменклатурасына сәйкес шығындар
Барлық өндірістік шығындар өндірісік бөлімшелеріне сәйкес бұл шығындарды тудыраты
3. Есптің кезеінің басында 1340 кредит шотынан 8 бөлімнің
4. Әр бір обьект бойынша тікелей шығындарды есептеу үшін
5. Құрлысқа тікелей қатысты жұмысшылардың еңбекақсы әр обьект бойынша
6. Қоғамның басқарушылық және шаруашылық шығындары туралы ақпаратты сараптау
7. Сатылған немесе қандай да бір болмасын себеп салдарынан
Корреспонденцияда тиісті шоттармен шығып қалған активтер немесе бағалы қағаздардың
Корреспонденцияда тиісті шоттармен валюта курсының өзгеруі нәтижесінде туындайтын курстық
7470 «Басқа да шығыстар» шоты бойынша жал бойынша шығындар,
Жыл соңында берілген шоттар 6280 «Басқа да кірістер» шотымен
8. Сатылған тауардың (жұмыстың, қызметтің), сонымен қатар, басқа да
Қаржылық есептемені жасақтау принциптері.
1. Қаржылық есептеменің құрылуына мыналар кірістірілген: қызметтің үздіксіздігі және
Есептеу (начисление). Принцип, табыс табылған уақытта ғана табыс болып
1. Қызметтің үздіксіздігі. Субьек өз қызметін ұзақ кезең аралығын
2. Түініктілік. Қаржылық есептемеде көрсетілген ақпарат пайдаланушыға түсінікті болуы
3. Мағыналық. Шешім қабылдау кезінде және оны бағалау кезінде
4. Елеулілік. Қаржылық есептемедегі ақпарат елеулі болып табылады. Себебі,
5. Сенімділік. Қаржылық есептемеде көрсетілген ақпарат сенімді болып табылады,
6. Шындық және риясыз ұсынба. Қаржылық есептемеде көрсетілген ақпарат
7. Бейтараптық. Қаржылық есептемеде көрсетілген ақпарат сенімді болуы тиіс.
8. Абайлампаздық. Есептеме жоғарғы сапалы ұқыптылықпен жасақ-талады: активтер және
9. Аяқтаушылық. Бір есептік кезеңнен екінді есптік кеземен салыс-тырмалы
10. Салыстырмалылық. Бір есептік кезеңнен екінді есптік кеземен салыс-тырмалы
Қаржылық есептеме. Бухгалтерлік баланс.
1. Қаржылық есептеме ҰС №30 «Қаржылық есептемені тапсыру» сәйкес
2. Қаржылық есептемеге жатады. Бухгалтерлік баланс; Кіріс және шығыс
3. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есптемесі заңдылықтарына
4. Қаржылық есептеменің мақсаты болып пайдаланушыларды қаржылық жағдай, қызмет
5. Серіктестіктің бухгалтерлік балансы ҰС-ның талаптарына сай. Бухгалтерлік баланс
Түсініктемелік жазбахатта келесі ақпараттар ашылады: активтерді пайдаланудағы құқықтық шектеуліктер;
6. Серіктестіктің ұзақ мерзімді активтері келесілерді құрайды: негізгі қралдар;
7. Ағымды активтер келесілерден құралады: тауарлы – материалдық қорлар;
8. Ұзақ мерзімді міндетемелер келесілерден құралады: несиенің қамтамасыз етілуі;
9. Ағымды міндеттемелер келесілерден құралады: қысқа мерзімді несиелер; кредиторлық
10. Қоғамның меншік капиталы келесілерден құралады: жарғылық капитал; қосымша
11. Бухгалтерлік есепте шаруашылық операцияларды көрсеу кезінде серіктестік бузгалтерлік
Қаржылық – шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есептеме.
