Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Қазақ гуманитарлық заң университеті
Алматы заң академиясы
Құқық қорғау органдары факультеті
Қылмыстық іс жүргізу және криминалистика кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ІСТЕРІ БОЙЫНША ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Орындаған:
КСПО-303 тобының студенті
Байтұрсынов Ғазиз
Ғлыми жетекші:
з.ғ.к., аға оқытушы
Кенжебеков Э.П.
«Қорғауға жіберілді»
Қылмыстық іс жүргізу және
криминалистика кафедрасының
меңгерушісі з.ғ.д., професор АубакировА.Ф.
« »
Алматы 2007ж.
Жоспар
Бет
Кіріспе……………………………………………………………………………...3
І-тарау. Кәмелетке толмағандардың істері бойынша кылмыстық іс жүргізудің жалпы
1.1 .Жасөспірімдер қылмыстылығы, онымен күрес шаралары…………………7
1.2.Кәмелетке толмағандардың психологиялық жас ерекшеліктері және олардың қылмыстық іс
1.3.Кәмелетке толмағандардың істері бойынша анықталуға тиісті мән-жайлар……………………………………………………………………………13
1.4. Кәмелетке толмағандардың құқықтарын қамтамасыз етуші кепілдіктер………………………………………………………………………..18
П-тарау. Кәмелетке толмағандардың істерін сотқа дейінгі жүргізу ерекшеліктері......................................................................................................23
2.1. Кәмелетке толмағандар бойынша қылмыстық іс қозғау............................23
2.2.Алдын ала тергеу.............................................................................................26
Ш-тарау. Кәмелетке толмағандардың істері бойынша сот талқылауы..............................................................................................................39
3.І.Сот талқылауы тәртібінің ерекшеліктері.....................................................39
3.2.Соттың үкім шығару кезінде шешетін мәселелері......................................47
Қорытынды............................................................................................................52
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..............................................................................54
КІРІСПЕ
Қазіргі уақыттағы кәмелетке толмағандардың ісі бойынша қылмыстық сот ісін
Қоғамда әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістердің ірі көлемді және жылдам
1994 жылы Қазақстан Республикасында барлық салалар бойынша 201796 қылмыс
1994 1995 1996 1997 1998
Тіркелген қылмыстардың жалпы саны 201796 183913 183977 165401 137511
Оның ішінде кәмелетке толмағандар жасаған қылмыс 11447 9968 9027
Үлес салмағы % 9,6 8,2 7,0 7,4 7,6
Осы бесжылдықта кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстың азаюына қарамастан, олардың
Жасөспірімдер қылмысымен күрес біздің қоғамдағы қылмыспен күрес міндеттерінің маңызды
Қылмыстың алдын алу, оған жібермеу,ескерту жөніндегі шаралардың одан әрі
1 В. Сиськов. Преступность несовершеннолетних: причины и
Әрине, жасөспірімдер қылмыстылығын жеңуге сот және тергеу органдарының іс-қызметі
Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істерді тергеу және сот талқылауы
Сонымен бірге, кәмелетке толмағандар қылмысы туралы істер бойынша сот
Бұл тұрғыда қылмыстық істерді тергеумен сот талқылауы сапасын одан
Кәмелетке толмағандар ісін жүргізу тәртібі, кәмелетке толмағандардың жас және
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасы кәмелетке толмағандар ісін жүргізудің ерекшелігіне
шараларын қолдану, қылмыс туралы бастапқы материалдарды толық, жан-жақты тексеруден
Жоғарыда көрсетілген жағдайлар кәмелетке толмағандар ісін жүргізуді жүзеге асыруға
І-ТАРАУ. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР ІСТЕРІ БОЙЬШША ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІҢ ЖАЛПЫ
Адам құқықтары мен бостандықтары саласындағы Халықаралық ережелерде кәмелетке толмағандардың
БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 1985 жылғы 29 қарашада кәмелетке толмағандарға
Осы ережелер кәмелетке толмағандар істерін жүргізу тәртібі белгіленген қолданыстағы
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі баптарының нормаларына сәйкес кәмелетке
Бұл өзгешелік мынадай жағдайларда көрінеді:
а) нақты ерекшеліктері кәмелетке
б) бүл ерекшеліктер іс жүргізу мақсаттары мен қағидаларының біртүтас
Осы істер бойынша іс жүргізуді регламенттеу ерекшеліктері іс-әрекеттің өзін,
Осы категориядағы істерді жүргізудің ерекше тәртібі жасалған қылмыстың барлық
1 Гуковская Н.И., Миньковский Г.М.? Долгова А.И. Расследование и
.Жасөспірімдер қылмыстылығы, онымен күрес шаралары
Қазақстан Республикасының демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет ретінде қалыптасуы, әлеуметтік-экономикалық
Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселеге ерекше назар аударылып отыр,
Статистика жөніндегі Мемлекеттік комитет мәліметтеріне сәйкес, Қазақстан Республикасында 1998
Қылмыс пен өзге де құқық бұзушылықтар осы мезгілде мемлекетте
Оңтүстік Қазақстан облысында әртүрлі әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін 1998
Соңғы уақытта кәмелетке толмағандардың ауыр қылмыстар: қасақана кісі өлтіру,
Кісі өлтірудің үлкен пайызын жасөспірімдердің абайсыздықпен кісі өлтіріп алуды
1 Сиськов В., Указ раб.Фемида, №2?99, стр 58.
2 Уткелбаев П. Подростковая преступность. Заң және заман? №5Д9985стр
Сондай-ақ балалардың қараусыздығы да үлкен мәселе тудырып отыр. Жасөспірімдердің
Жағдайды түзеу тек сот, тергеу органдарының жұмысы ғана емес,
Дегенмен, статистика көрсеткеніндей, 1994-1998 жылдары құқық қорғау органдарының, сондай-ақ
Өскелең ұрпақ тәрбиесін жетілдіруге құқықтық ықпал ету, білім беру,
Прокуратураның алдына қойылған міндеттерге орналастыра отырып, құқық қорғау, мемлекеттік
Кәмелетке толмағандар ісін жүргізуді жүзеге асыру кезінде сот және
1 Уткелбаев П. Подростковая преступность. Заң және заман? №5!98.-стр78-80.
