МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ...........................................................................3
1 ТАРАУ ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
1.1 Еңбек нарығы және оның мәні .....................................................9
1.2 Жұмыссыздық түсінігі және жұмыспен қамту теориялары ..........................13
1.3 Еңбек нарығы және халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік
саясаты.......................................................................... 20
2 ТАРАУ ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ РЕТТЕУДІҢ
2.1 Еңбек нарығындағы жұмыспен қамту саясатының жағдайы..........................28
2.2 Қазақстан Республикасындағы халықты жұмыспен қамтудың әлеуметтік
2.3 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселесінің зерттелуі ...........4
3 ТАРАУ ХАЛЫҚТЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Жұмыспен қамтуды реттеудің шетелдік тәжірибесі........................................42
3.2 Қазақстан Республикасында жұмыспен қамту саясатын жетілдіру
жолдары........................................................................ .48
3.3 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығындағы жұмыссыздық проблемаларын шешу жолдары.........................................................54
ҚОРЫТЫНДЫ ..............................................................60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..................................65
КІРІСПЕ
Мемлекет басшысы өзiнiң Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында еңбек
Жұмыспен қамтудың белсендi саясатын жүргiзу Қазақстан Республикасының Үкiметi қызметiнiң
Еңбек нарығы өндірістің тиімділігін өсіруге, ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге осы
Жұмыссыздық - экономикалық теорияның бұрынғы және казіргі тарихындағы ең
Жұмыспен қамтылмау өндірістің тиімділігін арттыруы, сонымен бірге жұмысшы күшінің
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек нарығынан
Кез келген жұмыссыздықтың болуы - қоғам үшін ең ауыр
Қазақстан Республикасында еңбек нарығын және жұмыспен қамту саласын реттеу
Алайда әлемдiк қаржы-экономикалық дағдарыстың әсерiмен 2008 жылғы күзден бастап
Жұмыссыздықтың өсуi, қызметкерлердiң одан әрi босатылуы, әсiресе өндiрiстiң экспортқа
Жол картасы шеңберiнде жұмыспен қамтуға жәрдемдесудiң белсендi нысандарын (әлеуметтiк
Жол картасының негiзгi нәтижелерi: шамамен 9 мың жоба iске
Дағдарыс жағдайында iске асырылған халықты жұмыспен қамтудың қысқа мерзiмдi
Алайда оң өзгерiстерге қарамастан, ұлттық еңбек нарығы теңгерiмді емес.
Жұмыспен қамтылған халық құрылымында өз бетiнше жұмыспен айналысатындардың үлесi
Ауыл жастарының жағдайы ерекше алаңдаушылық тудырып отыр, кәсiптiк бiлiм
Еңбек нарығында қалыптасқан мұндай ахуалдың тiкелей салдары кедейлiктiң сақталуы
Аз қамтылған халықты әлеуметтiк қолдауда жұмыспен қамтуға және еңбектен
Өткен ғасырдың 90 жылдарының соңында жұмыспен қамту қызметтерiне жүргiзiлген
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет
Адам капиталын дамыту үшiн лайықты еңбекке қол жетiмдiлiктi ұлғайтудың
Мемлекет басшысы бiрнеше мәрте атап көрсеткенiндей, жұмыспен қамту саясаты
Елбасының тапсырмасымен еліміздің еңбек нарығындағы қалыптасқан жағдайды оң шешуге,
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 27 қаңтар 2012 жылғы Қазақстан
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметі
Еліміз күннен-күнге қарыштап дамып, биік арман мақсаттар мен мұраттарға
Нарықтық қатынастардың дамуы жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсынысты
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Құқықтану ғылымында еңбек нарығы, еңбек ресурстарын
Зерттеу барысында келтірілген теориялық және әдістемелік тұжырымдар мен қорытындылар
Жұмыспен қамту, жұмыссыздық мәселесі экономикалық ғылымның көрнекті өкілдері К.Маркс,
Еңбек нарығы, халықты жұмыспен қамту, еңбек ресурстары және оның
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты - еңбек
Алға қойған мақсатқа сәйкес төмендегідей міндеттерді шешу қажеттілігі айқындалады:
- еңбек нарығы, еңбекке сұраныс пен ұсыныс, жұмыссыздық, халықты
- өңірдегі өмір сүріп отырған халық арасында жұмыссыздық себептері,
жұмыспен қамтылу мәселесі туралы көзқарастарын айқындау мақсатымен социологиялық пікір
- өңірдегі еңбек нарығын реттеу үшін маңызды факторларды анықтау;
- еңбек нарығындағы сұраныс мен ұсынысты талдай отырып, жүзеге
Зерттеу пәні - халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру мен реттеуде
Зерттеу нысаны – нарықтық экономика жағдайында халықты жұмыспен қамту
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеудің теориялық негізін отандық
Негізгі теориялық тұжырымдарды анықтауда логикалық және тарихи тұтастық қағидасы,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында ғылыми жаңалық ретінде мынадай
- теориялық-әдіснамалық деңгейде нарықтық экономикада халықты жұмыспен қамтудың бағыттары
- әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан еңбек нарығының мазмұны нақтыланды;
- «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы бойынша атқарылған жұмыстар анықталды;
- өңірдегі жастардың жұмыспен қамтылу мәселелерін талдау негізінде
- еңбек нарығын заман талабына сай мемлекеттік реттеу жөнінде
- халықты жұмыспен қамтуда кәсіби бағдар беруді ұйымдастыру
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрады. Бірінші
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының заңдылықтары еңбек нарығының даму ерекшеліктерін
Үшінші тарауда еңбек нарығын мемлекеттік реттеу және жетілдіру жолдары
Қорытындыда жоғарыдағы үш тарау бойынша келтірілген мәселелерге қорытынды жасалды
ТАРАУ 1 ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
Еңбек нарығы және оның мәні
Қазіргі заманда еңбек нарығы азаматтарды лайық жұмыспен тиімді қамтамасыз
Еңбек нарығын жұмыс берушілер мен жалданбалы қызметкерлер еңбек шарттарын
Еңбек нарығы – жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың қалыптасу
Еңбек нарығы өндірістің тиімділігін өсіруге, ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге осы
Еңбек нарығы туралы сөз болғанда жұмысқа тарту теориясында жаңа
Енбек нарығының құрамдас бөлігі - жұмысшы күшінің сипатына да
Нарықтық экономика жүйесінде еңбек нарығы анықтамасына ерекше көніл бөлініп
Біздің көзқарасымыз бойынша «еңбек нарығы» - еңбек қызметін ұйымдастыру
Еңбек нарығы мен оның мәні төмендегідей тұжырымдар жасауға мүмкіндік
еңбек нарығы жұмыс күшінің ұсынысы мен сұранысының тиімді тенгерімділігі
еңбек қатынастарының нарықтық қағидаларына көшуі нақты болып келеді, себебі
еңбек нарығының арқасында адамдардың қоғамдық мүдделерді ескере отырып, олардың
еңбек нарығы жеке кірістерді, олардың жұмысшылардың жетіспеушілігі мен біліктілігін
Мемлекет, жұмыспен қамту саласында түрлі шешімдер қабылдау және әр
Халықты жұмыспен қамтуды басқарудың мынадай әдістері бар:
• экономикалық әдістер (несиелеу және салық салу жеңілдіктері, кәсіпкерлікті
• ұйымдастырушы әдістер (жұмысқа тұрғызу және жұмысбастылық қызметін құру,
• әкімшілік- заңдық әдістер (еңбек келісім-шарттарын рәсімдеу шарттары, жұмыс
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет еңбек нарығын басқаруды жүзеге асырады.