Қаржылық – шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есептеме ҰС-на сәйкес
1.Негізгі қызметтен табыс сатылған тауарлы – материалдық қордан, көрсетілген
2. Сатылған дайын өнімнің (тауардың, жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны
3.Жиынтық (валовой) табыс – сатылған дайын өнімнің (таруардың, жұмыстың,
4.Кезең шығындары – бұл өндірістік дайын өнім (тауар, жұмыс,
5. Негізгі өндіріс қызметінен түскен тасыс (зиян) қалдықты қаржылық
6. Негізгі қызметтен емес табыс, негізгі қызметтен емес табыстан
7. Салық салалғанға дейінгі қарапайым қызметтен түмкен табыс «Негізгі
8. Табыс салығы ҰС №11 «Табыс салығы бойынша есеп»
9.Салық салынғаннан қарапайым қызметтен түскен табыс «Салық салудың алдында
10. Салық салудан кейінгі қарапайым қызметтен түскен табыс пен
Ақша қозғалысы туралы есептме
1. Ақша қозғалысы туралы есептемеде серіктестік ақшасының келіп-түсуі мен
2. Ақша қозғалысы туралы есептеме ҰС №4 және барлық
3. Операциялық қызмет – серіктестіктің табыс алумен байланысты қызметі
4. Инвестициялық қызмет – сатып алынған және сатылған активтер,
5. Қаржылық қызымет – жарғылық капитал көлемі мен құрамының
6. Ақуалды жағдайдан ақша қозғалысы сипатына қарай операциондық, инвестициялық
7. Пайыздар және дивиденттер түрінде алынған және төленген ақша
8. Табыс салығын төлеу нәтижестіннен туындайттын ақша қозғалысы операциондық
9. Қазақстан Республикасының территориясында орналасқан бактердегі есеп айырысу, валюталық
Кесте 1.
«Меруерт» ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
№ Көресткіштер 2006ж 2007ж 2008ж Ауыт
қушы
лық (+,-), 2007/ 2006 Өсу темпі (%), 2007/ 2006
қушы
лық (+,-), 2008/ 2007 Өсу темпі (%), 2008/ 2007
1 Өнімді өткізуден пайда, мың тенге 16042 16477 17414
2 Өнімнің өзіндік құны, мың тенге 8421 8439 9207
3 Жалпы табыс, мың тенге 8000 8099 9900
4 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 20187 21300 22660
8 Жұмысшылардың орташа тізімдік саны (адам) 800 853
10 Орташа айлық жалақы 45,2 46,6 50,1 +1,4 +3,0
11 Жалақы қоры 30342,2 30550 34221 +207,8 +0,6 +3671
1 - Кестеден көріп отырғандай алғашқы көрсеткіш кәсіпорынның өнімді
«Меруерт» ЖШС-нің қаржылық - шаруашылық қызметтер деңгейінің жүргізілу барысына
Кәсіпорынның нақты шығындар көлемі жоспарлық көлемнен аз, яғни материалдық
Соның ішінде шикізат пен материалдарға, жөндеу жұмыстарына қажетті трубалардың
2.2 Кәсіпорынның есеп айырысу және валюта шоттарындағы ақша қаражаттарының
Банкі шоттары тенгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті-заңды тұлға мен оның жекелеген
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға
Егерде банк шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1010-“Операциялық кассадағы қолма-қол ақша”
6000-“Дайын өнімдер (жұмыстарды,қызметтерді) сатудан түскен кіріс”, 6010- “Көлік ұйымдарының
1210-“Сатып алушылармен тапсырушылардың қысқа мерзімді берешегі” шоты – сатып
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде – 1010 шоты дебеттеледі
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге
Жаңадан ашылатын заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жарлық
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040“Ағымдағы банктік шоттардағы
Кесте 2
Есеп айырысу шотындағы ақшалар шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебет шоты Кредитшоты
Есеп айырысу шотына вексельмен келіп түскен сома:
- негізгі берешектердің қарыз сомасы;
- есептелген пайыздар
1040
1040
2020
2170
Жолдағы деп есептелген ақшалар ұйымның есеп айырысу шотына кіріске
Есеп айырысу шотына кәсіпорынның жарғылық қорын толтыру мақсатымен ұлес
Өз акциямызды кайта сатудан есеп айырысу шотына кіріске алынған
Қызмет көрсетушілерге, орындаушыларға істейтін жұмыстары үшін алдын ала аванс
Алынған бағалы кағаздардың бағасы есеп айырысу шотынан теленді. 2040
Банк және банктен тыс мекемелерден алынған неиелер есеп айырысу
Үлес косушыларға, акционерлерге есептелген дивиденд сомасы есеп айырысу шотынан
Занды тұлганың есептелген табыс салығы бойынша карыз сомасы есеп
Косылған кұнға салынған салық сомасы есеп айырысу шотынан бюджетке
Кәсіпорындағы жүмысшылар мен қызметкерлердін еңбекақысынан ұсталған табыс салым сомасы
Әлеуметтік салық сомасы есеп айырысу шотынан бюджетке аударылды. 3150
Жабдықгаушылардан алынған тауарлар үшін берешек сома есеп айырысу шотынан
ұзақ мерзімді жал төлемі есеп айырысу шотынан аударылды. 3360
Бағалы қағаздарды сатуға байланысты кеткен шығындар сомасы есеп айырысу
Еңбекакы, зейнетақы және тағы да басқа төлемдерді төлеу үшін
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің “көшірме үшін” мөрінің
