МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
Еңбекақының экономикалық түсінігі-------------------------------3
I–бөлім. Нарық жағдайында еңбекақының ролі
1.1.Нарық жағдайында еңбекақы мәні, функциялары, элементтері және қағидалары
II-бөлім.ЖШС «АЛМАТЫ ЛИФТ» кәсіпорнында жалақыны ұйымдастырудың анализі
2.1.Кәсіпорын қызметтері мен міндеттері--------------------------------------18
2.2.ЖШС «АЛМАТЫ ЛИФТтің» технико-экономикалық
көрсеткіштері---------------------------------------------------------------------20
2.3.Кәсіпорында жалақыны және еңбекті ұйымдастыру--------------------23
III-бөлім.Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында жалақыны ұйымдастыруды жүзеге асыру
3.1.Жалақыны мемлекеттік реттеу-----------------------------------------------29
3.2.Қазақстанда жалақыға салық салу-------------------------------------------32
Қорытынды.----------------------------------------------------------------38
Қолданылған әдебиеттер көзі--------------------------------------------39
Қосымша
КІРІСПЕ
Еңбекақы кәсіпорында, ұйымда, жеке меншікте және т.б.
Еңбекақы бұл – жұмыскерлерге оның еңбегі үшін
Еңбекақы проблемасы экономикалық және әлеуметтік
Әкімшілік жүйелердің нарықтық экономикаға өтуі өндіріс субъектілері арасында
Біздің елімізде бұл сала бойынша жалақыны жүзеге асыру
Менің курстық жұмысымда еңбекақының мәні, құрылымы, мағынасы
1. Нарық жағдайында еңбекақының ролі
1.1 Нарық жағдайындағы еңбекақының мәні
Еңбекақының мәнін қарастырған кезде оның жалдалмалы
Еңбекақы бұл жалдамалы жұмысшының табыс алу элементі, өзіне
Нарықтық экономика жағдайында еңбекақы көлеміне нарықтық және нарықтық
Нарыққа өткеннен кейін еңбекақыға қатысты жаңа қатынастар пайда
Жалақының негізгі элементі – жалақы мөлшерлемесі. Бірақта ол
Жұмысшы үшін жалақы жоғаррдығыға қосымша айтсақ отбасының жақсы
Жұмыс берушіге өз жұмысшыларына еңбекақы төлеу ол жұмысшы
Еңбекақы деңгейі еңбек нарығындағы жұмыс күшіне сұраныс пен
Жалақының нақты көлемі нарықта, әлеуметтік қатынастарда, өндірісте пайда
Адамның өз еңбегі үшін алатын ақша саны негізінде
Жоғарғы жұмысшы күші шегі ол кейбір елдерде әдет-ғұрыпты
Жалақының мәнін функциялардан айқын көре аламыз. Функция өз
Қайта өндіру
Реттеуші
Ынталандырушы
Өлшеу-қайта бөлу
Ресурстік-орналастыру
Халықтың төлем қабілеті сұранысын құрастыру
Қайта өндіру функциясы өзіне жұмысшылардың және оның
Еңбекақының реттеуші функциясы жалақының минималды деңгейін мелекеттік реттеу
Ынталандырушы функция. Оның мәні жұмысшы жалақысының оның еңбек
Өлшеу-қайта бөлу функциясы. Бұл функция тірі еңбекті жалдамалы
Ресурстік-орналастыру функциясы.Оның мәні еңбек ресурстарын кәсіпорындар, экономика салалары,
Халықтың төлем қабілеті сұранысын құрастыру функциясы. Бұл функцияның
Жоғарыда аталған функцияларды жүзеге асыру үшін келесі қажетті
Еңбек ақы жүйесі мен формаларына қол жетуі және
Өндіріс тиімділігі өсуі бойынша нақты жалақыны көтеру принципі
Еңбек өндірісінің алдын ала шығу өсу
Тек еңбек үшін тең ақы төлеу. Нарықты экономика
Мемлекеттік реттеу қағидасы. Бұл жалақы саясатының негізгі бағыты
Еңбек нарығына әсер ету есебі қағидасы. Еңбек
Дифференциация. Бұл қағида өнімнің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету
1.2. Еңбекақы жүйелері және нысандары
Әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда еңбекақының көп тараған
Жалақының кесімді нысаны қызметтің көлемдік, сандық көрсеткіштерін жақсартуды
Мерзімдік
Сурет2. еңбекақы пішіндері және жүйелер байланысы
Кесімді нысаны мына жағдайларда қолданылады:
Тікелей жұмысшының немесе олардың бригадасының жұмыстарының сандық көрсеткіштерінің
Жұмысшының өндірімін немесе орындалған жұмыстың көлемін арттыру мүмкіншілігі;
Осы учаскеде жұмысшыларды өнім өндірімінің немесе орындалған жұмыстың
Орындалатын жұмыс көлемінің дәлме-дәл есептеу мүмкіншілігі;
Техникалық негізделген еңбек мөлшерін қолдану.