2 Сиськов В.? Указ раб.Фемида, №2'99, стр 63.
Бірақ, бұл міндеттерді табысты орындап шығу үшін қылмыстық қудалауды
1.2 Кәмелетке толмағандардың психологиялық жас ерекшеліктері және олардың қылмыстық
Адамның дамуы өте күрделі, ұзақ жүретін процесс болып табылады.
Жеткіншек алды жасының өтпелі жас деп аталу себебі, ол
Ересек жеткіншек алды және жас немесе жасөспірімдік уақыт жас
Осы жастағы жасөспірімдердің мінез-құлқы мен әрекеттері саналы әрі жігерлі
Алайда жасөспірімнің физикалық және адамгершілік жағынан дамуы әлі аяқталған
Рыбальская В. Особенности производства
2 Каневский Л. Расследование преступлений несовершеннолетних.-М.? 1982.-етр 4.
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі.
Жеткіншек алды жасында мінездің психикалық жарақат алу мүмкіндігін арттыратын
а) елгезектік пен сылбырлық арасындағы қайшылық;
б) көңіл-күй өзгерістеріне алып келетін қызбалық пен сылбырлықтың
Импульсивтілік пен көңіл-күй тербелістері жеткіншектердің ойы мен қылықтарына ықпал
Бірқатар психологтар жеткіншек алды жасын ауыр "апаттар" кезеңі деп
Л.И. Божовичтің көрсетуінше, жасөспірімдердің моральдық саласында екі ерекшелік пайда
а) қоғамдық мінез-қүлық
б) салыстырмалы түрде тұрақты және кездейсоқ ықпалдардан тәуелсіз
Жеткіншек алды кезеңіне жоғары эмоциялық қозғыштық қасиеті тән, "ұстамдылық"
Кейбір жасөспірімдерге олардың тұрмыс және тәрбие шарттары белгілейтін дөрекілік,
Осы жаста көп кездесетін мінез-құлық кемшіліктерінің бірі-қырсықтық. Кәмелетке толмаған
1 Крутецкий В. Основы педагогической псхологии. М.Д972.- стр 17.
2 Божович Л.Л. Личность и ее формирование в
Өтірікке түрткі болатын нәрселер көбінесе:
а) жауапкершілік пен жазадан қорқу;
ә) қылмысқа қатысушылар немесе олардың туыстары мен достары тарапынан
б) достықты дұрыс түсінбеушілік және осыған байланысты "сатқын"
в) құрдастарының назарын аудару, таңғалысын тудыру тілегі. Жеткіншек алды
Бұлжас ерекшеліктері бәрінен бұрын 14-15 жастағы жеткіншектерге тән. 16-17
Алайда, психологтардың зерттеулері көрсеткендей, дербестікке ұмтылу үшін отбасында дұрыс
1 Тарарукин С.А. Преступное поведение. - М., 1974.-стр 202
Ата-аналардың бала тәрбиесіне селқос қарауы оның беделді тұлғаны сырттан
Жеткіншек алды кезеңінде "әлсіз" атану қорқынышы басым болады. Бұл
Жеткіншек алды жасының соңына қарай үлкендік сезімі өзіндік сипатқа
Жасөспірімдердің психологиялық жас ерекшеліктері жалпы криминогенді емес. Бірақ олар
Жасөспірімдер дамуының жоғарыда талданған ерекшеліктері іс жүргізу тәртібін реттейтін
1 Каневский Л.Л. Указ.раб., стр 5-9.
1.3. Кәмелетке толмағандардың істері бойынша анықталуға тиісті мән-жайлар
Кәмелетке толмағандар істер бойынша қылмыстық іс жүргізу процестің арнайы
Олар - қылмыстарды тез және толық ашу, кінәліні анықтау,
Іс жүргізу заңы қылмыстық іс бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайларды
1) қылмыстық заңда
2) қылмыстық заңда тыйым салынған іс-әрекет жасаудағы тұлғаның
3) айыпкер жауапкершілігінің дәрежесі мен сипатына әсер ететін
4) айыпкердің жеке тұлғасын сипаттайтын мән-жайлар;
5) қылмыс келтірген зиянның сипаты мен мөлшері;
6) іс-әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын мән-жайлар; және басқа да
Барлық талаптар кәмелетке толмағандар ісі бойынша орындалуға тиіс. Сонымен
Көрсетілген мән-жайлар кәмелетке толмағандар істері бойынша дәлелдеу затын заңнамалық
1) жасөспірімнің жасы (күні, айы, туған жылы);
2) жасөспірімнің өмір сүру және тәрбие шарттары;
3) зияттық, ерік-жігер және психикалық дамуы, мінез, темперамент
4) жасөспірімге үлкен адамдардың
В. Рыбальская есептеуінше1, кәмелетке толмағандар ісі бойынша дәлелдеу затының
а) өмір сүру және тәрбие шарттары;
ә) тікелей айыпкердің жеке тұлғасын сипаттайтын мәліметтер;
б) оны қылмыс жасауға әкелген мән-жайлар.
Дәлелдеу процесінде бұл мән-жайлардың бірінші және үшінші топтары олардың
Тергеу және сотта іс қарау тәжірбиесінде жоғарыдағы барлық мән-жайлар
Сондай-ақ, Г.М Миньковскийдің2 тұжырымдауынша, кәмелетке толмағандар ісі үшін елеулі
В.В Леоненко3 кәмелетке толмағандар істері бойынша дәлелдеу шегінің жалпы
1 Рыбальская В. Указ.раб.,стр 35.