Қазір мемлекет енбекақыны жанама әдістермен реттеуді көздейді. Бірақ, нарық
— кәсіпкерлік даярлау жүйесінің халық шаруашылығының нақтылы қажетінен алшақ
— әр аймақтың жергілікті ерекшеліктері, Қазақстанның экологиялық қолайсыз аймақтары.
Қалаларда да жұмысқа мәжбүр болғандардың қатары көбеюде.
Қазақстанның село, ауылдарында (өнеркәсібінде де) озат елдермен салыстырғанда, еңбек
Тиімді экономикада еңбекке тарту ұтымды болу үшін, әрбір еңбекке
Еңбек нарығында да сұраныс пен ұсыныс заңдары әрекет етіп,
Еңбек нарығы - бұл еңбек мөлшері және институттары, ұдайы
Еңбек нарығы кез келген жағдай-шартта қызмет етеді. Қарапайым шарты
- кәсіпорындар санының көп болуы, керекті жалдама жұмысшыны жалдау
- жоғары дәрежелі мамандандырылған қажетті жалданушылардың көптігі;
- еңбек нарығына бірде-бір жұмысшының немесе кәсіпорынның күшті ықпалы
Еңбекке жинақталған сұраныс жетілген бәсеке нарығында жеке фирмалардың еңбегіне
Еңбек нарығының элементтері:
1. Нарықтық қарым-қатынастардың жақтары немесе нарық субъектілері: жұмыс берушілер
2. Еңбек нарығы субъектілерінің қарым-қатынастарын реттейтін құқықтық актілер.
3. Еңбектің нақты түрлеріне еңбекақы мөлшерлемелерін және халықтың жұмыспен
4. Халықты жұмыспен қамту қызметтері (орталықтар, биржалар, бюролар және
5. Еңбек нарығының инфрақұрылымы: жұмыскерлерді кәсіби бағдарлау, дайындау және
6. Өндірістен босатылып жіберілгендер, жаңа жұмыс орнына ауыстырылғанда, жұмыссыздар
7. Жұмыспен қамтуды қамтамасыз етудің балама уақытша нысандары: қоғамдық
Еңбек нарығының барлық элементтерінің бар болуы және өзара әрекеттестігі
Еңбек нарығының қызметтері:
1. Еңбекті сатушылар мен сатып алушылардың кездесулерін ұйымдастыру.
2. Нарықтық өзара әрекеттестіктің әрбір жағының ішінде бәсекелестік ортаны
3. Еңбекақының тепе-тең мөлшерлемелерін белгілеу.
4. Халықты жұмыспен қамту сұрақтарын шешуге мүмкіндік туғызу.
5. Жұмыссыздарды әлеуметтік қолдауды жүзеге асыру.
1.2 Жұмыссыздық түсінігі және жұмыспен қамту теориялары
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды халықтың
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері бар:
1. Жасырын жұмыссыздық – өндірісте және мемлекеттік аппаратта артық
2. Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа,
3. Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық кезеңде
4. Құрылымдық жұмыссыздық – өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде болады:
5. Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен ауыстырудың нәтижесі, біліктілікті
6. Циклдық жұмыссыздық – өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни экономикалық
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, шетел авторлары
К. Маркс қорлану теориясын жасады. Осы теорияға сәйкес капиталдың
Халықты жұмыспен қамту жəне жұмысқа орналастыру мəселелеріне Қазақстан Республикасының
- жұмыссыздықтан қорғау құқығын көздейтін Қазақстан Республикасы Конституциясының нормаларымен;
- қызметкерлердің жұмыстан босау кезіндегі кепілдіктерін бекіткен, жұмыссыздықтан қорғауға
- халықты жұмыспен қамтудың жəне жұмысқа орналастырудың негізгі міндеттері
- ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 25 маусымдағы № 855
- Чернобыль апатынан жапа шеккендер, қолайсыз табиғат жағдайларында жұмыс
- ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңының қолданылуына түсіндірме
Бұл нормативтік құқықтық актілердің мəні мыналардан көрініс табады:
1) олардың негізінде халықты жұмыспен қамту жөніндегі мемлекеттік органдар
2) жұмыссыздық, жұмыспен қамтылғандар, лайықты жұмыс жəне т.б. осы
3) жұмыссыз тұлғаның мəртебесін бекітті;
4) халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидалары
5) ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңының 5-бабында халықты
6) азаматтардың халықты жұмыспен қамту саласындағы құқықтарын анықтады;
7) халықты жұмыспен қамту жөніндегі уəкілетті органның жұмысын ұйымдастыруды
8) жұмыс берушілердің халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге, соның
9) əлеуметтік жағдайы нашар азаматтардың қатарындағы жұмыссыздарға мақсатты əлеуметтік
Сонымен, халықты жұмыспен қамту жəне жұмысқа
орналастыру саласындағы заңдарда жарияланғандай, мемлекет
Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты түрде тұратын азаматтарға мыналарды кепілдейді:
- еңбекке жəне кəсіп түрін таңдаудағы еркіндік құқығын;
- қызметінен негізсіз босатылған жағдайда құқықтық қорғануды;
- тиісті жұмысты таңдауда жəне жұмысқа орналасуда халықты жұмыспен
- жаңа кəсіпке немесе мамандыққа тегін үйренуді жəне біліктілігін
- кəсіпорындарға, мекемелерге, ұйымдарға берілген тапсырыстарға сəйкес тиісті мамандарды
Халықты жұмыспен қамту саласындағы маңызды түсініктерге, сонымен қатар, осы
«Жұмыспен қамтылу – азаматтардың Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдар мен
Қандай тұлғалар жұмыспен қамтылған деп саналады екен? ҚР «Халықты
1. жеке еңбек шартымен жұмыс істейтін, оның ішінде толық
2. кəсіпкерлік қызметпен шұғылданатын;
3. өз бетінше жұмыспен айналысатын;
4. қосалкы кəсіпкерлікпен айналысатын жəне шарттар бойынша өнімді өткізетін;
5. жұмысты азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша орындайтын азаматтар, сондай-ақ
6. ақы төленетін қызметке сайланғандар, тағайындалғандар немесе бекітілгендер;
7. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, ұлттық қауіпсіздік органдарында, Қазақстан
Жұмысқа орналасу – азаматтың жұмысты іздеу жəне иелену үрдісі.