Еңбекақының кесімді нысаны мына төменгі жағдайларда пайдалануды ұсынуға
Кесімді еңбекақы нысаны бойынша жұмысшы табысы мына формуламен
3 = Б
Мұнда: 3
Өнім бірлігіне кесімді баға төменгі формуламен анықталады:
Б =
Мұнда: Тс – уақыт бірлігін (тг/сағ) тарифтік
У - уақыт нормасы(сағ)
Өн- өндіру нормасы (т,кг)
Кесімді еңбекақы нысанында келесі жүйелер шығарылған: тура кесімді,
Тікелей кесімді жүйе жұмысшы табысы мен оның
Бұл жүйе есептеу үшін оңай,бірақ оны көп қолдана
Мұнда кесімді сыйлыақы жүйесі кең тараған. Бұл тарифті
З = З + п
Ал прогрессивті кесімді еңбекақы жүйесі келесідей есептелінеді:
З = р
р - бірлік кесімді баға,V-орнатылған норма немесе план
Бұл жүйені егер тез арада заказ орындау үшін
Жанама кесімді бағалау
З =Р
Мұнда Р - жанама кесімді бағалау
2. Нормаларды орындау коэффициенті
З
Мұнда: З - көмекші жұмысшы жалақысы; К
Еңбекақының кесімді аккордты жүйесін көбіне нақты жұмыс көлемін
Қазіргі уақытта ерекше қызығушылықыты еңбекақының коллективті (бригада) жүйесі
Әдетте әдіс-жұмыс еткен уақытты, квалификациясы бойынша
(тарифті мөлшерлеме)
КТУ-еңбекке қатысу коэффициенті бойынша. Бригада еңбегінің
нәтижесіне әр жұмысшының қосымша сандық бағалау.
Қазіргі кезде көптеген кәсіпорын еңбекақысын тарифті жүйе негізінде
Тарифсіз еңбекақы жүйесі. Мұнда еңбек нәтижесі, өндіріс
К
К -
З -
З -
Квалификациялық негізінде және әр түрлі мамандандырылған коллектив мүшелері
Сыйлыақы жүйесі
Қазақстан республикасының еңбек туралы заңы бойынша жұмыс беруші
Сыйлыақы жүйе – бұл анықталған сандық және сапалық
Сыйлыақы шкаласы – сыйлыақы көрсеткіштерінің орындалу мен размері
Сыйлыақы
Шарты - критерийдің сандық сапалығын анықтайды.бұларсыз
Орта - сыйлыақы
Көрсеткіштер: сыйлыақы жүйенің абсолютті эффектілігі
АЭ = Э-П
Э – қарастырған кезеңде сыйлыақы көрсеткіш деңгей эффекті
өзгеруі; П - әлеуметтік сақтандыру есебімен сый
Еңбекақының мерзімдік нысаны үшін негізгі екі жалақы жүйесі
Қызметкердің еңбекақысының мерзімдік жүйесінде уақыттың бір бөлігінде анықталуы
ЕА = М
Мұнда. М - жұмысшының тиісті разрядының сағаттық
Қызметкердің еңбекақысының мерзімдік сыйлыақы жүйесінде мына формула анықталуы
ЕА =
Мұнда: М - белгіленген көрсеткіштерді тарифтік мөлшерлеуге
1.3.Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастыру
Жалақының функциялары және қағидалары негізінде кәсіпорында еңбекақының ұйымдастырушылық
Жалақыны ұйымдастыру мағынасында оның құрылымы, еңбек саны мен
Тарифтік жүйе - әр түрлі нормалы материалдар тұтастығы.
Жалақының формасы және жүйесі - еңбек саны
Еңбекті нормалау – еңбектің шығыны мен нәтижесін бекіту
Тарифті жүйенің өзінің элементтері болады: тарифтік тор, тарифтік
Тарифтік тор – тарифтік ставка және коэффициент шкаласы.