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушымен бас бухгалтердің немесе оның орынбасарының
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға – шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
Резиденттер арасындағы жасалатын төлем операцияларының барлығы, нормативтік актілерде қарастырылғаннан
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 1996 жылғы №54-1 «Валюталық
Қазақстан Республикасында валютаны реттеудің негізгі органы болып Ұлттық банкі
Заңды тұлғалар – резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада және
Заңды тұлғалардың өкілетті банктердегі есеп шоттарына қолма-қол ақшасыз тәртіппен
Заңды тұлға-резиденттер,резидент еместердің пайдасына төлемдер жүргізген кезде, өкілетті банктерге
Өкілетті банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты қосымша ақпараттар мен
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша төлемдер екі
24 желтоқсан 1996 жылғы «Валютаны реттеу туралы» Заңдарына және
Капитал қозғалысымен байланысты Қазақстан Республикасына келіп түсетін 100 мың
резидент еместерден 120 күннен астам мерзімге алынған несиелер, лизингіні
резидент еместердің экспорттық-импорттық мәмілелеріне сәйкес алған несиелер;
резидент еместердің төлем ретінде интеллектуалды меншік объектісін толық әрі
резидент еместердің төлем ретінде қозғалмайтын мүлікке қатысты түліктік құқын
Бұл операцияларды тіркеу дегеніміз, ондағы тиесілі келісім-шарттарды тіркеу және
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден резиденттердің пайдасына көшуін
Заңды тұлғалар – резидент еместерден шетел валютасында есеп айырысулар
Заңды тұлға резиденттерінің банк шоттарында шетелдік валютасында қолма-қолақшасынан резиденттік
Заңды тұлғалар-резиденттердің үшінші жақтар үшін контакт бойынша ақы төлеу
Резидент – заңды тұлғалар ішкі валюталық нарығында шетелдік валютаны
Валюта шоты бойынша жасалатын оперциялар мына төмендегі құжаттармен белгіленеді,
Банк мөрімен және кассирдің, орындаушы мен бақылаушының қойған қолдарымен
Қолма-қол валютаны беру Тапсырмамен (валюталық шығыс ордерімен) рәсімделеді, оның
Шетелдердегі бенефициарға валюта қаражаттарын аудару «Аударуға берілетін өтінішті» жазу
Валюта шоттары бойынша операциялардың есебі 1050- «Ағымдағы банктік шоттардағы
Аталған және басқа құжаттардың негізінде банк валюталық шотының бет
Валюталық шот оның иесінің өтініші бойынша жабылады, содан соң
Барлық резидент еместердің валюталық операцияларды жүзеге асырған кезде валюта
Валюталық бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданылып жүрген заңға сай
Валюталық операциялар бойынша, сондай-ақ резидент еместердің Қазақстан Республикасының валютамен
Валюталық бақылау Қазақстан республикасында валюталық бақылау органдары және агенттері
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру міндеттерін жүзеге
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жүргізген кезде валюталық заңның сақталуын
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін валюталық
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан резидент те,
Шетел валютасын сатып алу.Заңды тұлға-резиденттер шетел валютасы ішкі саудада
Заңды тұлға-резиденттер шетел ваютасын сатып аклуға тапсырысты әзірлеу кезінде
Заңды тұлға резиденттердің ішкі валюталық сауда да шетелдік валютасы
Заңды тұлға – резидент толықтай немесе жартылай сатып алған
Заңды тұлға-резиденттерге валюталық операциялар бойынша көрсетілген банктік қызмет түрлеріне
Теңгемен алған несиелерді (кредиттерді), сондай-ақ олар бойынша пайыздар (проценттер)
Тауарлар экспорты төлем, сондай-ақ несие (кредит) немесе инвестиция ретінде
Заңды тұлға – резиденттердің пайдасына тарту, қайырымдылық-жәрдем жасау, қайырымдылық
Кәсіпорындар банкілердің арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының есебі 1070 «Арнайы
1075 «Аккредитивтегі ақша қаражаттары» шоты. Бұл шотта аккредитивтегі ақша
Аккредитивтің келесі түрлері ашылады:
жабылатын (депоненттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын; дәлелделген және трансферабельдік
Жабылатын (депоненттелген) аккредитивті ашқан кезде банк-эмитент орындаушы банкке аккредитивтің
Қайтарып алынатын аккредитивті банк-эмитент бенефициармен алдын ала келіспей-ақ (мысалға,
Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын)аккредитивте банк-эмитенттің барлық жағдайын орындаған кезде
Бенефициар аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бұрын тоқтата алады, егерде
Дәлелденген аккредитив – бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа орындаушы
Трансферабельдік (аударма) аккредитив – бұл бенефициардың өзінен басқа (екінші
Аккредитив тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арналуы мүмкін.