2 Миньковский Г.М. Указ.раб., стр 74
3 Леоненко В.В. Судебное производство по делам
Кәмелетке толмағандар істері бойынша дәлелдеу шегшщ ерекшеліктерін Г.М Миньковский
а) жасөспірімнің жеке тұлғасы және дәл жасы;
ә) оның дамуы, физикалық және жан-дүниесінің саулығы;
б) оның тұлға ретінде қалыптасуының, моральдық бейнесінің, мінез-құлқының шарттары;
в) арандатушылар мен көмектесушілердің болуы немесе болмауы;
г) қылмыстыққа ниет;
д) жасөспірмінің заңды және жеке және мүліктік мүдделерін қорғау
Жоғарыда айтылғандардан шығатын қорытынды бойынша, дәлелдеу затының басты қүрамы
Философтар, әлеуметтанушылар, психологтар ұстанымы бойынша тұлғаның белгілерін тарзылай келе,
демографиялық мәліметтер; адамгершілік-психологиялық қасиеттері; қоғамдық өмірдің әртүрлі саласындағы әлеуметтік
Қылмыскер тұлғасы "қандай да бір дәрежеде оның қылмыс істеуіне
Криминологтар кәмелетке
көрсетеді.
Кәмелетке толмаған қылмыскерлерді
ә) тұлғаның жеке бағыттылығының жалпы тұрақсыздығы салдарынан қылмыс жасау
Кәмелетке толмаған қылмыскердің жеке тұлғасын зерттеу - өте күрделі
Әсіресе, жасөспірімнің ішкі жан-дүниесін, оның әдеттерін, қызығушылығын, қажеттіліктерін зерттеу
1) осындай зерттеу жүргізілуге тиісті шектерді белгілеуге байланысты қиындықтар;
2) алынған ақпараттың әділдігін (объективтілігін) қамтамасыз етуге
байланысты қиындықтар.
1 Миньковский Г.М. Указ.раб., стр 74
Н.И. Гуковскаяның пайымдауынша, жасөспірімнің тұлғасын, оның өмір сүру, тәрбие
Айыпкер түлғасын зерттеудің күрделілігін крсететін екінші жағдай, әдетте түлға
Жасөспірімнің ішкі әлемін айқындау үлкен әдепті, әділдікті талап етеді.
Жасөспірімнің қылмыс істеуге дейінгі мінез-қүлқы оның жағымды жақтарымен бірге
Алайда, кәмелетке толмағандардың істерін жүргізуді жүзеге асыру кезінде қылмыстың
Кәмелетке толмағандар ісін жүргізу үшін елеулі мән-жайларды анықтау негізінде
1 Гуковская Н.И. Деятельность слдеователя и суда по проедупреждению
2 Рыбальская В. Указ.раб., стр 61.
Қылмыстық құқықтағы ессіздік - бұл психиканың ауру жағдайымен немесе
Заңда (ҚР ҚК, 16 бап) екі өлшем бекітілген -
Медициналық өлшем созылмалы жан-дүниесінің дерті, жан-дүниесінің уақытша күйзеліске ұшырауы,
Заңдық өлшемге тұлғаның өз әрекетіне есеп беруге (интеллектуалдық өлшем)
Психикалық жағдай туралы мәселені шешу үшін сот-психиатриялық сараптама тағайындалуы
Адамның есі дұрыс еместігі нақты іоәрекетке қатысты анықталады. Сондықтан
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 489-бабына сәйкес, кәмелетке
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 481-бабына сәйкес, кәмелетке толмаған
Жасөспірімнің дәл жасы құжаттармен расталуы тиіс, куәландырушы құжат болмаған
1 Юридический энциклопедический словарь. Под.ред. Сухарева А.Я-МД987.
2 Юридический энциклопедический словарь. Под.ред. Сухарева А.Я-МД987., стр 242.
3 Уголовное право. Общая часть. Под ред Казаченко
Заң шығарушы, жасқа осыншалық үлкен мән бере отырып, алайда,
Басқаша айтқанда, З.А.Астемировтың атап өткеніндей, адам өз тұлғасының дамуы
Қылмыстық жауапкершілік өз негізіне іс-әрекетінің қоғамға қауіптілігін, оның рұқсат
Ішінара, қылмыс істеу сәтіндегі кәмелетке толмаған айыпкердің жасы туралы
1.4. Кәмелетке толмағандар қүқықтарын қамтамасыз етуші кепілдіктер
Кәмелетке толмағандар істерін жүргізу қылмыстық іс жүргізу құқығы нормаларымен
Сонымен бірге, кәмелетке толмаған құқық бүзушының психологиялық, жас ерекшеліктерін
Бұл нормалардың бірінші кезектегі міндеті - тұлғаның заңды мүдделері
1 Астемиров З.А.
Сондықтан жасөспірімдер үшін олардың құқықтары мен заңды мүдделерінің ерекше
Қылмыстық іс жүргізу теориясында айыпкердің қорғау алуға құқығы заңда
Осылайша, айыпкердің қорғау құқығы оның жеке пайдалана алатын құқықтарының
Айыпкердің зияттық кемелсіздігі, істің нақты жағдайына жас шамасына қарай
Кәмелетке толмаған айыпкерді қорғау жоғары кәсіптік шеберлікті ғана емес,
ҚР ҚІЖК-нің 71- бабының 1-бөлімінің 2-тармағына сәйкес істердің осы
Егер жасөспірім сезікті, айыпкер не олардың заңды өкілі қорғаушымен
Процеске қорғаушының қатысуы - айыпкердің қорғау құқығы қағидасын жүзеге
Қорғау құқығын жүзеге асыру - бұл сот әділдігін табысты
Айыпкерге қорғау құқығын қамтамасыз ету осы жағдайдың ерекше маңыздылығына
Айыпкерге қорғау құқығын қамтамасыз ету - қылмыстық іс бойынша
Рыбальская В. Указ.раб., стр 18-19.
Бұл қылмыстық сот ісін жүргізудегі заңдылықтың маңызды кепілдігі.