Тарифтік ставка – уақыт бірлігіне жалақының абсолютті өлщемі
Тарифтік разряд - жұмысшы квалификациясы деңгейі бойынша
Тарифтік коэффициент - осы разряд ставкасы
Кәсіпорында негізіг көрсеткіштері олар – орташа айлық жалақы,
Орташа күндік жалақы барлық жағдайда, бірақ демалыстың және
Егер есептеу периоды толық жұмыс істелінсе онда орташа
Егер есепті период толық жұмыс істелмесе, онда демалысты
2. ЖШС «АЛМАТЫЛИФТ» кәсіпорнының жалақыны ұйымдастыру анализі.
2.1.Кәсіпорының қызметтері мен міндеттері.
ЖШС «Алматылифт»1974 жылы 21 мамырда құрылды. Ол Қазақстан
1994 жылы «алматылифт» акционерленді, ал 1995 жылыакционер құрамына
1990-1995 жылдары экономикалық құлдырауды ескере отырып кәсіпорында еңбекті
АЛМАТЫЛИФТ әкімшілігі және профком арасында ұжымдық келісім-шарт бекітілген,ол
Олар:
негізгі еңбек демалысы 20 күннен төмен болмау керек
жұмысшының арызы бойынша жалақыны сақтамай демалыс беру
кәсіпорында ұзақ жұмыс істеген адамдарға қосымша демалыс
Еңбекті қорғау жақсы жүру үшін кәсіпорында еңбекті қорғау
2.2. ЖШС «АЛМАТЫЛИФТ» қызметінің технико- экономикалық көрсеткіштері.
Бірінші көрсеткіш бойынша әрине өнімді өткізу ол кәсіпорынның
Екінші өнімнің өзіндік құны кәсіпорын жұмысының қалай жүріп
Үшінші көрсеткіш бойынша жалпы табыс 2004 жылы 9541102.4
Төртінші көрсеткіштен көріп отырғанымыздай кезең шығындары өсуде, яғни
Бесінші көрсеткіш мәліметтері негізгі қызмет табыстарының өскенін көрсетеді,
Негізгі емес қызметтен түсетін табыс керісінше кемуде, ол
Тағы да жағымсыз жағдай ол жұмысшыоардың
2.1. кесте ЖШС «АЛМАТЫЛИФТ» қызметінің технико- экономикалық
№ Көрсеткіштер өлшем бірлігі 2004 ж
1 өткізілген өнімнен түскен табыс Мың/тг 265985537,6 325812317,2
2 өткізілген өнім құны Мың/тг 238166996,7 288452673,9 +50285677,2
3 Жалпы табыс Мың/тг 27818540,9 37359643,3 +9541102,4 +34,2
4 Кезең шығындары Мың/тг 13464501,98 21317699,4 +7853197,6 +58,3
5 Негізгі қызметтен табыс Мың/тг 14354039,1 16041943,9
6 Негізгі емес қызметтен табыс Мың/тг 2328020,0 1492122,9
7 Жалақы қоры Мың/тг 66438,4 78701,3 +12262,9 +18,45
8 Таза табыс Мың/тг 10717466,1 10653690,7 -63775,4 -0,59
9 Жұмысшылардың орташа тізім саны адам 463 458
10 Орташа айлық жалақы Тг 21410 24332 +2922
11 Төлем қабілеті 0,19 0,39
12 Қор қайтарымдылығы Тг 1,78 5,18 +3,4 +191,6
13 Қор сыйымдылығы Тг 0,56 0,19 -0,37 -66,0
14 өндіріс тийімділігі % 0,04 0,03 -0,01 -25
15 Актив айналымы
1,03 1,95 +0,92 +89,3
16 Кәсіпорын активінң табысы
0,24 0,22 -0,02 -8,3
17 Жабу коэф.
0,83 0,71 -0,12 -14,4
18 Маневр. Коэф.
0,81 0,83 +0,02 2,46
19 Қаржы. Коэф.
1,26 1,28 +0,02 +1,58
20 Ағымдағы ликв.коэф.
0,83 0,71 -0,12 -14,4
Біздің келесі көрсеткішіміз ол төлем қабілеті. Төлем қабілеті
Кәсіпорын тиімділігін көрсететін көрсеткіш ол қор қайтарымдылығы. Ол
Инвестициялау коэффициенті 0,5 –тен артық болу
Маневрированность коэффициенті бұл капиталдың қай
2.3. Кәсіпорында жалақыны және еңбекті ұйымдастыру.
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастыру коллектівті келісім-шарт бойынша реттеледі. Бұл
«АЛМАТЫЛИФТ» кәсіпорнының 2004-2005 жылғы еңбек туралы есебі арқылы
Төмендегі кестеден көріп отырғанымыз кәсіпорында барлық жұмысшылар саны.