- азаматтың өзі жұмыс іздеп, оған орналасуы;
- халықты жұмыспен қамту жəне жұмысқа орналастыру жөніндегі уəкілетті
- азамат өзі бұрын жұмыс істеген жəне кінəсіз қызметтен
- жұмысқа орналасудың өзге де тəсілдері.
Заңда «лайықты жұмыс» түсінігіне мынадай анықтама берілген:
«Тіркелген жұмыссыз азаматтар өзінің кəсіби даярлығына, еңбек стажына жəне
Жұмыс лайықты емес деп саналады, егер:
- ол жұмыссыздың келісімінсіз жұмыс орнын ауыстырумен байланысты болса;
- жалақысы бұрынғы жұмыс орнындағы орташа жалақыдан төмен болса;
- еңбек жағдайлары еңбекті қорғау жəне қауіпсіздік нормаларына сай
ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңында жұмыссыздарға мынадай анықтама
Жұмыссыздар ретінде мына азаматтар танылмайды:
- 16 жасқа дейінгі жасөпірімдер;
- зейнеткерлік жасына жеткен жəне еңбек өтілі бойынша зейнетке
Мүгедектер медициналық-əлеуметтік комиссия берген қорытындының негізінде жұмыссыз деп танылады.
Уəкілетті орган мына жағдайларда жұмыссызды есептен шығарады:
- лайықты жұмыстың ұсынылған екі түрінен жазбаша түрде бас
- қайта тіркеу мерзімін себепсіз жағдайлармен өткізіп алған, сонымен
Жекелеген жағдайларда жұмыссыз ретінде танылмаған тұлғалар оларды тіркеуден бас
Жұмыссыз тұлғаның құқықтық мəртебесі немесе құқықтық жағдайы 4 элементтен
- еңбекке құқықсубъектілік, яғни, жұмыссыздың құқықтар мен міндеттерді иеленуге
- жұмыссыздың негізгі құқықтары мен міндеттері, бұларды жұмыссыздың еңбекке
ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңының 13-бабы Азаматтар халықты
- жұмыс берушіге, халықты жұмыспен қамту жөніндегі уəкілетті органға
жүгіну жолы арқылы жұмыс орнын еркін таңдауға;
- шетелде өзі дербес жұмыс іздеуге жəне жұмысқа орналасуға;
- халыққа жұмысқа орналастыруға қатысты көмек көрсететін халықты жұмыспен
органдардан жəне жеке агенттіктерден ақпарат жəне кеңес алуға;
- қоғамдық жұмыстарға қатысуға;
- мемлекеттік органдардың, жеке агенттіктердің жəне олардың лауазымды тұлғаларының
(əрекетсіздіктерін), шешімдерін орталық атқарушы органда немесе сотта шағымдауға;
- мақсатты əлеуметтік көмек алуға;
- оның келісімімен уəкілеттік органдардың кəсіби
дайындықтан жəне қайта дайындықтан өтуге жіберуіне.
Азаматтардың жұмысқа орналасу саласындағы құқықтарының арасында аса маңыздысы ретінде
Жұмыссыздардың құқықтары:
- мақсатты əлеуметтік көмек алу;
- зейнеткерлік жасына жеткенде жəне талап етілетін еңбек стажы
- кəсіби дайындықтан, қайта дайындықтан өту. Бұл кезде жұмыссыз
- жұмыссыз тұлғаның келісімі бойынша уəкілетті орган оны төленетін
- басқа жердегі жұмысқа ауысқан жағдайда өтемақы алуға құқылы.
ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңының 17-бабы Жұмыссыздардың жұмыспен
- ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңын сақтауға;
- уəкілетті органдарға келіп тұрудың тəртібін, шарттарын жəне мерзімдерін
- уəкілетті орган берген жұмысқа жолдаманы алған күннен бастап
- уəкілетті органға:
- тұрғылықты жерін ауыстыруды;
- тұрақты, уақытша, маусымдық жұмысқа, азаматтық- құқықтық сипаттағы шарттар
- кəсіпкерлік қызметпен шұғылдануды;
- ұйымдық-құқықтық нысаны мен меншік нысанына қарамастан, ұйымға құрылтайшы
болуды;
- мүгедектік тобын белгілеуді немесе оның өзгеруін;
- зейнетақы тағайындауды жəне өзге де табыстарды қоса алғанда,
1.3 Еңбек нарығы және тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты
Жұмыссыздықтың өсуi, қызметкерлердiң одан әрi босатылуы, әсiресе өндiрiстiң экспортқа
Осындай жағдайда Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi
Жол картасы шеңберiнде жұмыспен қамтуға жәрдемдесудiң белсендi нысандарын (әлеуметтiк
Жол картасының негiзгi нәтижелерi: шамамен 9 мың жоба iске
Дағдарыс жағдайында iске асырылған халықты жұмыспен қамтудың қысқа мерзiмдi
Жұмыспен қамтудың өсуi халық табысының артуы мен кедейлiк деңгейiнiң
Алайда оң өзгерiстерге қарамастан, ұлттық еңбек нарығы теңгерiмді емес.
Жұмыспен қамтылған халық құрылымында өз бетiнше жұмыспен айналысатындардың үлесi
Ауыл жастарының жағдайы ерекше алаңдаушылық тудырып отыр, кәсiптiк бiлiм
Еңбек нарығында қалыптасқан мұндай ахуалдың тiкелей салдары кедейлiктiң сақталуы
Аз қамтылған халықты әлеуметтiк қолдауда жұмыспен қамтуға және еңбектен
Өткен ғасырдың 90 жылдарының соңында жұмыспен қамту қызметтерiне жүргiзiлген
Осылайша қалыптасқан жағдай кедейлiктi төмендету қарқынын баяулатып қана қоймайды,
Әлемдiк практикада осы тектес проблемаларды шешу үшiн еңбек нарығындағы
ЕНББ экономикалық тұрғыдан – жұмыспен нәтижелi қамту ықтималдығының артуын,
Бастапқыда мұндай бағдарламалар экономикалық күйзелiс кезінде және жұмыссыздық деңгейi
Осының негiзiнде қол жеткiзiлетiн оң нәтижелер ЕНББ әзiрлеудiң және
Қазіргі кезде әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстан экономикасына тигізе бастаған
Мәліметтерге келсек, 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан
2011 жылғы IV тоқсанда 15 және одан жоғары жастағы
Егер 1996-1999 жылдар аралығында жұмыспен қамтылғандар санының 1,8%
Қазақстанның тұрақты экономикалық өсуі еңбек нарығының құрылымында едәуір өзгерістер,
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығын зерттеуде аймақтардың
Біздің пікірімізше, жұмыс күшінің, ең алдымен, білікті қызметкерлердің тапшылығы
Жұмыспен қамтудың өсімінің жаңа мүмкіндіктері үдемелі индустриялық-инновациялық дамуға өтуге
Қазақстан Республикасында 1992 жылға дейін еңбек нарығы болған жоқ.
