Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Тарих факультеті
Жалпы тарих кафедрасы
Бітіру жұмысы
Тақырыбы: "Тәуелсіздігін алғаннан кейінгі Орталық Азия мемлекеттерінің әлемдік қауымдастықта
Ғылыми жетекші:
Қорғауға жіберілді "
Хаттама№
Зав. Кафед. доцент
подпись
Жоспар
Кіріспе………………………………………………………………
1 бөлім. Орталық Азия мемлекеттерінің халықаралық
аренадағы ролі………………………………….
1.1. Орталық Азия елдерінің саяси- әлеуметтік дамуы……
1.2. Саяси элитасының қалыптасуы мен бүгінгі жағдайы…
2 бөлім. Орталық Азия мемлекеттерінің экономикалық
даму ерекшеліктері……………………….
2.1. Аймақ елдерінің экономикалық даму бағыттары……
2.2. Сауда- экономикалық байланыстары…………………
3 бөлім. "Орталық Азия елдерінің (Өзбекстан, Қырғызстан,
Түркменстан, Тәжікстан) саяси жағдайы мен халықаралық қатынастардағы
әдістемесі……………
3.1.Модульдік ойын технологиясы және тірек конспектісі
қолданылған сабақ үлгісі………………………………….……...
Қорытынды…………………………………………………..
Қолданылған әдебиеттер тізімі…
Қосымшалар…………………………..
Кіріспе
Орталық Азия елдерінің мәдени, саяси, әлеуметтік және экономикалық даму
Бүгінгі таңдағы жағдай өткен тенденциялардың қайталамасы десек артық айтқан
Өзектілігі. Нарық саласында жаңа пайда болған егеменді ОА мемлекеттері
Әлемдік ынтымақтастық пен жахандану ОА елдерінің даму нышандарын әлемдік
Геосаяси жағдай мен саяси жүйедегі өзгерістерді қылмыстық топтар пайдаланып
Кеңес Одағы кезінде әкімшілік басшылықтар мен маңызды жұмыс орындары,
Мақсаты. Тағы бір алңдатушылық тудырып отырған аймақтық проблемалардың бірі
Міндеті. Сонымен қатар аймақ елдерінің экономикалық даму бағыттары мен
Хронологиялық шеңбері: Тақырыпты зерттеу барысында тәуелсіздігін алғаннан кеінгі яғни,
Тарихнамасы: Аталған тақырып бойынша отандық ғалымдар мен басқандай шетел
Тағы бір белгілі саяси қайраткеріміз Қ.Тоқаевтің Дипломатия Республики Казахстан
ОА елдері бойынша маманданған, арнайы салаға айналдырған отандық ғалымдарымыздың
этничность, безапастность деген еңбегі өте құнды. Себебі, ОА мемлекеттерінің
Осы тақырыпта тағы бір қомақты зерттеулер жүргізген ғалымыдарымыздың бірі
экономики в условиях глоболизации еңбегі, әсіресе экономикалық даму бағыттары
Отандық басқа да, ОА мемлекеттеріне байланысты көптеген ғалымдарымыз М.Лаумулин,
Ал енді, шетел зерттеушілеріне келер болсақ, ішінен, Ресейлік ғалым
Тағы бір ресейлік ғалым М.Малышеваның " Демократизация посоветского вастока
Осы ғалымдардың жерлесі В. Хлюпин " Триугольник геополитического взрыва
Ресейлік ғалымдар Глущенко Ю., Собянин А. бірлесе отырып жазған
Гарвард уневерситетінің Сыртқы саясат пен сараптау орталығының маманы Борис
Екінші бір американдық ғалым Ф. Кранстонның "Out
Дегенмен, әр қайсысының объективті көз қарастарының қаншалықты дұрыстығын нақтылауда
.
1 бөлім . Орталық Азия мемлекеттерінің халықаралық аренадағы ролі.