Аккредитивтің қандай түрге жататындығы анық болуы керек, яғни қайтарып
Аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар тауарларды тиеген соң,
Бенефициар банкісі аккредитив бойынша қаржының дұрыс пайланылуын бақылайды, сол
Бенефициар банкісі (атқарушы банк) аккредитивті төлеу кзінде жабдықтаушының аккредитив
Егер аккредитивтің шарттарында уәкілетті сатып алушының келісімі көзделген болса,
Сатып алушының уәкілі жабдықтаушыдан тауарды қабылдап алар кезде шот
Жабдықтаушы арқылы банкіге реестрдің (шот-тізбесінің)үш данасы ұсынылады, олардың ішінен
Аккредитивті қолма-қол ақша түрінде төлеуге рұқсат етілмейді.
Егер аккредитивтің шарттарымен уәкілетті сатып алушының акцепті көзделген болса,
Аккредитив есебінен төлеу үшін, акцептелінген шоттар тізбесінде (реестрінде) немесе
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты жабдықтаушыға қызмет көрсететін банктегі аккредитив
Банктің кінәсінен жіберілген кемшіліктерден басқа барлық бенефициарға түскен шағым
Егер аккредитив қысқа мерзімге берілген немесе ұзақ мерзімге берілген
2.3 Кәсіпорынның төлем карточкаларындағы және кассадағы ақша қаражаттының есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
Кассадағы операциялар есебі 1000- «Кассадағы ақша қаражаты» бөлімшесінің активті
1010- «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020- «Кассадағы валютамен
«Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның» есебі Қазақстан Республикасының
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады,
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы бас
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін
Жалақы, уақытша еңбекке жарамсыздығы жөніндегі жәрдемақылар мен төлемақылар төлем
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир
Кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын қондырғыға
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1000 «Кассадағы ақша қаражаты»
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы бас
Кесте 3
Касса шотындағы жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебет шоты Кредит шоты
Түсуге тиіс дебиторлык борыш сомасы кәсіпорынның кассасына кіріске алынды.
Есептелген пайыз бойынша алынуға тиіс дебиторлық борыш сомасы кәсіпорыннын
Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде алған, жұмсалмаған
Жұмысшылар мен қызметкерлерге артык төленген еңбекақы сомасы кәсіпорынның кассасына
Занды тұлгалар мен жеке адамдардын берешек қарызы кәсіпорынның кассасына
Алынуға тиісті жол төлемі кәсіпорынның кассасына кіріске алыңды. 1010
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы мердігерлерге аванс ретінде берілген соманың
Келіп түсуге тиісті жолдагы ақшалар кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
Банктегі арнаулы шоттардан кәсіпорыннын кассасына кіріске алынған сомалар 1010
Банктегі валюталык шоттардан кәсіпорынның кассасына кіріске алынған сомалар 1010
Есеп айырысу шотынан кәсіпорыннын кассасына алынған сомалар 1010 1040
Жарғылык корды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қолкеліп түскен ақшалар
Кәсіпорыннын сатыл алған өз меншігіндегі акциясын кайта сатудан түскен
3. Кәсіпорынын ақша қаражаттарының аудиті ұйымдастыру
3.1 Ақша операцияларына аудитінің стратегиясы жүргізуы
Транзиттік экономика жағдайында функционалды аудиттің өте өқозғалысын тексеру болып
Аудит – ведомостьтан тәуелсіз, қаржылық бақылау, мемлекеттік қаржылық басқаруды
2001 жылғы 20 – қарашаның Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет
Шет елдік мамандардың пікірі бойынша аудит ол – жетік
Аудит мақсаты – заңдар мен аудиторлық қызметі басқаратын нормативтік
Сыртқы аудит – тәуелсіз аудиторлық фирма және экономикалық субъектілер
Ішкі аудит – кәсіпорынның басқару, бақылау жүйесінің бөлігі болып
Аудиторлық қызмет – басқа кез –келген коммерциялық қызмет секілді
Кәсіпорынның қаржы есептілігінің дұрыстығын қамтамасыз ету, сөйтіп қаржы есептерін
Шешімдер қабылдау үшін қисынды түрде негізделген базаны құруға мүмкіндік
Кәсіпорынның экономикасын немесе оның қызметінің белгілі бір түрін жүйелі
Кәсіпорын қызметінің оның жарғысына сәйкестігін, кәсіпорын жасаған бизнес –
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін реттейтін заңдардың сақталуын бақылау, бухгалтерлік есепті
Бастапқы құжаттарды тексеру, олар арқылы шаруашылық операцияларының шын мағынасына
Клиенттерге бухгалтерлік есепті жүргізуді дұрыс ұйымдастыру бөлігінде және клиенттерді
Клиенттің меншігінің нығаюына және көркеюіне ықпал ету.
