Кіріспе.............................................................................................................3-4
( - Тарау Материалдық емес активтердің
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік..........................................5-10
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау..........11-21
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері.......22-24
(( -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу ..................................................................... ........................31-32
Қорытынды........................................................................................................33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ..................................................................34
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің
қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды ,
болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту
қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа
жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету
(- Тарау Материалдық емес активтердің
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші-
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде көптеген
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік бағдарламамен
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау",
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім- делген,бірақ
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате-
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды құру
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары мен қызмет көрсету
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын,
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер.
Патенттер. Патент оны ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, проце-
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан Республикасы
101-шот - Лицензиялық
102-шот -
103-шот -
104-шот -
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің қатарына кіргізу
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып алған
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы құны
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған
емес активтердің бағасы екі
Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық комитеттерінің
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық,
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
Қазіргі кезде ақпараттық жүйелердің дамығаны соншалық, әлемнің кез
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп аталатын
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды Интернет желісі
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім мен
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда аталған
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей Федерациясының
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және авторландырылған
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп аталатын түрі,
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті
Кезекті патент алу үшін патент алуға өтініш алдыңғы
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау жөніндегі
5 Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны
Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны,
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік керсетілмейінше, патент
Патент негізінде арнайы салық режимін қолданатын салық төлеуші
375-бап. Патент негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі
1. Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің
2. Патенттің құны бюджетке мынадай түрде:
жеке табыс салығы - патент құнының 1/2 бөлігі
әлеуметтік салық - Қазақстан Республикасыиың міндетті сақтанды-
ру туралы заңнамалық актісіне сәйкес Мемлекеттік әлеуметтік сақтанды-
ру қорына есептелген әлеуметтік аударымдар сомасын апып тастаганнан
кейінгі патент құнының 1/2 бөлігі мөлшерінде төленуге тиіс.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды қоспағанда,
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып
"Ұйымдастыру шығындары" — деп аталатын материалдық емес активтердің
Материалдық емес активтердің аналитикалық (талдамалық) есебі олардың әр
Шаруашылық субъектісінде материалдық емес активтерді кіріске алғанда 10-"Материалдық
511-шот Үлес қосушылар мен құрылтайшылардан жарғылық
431, 432, 441,
451, 452-шоттар адамдардан сатылып алынғанда.
726- шот Материалдық емес
727-шот Материалдық емес активтер заңды және
жеке тұлғалардан тегін, қайтарымсыз келіп түскенде.
Материалдық емес активтер есептен шығарылғанда олардың баланстық (қалдык)
Егер шаруашылық субъектілері өз меншігіндегі, яғни иелігіндегі материалдық
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері
38 «Материалдық емес активтер» ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады,
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә)белгі-өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте тіркеледі:
субъектінің осы активке тікелей байланысты болашақта күтілетін экономикалық
актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құны
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу
Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт материалды
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі.Форма кіріске алынуға арналған
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
лицензиялық келісімдер - кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе муниципалитет
бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады,
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға
патенттер - занды түрде танылған және тіркелген айрықша
ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар)
гудвилл - субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының
басқадай (авторлық құқықтар - шығарма, әзірлеме жәие т.б.
((- Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
. сатып алулар
Мысалы.Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнға:
102 « Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
671 «Төленетін шоттар» шот кредиті
ә) ҚҚС сомасына:
331 «Өтелетін ҚҚС» шот дебеті;
671 «Төленетін шоттар» шот кредиті (15%)
б) Объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті;
681 «Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар»,635 «әлеу-
меттік салық»,687 «Басқада кредиторлық борыш»
. жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер
1.Жарияланған капитал сомасына:
511 «Төленбеген калитал» шот дебеті;
501 «Жай акциялар» шот кредиті, 502 «Артықшылықты акциялар»,
2. Жарғыда керсетілген, салынған материалдық емес активтердің келісім
101-103 «Материалдық емес активтер» шот дебеті
511 «Төленбеген капитал» шот кредиті
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу - материалдық
Мысалы. 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды,
6 000 000 теңге.
1.Активтің нақты құны сомасы;
687 «Басқадай кредиторлқ берешек» шот дебеті
441 «Ағымдағы шоттағы ақша» шот кредиті
2.Гудвилл сомасына:
105 «Гудвилл»шот дебеті
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті
3.Қосылған кезде:
Барлык активтердің дебеті
687 «Басқадай кредиторлық берешек» шот кредиті
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым
. мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығьндардың нақты
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидия- лары)»
Есепті жыл соңында кірістер жиынтық табысты арттыру
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидиялар)» шот
кредиті.