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек нарығынан
Қазіргі кезде біздің Қазақстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда адамның
Қазақстан Республикасы тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды жұмыспен қамтудың нарықтық
Ал енді тиімді еңбекпен қамту дегенді қалай түсінеміз?
Толық еңбекпен қамту дегеніміз халық шаруашылығы көлемінде еңбекке қабілетті
Тиімді еңбекпен қамту дегеніміз қоғам кажеттілігін өте аз еңбек
Қазіргі нарықтық экономикада жұмыскерлердің оңтайлы резерві міндетті түрде болуы
Еңбек нарығы нарық түрлерінің ішіндегі ең жетілмегені болып табылады.
Мысалы, американдықтар өмірінің еңбек еткен жылдарында жұмыс орнын орташа
Еңбек нарығындағы тепе-тендік сұраным мен ұсыным көмегімен бекітіледі. Еңбекке
Біздің экономика әкімшілдік-әміршілдік жүйесінен нарықтық тәсілге көшуі жұмыс күшін
Республикада алдағы жылдары тіркелетін жұмыссыздар саны бірнеше мыңға дейін
Жұмыссыздық бойынша ақы АҚШ-да жалақының 50%-ын құрайды, Жапонияда жұмыссыздардың
Нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі категориядағы
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды жұмыспен
Бүгінгі қалыптасқан өмір шындығы, барлық еңбек нарығы элементтерінің қайтадан
Мемлекет кәсіпорын және ұйымдар мүддесін ескере отырып биржа арқылы
Экономикасы дамыған елдер кәсіпорындар мен компанияларында жұмыс күшін жалдау
- біріншіден, фирманың ағындағы тұтыныстарын, оның қосымша даму стратегиясын
- екіншіден, жұмыс күшінің ұлттық нарығының жағдайын ескеру керек.
Жұмыс күшін жалдау кезінде төмендегідей тәсілдер қолданылады:
- жоғарғы және орта оқу орындарынан мамандарды тарту;
- орналасатындарды конкурстық (бәсекелестік) негізде мұқият таңдау, сондықтан
Талдау іс-әрекеті мұқият талқыланып, онда әртүрлі тестілерді қолдану ескерілелі.
Тестілер жұмыс орынына таласатын іздемпаздың лауазымды кызметіне байланысты әртүрлі
Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламасы жасалады. Еңбек
2 ТАРАУ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
2.1 Еңбек нарығындағы жұмыспен қамту саясатының жағдайы
Елбасының Жолдауында Қазақстандықтарды дағдарыс кезеңінде экономиканың тиімді дамуын қамтамасыз
Бүгінде «екі қолға бір күрек» іздегендердің кәсіптік оқыту арқылы
Еңбек нарығындағы құқықтық реттеуді жүзеге асыра отырып, мемлекет жұмыспен
Осылайша қазіргі әрекет етіп жатқан заңнама бойынша, мемлекетке негізінен
1) ішкі нарықтық қорғау;
2) ТМД елдерімен реформа жылдары әлсіреген шаруашылық байланыстарды қалпына
3) Өзара достықпен біріккен елдер территориясында біртұтас экономикалық кеңістікті
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу жұмыспен қамтуды реттеу жүйесінің бір
Денсаулық сақтау және әлеуметтік дамыту Министрлігіне жүктелген негізгі функцияларға
- мемлекеттік әлеуметтік-демографиялық саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру бойынша
- халықтың жекелеген категориялары бойынша федералдық және аймақтық деңгейлерде
- жұмыспен қамтудың федералдық бағдарламасын әзірлеуді ұйымдастыру және үйлестіру;
- демографиялық болжауларды ескере отырып жұмыс орындарына деген қажеттілікті
- әлеуметтік қолдауға ерекше мәжбүр азаматтарды әлеуметтік қолдау бойынша
- еңбек ресурстарының икемділігін жоғарылату бойынша ұсыныстарды әзірлеу және
- жұмыссыздарды тіркеу тәртібін және қоғамдық жұмыстарды дамыту бойынша
- жұмыссыздық бойынша жәрдемақыларды, оқытуға жіберілген азаматтарға стипендияларды төлеу
- кәсіпкерлік қызметтің дамуына және жұмыссыздардың өз бетімен жұмыспен
- жұмысты ұйымдастыру және федералдық деңгейде вакансиялар банкін қолдану
Министрлік сонымен қатар кадрлық потенциалды дамыту саласындағы жұмыстарды атқарады,
Жұмыспен қамтылуға жәрдемдесу және еңбек нарығын реттеу саласындағы мемлекеттік
Жұмыс берушілердің еңбек туралы заңнаманы және еңбекті қорғау бойынша
Жұмыспен қамтудың және еңбек нарығын реттеудің біртұтас мемлекеттік саясатын
Соңғы онжылдықтарда Жапония мемлекетінің әлеуметтік-еңбектік қатынастар саласындағы саясаты елеулі
Жапониядағы еңбекті басқарудың мемлекеттік жүйесі көптеген мықты жақтар мен
Мемлекеттік басқару жүйесі жалпы алғанда еңбек және еңбек қатынастары
Жапониядағы Еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету Министрлігі қызметінің ең
Өмірлік жұмысқа алу жүйесінде жапондық билік елеулі оң потенциалды
Еңбек және әлеуметтік қамтамасыз ету Министрлігі әлеуметтік қолдау және
Жұмыссыздық бойынша қамтамасыз ету, зейнетақымен қамтамасыз ету, медициналық қамтамасыз
2.2 Қазақстан Республикасындағы халықты жұмыспен қамтудың әлеуметтік-экономикалық
Еңбек нарығындағы мемлекет қызметінің маңызды бағыты болып, жұмыспен қамтуды
Өңірлік жұмыспен қамту стратегиясы халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз
Сонымен бірге, өңірлік жұмыспен қамту мәселелерін
Яғни, жергілікті жұмыс күшін тиімді пайдалану және бекітуді, оның
Жұмыспен қамту саласындағы менің ойымша, әлеуметтік-экономикалық-этикалық бағыттылығы болуы тиіс,
Биліктің жергілікті органдарының, жоғары, орта арнайы және орта мектептердің
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастарға сай жастарға кәсіптік бағдар беру жұмысы
Меніңше, қазіргі қоғамымыздағы белең алып бара жатқан жұмыссыздық мамандықтың
Әлеуметтік қорғау жүйесі қазіргі нарықтық экономикада жұмысқа жарайтын қабілеті
- импортты алмастыратын халық тұтынатын тауарлар, құрылыс материалдарын, құрал-жабдықтардың
- қызмет көрсету, біріншіден жекеменшік пәтер иелерінің кооперативтерінің, саласын
- аграрлық кешен өнімдердің әрі қарай өңдеу жөніндегі өндірістерді
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заңы азаматтардың Қазақстан
2007 жылы 15 мамырда Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі қабылданды.