1.1. Орталық Азия елдерінің саяси - әлеуметтік дамуы.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, әлемде қарулы қақтығыстардан гөрі саяси
Бүкіл 90-шы жылдар бойы Орталық Азия мемлекеттерінің негізіг саяси
КСРО-ның құлауы мен Ресейдің Орталық Азиядан өз еркімен шегінуі
Осы аймақта Ресей ықпалының төмендеуі АҚШ, Батыс Европа мен
XXI ғасырда бүкіл адам баласы дамудың жаңа бір сатысына
КСРО-ның құлауымен Орталық Азияның биосаяси болашағы бұлыңғыр болып тұр.
Осы аймақтың глобальды және геосаяси жағдайы тек ғалымдарды ғана
Азияның посткеңестік республикалары жүйелі дағдарысты бастарынан кешіруде. Осы бір
Ендігі жерде, осы аймақтағы елдерге тоқталатын болсақ, ең бірінші
Қырғыз елінде демократия жоғары екені белгілі, бірақ экономикалық әлсіздікті
Ал, Түркменстанда Нирзовтың жеке билігі қалыптасқан болса, ол сыртқы
Тәжікстан болса азамат соғысын басынан кешіріп отыр, осы аймақтың
Өзбекстан аймақтағы шиеленістің негізгі эпицентріне айналуы әбден мүмкін. Шиеленіс
Қазақстандық саясаткер Сәрсекеевтің айтуынша, аймақтағы туындап отырған проблемелар әлемдік
Батыс елдері Орталық Азияда өз позициясын нығайту үшін, бұрынғы
1990 жылдары американдық саясаткер З. Бжезинскийдің «Ұлы шахмат тақтасы»
Француз саясаткері Э.Шапродтың айтуынша «Шығыс Европа мен Орталық Азияда,
«Қырғи - қабақ соғыстың » аяқталуымен әлемде локальды
Бүгінгі таңда шекаралық проблемаларды бұрынғы КСРО-ның көптеген елдері қатты
1990 жылдарға дейін КСРО мен Қытай арасында Орталық Азия
1996 жылы шілде айында Бішкек пен Пекин арасында шекара
Осы мәселе бойынша Қырғызстанда үлкен толқу болып, 2002 жылы
Шекара мәселесі бойынша Қытай мен Қазақстан арасында 1994 жылы
Қытай мен Тәжікстан арасында да территориялық проблемалар болды. Таулы-Бадохшон
1999 ж. Э.Рахмановтың Қытайға келесі сапарында даулы шекара
2002 жылы 17 сәуірде Қытай Тәжікстан арасында қосымша келісім
Қытай өзінің батысындағы көршілес Орталық Азия елдерімен шекаралық мәселелерін
Мұндай қадамдар Қытаймен туындауы мүмкін проблемалардың алдын алары
Нақтырақ түсіну үшін Орталық Азия аймағының әлемдік саясаттағы
Оған мына факты дәлел: «1993 жылы АҚШ Конгресінің сенаторы
Кавказ бен Орталық Азиядағы Батыстың іс-шараларының басты стратегиялық
Батыстың нақтырақ айтсақ АҚШ-тың келесі мақсаты саясаттандырылған
Батыс елдерінің Орталық Азия мемлекеттерінің ішкі процестеріне араласу үшін
Дж. Буштың Орталық Азия елдеріне қарсы жүргізіп отырған саясатының
АҚШ-тың Орталық Азия аймағына қызығушылығын келесі себептермен келтіруге
аймақтағы мемлекеттер тәуелсіздігін алып, жеке сыртқы саясатын
аймақ – бай энергетикалық және табиғи ресурстарға ие;
уран рудасы мен ядролық технологияларға ие;
Орталық Азия мемлекеттері Құрама Штаттардың маңызды геостратегиялық қарсыластары РФ,
Сонымен, 1992 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін АҚШ-тың қызығушылық
АҚШ-тың Орталық Азияға бағытталған саясатын 2001 жылы 17 қыркүйекте
Орталық Азияда АҚШ-тың табан тіреуіне Ауғанстандағы терроризмге қарсы жүргізілген
Аймақтағы Құрама Штаттың басты қарсыластары Ресей, Қытай және Иран
Аймақта жүргізіліп жатқан АҚШ стратегиясы оңды болса, Ресейдің экономикалық
Зерттеушілердің болжамы бойынша болашақта Қытайдың аймақтағы маңыздылығы артады.