Нарықтық қатынастарға көшумен байланысты әр түрлі ұйымдық – құқықтық
Аудиттің қазіргі кездегі кәсіпкерлік қызметтің жеке түрі болып, Қазақстан
Ақшалай мен кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомствалық
Дегенмен, жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру мен ревизиялау тәсілдерінің
Ақшалай ағымның төлем мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде экономикалық
ациондық аударма төлем мен ақша қозғалысы циклінің жергілікті аудитін
касса – банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдардың сапалы және
бұл жұмыс учаскесі қызметкерлері кімге есеп береді;
касса-банк және басқа ақшалай операциялардың дұрыстығын кім, қашан және
Кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кеннеттен тексеруді жүйелі жүргізуге арналған
Бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру актілері бар
Аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылық бақылау шаруашылық операциаларды жедел
Осыларға сүйене келіп, 4-кестеде ақша мен олардың баламаларының төлемі
Кесте 4
Ақша төлем мен ақша қозғаласы циклінің функциналды аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
Акшалай операцияларды атқаратын (кассир, бухгалгер және т.б.) қызметкерлер кұрамын
Кадр бөлімінің мәліметтері, білім мен біліктілік туралы куәліктер, жұмыс
Акша алу сактау және қолдану
үшін әдістемелік, нормативті және
материалдық базамен камтамасыз
етуді тексеру
Заңнамалык актілердің, стандарттардың, нормалардың, ережелердің, нұсқаулықтың, құжат бланкілерінің, касса,
Операцияларды құжаттык ресімдеу мен ақша баскару жағдайын алдын ала
Ақша козғалысы жөніндегі операцияларды көрсетудің дұрыстығын, толықтығын, дәлдігін тексеру
Кассаны түгендеу мен кассалык
операцияларды, ақшаны, күнды
кағаздарды және қатаң есептегі
бланкілсрді тексеру Кәсіпорын басшысының тұракты жұмыс істейтін комиссия мен
Ақшанын сақталуы мен максатты
пайдаланылуын текссру
Касса-банк операцияларын аткару
мен есеп сақтау шарттарын айкыңдау үшін тексеру, байқау және
Банк операциялырын, кұжаттардың туі елдігі мен анықтығын тексеру
Ақшаны есептен шығару, кассалық
және қаржылық тәртіпті сақтауды
тексеру
жалғасы
Инкассо қолданудағы, есеп айырысудын аккредитивтік және чектік түрлерінің, қүрылымдык
Жол-жөнекей акша сомасының шынайылығы, өнімді және басқа іс-әрекетті, жұмысты
Баланс көрсеткіштерінң Бас кітап мәліметтерінің сәйкестігін тексеру Баланс, Бас
Ақша козғалысының синтетикалык және аналитикалық есебін жүргізу дұрыстығын тексеру
Қысқа мерзімді инвестициялар бойынша операциялардың дұрыстығын тексеру Акциялар, облигациялар,
Ақшалай қаражат пен, әсіресе оның жылжымалы бөлігі – қолма-қол
Іс-тәжрибе кездесетін, жасалу тәсілдері бойынша касса-банк операцияларының атқарылуы мен
Ресімделген құжаттар мен қол-хаттар жасырылған және ештеңемен жасырылмаған ақшалай
Банктен, әр түрлі тұлғалар мен ұйымдардан кірістік ордерлер бойынша,
Кассадағы ақшаны есептеп шығару; бір құжатты қайтадан пайдалану; кассалық
Ақшаны жалған құжаттар бойынша негізсіз есептен шығару сомасын көбейтіп,
Әртүрлі тұлғалар мен ұйымдарға заңды есептелген соманы сіңіріп кету,
Контрагенттермен және халықпен дайын өнім, тауар үшін қолма-қол ақшамен
Мұндай бұрмалаулар мен теріс пайдаланулар кассирді дұрыс іріктемеу, кассаны