Жалақы қоры бұл- кәсіпорынның жұмысшыларға ақшалай немесе натуралды
Жұмысшылар саны (адам)
кесте
Көрсеткіш Жұмысшылардың жалпы саны
2004 ж
+/-
%
Барлығы кәсіпорындар соның ішінде
-9 -1,92
Барлық деңгейдегі басшылар
Жоғары деңгейдегі мамандар
Орта деңгейдегі мамндар
Ақпарат дайындаумен айналысатын мамандар
Оператор, машинист, слесарь, механиктер
Квалификацияланбаған жұмысшылар 308
Жалақы қоры (мың теңге ондық белгімен)
кесте
Көрсеткіш Жұмысшылардың жалпы саны
+/-
+/-
2004 ж
Барлығы кәсіпорындар с і 66438,4
+12262,9 +18,4
Барлық деңгейдегібасшылар 1562,8
Жоғары деңгейдегі мамандар 6831,2
Орта деңгейдегі мамндар 5835,3
Ақпарат дайындаумен айналысатын мамандар 491,2
Оператор, машинист, слесарь 21067,7
Квалификацияланбаған жұмысшылар 28710,0
Біздің жағдайымызда көріп отырғанымыздай жалақы қоры 2004 жылға
Ал іс-сапарларға келсек, олар төмендеді. егер 2004 жылы
Орташа айлық жалақы (теңге ондық белгімен)
2.4. кесте
Көрсеткіш
Жұмысшылардың жалпы
саны
2004 ж
+/-
%
Барлығы кәсіпорындар соның ішінде
+2678 +22,8
Барлық деңгейдегі басшылар 32558
Жоғары деңгейдегі мамандар 19630
Орта деңгейдегі мамндар 18010
Ақпарат дайындаумен айналысатын мамандар
Оператор, машинист, слесарь, механиктер
Квалификацияланбаған жұмысшылар 11736
Өзіміз көріп отырғанымыздай орташа айлық жалақы 2004 жылға
Жұмысшы күшін ұстауға кеткен шығын құны.
(мың тенге ондық белгімен)
2.6. кесте
Көрсеткіш аты Мың тенге ондық белгімен
2004 ж 2005ж
Жұмысшы күшін ұстауға кеткен жалпы шығын 81714,5 9760,30
Жалақы қоры –барлығы 66438,4 78701,3 +12262,9 +18,4
Оның ішінде ақшалай есептеген жалақы қоры 66438,4 78701,3
Жалақыға қосылмаған шығын және төлем 15276,1 18901,7 +3625,6
Оның ішінде жалақы қорына салынатын төлем (әлеуметтік салық)
Оқу демалысын төлеу 221,8 247,4 +25,6 +11,5
Мәдени,мерекеге денсаулыққа кеткен ақылыр 634,4 1481,3 +846,9 +133,4
Кадрларды қайта дайындауға кеткен шығын 656,2 616,1 -40,1
әлеуметтік пособиелер( екі қабат әйелдерге және ауруларға
Осы кестеден төменгілерді байқаймыз біріншіден –
Ал кадрларды қайта дайындауға кеткен
Жұмысшылардың келуі мен кетуі ( адам )
2.7. кесте
Көрсеткіш аты 2004 ж 2005 ж
Есептік жыл басындағы жұмысшылар тізімдік саны 495 480
Келгендер – барлығы 117 140 +23 +19,6
Соның ішінде есепті жылда ЖОО бітірген мамандар 2
Кеткендер саны- барлығы 132 176 -18 -13,6
Соның ішінде персонал қысқартуымен байланысты 0 0 0
өз еркімен 119 174 +55 +16,2
Басқа да себептер бойынша 13 2 -11 -84,6
Есепті жыл соңындағы жұмысшылардың тізімдік саны 480 444
Бұл кесте арқылы біз жұмысшылар қозғаласын байқаймыз.