Орталық Азия аймағындағы Қытайдың жүргізіп жатқан стратегиясының басты мақсаты
өзінің батыс шекарасындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету;
өзінің тездетілген экономикалық дамуын қалыптастыру;
тез дамып жатқан елін энергия көзімен қамту;
АҚШ-қа экономикалық, саяси және әскери орнығуына төтеп беру.
Қытайдың осы аймақта АҚШ пен Ресейге қарағанда беделі төменірек.
Әрине, Қытай өзі жалғыз АҚШ-қа қарсы төтеп бере алмайды,
Осы аймақта Түркияның алатын рөлін бағаламауға болмайды. Өйткені, жергілікті
Қытай да өз мүддесін жібергісі келмейді. Өзіндік билігін
Дегенмен де, Түркияның түрік елдерінің бірлігі мақсатында жасалған жоспары
Саясаттанушы С.В.Бирюковтың айтуы бойынша, Ресей үшін Орталық Азия аймағы
Ресей саясаткерлерінің зерттеуінше Орталық Азия :
алдыңғы қатарлы державалар қызығушылықтарының екінші дәрежелі аймағы ;
теңіз коммуникациясына ие болмағандықтан көршілеріне тәуелді ;
мықты экономикалық және әскери потенциалын игермейді. Өткен
Ресейлік саясаткерлер В. Хиюкин мен В.Грозиннің «Қазақстан Республикасы-геосаяси очерктер»
Әрине, Орталық Азиядағы қауіп Ресейге де тигізер қауіп, сондықтан
Орталық Азия аймағы транспорттық коридор ретінде де маңыздылығы жоғары
Мұнай саласындағы жүргізіліп жатқан іс-шаралардың барлығы әлемдік деңгейдегі саяси
Бүгінгі таңдағы тағы бір саяси проблема, Орталық Азия аймағы
Дж.Кричлаудың айтуынша : «Орталық Азия мемлекеттерінің сыртқы саясатын реттеуде
Орталық Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынасы;
Орталық Азия мен ТМД байланыстары;
Азияның басқа шет мемлекеттерімен байланысы;
Орталық Азия және мұсылман әлемі;
Орталық Азияның әлемдік қауымдастықтағы орны.
Осы аймақтағы әрбір мемлекет өзіне ықпал ететін сыртқы жағдайларға
Р.Доннройтердің (Халықаралық стратегиялық зерттеу институты, Лондон) «Жаңа Орталық Азия
Орталық Азиядағы АҚШ-тың саяси әскери араласуы кеше ғана ойға
Бізге, АҚШ пен Ресей, Батыс Европа мен Қытай және
Сонымен, Орталық Азия елдерінің әлемдік қауымдастағы орны :
Атақты саясаттанушы З.Бзежинскийдің айтуы бойынша, Орталық Азия аймағына орнатылған
Жаһандануды көптеген елдер келер ұрпақты жақсы өмірмен қамтамасыз етуде
Ондай проблемаларға мәдени, криминалды көріністер, экология, миграция, халықаралық терроризм,
Біздің алдымызда тұрған басты мақсат жаһанданудың аяусыз қысымына
Тәуелсіз Қазақстан алдында келесі негізгідей проблемалар тұр. Ішкі саяси
тек, шикізат өндіруші және нашар дамыған инфрақұрылым;
либерализация мен мемлекеттік құрылыстағы процестердің әртүрлі бағытта болуы;
мемлекеттің полиэтникалылығы, елде 131 ұлттар тұрады, қазақ пен орыс
ұлттық идеологияны қалыптастырудағы қиындықтар;
қазақ бюрократиясының тәуелсіздік алған кезеңдегі мемлекеттік басқаруда тәжірибелерінің жетіспеуі,мемлекеттен
демократиялық соттың болмауы;
тұрғындар арасында мемлекеттік тілге сұраныстың болмауы мен дұрыс білмеуі;
ішкі рулық немесе діни алауыздықтар мен бөлінушіліктер;
Сыртқы саяси және геосаяси проблемалар:
транспорттық магистральдардың дұрыс дамымағандығы мен теңіз су жолдарының болмауы;
қалыпты сыртқы саяси бағыттардың қалыптаспауы.