Еңбек нарығын реттеу, ең алдымен, жұмыс күшіне сұраныстың қалыптасуына
Экономикадағы құрылымдық өзгерістердің тереңдеуіне байланысты мемлекет жұмыскерлерді қайта оқыту,
Жұмыссыздық, халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі осы күндері ең
Әрине бұл Қазақстанның ұзақ мерзімдік әлеуметтік-экономикалық және құрылымдық даму
Сонымен, бүгінгі күндері Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың және халыққа
Әлеуметтік нормативтер жалпы мемлекет, өндіріс, әр түрлі әлеуметтік топтар
- тұрғындардың барлығына ортақ әлеуметтік-экономикалық кепілдіктер мен әлеуметтік
- қоғамның экономикалық белсенді мүшелеріне, яғни еңбекпен қамтылғандар мен
- қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің мүддесін қорғайтын және оларға
Кез келген мелекеттің негізгі міндеті халықты жұмыспен қамтамасыз ету
Халықты еңбекпен қамту саясатының негізгі бағыттары былай анықталған:
- еңбек және әлеуметтік заң шығару жүйесін толықтыру және
- жұмыстан шығып қалған азаматтардың қайтадан жұмысқа тұруына көмектесу;
- жаңа жұмыс орындарының құрылуын қолдау және жеке кәсіпкерліктің
- жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау.
2.3 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселесінің зерттелуі
Мемлекеттің жұмыспен қамту саласындағы саясатын өңдеу мен жүзеге асыру-әсіресе
Жұмыспен қамту саясатында жұмысбастылықтың әлеуметтік және эконономикалық тұрғыдағы мәнін
Әлеуметтік тұрғыдан жұмысбастылықтың мынадай түрлері бар: жалпы білім беретін
Жұмыспен қамтудың классикалық теориясы еңбекке сұраныс және еңбекке ұсыныс
Жұмыспен қамту мәселелері қолда бар еңбек потенциалын сақтауды, көбейтуді
Менің пікірімше, халықты жұмыспен қамту - бұл адамдардың жеке,
Жұмыспен қамтудың мемлекеттік қызметі халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешуді,
Нарықтық экономика жүйесінде еңбек нарығы анықтамасына ерекше көніл бөлініп
Менің ойымша, «еңбек нарығы» - еңбек қызметін ұйымдастыру саласы
Еңбек нарығы мен оның мәні төмендегідей тұжырымдар жасауға мүмкіндік
- еңбек нарығы жұмыс күшінің ұсынысы мен сұранысының
- еңбек қатынастарының нарықтық қағидаларына көшуі нақты
- еңбек нарығының арқасында адамдардың қоғамдық мүдделерді ескере отырып,
- еңбек нарығы жеке кірістерді, олардың жұмысшылардың жетіспеушілігі мен
Мемлекет, жұмыспен қамту саласында түрлі шешімдер қабылдау және әр
Халықты жұмыспен қамтуды басқарудың мынадай әдістері бар:
экономикалық әдістер (несиелеу және салық салу жеңілдіктері, кәсіпкерлікті ынталандырудың
ұйымдастырушы әдістер (жұмысқа тұрғызу және жұмысбастылық қызметін құру, ақпараттық
- әкімшілік- заңдық әдістер (еңбек келісім-шарттарын рәсімдеу шарттары,
Нарықтық экономика жағдайында мемлекет еңбек нарығын басқаруды жүзеге асырады.
Жұмыссыздық проблемаларын шешуде еңбек биржалары
Уақыт өте келе және еңбек
Бағдарлама 2011 жылғы 1 шілдеден бастап іске асырылады.
Бағдарламаның мақсаты- жұмыспен тұрақты және нәтижелі қамтуға жәрдемдесу арқылы
Бағдарламаны іске асыру мынадай үш бағытта жүзеге асырылатын болады:
1. Өз бетінше жұмыспен айналысушыларды,
2. Ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу.
3. Еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру
Бағдарламаны үш кезеңде іске асыру ұсынылады:
- Бірінші кезең: 2011 жыл пилоттық жыл болады, бұл
- Екінші кезең: 2012-2015 жылдар және үшінші кезең 2016
Бағдарламаны іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты
- тегін кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
- оқу және тұру орнына дейін жолақысын төлеуге субсидия
- психологиялық бейімдеу.