Қорғауды шынайы жүзеге асыру - соттық дәлелдемелерді жан-жақты, толық
Айыпкердің қорғау құқығы қол сүқпаушылық, сот ісін жүргізу тәсілі,
Демек, бұған дейіт айтылғандай, кәмелетке толмағандар үшін олардың құқықтары
Айыпкердің кінәсіздік презумпциясы қағидасы - бұл объективті құқықтық ереже,
Айыпкердің кінәсіздік презумпциясы қағидасы сот әділдігінің тура кепілдігі болып
Кінәсіздік презумпциясы қағидасы ҚР Конституциясының 77 бабында берік негіз
Кінәсіздік презумпциясының мәні одан бірнеше маңызды салдарлар келіп шығатынында
1) айыпкердің кінәлылығын істі қарайтын
2) соттың, прокурордың, тергеушінің дәлелдеу міндетін айыпкерге
3) айыпкер өзінің кінәсіздығын дәлелдеуге міндетті емес, егер
4) шешілуі қиын күдіктер айыпкердің пайдасына шешіледі (оларды
5) айыпкердің көрсетпесіне зорлық, қорқыту және заңсыз
1 Перлов И.Д. Право на защиту.- М.: Знание, 1969.
2 Лукашевич В.З. Гарантии
6) дәлелденбеген кінәлылық дәлелденген кінәсыздықпен бірдей;
7) айыптау үкімі шығарылғанға дейін айыпкердің кінәлылығы туралы
Тіпті сот айыптау үкімін жариялағаннан кейін де кінәсіздік презумпциясы
Жоғарыда айтылғандардан айыпкердің қорғау құқығын жүзеге асыру үшін кінәсіздік
Заңмен бекітілген кәмелетке толмағандар істері бойынша қорғаушының қатысу міндеті
Қорғаушы - бұл қылмыстық іс жүргізуде айыпкердің таңдауымен немесе
Қорғаушының процессуалдық жағдайының өкілдің процессуалдық жағдайынан елеулі айырмашылығы бар.
Әрине, егер айыпкердің талаптары қайшылықты және негізсіз болған жағдайда,
1 Перлов И.Д. Указ.раб., стр 23-26.
2 Перлов И.Д. Указ.раб., стр 34.
Кәмелетке толмағандар бойынша қорғаушының қызметі оның заңды өкілмен өзара
Заңды өкіл процесте жасөспірімге жақын адам ретінде шығады, қорғаушы
Қылмыстық сот ісін жүргізуге заңды өкілдің қатысуының ерекшелігі, оның
а) жасөспірімнің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғайтын субъектілер ретінде;
ә) бала тәрбиелеудегі міндеттер мен құқықтардың субъектілері ретінде (бұл
Жасөспірім заңды өкілдері ретінде қатысуға жіберілуі мүмкін адамдар тобы
Заңды өкіл егер де оның іс-әрекеттері жасөспірмнің мүдделеріне нұқсан
Гуковская Н.И, Миньковский, Долгова А.И. Указ.раб., стр 47.
П-ТАРАУ.КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ІСТЕРІН СОТҚА ДЕЙІНГІ ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Алдыңғы тарауда кәмелетке толмағандардың психикалық дамуының негізгі белгілері мен
Осылармен қатар процестің әрбір сатысына жасөспірім туралы істің барлық
Сотқа дейінгі іс жүргізудің барлық мәселерін қарамастан, жалпы іс
2.1. Қылмыстық іс қозғау
Кәмелетке толмағанадар қылмыстарын тергеудің сапасы мен тиімділігі көбіне қылмыстық
а) жасы үлкен арандатушының ықпалымен немесе бүған дейінгі істеген
ә) азаматтардың және кәмелетке толмаған құқық бұзушылар мен басқа
б) жасы үлкен арандатушылар мен ұйымдастырушылардың істелген қылмыс
в) жасөспірімге жағымды тәрбиелік әсер етуді неғұрлым ерте бастау1.
қозғау негіздері мен сылтаулары ретінде кінәсін мойындап келу, азаматтардың
Каневский К. Указ.раб., стр54.
Қылмыстық іс істелген қылмыс фактісі бойынша қозғалады. Бастапқы материалдарда
Кәмелетке толмағандар істері бойынша қылмыстық істі дәл уақытында қозғау
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы істер бойынша материалдар, хабарламаларды алдын
1 Ерешев Е.Е, Патсаев У. Предварительная проверка заявлений и
адамдардан түсініктемелер алу; сондай-ақ жасөспірімнің отбасындағы, оқу орнындағы өмірі
Осындай заңда реттелген алдын ала тексеру нәтижесінде қабылданған қылмыстық
Жасөспірмге қатысты қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы материалдар мен хабарламаларды алдын ала
Қылмыстық жауапкершілік жасына жеткен жасөспірімдерге қатысты қылмыстық іс қозғаудың
1) жасөспірім істеген қылмыстың маңызы шамалы немесе қоғамға қауіпті
2) қылмыс және оны істеген адам фактісі белгілі;
3) жасөспірім оның тұлғалық ерекшеліктерін есепке алғанда қоғамдық әсер
Сондықтан қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулы қабылдау
1 Ерешев Е.Е, Патсаев У. Указ.раб.- стр 44.
2.2. Алдын ала тергеу
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы қылмыстық істерді тергеу педагогика, психология
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы заңнамасында (ҚР ҚІЖК, 480-бап, 2-т)
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы істерді жүргізу тәртібі мына жағдайларда
1) осы түлғаның бірнеше қылмысы, бұл қылмыстардың бір бөлігі
2) айыпкер сот ісін жүргізу уақыты кезінде кәмелетке толса
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 200 бабына сәйкес, алдын
Шұғыл тергеу шаралары орындалғаннан кейін, бірақ қылмыс қозғалған күннен
Істі тергеушіге бергеннен кейін алдын ала анықтау органы сол
Тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібі: ҚІЖК-нің 201 бабаныда бекітілген ережелерге
Криминалистика бастапқы тергеу әрекеттерінің сипатына байланысты қылмыстардың екі тобын
а) оқиға болған жерді қарау жүргізілетін қылмыстар (ұрлық, қарақшылық
ә) қылмыстық іс қозғауға негіз болатын бастапқы материалдарды зерттеу
Жасөспірімдер істеген қылмыстар көбінесе бірінші топқа жатады, соған орай
Қылмыс субъектісінің психофизикалық және жас ерекшеліктері белгілейтін жасөспірімдер қылмысын
Оқиға болған жерді қарау процесінде қылмыс субъектісі туралы және
Мысалы, оқиға болған жердегі өзгерістер көрсететін қылмыстың материалдық зардаптары
а) әдетте 14-15 жасар жеткіншектер қалдыратын, кішігірім мөлшердегі адам
Оқиға болған жерді қарауды бастаған кезде қылмыстық қастандық субъектісі
Оқиға болған жерді қарау барысында жасөспірім сезіктінің жеке бас
1 Каневский К. Указ.раб., стр 56-57.