Тәуелсіздік алғаннан бастап Қазақстанның сыртқы саясатты жүргізіп келе жатқаны
Білім саласы маңызды орында болуы қажет. Мысалы, бүкіл адамзат
Халықаралық еңбек бөлінісімен тығыз байланыста болған ел ұтады. Елбасымыздың
Орталық Азиялық аймақтың геосаяси факторларының маңыздысы – энергобайлықтары. Кеңестер
Жаңа нарық жүйесінде бұрынғы сауда өндіріс жүйесі негізгі қызметін
Орыс авторлары В.Ангелов пен Н.Турконың «Энергетика геосаясат»деген мақалаларында бүкіл
Орталық Азиядағы американың геостратегиялық және саяси бағытын анықтауға
КСРО-ның құрауымен Батыс елдерінде кәсіби геосаясатта, әсіресе Кеңестер Одағының
Мұндай мамандар қатарына идеология тарату, барлау жұмыстары, үкімет жанындағы
Батыс елдерінің қатты көңіл бөлгені- Қазақстандағы ядролық қару мәселесі,
1991 жылы Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздіктеріне қол жеткізуімен-
Осындай модельдің енгізілуі аймақ елдерінің көбінде жергілікті капитализм жүйесін
22 шілде 2003 жылы Тәжікстан конституциясына өзгертулер енгізу туралы
Дегенмен, осындай жағдайға Батыс елдері алаңдаушылық білдіруде. Соған байланысты
Қырғызстанды алатын болса – батыстың өлшем бойынша демократияландыруы жоғары
Қоғамда (тұрғындардың 3 %) мен кедейлер (97 %) арасындағы
Ұлттық дәстүр мен ішкі құндылықтардың ескерілмей батыс моделінің енгізілуі
Келесі қиыншылықтары, ол Қырғызстанның Батыстың қаржыға тәуелді болып қалуы,
АҚШ посткеңестік кеңістікте, әсіресе Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказда
Мұнда, саяси элита мен халықты жақындастыра отырып зайырлы-азаматтық қоғам
1.2. Саяси элитасының қалыптасуы мен бүгінгі жағдайы.
Әрбір ел тәуелсіздігін алғаннан кейін Ұлттық буржуазиясын және саяси
Бұндай сенімді қалыптастыруда көптеген жүз жылдар қажет. Қай кезеңде
Элита – саясатта, идеологияда, мәдениетте, шаруашылықта басты ерекше жағдайға
Тағы бір сөздікте (фр. elite – сұрыпталған, таңдалған) -
XVIII ғ. бастап саясаттану мен әлеуметтануда білімі, байлығы, беделі,
Тарихи жағынан алғанда адамдарды ел билеуші таңдаулыларға және олардың
Гаэтано Моска (1854-1941) элита теориясын «саяси ғылым негіздері»
«Элита» терминін ғылыми айналымға енгізген Вальфредо Парето (1848-1923) «Жалпыға
Сонда қоғамда саяси элитаны тудыратын факторлар қандай ? Оларға
қоғамға арнайы білімі, тәжірибесі, қабілеті бар кәсіби басқарушылар керек;
адамдардың психологиялық (туа біткен) және әлеуметтік ( оқу, тәрбие
қоғамда басқарушы еңбек жоғары бағаланады және ынталандырылады;
бұқара халықтың саяси енжарлығы, селқостығы . (1)
Саяси элита стратегиялық мақсатты айқындайды, мемлекеттің ішкі және сыртқы
Сонымен, саяси элита деп қазына- байлықты, қаржы-қаражатты бөлуге байланысты
Орталық Азия елдері өзіне тән қасиеттерімен ерекшеленеді, сонысымен қызық.