Іске асыру механизмі:
Бағдарламаның әлеуетті қатысушылары құжаттардың қажетті тізбесін ұсына отырып, Бағдарламаға
Ұсынылған құжаттарды қарау нәтижесі бойынша Комиссия мүшелеріөтініш берушілерді Бағдарламаға
Барлық бағыттар бойынша мемлекеттік қолдау түрлерін ұсыну тәртібі қазіргі
Нақты көшкеннен кейін аталған бағыттың қатысушысы Бағдарламаның бірінші немесе
Іске асыру механизмі:
1. Егер адамдар экономикалық әлеуеті төмен елді мекенде тұратын
2. Жергілікті жұмыспен қамту органы Бағдарламаның үшінші бағытына қатысуға
3. Өңірлік немесе аудандық (қалалық) комиссия өтініш білдірушілерді Бағдарламаға
4. Қоныс аудару бір облыс шегінде бір ауданнан басқа
3 ТАРАУ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Жұмыспен қамтуды реттеудің шетелдік тәжірибесі
Әлемнің дамыған елдеріндегі экономикалық құлдырау кезеңіндегі жұмыссыздықпен күресудің тәжірибесін
2009-2010 жылдардағы зерттеу қорытындылары көрсетіп отырғандай, көптеген аймақтарда
Женевада жасалған жыл сайынғы Халықаралық еңбек бюросының баяндамасына сәйкес
Авторлар, еңбекке қабілетті халық санындағы жұмыс істейтіндердің үлесі әр
Халықаралық еңбек ұйымының бағалауы бойынша 2005-2010 жылдар аралығында күніне
Соңғы жылдардағы біршама экономикалық өсуге қарамастан, Орталық және Шығыс
Еуростат деректері бойынша жұмыссыздық деңгейі 2010 жылдың қыркүйегінде Еуро-аймақта
Еуропа елдері арасында жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейі Польшада -
Көптеген Еуропалық экономикалық қоғамдастық елдерінде жұмыссыздық деңгейі әйелдер арасында
Ағымдағы жылдың қыркүйегінде жастар (25 жасқа дейінгі) жұмыссыздығының деңгейі
25 жастан жоғары жастағы халық арасында жұмыссыздық деңгейі Еуро-аймақ
Өңірдегі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі көші- қон ағынының белсенуіне алып
КСРО тарағаннан кейін ТМД елдері Орталық және Шығыс Еуропа
Халықаралық еңбек ұйымы БҰҰ жүйесінің арнайы агенттігі, ол алдына
Жапон экономикасы соңғы жылдары біршама жетістіктерге жеткені белгілі, алайда
Өндірістің құлдырауы, терең әлеуметтік- экономикалық дағдарыс қазір егеменді мемлекет
ТМД елдерінде қабылданған жұмыспен қамту туралы заңдардың бүкіл Достастық
ТМД елдерінде Парламентаралық Ассамблея ұйымы жұмыс жасайды. Бұл ұйымның
Еңбек рыногындағы жағдайды түзетуге және көп шығынды қажет етпейтін
отандық өндірушіге қатысты тұтынушының мүддесіне қарама – қайшы келмейтін
белсенді сыртқыэкономикалық саясат жүргізу;
майда, оның ішінде отбасылық кәсіпкерлікті дамыту.
Жұмыссыздарды еңбек рыногына бейімдеу саясаты мәселе өткір болып табылатын
Соңғы онжылдықта экономикалық өсу еңбек өнімділігін арттырса, жұмыспен қамту
Жұмыссыздық ең алдымен жастар арасында кеңінен тарады ( 15-24
Ерлер мен әйелдер арасындағы жұмыспен қамту деңгейіндегі айырмашылықтар үлкен
2009 жылы ғаламдық жұмыспен қамтудағы қызмет көрсету секторының үлесі
Жұмыссыздық деңгейін тежеу немесе төмендету үшін экономикалық өсу және
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекет еңбек
Заңның негізгі ережелеріне сәйкес, мемлекет келесідей функцияларды жүзеге асырады:
- қаржылық-несиелік, инвестициялық және салықтық саясаттардың шараларын әзірлеу. Бұл
- азаматтардың заңды құқықтары мен мүдделерін сақтау және сәйкес
- халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің федералдық және территориялық бағдарламаларын
- халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік қызметін құру;
Халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік саясатының мазмұны еңбек ресурстарын
Өмірлік жұмысқа алуды мемлекеттің қолдауы оның елдегі әлеуметтік жағдайды
Билік өкілдері үшін өмірлік жұмысқа алудың ең маңызды құндылығы
Алайда, одан да өте маңызды қолдаудың белгілері қарастырылады. Ең
Еңбек заңнамасының көмегімен мемлекет бизнес үшін жұмысшы күшін пайдалану
Бизнестің басымдықтары қаржылық көмектің нарық субъектілеріне бағыттылығы туралы сұрақтарды
Осылайша, еңбек саласындағы жапондық мемлекеттік аппарат саясатының өте маңызды
3.2 Қазақстан Респубикасында жұмыспен қамту саясатын жетілдіру шаралары
Бағдарламаның орындалуын ұйымдастырудың маңызды құралдарының бірі жергілікті жұмыспен қамту
Әлеуметтік келісімшарт – жергілікті жұмыспен қамту органдары мен бағдарламаға
Өңірлік, аудандық (қалалық) комиссиялардың үлгі ережелерін, әлеуметтік келісімшарттың нысанын
Бірінші бағыт:
Өз бетінше жұмыспен айналысушыларды, жұмыссыздарды және табысы аз
Бірінші бағыт азаматтардың еңбек әлеуетін дамыту, тұрғылықты жері бойынша
Бұл бағытқа өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және табысы
Осы бағыт шеңберінде Бағдарламаға қатысушыларға мемлекеттік қолдаудың мынадай түрлері
оқу және жұмысқа орналасу мәселелері бойынша консультациялар;
шәкіртақының төленуімен, тегін біліктілікті арттыру, кәсіптік даярлау және қайта
оқитын адамдарға (оқу орнына дейін және кері жол жүруіне
лайықты бос жұмыс орындарын іздеу және жұмысқа, оның ішінде
жалақыны ішінара субсидиялау;
психологиялық бейімдеу.
Жұмыс берушілердің Бағдарламаға қатысушыларды кейіннен жұмысқа орналастыра отырып, кәсіптік
Мемлекеттің жалақыны ішінара субсидиялауы 12 ай бойы мынадай шарттармен:
алғашқы 6 айда жалақының 50 % асырмай;
келесі 3 айда жалақының 30 % асырмай;
соңғы 3 айда жалақының 15 % асырмай жүзеге асырылуы
2011 жылы әлеуметтік жұмыс орындарына орналастырылған Бағдарламаға қатысушылардың бір
Азаматтардың Бағдарламаға қатысу және оларға мемлекеттік қолдау көрсету шарттары
Іске асыру тетігі:
1) Бағдарламаның әлеуетті қатысушылары құжаттардың қажетті тізбесін ұсына
2) Жергілікті жұмыспен қамту органдары берілген өтініштердің негізінде әлеуетті
3) Қалыптастырылған тізімдер мен әлеуетті қатысушылар туралы мәліметтерді жергілікті
4) Ұсынылған құжаттарды қарау нәтижесі бойынша жергілікті жұмыспен
5) Бағдарламаға қатысушы мен жергілікті жұмыспен қамту органы арасында
6) Кәсіптік білімі бар бағдарламаға қатысушыларға дерекқорда бар бос
7) Дерекқор шеңберінде бар бос жұмыс орындарына орналаса алмайтын
Басым мамандықтардың тізбесін Бағдарлама операторы мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе
8) Кәсіптік оқуды оқығаннан кейін Бағдарламаға қатысушыларға
9) Егер Бағдарламаға қатысушы кәсіптік оқуды оқығаннан кейін жұмысқа
10) Әлеуметтік келісімшарт талаптарының орындалуын жергілікті жұмыспен қамту органы
Екінші бағыт:
ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу
Кәсіпкерлікті ынталандыру жеке ісін ұйымдастыру арқылы азаматтардың экономикалық белсенділігін
Бағдарламаның бұл бағытына ауыл кәсіпкерлері және өз бетінше жұмыспен
Еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру.