2 Каневский К. Указ.раб., стр 59.
Кәмелетке толмағандар істері бойынша тінту ұрланған мүлікті, қылмыс құралын,
Тінту кезінде кәмелетке толмаған қүқық бұзушының жеке тұлғасын, оның
Жасөспірімдер істері бойынша алдын ала тергеу жүргізу кезінде қорғаушыны
Егер жасөспірім сезікті, айыпкер не болмаса олардың заңды өкілдері
Қорғаушы (адвокат) өзіне қабылдаған айыпкерді, сезіктіні қорғаудан бас тартуға
Айыпкердің тағылған айыпты теріске шығаруы егер де қорғаушы мұндай
Айыпкерді әшекерлейтін немесе оның жауапкершілігін ауырлататын мән-жайларды қорғаушының анықтауы
Кәмелетке толмаған айыпкер, сезіктінің ата-анасы немесе басқа да заңды
Олар іске қатысуға тергеушінің қаулысымен жасөспірім айыпкерден бірінші рет
Заңды өкіл, егер де оньің іс-әрекеті жасөспірімнің мүдделеріне нұқсан
Тергеуші 16-ға толған жасөспірімдер істері бойынша алдын ала тергеуді
ҚР ҚІЖК-нің 485 бабына сәйкес кәмелетке толмаған айыпкер, сезіктіден
Кәмелетке толмаған сезіктіден жауап алу - мақсатты қызмет, өзара
Жасөсіпірімнен жауап алу өз мазмүны бойынша - бір-бірімен тығыз
1 Григорян Н. Защитник как участник уголовного процесса. Сборник
Жасөспірімдерден дауап алудың күрделі және жан-жақты сипаты алдын ала
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің нормаларына сәйкес жауап алу
ҚР ҚІЖК-нің 216 бабына сәйкес сезіктіден жауап алу ҚР
ҚР ҚІЖК 217 бабындағы талаптарына сәйкес, айыпкерден жауап алуды
Айыпкерден жауап алу ҚР ҚІЖК, 213 бабындағы ережелері бойынша
Жауап алу сүралушының жеке тұлғалық ерекшеліктерін есепке ала отырып
Жауап алу тәуліктің күндізгі уақытында жүргізілуі тиіс және үзіліссіз
1 Сафин Н.Ш. Допрос несовершеннолетнего подозреваемого в советском уголовном
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, жасөспірім-құқық бұзушыға (айыпкерге, сезіктіге) бүлтартпау шаралары
Қылмыстық сот ісін жүргізудегі бұлтартпау шаралары деп заңмен бекітілген
Кәмелетке толмаған сезікті, айыпкерге қатысты бұлтартпау шараларын қолдану туралы
Бақылауға беру ата-ананың (қамқоршының, балалар мекемесі әкімшілігінің) біреуі жасөспірімнің
Бақылауға қабылдау туралы қол қою кезінде ата-ана, қамқоршылар және
Осылайша, көрсетілген бүлтартпау шаралары жасөспірімнің тәрбиесіне қатысты міндеттер жүктелген
1 Михайлов В.А. Меры пресечения в российском уголовном производстве.-М:
Жасөспірімді бақылауға беру оны қадағалауды ғана емес, сонымен бірге
Бақылау, қадағалау және тәрбиелеу (қайта тәрбиелеу), сендіру, осылардың жиынтығы
Ата-ананың және басқа тұлғаның қарауына беру бұл тұлғалар осы
Бірақ, осы бұлтартпау шарасын қолдануға теріс әсер ететін факторлар
1) осы бұлтартпау шарасын тергеуші, прокурор және
2) оны іс жүзінде қолданудың заң талабына сәйкес қиындықтары;
3) бұлтартпау шараларына қарағанда ешқайда шықпау туралы қолхат
4) ата-ананың, қамқоршының және басқа субъектілердің жасөспірімді қарау
5) балалар мекемесіндегі
6) ата-ананың, қамқоршылардың қоғамға
Кәмелетке толмағанға қатысты бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу, сондай-ақ
Қамауға алу бұлтартпау шарасы ретінде тек прокурордың санкциясымен, не
1 Михайлов В.А. Указ.раб., стр 203.
2 Строгович М.С. Курс Советского УПП, т.2.- М: Наука,
3 Уголовный процесс. Под ред. Божьева В.П.-М.: СПАРК, 1997,
Іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу кезінде қамау мерзімі
Бұлтартпау шарасын таңдау туралы дәлелденген қаулы шығарылады, онда жалпы
Егер жасөспірім ересек адамдармен бірге қылмыс жасағаны үшін айыпталатын
Жасөспірімге қатысты іс жүргізуді бөлектеу істің мән-жайларын жан-жақты және
Бұдан шығатыны, істі бөлектеу туралы талап факультативті болып табылады,
ҚР ҚІЖК, 49 бабында көрсетілген ереже жасөспірімді ересек қатысушылардың
Істі бөлектеу туралы мәселені шешуден бұрын тергеуші жасөспірімнің қылмысқа
Ересек айыпталушылар әшекерлеу үшін жасөспірім айғақтарының маңыздылығы дәлелі бойынша
Жасөспірім туралы істі бөлектеу дәлелденген қаулымен ресімделеді, ал оның
ҚР ҚІЖК 273 бабына сәйкес алдын ала тергеу айыптау
1 Рыбальская В. Указ.раб., стр 95.