Төлем циклінің функционалды аудитінің күрделі учаскелерінің бірі – кассалық
Жол-жөнекей ақша есебі аудитінде бухгалтерлік есепке саналатын сомалардың шынайылығын,
Бұрмалаулар мен теріс пайдаланулардың алдын алу үшін мыналар талап
банктегі есепшот бойынша жазбаларды көшірмелерге тіркелген негіздемелермен үнемі салыстыру;
жабдықтаушылармен құжаттарды қарама-қарсы тексеру өткізіп, құжаттарды ресімдеуге талапты арттыру;
дебиторлармен және кредиторлармен, қызметкерлермен және басқа контрагенттермен есеп айырысуларды
Төлем циклән аудиторлық тексеру мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін
Ақшаның есеп шот бойынша қозғалысын төлеу циклін тексеру үшін
Сол уақытты қолма-қол емес ақшалай қаражаттың қозғалысы бойынша операцияларды
тағы бір өрескел қате ақшаны кәсіпорын кассасына кіріске алмау.
Түсімді банкке тапсырудың мерзімділігін мұқият зерттеп, бақылау және оның
Тексерудің жеке объектісі – нақты мақсаттарға, сонымен бірге еңбекақы
Тексеруде ақша алу мен істен шығу туралы мәліметтерді салыстыру
Мұндай-да төлеу циклі мен ақша басқарудың тиімділігін бағалаудың балдық,
3.2 Қолма-қол ақшаның операцияларды аудиті
Кассадағы сақталатын ақша 1010 «Ұлттық валюта түрінде кассадағы қолда
Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы немесе жеткіліксіздігін
кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды
кәсіпорында тексерудің мерзімділігін белгілейтін басшы бұйрығының жоқтығы;
кассаға ревизияны немқұрайды өткізудің болуы – ревизия өткізетін комиссияға
кәсіпорынның басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын басшысын
Кесте 5
Кассалық операцияларды аудиторлық тексеру бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1. Ақша мен кассадағы басқа құндылықтардың бар-жоғы мен жағдайын
2. Кассалық операцияларды құжаттық ресімдеудің дұрыстығын тексеру Кассалық құжаттар
3. Қолма-қол ақшаны кіріске алудың мерзімділігі мен толыктығының дұрыстыгын
4. Ақшаны шығысқа есептен шығарудың дұрыстығын тексеру КО-1, КО-2,
5. Бухгалтерлік есептегі шоттарда операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексеру Бастапкы
6.Кассалық операциялар аудитінің қорытындылары бойынша тұжырымдар мен ұсыныстарды әзірлеу
кассир ауысқанда кассаны ревизияны сырт көзге ғана өткізу;
штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша өкімінсіз
кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарттың жоқты ғы;
мұндай процедура болу үшін әдеттегідей екендігін дәлелдейтін кассирдің кассаны
Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде 3 бағыт бойынша
Жалпы алғанда касса мен кассалық операцияларды тексергенде мына әдіснаманы
Касса тексеруді жүзеге асырғанда аудитор мынадай мынадай шарттарды сақтауға
Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда олардың
Кассир түгендеу комиссиясының қатысуымен соңғы күндердегі кассалық операциялар жөнінде
Касса есебіне басбухгалтер қол қояды және тиісті шоттар мен
Кассадағы бар ақшаға жекелеген түрде немесе банкітік орауда тұрғанына
Мұндай міндетті процедура кассада сақталатын (поштп маркілері, мемлекеттік баж
Ақша мен құндылықтар екі мәрте саналады: алдымен кассир, сосын
Ақшалай құжаттар аудитінде мыналарды: бұл құжаттар іс жүзінде бар
Түгендеу жүргізу кезеңінде кассада ішінара төленген тізімдемелері болуы мүмкін.