Бұл бағыт Қазақстан Республикасы азаматтарының экономикалық әлеуеті төмен елді
Бағдарламаны іске асырудың үшінші бағытына қатысудың басым құқығын ауыл
Әзірленген критерийлерге сәйкес жергілікті атқарушы органдар ауыл шаруашылығы, экономикалық
Жергілікті атқарушы органдар айқындаған және ауыл шаруашылығы, экономикалық даму
Өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар және табысы аз адамдар
бір ауданның ішінде;
бір облыс шегіндегі бір ауданнан басқа ауданға жүзеге асырылуы
Бағдарламаның осы бағытына қатысушылар мынадай критерийлерге сәйкес келуге тиіс:
өз бетінше жұмыспен айналысушылар, жұмыссыздар не еңбекке жарамды
экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерде тұруға тиіс;
айлық жиынтық табысы бірге тұратын отбасы мүшелерінің әрқайсысына
Еңбек нарығындағы нақты жағдайларды ескере отырып, жұмыстар вахталық әдіспен
Бағдарламаға қатысушыларды мемлекеттік қолдау:
көшуге субсидия беруді;
сатып алу мүмкіндігімен, үлгілік жалға берілетін тұрғын үй беруді;
жаңа тұрғылықты жерінде кәсіптік оқу курстарынан өтуді және жұмысқа
Бағдарламаның осы бағытына қатысу және мемлекеттік қолдау көрсету шарттарын
Келген жерінің жергілікті атқарушы органдары аумақты дамыту бағдарламасына және
жалға берілетін тұрғын үйді салатын орынды айқындайды;
қолданыстағы заңнамаға сәйкес бекітілген үлгілік жобалар бойынша (аумақтардың сейсмикалық
Жергілікті атқарушы органдар Бағдарламаға қатысушыларды жалға берілетін тұрғын үймен
Жалға берілетін үлгілік тұрғын үйді салуды және (немесе) сатып
Бағдарламаға қатысушының таңдауы бойынша жалға берілетін тұрғын үй сатып
Жаңа тұрғылықты жеріне келгеннен кейін бағдарламаға қатысушының бірге тұратын
Жалға берілетін тұрғын үйді сатып алу жалға алу мерзімі
2012 жылы Жұмыспен қамту бағдарламасына 100 мың адамнан астам
Қазақстанның үдемелі индустриялық-инновациялық дамуы еңбек нарығын кеңейтуге жағдай туғызады.
2020 жылға қарай жарты миллион азаматтар қайтадан оқытылады немесе
Еңбек рыногын жақсартып, жұмыссыздықты азайту бүгінгі таңда еліміздің басты
Аталмыш бағдарлама ағымдағы жылдың 1 шілдесінен бастап кең көлемде
3.3 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығындағы жұмыссыздық проблемаларын шешу жолдары
Жұмыссыздық мәселесін шешпей, экономиканың тиімді қызметін ұйымдастыру мүмкін емес.
халықты жұмыспен қамту деңгейінің өсуі ынталандыратын шараларды жүзеге асыру;
нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу;
халықты жұмыспен қамту саясатын ақпараттық қолдау;
жұмыспен қамту саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
Әртүрлі салаларда жаңа жұмыс орындарын ашу;
жұмысшы күшіне ұсыныс пен сұраныстың теңгерімділігі жөніндегі шараларды қабылдау;
әлеуметтік қорғауды қажет ететін нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға ықпал
шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау және дамыту;
жұмыссыздарды кәсіби оқыту және қайта даярлауды ұйымдастыру;
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және жетілдіру;
өңірлік жұмыспен қамту мәселелерін шешуде жергілікті атқарушы органдардың рөлін
жұмыспен қамту мәселлері жөніндегі уәкілетті органның қызметін жұмыспен қамтуды
білім беру ұйымдарының бітірушілерін жұмыспен қамтуға ықпал жасау.
Сонымен бірге жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті орган үкіметтік емес
Қазақстандағы еңбекпен қамту көрсеткіштеріне келесі факторлар әсер етеді: инвестицияның
Көп ғасырлық тарихы бар еңбек нарығының дамуы оның қызмет
Еңбек нарығындағы әрекет ететін заңдар көрінісі ( мысалы, сұраныс
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу 3 бағытта жүзеге асады:
1. Бос халықты еңбекпен қамту және көмек көрсету, еңбек
2. Икемді еңбек нарығын білімге ынталандыру, әр түрлі әлеуметтік
3. Жұмыссыздықтан зардап шеккен адамдарды әлеуметтік қорғау.
Еңбек нарығын реттеу еңбекке деген сұраныс пен ұсынысқа әсер
Кәсіподақтар жалақыны өзгерту үшін түрлі маңызды әдістерді пайдаланады. П.
1) кәсіподақтар еңбекті ұсынуды шектей алады. Мысалы, оны эмиграцияға
2) кәсіподақтар шартта көрсетілген жалақы ставкасын көтеруді, тепе-теңдік нүктесінен
3) кәсіподақтар еңбекке сұранысқа.