Іс бойынша барлық тергеу іс-әрекеттері орындалып, ал жинақталған дәлелдемелер
Әдебиетте осы мәселе турасында бұл материалдар заңды өкілге, қорғаушыға
Іс материалдарымен танысқан айыпталушы, оның қорғаушысы, заңды
Егер қолдаухаттар қанағаттандырылса, қосымша тергеу іс-әрекеттерін жүргізгеннен кейін тергеуші
Жасөспірімнің ісі бойынша айыптау қорытындысы ҚР ҚІЖК-нің 278 бабында
Айыптау қорытындысында мыналар көрініс табуы тиіс: а) жасөспірім тұратын
ә) айыпталушының зияттық даму
б) арандатушылар мен
адамдардың болуы туралы болжауды тексерудің нәтижелері;
в) айыпталушының
түсініктеме берген адамның > қас ерекшеліктерін қоса алғандағы нәтижелері;
г) құжаттарға сілтемемен бірге айыпталушының жасы туралы
д) егер айыпталушы бұған дейін тәрбиелеу колониясына
е) тергеліп
1 Миньковский Г.М. Указ.раб., стр 159.
Кәмелетке толмаған айыпталушының заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету үшін
Кәмелетке толмағандар істері бойынша алдын ала тергеу жүргізу кезінде
Іс жүргізу заңына сәйкес прокурор ҚР ҚІЖК-ң 37, 38
Қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу аяқталып, айыптау қорытындысы
Сонымен, ҚР ҚІЖК бойынша, айыпталушыны сотқа беру қылмыстық процесс
Басқа да заңгер-ғалымдар осы пікірде (Пашкевич П.Ф және басқалар).
Сондай-ақ, олардың пікірі бойынша, сотқа беру тұлғаның құқықтарының ғана
Кәмелетке толмағандарды сотқа берудің өзгешелігі жеке тұлғалық қасиеттерді есепке
ҚР ҚІЖК сәйкес, кәмелетке толмағандарды сотқа беру істі дұрыс
Айыптау қорытындысымен түскен іс бойынша, прокурор дәлелденген қаулы арқылы
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі нормалары бойынша сот қылмыстық
Шешім істің сотқа түсу сәтінен бастап 5 тәуліктен кешіктірмей
Сот түскен іс бойынша ең алдымен әрбір сотталушыға қатысты
Істі сотта жүргізуге қабылдау туралы маңызды мәселе істі қосымша
Істе оны сот талқылауында қарауға кедергі келтіретін мән-жайлар бар
Судья (төреші) істі тараптардың бірінің қолдаухаты бойынша мына жағдайларда
1) істе айыпталушы басқа айып тағу үшін негіздердің болуы,
2) істі дүрыс біріктірмеу және бөлектеу;
3) айыптау актісінде көрсетілген айыпты одан да ауыр немесе
тағылған айыптан елеулі өзгешелігібар айыпқа өзгерту қажеттілігі болған кезде.
Іс қосымша тергеу жүргізу үшін прокурор арқылы жіберіледі. Бұл
Сот талқылауын жүзеге асыру үшін қосымша қарау жүргізіліп, барлық
Судья (төреші) алдын ала анықтау немесе алдын ала тергеу
III ТАРАУ. КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ІСТЕРІ БОЙЫНША СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ
3.1. Сот талқылауы тәртібінің ерекшеліктері
Сот талқылауы - құрылымы бойынша күрделі ғана емес, сонымен
Кәмелетке толмағандар қылмыстары туралы істерді сотта қарау айқын түрдегі
Сот мәжілісін дайындау бөлімінің
Сот мәжілісінің дайындық бөлімін дұрыс ұйымдастыру заңдылықты, сондай-ақ сот
Сот мәжілісінің дайындық
Істі сотта қарауға дайындыққа үш қажетті элемент кіреді: барлық
Сот мәжілісінің дайындық бөлімінде сот қылмыс жасауға итермелеген себептер
Голубева Л.М. Указ.раб., стр 163.
осы мәселелерді сот мәжілісінде неғүрлым толық анықтауға шаралар қабылдауы
Кәмелетке толмағандар істері бойынша сот мәжілісіне шақырылған адамдардың
Бұл сотта ескерілмей қалмайды, өйткені істі толық және объективті
Кәмелетке толмағандар істері бойынша процесс сотта сотталушы мен барлық
Сот тергеуінің заңдылығы мен негізділігінің
Аудармашы өз қызметін сот тергеуінің ең басында бастайды, сондықтан
Сот мәжілісінің бас кезінде сот атқаратын принципті маңызды әрекет
Жасөспірімнің жеке басы туралы деректер
Соттың маңызды және жауапты іс-әрекеті сотталушы ол сот талқылауының
Құқықтарды түсіндіру тек нұсқаулық мәнге ие емес, ол сонымен
Сотталушы өз қүқықтары мен міндеттерін білуі тиіс, бүдан оның
Сотталушының құқықтар кешені: тағылған айып бойынша айғақтар беру, оларды
Іс жүргізу әрекеттерін дәл жүзеге асыру, дайындық бөлімінде мәселелерді
Заңда көрсетілмеген сот әрекеттерінің күші болмайды, өйткені олар сот
Жасөспірімнің ісі сотқа түсісімен судья (төреші) ҚР ҚІЖК 299
Кәмелетке толмаған сотталушының ісі ашық не жабық сот мәжілісінде
Егер мән-жайларды зерттеу жасөспірімге теріс ықпал ететін болса, онда
Сот талқылауын жүргізу кезінде сот мәжілісіне жасөспірім сотталушының ата-анасы
Бірақ егер де, заңды өкілдің іс-әрекеті жасөспірім сотталушының мүдделеріне
Тараптарға істі объективті зерттеуге мүмкіндік беруді қамтамасыз етуге
Кәмелетке толмаған сотталушының заңды өкілдерінің қатысуы іске қорғаушының қатысуы
Сот талқылауының ақиқат бекітілетін, дәлелдемелерге баға берілетін, үкім шығару
Кәмелетке толмағандар істері бойынша сот тергеуіне қойылатын басты талап
Кәмелетке толмағандардың істерін қараудың өзгешелігі және де сот әділдігінің
Сот талқылауының
Оны жариялаудың құқықтық салдарлары сот тергеуінің қатаң белгіленген шеңберін,
Айыптың мәні түсінікті болған соң, сот оған сотталушының қатынасын
Кәмелетке толмаған сотталушының айғақтары, егер олар ойдан шығарылмаған болса,
Сотталушылар жеке өздері немесе қорғаушының көмегімен өздерінің айыптау қорытындысының
Жасөспірім үшін іс бойынша түсініктеме беру мүмкіндігі ең алдымен
Тағылған айыпты теріске шығару процессуалдық кепілдіктер қүқықтарының бірі болып
Сот тергеуін тиімді жүргізуді қамтамасыз ету дәлелдемелерді хронологиялық тәртіппен,
Сот таңдап алған зерттеу тәртібі процесс мүшелерінің пікірін есепке
Кәмелетке толмағандар істері бойынша сот тергеуінің тиімді тәртібінің негізгі
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасы соттың сот тергеуінің кез-келген і
Сотталушыдан жауап алу қылмысқа байланысты
Кәмелетке толмаған сотталушының айғақтарына оның жас шамасы ықпал етеді.