Қорыта келгенде осы екі жыл ішінде жұмысшылар саны
3.Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында жалақыны ұйымдастыруды жүзеге асыру жолдары
3.1Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттеу
Қазіргі уақытта еңбекақыны ұйымдастыру мемлекеттік реттеуді қажет
Қазақстанда жұмысшы күшіне төмен бағаның болуынан себепті;
Төмен жалақының төмен деңгейі;
Жалақыны келісім шарт реттеудің тиімді механизмінің жоқ болуы;
Еңбек ақының заңды базасын құрудың толық мәләметтің жоқ
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттудің негізгі бөлігі ол халықаралық
Жұмыс берушілер қызметкерлердің құқығын шектемеу керек. Кәсіпорынның
Қазақстанда мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:
Халықты құқықтыжәне әлеуметтік қорғау;
Өмір сүру минимумы сай келетін жалақының минималды деңгейін
Зейнетақыны,стипендияны, қосымша төлемді есептеу үшін орнатылған есептеу көрсеткіштері;
Кедейлік сызығын анықтау және халыққа әлеуметтік көмек көрсету;
Жекеменшігі түрлі кәсіпорында еңбекақыны құрудың заңды және методологиялық
Жалақыны мемлекеттік реттеу қажеттілігі Қазақстан экономикасында орнын көрсету
3.1 кесте.Экономикалық қызмет бойынша орташа айлық номиналды жалақы.
2004жыл
теге % алд. ж тенге % алд. ж
Жалпы қызмет түрлері бойынша 17303 120,4 21323 117,5
өнеркәсіп 23812 115,3 26280 110,4 27952 109,1
Тау-кен 36625 114,2 40045 109,3 42982 113,7
өңдеуші 19982 112,8 22130 110,8 23369
Электр қуат,газ,су өндіру және қайта бөлу 20026 116,8
Мемлекеттік басқару 14970 127,3 16930 113,1 17374 110,0
Білім беру 9937 116,7 12863 129,4 14510 111,4
Құрылыс 26805 127,5 32453 121,1 32548 110,0
*Қазақстан Республикасының Статистика Агентігінің мәліметтері.
2004 жылы республика бойынша орташа айлық жалақы 20232
Қазіргі уақытта жалақының жоғары мөлшері көбіне өнеркәсіп кешенінде
Қазақстанда еңбекақының негізгі реформалары келесі заңды актілер «Қазақстан
Қазақстанда жүретін бұл реформалар еңбекақы туралы негізінен еңбек
3.2.Қазақстанда жалақыға салық салу
Қазіргі уақытта кәсіпорында жалақының қорын мемлекеттік реттеу ретінде
ҚР жаңа салық кодексіне сәйкес оның мөлшері
Жұмысшылардың зейнетақы қорына төленетін төлемі;
Кәсіби оқу үшін мемлекеттік бюджеттен төлеу;
Екі қабат әйелдерге төленетін әлеуметтік ақы
Іс-сапарға төленетін компенсация
Вахталық жұмыста тұрмыс жайды жалға алуға кеткен
Арнайы киім құны
Дәрігерлік қызмет үшін материалды көмек.
Мүгедектер жұмыс істейтін арнайы ұйымдар да мүгедектер үшін
Кәсіпорындарға әлеуметтік салық туралы салықтық декларация төленеді. Сонымен
Жалдамалы еңбекті қолданбайтын кәсіпкерлер табысы жылына 1 млн.
Қорытынды
Нарықтық жағдайда еңьекақыға деген көзқарас өзгеруде . Мысалы,
Жалпы еңбекақы мәселелері қазіргі біздің елімізде елеулі орын
Жұмысшылардың көбі жалданбалы, бірақ оларға қажеттіліктердің барлығы жасалған.
Олардың экономикасы негізінен технология болғандықтан ең бірінші
Қазақстан нарықтық қатынастарға өту есебінен еңбекақы
Менің ойымша Қазақстан экономикасы жақсару үшін
Қолданылған әдебиеттер көзі:
Еңбек кодексі (жоба) // Егемен Қазақстан 31.07.2004.
Адамчук В.В., Кокин Ю.П. Экономика труда -М:Финстатинформ-1999год.
Қазақстан сандарда – Алматы:ҚР статистика агенттігі.
Кедейлік сызығын анықтау ережесі.// Труд в Казакстане №6
Адамчук В.В., Ромашев О.В., Сорокина М.Е. Экономика
Стат. сборник «труд и занятость населения в Казакстане»
Берешев С. Принципы государственного регулирования заработной платы
Кенжалина Ж.Ш. Оплата труда на промышленых предриятиях.
Тимошенко Л.С. Трудовые отношения Алматы: Экономика 1998 год
Зайцев Н.Л. «Экономика промышленного предприятия»
Демеубаева А.О. «Организация оплаты труда в современных условиях»
Порядок оплаты труда в выходные, праздничные дни и
Прожиточный минимум в системе организации оплаты труда //
З.П: формы и системы оплаты труда // Бухгалтер
Зар.плата в вопросах и ответах // Труд Зар
Бухгалтерский баланс, отчет о хоз. Деятельности, отчет по
3
Еңбекақының пішіндері
Жай мерзімдік