Қазіргі нарық өзіне мемлекеттің де ықпалын енгізуде. Мемлекеттің заң
Еңбек нарығына мемлекеттік әлеуметтік бағдарламасының (табысы аз отбасыларына көмек,
Еңбек нарығындағы мемлекеттің аралық қызметінің рөлі маңызды. Мемлекет жұмыс
Нарық еңбегін реттеуде еңбек биржасының алатын орны ерекше. Еңбек
Францияда жұмыспен қамтамасыз етумен айналысатын, ол үшін жауап беретін
1. Жұмыс іздегендерге және ақысы келгендерге, мамандық жөнінде кеңес
2. Жұмыспен қамтамасыз ету мақсатында жүргізілетін кәсіпкерлікті аймақтық, сонымен
Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін агенттік кадрларды әзірлеу, кәсіпке
Мемлекеттің еңбек биржаларымен қатар әр түрлі мамандықтар бойынша жұмысшыларды
Алайда, еңбек нарығының жайына еңбек биржалары айтарлықтай ықпал ете
80-жылдардың ортасында еңбек нарықтарын реттеуге елеулі өзгерістер болды. Мұның
Қалыптасқан жағдайдан шығу үшін мынаны ұсынады: Еңбек нарығын реттеуді
Жұмысшылардың еңбекақы төлеудің түрлерін таңдап алуы, әлеуметтік өтемдер, жұмыс
Еңбек нарығына үлкен икемділік, ауқымдылық беру кәсіпкерлердің еңбекті сатып
Еңбек нарығын флексиблендірудің қорытындысы оны реттеумен еңбекшілердің әлеуметтік кепілдіктерін
Нарық жағдайында әлеуметтік қатынастар жүйесін ұйымдастыру және реттеу
Мемлекеттік және аймақтық бағдарламалар бюджеттік қаражаттармен қатар жеке кәсіпорындардың,
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы жастардың кәсіби тұрғыда өзін-өзі анықтау және
ҚОРЫТЫНДЫ
Еңбек нарығы - бұл нарықтың ерекше түрі, оңда жұмыс
Еңбек нарығы - экономика жағдайын көрсетудің айнасы, тұрғындарды жұмыспен
Нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі категориядағы
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды жұмыспен
Диплом жұмысымның тақырыбының мақсатының орындалуына келсем, еңбек нарығында халықты
Зерттеу мақсатына орай келесі міндеттерді орындалуына келсем:
- еңбек нарығы, еңбекке сұраныс пен ұсыныс, жұмыссыздық, халықты
- өңірдегі өмір сүріп отырған халық арасында жұмыссыздық себептері,
жұмыспен қамтылу мәселесі туралы көзқарастарын айқындау мақсатымен социологиялық пікір
- өңірдегі еңбек нарығын реттеу үшін маңызды факторлар анықталды;
- еңбек нарығындағы сұраныс мен ұсынысты талданып, жүзеге асыруға
Халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру жолдары туралы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмысы
1. Зерттеу нәтижелері бойынша анықталғандай, жұмыспен қамтудың мемлекеттік қызметі
2. Еңбек нарығы - нарықтық экономиканың аса күрделi элементтерiнiң
3. Мемлекет, жұмыспен қамту саласында түрлі шешімдер қабылдау және
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы жастардың кәсіби тұрғыда өзін-өзі анықтау және
Осы заңға сәйкес, мемлекет азаматтардың толық, тиімді және еркін
Жапониядағы еңбекті басқарудың мемлекеттік жүйесі көптеген мықты жақтар мен
4. Қазақстанда орын алған өзгерістер қоғамның әлеуметтік құрылымы мен
Мәліметтерге келсек, 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан
2011 жылғы IV тоқсанда 15 және одан жоғары жастағы
2011 жылғы IV тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған,
5. 2004 жылдан бастап 2009 жыл аралығы кезеңі ішінде
Облыс бойынша «Жұмыспен қамту - 2020» бағдарламасына жалпы
Облыс көлемінде еңбек нарығының жағдайына жан-жақты талдау жасалды.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығын зерттеуде аймақтардың
6. Халықты жұмыспен қамту мақсатында, ел экономикасын дамыту және
«Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы аясында алдағы жылдары атқарылатын жұмыстар нақтыланды.
Аймақтық жұмыспен қамту мәселелерін шешуде
7. Біздің пікірімізше, қазіргі қоғамымыздағы белең алып бара жатқан
Осы орайда, біз халықты жұмыспен қамтуды жетілдіру механизмдерін
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу 3 бағытта жүзеге асады:
1. Бос халықты еңбекпен қамту және көмек көрсету, еңбек
2. Икемді еңбек нарығын білімге ынталандыру, әр түрлі әлеуметтік
3. Жұмыссыздықтан зардап шеккен адамдарды әлеуметтік қорғау.
Осыны ескере отырып, мектептегі жұмыс оқушының өзі туралы білімін,
Болашақ мамандық таңдау кезінде мұндай келеңсіз жағдайлардың алдын алу
Азаматтарды кәсіби бағыттау еңбек нарығын реттеу формаларының бірі болып
Ашығын айту керек, бізде мамандық таңдау мен ішкі еңбек
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
А.И. Рофе. «Рынок труда». Москва, 1997. 38-40 беттер
В. Крымова. «Экономикалық теория». Алматы, 2003. 15-20 беттер
Қазақстан Республикасында еңбек нарығының қазіргі жағдайы.// Международная научно-практическая конференция
ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заң 1-тарау. 2001 ж.
Еңбек нарығының қалыптасуының теориялық-әдістемелік негіздері.// Поиск-Ізденіс.- 2012 ,- №2,
Щебанова А.И. Соглашения и коллективные договоры в условиях формирования
Абайдельдинов Т.М., Хамзин А.Ш. Международные источники трудового права. -
Халықты жұмыспен қамтудың қазіргі жағдайы. //«20 жыл: экономикалық өрлеу
Димитрова С.А. Правовые проблемы труда и занятости населения. -
Алматы: Жеты Жаргы, 1997.стр.12
Молодцов М.В., Головина С.Ю. «Трудовое право России» Учебник для
вузов – Москва; «Издательство НОРМА», 2003. стр. 640
11 Бодункова С.А.
закрепленные в законах РФ // Вестник Омского университета. 2002.
111-114.
12 «Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі». 2007 жылы 15 мамырда
қабылданған №251-ІІІ.
13 Халықты жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу. // Қорқыт Ата
Қызылорда мемлекеттік университетінің 75 жылдығына орай жас
ғалымдардың еңбектерінің жинағы. Қызылорда, 2012. 13-14 беттер
14 Мәлімет көзі http\\www.ilg\ipoduct\viewProduct.doProductd=13360 «2010
жылғы балалар еңбегі саласындағы тиімді тәжірибе-Азия» Халықаралық
Еңбек Ұйымы (www.ilg\ipИПЕК-ipec@ilo.org) Copyright@ILO-Женева
2010жыл мамыр.
15 В.Н.Уваров ҚР еңбек құқығы. Оқулық Алматы. КазГЮА, 2000.
16 Трудовое право зарубежных стран – Алматы, 2001.
17 Нурмагамбетов A.M. Рынок труда: правовые проблемы и перспективы.
Алматы, 1998.с. 6-9
18 Еремин Д. Правовые аспекты привлечения иностранных специалистов //
Предприниматель и право. 2000. № 6. С.16-17.
19 С. Мәденов. «Экономиканы мемлекеттік реттеу». Жезқазған, 1998.61 б.
20 Айткалиева А.
миграции: соотношение норм международного
законодательства Казахстана в сфере миграции. -// Фемида № 12
21 «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» 1999 жылы 10 желтоқсанда
қабылданған ҚР-ның Заңы №49-І.
22 Димитрова С.А. Правовые проблемы труда и занятости населения.
Жеты Жаргы, 1997. стр.23
23 С.Ж.Айдарбаев, М.А.Сәрсенбаев: Правовое регулирование внешне-
экономической деятельности. Часть 1. А: «Ғылым», 1995, стр. 63
24 Таранова Ю. Трудовой контракт: издержки законодательного обеспечения. //
Мир закона. С.4-7.
2