Істің мән-жайларын зерттеудің
Кәмелетке толмағандар істеріне қолдану үшін сот-психологиялық сараптама өте маңызды,
Сот-психологиялық сараптама тағайындаудың негіздері мынадай мән-жайлар болып табылады:
1) жасөспірімнің ақыл-ойы дүрыстығына күмән
! Голубева Л.М.Указ.раб., стр 176.
2) жасына байланысты психологиялық белгілерді, сотталушының ақыл-ой дамуының жас
3) қылмысты күшті жан
4) жасөспірімнің ақыл-ой дамуының оның жас шама-сай екендігіне
Сот-психологиялық сараптама тағайындау сотталушының психологиялық мінездемесі, оның ақыл-ой мешеулігі
Аталған сараптаманы тағайындау қажеттілігі әрбір нақты жағдайда анықталатын анықталатын
Сараптама тағайындаудың жалпы негіздері ҚР ҚІЖК баптарында бекітілген. Осы
Сарапшы қорытындысы іс бойынша дәлелдеме болып есептеледі, ол дәлелдеу
Сот тергеуін жүзеге асыра отырып, жауап алуды жалпыдан жекеге
Сот тергеуінің аяқталуы процеске қатысушылардың толықтыру жасау қүқығымен реттелген
Сот тергеуінің сапасы мен тиімділігінің негізгі көрсеткіштері мыналар:
- заңдылықты қамтамасыз ету -қылмыстық іс жүргізу нормаларын қатаң
Голубева Л.М.Указ.раб., стр 198-199.
- сот тергеуінің тәрбгіелік әсері -сотталушыны түзеу және қайта
Маңызды көрсеткіші заңдылық болып саналатын істерді қараудың сапасы қылмыстылық
Сот тергеуінің тәрбиелік әсері сот әділдігінің адамгершілік бастауларын сақтаумен,
Істі тыңдау тағайындалған кезде, сот талқылауы барысында қажет болған
анықтау үшін сот-медициналық сараптама жүргізілгені (мұнда сарапшылар болжаған жас
Сот мәжілісі барысында сотталушының жасы туралы деректермен бірге сот
Соттың кәмелетке толмаған айыпталушыға қорғау құқығының кепілдігін беретін қылмыстық
Сонымен бірге, жасөспірімді қамауға алуға секция беру туралы мәселені
Ересек қатысушылардың болуы және қылмыс жасауға, маскүнемдікке, спирттік ішімдіктерді
Алдын ала тергеу органдары жасөспірімге айып тағу үшін жеткілікті
Жасөспірімге қорғау құқығы кепілдігін беретін қылмыстық іс жүргізу заңнамасы
Сонымен қатар, сотталушы материалдық залал келтірген кезде, сот іске
қатысуға жауапкер ретінде
Егер 14 жастан 18-ге дейінгі жастағы жасөспірімнің зиянды толық
3.2. Соттың үкім шығару кезінде шешетін мәселелері
Үкім - нақты әрекеттерге заңды қолдану актісі ретінде мемлекеттің
Жасөспірімге жаза тағайындай отырып, сот оған үлкен психологиялық, профилактикалық,
Кәмелетке толмағандар істері бойынша үкім шығару үш сатыны қамтиды:
1 Кокурин И.П. Особенности
Сотта зерттелген құжаттардың жиынтығы қылмыс оқиғасының болғаны жөнінде кез-келген
Қылмыс оқиғасы туралы түйіндер (қорытындылар) ақиқат болуы, дұрыс және
Егер сот зерттелген оқиға жауапкершілікке тартылған тұлғаның мінез-құлқында ауытқулар
Егер орын алған оқиға жасөспірімнің қылмыстық әрекеттерінің нәтижесі емес,
Ақтау үкімі егер сотталушыға тағылғанәрекеттер формальды түрде қылмыстық заң
Дәл осы ақтаудың негізгі тыйым салынған әрекет байқаусызда, тиісті
Кінәлылық туралы қорытынды - үкімнің маңызды элементі - еркін
Үкім шығару кезінде жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлардың болуы
Жауаптылықты жеңілдететін өзгеше мән-жай жас шамасындағы даму кемшілігі, жасөспірімнің
Сот жасөсіпірмге бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны оның бағыты
Жасөспірімдерге ерекше жазалау шарасы - өлім жазасы қолданылмайды (ҚР
Егер жасөспірім жоғары қауіптілігі жоқ қылмыс жасаса және оның
Жасөспірім үкім шығару
Жаза мөлшерін анықтаған кезде, сот ҚР ҚІЖК 53 бабы
Мысалы, айыпталушы Мельниковқа қатысты ҚР ҚІЖК, 15 бап, 88
ҚР-ның Қылмыстық кодексі қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатудың негіздерін
Заң әдебиеттерінде айтылғандай, ҚР ҚІЖК 65 бапта қарастырылған қылмыстық
1 Материалы следственной и судебной практики. Толовко Л.В. Новые
3 Келина С.Г. Освобождение от уголовной ответственности как правовое
Сонымен бірге заң әдебиеттерінде жазадан босату мүмкіндігі қазіргі заманғы
Қазақстан Республикасының қолданыстағы қылмыстық заңнамасы қылмыстық жауаптылық пен кәмелетке
ҚР Жоғарғы соты Пленумның 1989 жылы 29 қыркүйектегі "ҚР
Бірақ соттар барлық кезде сотталушы жасөспірімдерге бас бостандығынан айыру
қылмыстық істері бойынша, оларды Ақтөбе облысының аудандық соты 1995
Жасөспірімдерге жаза тағайындау кезінде соттар барлық жағдайда сотталушылардың жауаптылығын
Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылығының алдын алуда елеулі шығын шығуы
1 Головко Л.В. Указ.раб., стр 81.