Тиісті тәртіппен расталмаған кассалық шығыс ордерлері мен ведомстары, сондай-ақ
Мұндай құжаттар табылғанда аудитор кассаны тексеру актісінде ақша кімнің
Ақшалай қаражат аудитінде банктік операцияларын тексеру көп назар аударуды
Ағымдағы шоттағы операциялардың аудитінде мына жағдайларға назар аудару қажет:
Ағымдағы шо ашылған банк мекемесі.
Банк көшірмелері бойынша соманың, оларға тіркелген бастапқы құжаттарда көрсетілген
Көшірмелерге тіркелген бастапқы құжаттарда банк мөр таңбасының бар болуы;
Банкке тапсырылған қолма-қол ақшаның және басқадай ақшалай қаражаттың кәсіпорынның
Кесте 6
Банктік операциялары аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1. Кәсіпорынның банктегі есептік, ағымдағы, валюталық және баска да
2. Банктегі ақша шоттарындағы операциялардын заңдылығын, анықтығын және шаруашылық
3. Шотка түскен ақшаны кіріске алудың дұрыстығын, уактылығын және
4. Ұсынылған шоттарға толенген каржының дұрыстығын, толықтығын және сәйкестігін
5. Бюджетке салық және бюджеттен тыс корларға міндетті төлемдер
6. Банктен алынған және кассаға кіріске алынған, сондай-ақ оларды
7. Кәсіпорынның төлем кабілетгілігін және әр түрлі кредиторлармен, соның
8. Кәсіпорындармен әрбір қолма-қолақшасыз есептесу бойынша шарттық өзара карым-катынастырдың
9. Құжаттар мен жазбаларда көрсетілген ақшаның бар екендігі мен
10. Банк операциялары бойынша шот корреспонденцияларынын дұрыстығын тексеру Бухгалтерлік
Ақшалай қаражатты акцептелген төлем тапсырмаларымен байланыстың пошта бөлімшесі арқылы
Теңгені конверсиялауға байланысты айырбастауға операцияларды есепте көрсетудің дұрыстығы.
Бухгалтерлік өткізбеде желілірдің банктік операциялар бухгалтерлік есепте тиісті шоттарда
Банк көшірмелерінің және парақтық нөмірленуі мен шоттағы қаражат қалдығын
Банк көшірмелерін тексеру банк құжаттарының мәнділігі бойынша зерттеп білумен
Аудитор жабдықтаушыға борышты өтеу үшін ақша аударудың қаншалықты нақтылығы
Валюталық шоттағы операциялар аудитінде мына ерекше жағдайлар мен сұрақтарға
Валюталық шот ашылған банк мекемесін.
банк көшірмелері бойынша оларға тіркелген сома бастапқы құжаттарда көрсетілген
Сыртқы экономикалық істердегі есеп айырысу түрлерін қолданудың негізділігі.
Валюталық шот ашқаны үшін комиссиялық сыйақы төлеудің дұрыстығы.
Валютаны сату мен сатып алу операцияларын есепте көрсетудің дәлдігі.
Есепте бағамдық айырманы анықтау мен көрсетудің дұрыстығы.
Бухгалтерлік өткізбелерді жасаудың жүйелілігі. Банк көшірмесіндегі жазбалардың екі журнал
Тауар алмастыру операцияларын жасағанда, қаржылық нәтижелерді анықтау мен өткізудің
Салық салу мақсаты үшін түсім мәміле сәтінде қолданылатын өнімнің
Сонымен қатар аудитор мыналарды тексеру қажет:
А) егер есеп айырысудың бұл формасы шартпен белгіленсе және
Б) мекен-жайы бойынша дара байланысқа бөлінбеген құрылымдық бөлімшенің ағымдағы
В) дара балансқа бөлінген құрылымдық бөлімшелерденбаланстар мен басқа қажетті
Г) бухгалтерлік өткізбе желелердің жасалу дұрыстығын, сонымен қатар 1070
Егер арнайы шотта шетелдік валюта есеп1ке алынса, онда олар
Аудитор жол-жөнекей ұлттық және шетелдік валютадағы қаражатпен кәсіпорынның ағымдағы
3.3 Кәсіпорынын ақша қаражаттарының қозғалысына жүргізілген аудиті
Қаржылық есептілік – бұл тұтынушыға кәсіпорынның қаржылық жағдайын түсінікті,
Біздің ойымызша қаржылық есептіліктің артында шаруашылық субъектісінің есеп беру
Қаржылық есеп құру – есеп жұмыстарының аяқтаушы этапы. Қаржылық
Аудиторлық қызмет барысында клиент өзінің әрекеті мен жағдайына қатысты
Ақпарттық олқылық екі себеп бойынша туындайды.