Есепті жыл соңында кірістер жйынтық табысты арттыру
726 «Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары (субсидиялары)» шот
571 «Жиынтық табыс» шот кредиті;
. айырбас - ұқсас емес активке айырбастау
Тауарлық белгі алынады:
а)келісімшарттық құнға:
106 « Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті
671 « Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті
ә)ҚҚС сомасына:
331 «Өтелетін ҚКС» шот дебеті
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот кредиті
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік құны
841«Материалдық емес активтердің істен шығуы бойынша шығындар» шот
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті
Сатып алушыға шот ұсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына:
301 «Алуға арналған шоттар» шот дебеті
721 «Материалдык емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс»
ә) Келісімшарттық құнының 15% ҚҚС сомасына:
633 «ҚҚС» шот кредиті
Айырма сомасы аударылды:
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті 24000
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:
671 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті
301 «Алуға арналған шоттар» шот кредиті 92 000
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған материалдык
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті
102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот кредиті;
• құру- субъектінің өзі жасаған материалдық емес активтердің
Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық жұмыстар зеріттеулермен
Зерттеулер сатысы — жаңа ғылыми немесе техникалық білім
821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті, 811
681 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар», 635
Әзірлеме сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің
Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында материалдық емес активтерді
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты құрған кезде шығындар
- материалдық емес активті жасауға шығындар болды:
а)өндіріске материалдар босатылады.
901,921 «Материадар» дебеті
201-206,208 «Материалдар» кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
902, 922 «Өндірістік жұмысшышардың еңбегін өтеу» дебеті
681 «Енбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар» кредиті
б) енбекті өтеу жөніндегі аударымдар сомасына
903,923 «Еңбекті өтеу телемінен ақша аударулар» дебеті 635
Орындалған жұмыстың өзіндік кұны есептеліп шығарылады:
900 «Негізгі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс шоттарының
901(921) 902(922) 903(923) кредиті 6000,0;
- материалдық емес бапты мойындап, тану сәтіне дейін
126 «Бітпеген кұрылыс» шот дебеті
900 «Негізгі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс» шоттарының кредиті
- материалдық емес активтерді мойындалатын белгі өлшемдер мен
106 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті
2.2 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортизациясын
Материалдық емес активтер кұнына сәйкес қағидасы бойынша активтің
-занды,реттеуші,келісімді жағдайларын ескеріп, олардың максималды қызмет ету мерзімімен
жаңарту немесе ұзарту жағдайлары келсе, онда оның топшаланған
ету мерзімі өзгеруі мүмкін;
тозу, сұраныс және басқа да экономикалық факторлар оның
-келешектегі бәсекелестіктердің және басқада субъетілердің әрекеті(іс-қимылы) материалдық емес
- материалдық емес активтердін кейбір түрлерінің кызмет ету
Материалдық емес активтердің пайдалы қызмет ету мерзімін субъектінің
Материалдық емес активтерді есептеу үшін әртүрлі әдістер пайдаланылады:
бірқалыпты (түзу сызықты), қалдық кұнын азайтатын және кумулятивтік.
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтер өздерінің пайдаланылуы барысында
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың
111-"Материалдык емес активтердің амортизациясы-лицензиялық келісімдер",
112-"Материалдық емес активтердің амортизациясы-программамен жабдықтау",
113-"Материалдық емес активтердің амортизациясы - патенттер",
114 "Материалдық емес активтердің амортизациясы - ұйымдастыру шығындары",
115"Материалдық емес активтер
116- "Материалдық емес активтер
Ал оларға ай сайын есептелініп отыратын амортизациялық аударым
811- "Тауарларды сату жөніндегі шығындар",
821- "Жалпы және әкімшілік шығындар",
935 немесе 946-"Негізгі кұралдардың тозуы және материалдық емес
Қорытынды
Қорыта келе мен бұл өз еңбегімде материалдық емес
материалдық емес активтер болып – физикалық қасиеті жоқ,
1) анықтауға болады,
2) ұйым бақылайды,және
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайдалар алуды күтеді,
4) материалдық емес актив деп тану критерийілеріне жауап
Материалдық емес актив мынадай жағдайларда актив ретінде танылады
месе ( есепте реттелінеді)
-ұйымның болашақта осы активпен тікелей байланысты экономикалық пайда
- актив құнын сенімді айқындау мүмкін болса.
Сонымен қатар қазіргі таңда елімізде қызмет көрсетіп жатқан
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау»
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит»
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
Қосымша әдебиеттер
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж №
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет -( Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
- 3 -