2Новое уголовное законодательство и проблемы ответственности и наказаниянесовершеннолетних
3 Обзор судебной практики.- "Тураби", № 1, 1996.
криминалдық ситуацияны құрт асқындырған теріс құбылыстар мен процестер үшін
Жасөспірімге жаза тағайындау кезінде соттар заң талаптарын басшылыққа алуы
ҚОРЫТЫНДЫ
Кәмелетке толмағандар өздерінің жас шамасына, зияттық деңгейіне байланысты физикалық,
Қазақстан Республикасының заңнамасына, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі міндеттеріне
Заңмен бекітілген кәмелетке толмағандар істерін жүргізу тәртібі істі дұрыс
Бұл органдардың тәрбиелік-алдын алу жұмысы, ең алдымен, оның
Сот ісін жүргізудің мазмұны бойынша қорғаушылық типіне (репрессивтіліктен айырмашылығы)
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде ұсынылған прогрессивтілік пен
1. Сот әділдігі құралдары арқылы адам мен азаматтың құқықтары
Заң негізсіз қылмыстық қудалаудан сақтайтын процессуалдық кепілдіктер береді. Процеске
қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету шаралары едәуір кеңейтілген.
2. Айыптау, қорғау және істі мәні бойынша қарау
3. Сотқа жаңа статус (мәртебе) беру.
Заңда сот билігінің тәуелсіздігі бекітілген. Соттың іс қарауы құқық
Республика соттары тұрақты түрде сот қызметінің деңгейін көтеріп отырады,
Осылайша, жоғарыда айтылғандардан жасөспірімдер бойынша сот әділдігін жүзеге асыруға
Бірақ сот процесінің тәрбиелік-алдын алу әсері, қылмыстық жазадан құтылмаушылық
А.Ф.Кони айтқандай, - "қылмыстық процесс судьяларды (төрешілерді) тірі адамнен
Бірақ, дегенмен де, жасөспірімдер қылмыстылығымен күрес, оның алдын алу,
1 Берсугурова Л.-"Правовая реформа в Казахстанеи5 № 1, 1999,
2 Дарбаев С. Преступления несовершеннолетних и их ответственность перед
ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нормативті-құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз
2. Минимальные стандартные правила ООН, касающиеся отправления правосудия в
3.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі 1 қаңтар 1998ж.-Алматы:
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 1 қаңтар 1998ж.-Алматы: Жеті
5. Қазақ ССР Азаматтық кодексі 28 желтоқсан 1963.
6.1998-2000 жылдарға арналған ҚР-да кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың
Арнайы әдебиеттер
1. Астемиров З.А.
2. Бегалиев К. Предупреждение безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних. -Алма-Ата:
3. Бегалиев К. Меры борьбы с преступностью несовершеннолетних: правовые
4. Берсугурова Л.
5. Божович Л.Л. Личность и ее формирование в
6. Голубева Л.М. Судебное
7. Григорян Н. Защитник как участник уголовного процесса.
8. Головко Л.В. Новые
9. Гуковская Н.И.
10.Гуковская Н.И., Миньковский Г.М., Долгова А.И. Расследование и судебные
11. Дарбаев С.
12. Ерешев Е.Е, Патсаев У. Предварительная проверка заявлений и
13. Каневский Л. Расследование
14. Келина С.Г. Освобождение от уголовной
15. Крутецкий В.А. Основы педагогической психологии.-М., 1972.
16. Кокурин И.П. Особенности судебного разбирательства по делам о
17. Леоненко В.В. Судебное производство по делам о преступлениях
18. Лукашевич В.З. Гарантии прав обвиняемого в советском уголовном
19. Миньковский Г.М. Особенности
20. Михайлов В.А. Меры
21. Наумов А.В. Российское уголовное право.
22. Перлов И.Д. Право на защиту.- М.: Знание, 1969.
несовершеннолетних-Иркутск, 1972.
24. Саркисянц Г.П. Законный представитель несовершеннолетнего обвиняемого в суде.-Ташкент:Фан,
25. Сафин Н.Ш. Допрос несовершеннолетнего подозреваемого в советском уголовном
26. В.Сиськов.Преступность несовершеннолетних:
27. Строгович М.С. Курс Советского уголовного процесса.Т.2.- М:
Наука, 1970.
28. Сперанский К.К.
29. Тарарукин С.А. Преступное поведение. - М.,
30. Уткелбаев П.Подростковая преступность.-м3акон и время11, №5Д998.
31. Шапинова А.С.Новое уголовное законодательство и
32. Юридический энциклопедический словарь. Под.ред. Сухарева А.Я.-М., 1987.
33. Уголовный процесс. Под ред. Божьева В.П.-М.: СПАРК,
34. Уголовное право. Общая часть. Под ред Казаченко И.Я-
М. Норма, 1998.
35. Обзор судебной практики.- "Тураби", № 1, 1996.
36. Материалы следственной и судебной практики.
7