1) әдетте себепте тексерушілер үшін қызықты болатын қандай да
2) есептердің растығына себеп жоқ, оған оларды баға беру
3. Фактілерді жинау және бағалау
Фактілерді жинау мен бағалау аудиторлық тексерудің негізгі мағынасы болып
Аудиторлық есеп.
Оның көмегімен аудитор тексеріс барысында ашылған жағдайлар туралы және
Аудитор ең алдымен сараптама жасаумен, яғни тапсырыс берушіге оның
Негізгі функциялардың бірі консультациялық функция, яғни алуан түрлі сұрақтар
Өндірістік функция арқылы шарттық және ақылы негізде бухгалтердің міндеттері
Сонымен, аудиторлық тексеріс меншіктің нысанына қарамастан, шаруашылық айналымына қатысушылардың
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастар кезеңінде Қазақстан кәсіпкерлік қызметті ақпараттың
Ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымындағы орнына байланысты.
Бухгалтерлік құжаттарға қол қоюға құқығы бар адамдарды :IC директоры
Аудитті жүргізу Қазақстан Республикасының заңнама актілерінде көзделген өзге де
Аудитті жүргізу жүргізу қажеттілігінің себептері:
1) міндетті аудиттің субъектілері, әдетте, халықтың ақшалай қаражаттарымен жұмыс
2) кәсіпорындардың, табиғи монополистердің есептілігін міндетті тексеруді белгілей отырып
Міндетті аудиторлық тексеруді жүргізетін аудиторлық ұйымға белгілі бір міндеттемелер
1) міндетті аудиторлық тексеру, бастамалы тексеруге қарағанда, кәсіпорын қызметінің
2) міндетті аудиторлық тексеру аудитордан біржақты тұжырымдарды – ұсынылған
3) міндетті аудиторлық тексеру кезінде аудитті жүргізу кезінде туындайтын
Ақшалай қаражат аудитінде банктік операцияларын тексеру көп назар аударуды
Қорытынды
Қорыта келе айтатын болсақ, ақша қаражаттарының есебін дамыту қазіргі
Сонымен, қазіргі аудит – нарықтық инфрақұрылымның бөлінбес элементі болып
Аудит қаржылық көрсеткіштердің растығын қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай
Аудиторлардың тәуелсіз қызметін дамыту кәсіпкерлік тәуекелдің азаюына және нарықтық
Әрбір кәсіпкерліктің алдында тұрған мәселе, бұл табыс табу екені
Сондықтан да жоғарыда жазылған диплом жұмысының көрсеткіштеріне және осы
Шаруашылық субъектісінде ақша қаражаттарының есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
«Меруерт» ЖШС-да ақша қаражаттары есебінің әрбір баптары бойынша дұрыс
Ақша қаражаттарының аналитикалық және синтетикалық есебі заңға сәйкес белгіленген
Ақша қаражаттарының ішкі аудиті субъектінің шаруашылық операцияларының белгіленген ережеге
Осыған орай қай жағынан болмасын кәсіпорын жағдайының жақсаруы барлығына
Қандай да болмасын отандық кәсіпорынның шаруашылығының дамуы еліміздің экономикасының
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. «Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-
хозяйственной деятельности субъектов», «Бюллетень бухгалтера» 2006 г,
2. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. - Алматы: Экономика,
3. Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп. - Алматы, 2002. - 656 б.
4. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет
предприятии: Алматы, 1998. - 771 с.
5. Кеулімжаев Қ.К., Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және
6. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп: Оқулық.
7. Укашев Б.Е., Ажибаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу
8. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп: Оқу құралы.
9. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск, 2000.
10. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы -
11. Любушин Н.П, Лещева.В.Б, Дьякова В.Г. Анализ финансово-экономической деятельности
12. Абрютина.М.С, Грачев.А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприяти. Учебно- практическое
13. Богдановская Л.А., Виноградов Г.Г.,Мигун О.Ф. Анализ хозяйственной деятельности
14. Савицкая Г.Л., Анализ хозяйственной деятельности - М.:Инфра,1999г
15. Экономика предприятия. Под ред. Горфинкеля В.Я. Купрякова Е.М.,М:
16. В.К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.Н. Шмидт - Кәсіпорындағы
17. Т.А. Тасмағанбетов, А.Ш. Омаров, Б.А. Әлібеков, О. Рабатов,
18. Ә.Ә. Әбдіманапов - Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері.
9