Элитаның ең басты қасиеті- сиректік,
Ұлттық рухтың тірегі, қайнар көзі және күш қуаты -
Отарлық езгіден ел есін жиып, отарлық кептегі қысылтаяң ахуалына
Қазақ халқының, тек қазақ емес Орталық Азия елдерінің барлығының,
Бүгінгі күні тәуелсіз Орталық Азия елдерінің өз элитасы
Бүгін Орталық Азия басқа елдеріне қарағанда Қазақстанда сауатты бәсекелестік
Орталық Азия елдері өзіне тән қасиеттерімен ерекшеленеді, сонысымен қызық.
Орталық Азия халқының көп бөлігі исламның өкілдеріміз (дінінің, мәдениетінің,
Олар бүгінгі таңда бір-бірімен қарама-қайшылықтарға, кикілжіңдерге килігіп жатады,
Қалыптасқан жағдайдың сыртқы көрінісіне тоқталатын болсақ, бірегейлілік жоқ :
Мұндай кемшіліктің бәрін халықтан көруге болмайды, оны реттеуде мемлекеттік
Саяси элита интеллектуалды және экономикалық элитамен ынтымақтасуы қажет, бұл
Элитаның қалыптасуы бұл тек ағартушылық жұмыс немесе
Элитаны қалыптастыратын мемлекеттік емес ұйымдар, одан әрі дамуына мемлекеттік
Тәжікстан – экономикалық дамуы өте төмен, демографиялық өсу экономиканың
Қырғызстанның жағдайы да мәз емес, либералды бағыт ұстануда, бірақ
Түркменстан – мұнай мен газға өте бай, коммуналды қызмет
Өзбекстанның жағдайы жоғарыдағыларға қарағанда біршама қалыпты, аймақтағы лидерлік позицияларды
Тіл көзден сақтасын дей отырып аймақта тіпті, ТМД бойынша
Қорытындылай келе , адамзат тек бір бағытта немесе бір
Бүгінгі элиталар халықтан алыстау және өздерінің міндеттерін атқара алмауда,
Бүгінгі таңдағы Орталық Азия елдерінің саяси элитасының жағдайы қандай,
70 жыл бойына Кеңес Одағының бұғауында болған жоспарлы жүйемен
Кейінгі 14 жыл көлемінде Орталық Азия саяси элитасының бастамалары
2 бөлім Орталық Азия мемлекеттерінің экномикалық даму ерекшеліктері
2.1 Аймақ елдерінің экономикалық даму бағыттары
Бүгінгі таңда әлемдік экономикалық жағдай бірқалыпты деу өте қиын.
Аталған тақырып мемлекетіміздің ертеңі үшін бүгінгі таңда өзекті мәселелердің
Жас тарихшы ретінде аймақтағы даму ерекшеліктерін зерттей отырып, еліміздің
Бүкіл 1990 –шы жылдар бойы Орталық Азия мемлекеттерінің негізгі
Экономикалық жүйелерді қоғам мен экономикалық объективті нәтижесі ретінде пайда
Орталық Азия елдерінде кейінгі онжылдықта қоғамды трансформациялау мен ұлттық
Бүгінгі таңда аймақ елдері жоғарыда атап өткендей ішкі ресурстар
Бұл мүмкіндіктерді қалыптастыру үшін сыртқы экономикалық байланыстарды ынталандыру қажет.
Дегенменде ақырғы кезде аймақ елдері арасында саяси, мәдени, діни,
Бүгінгі таңда әлемдік шаруашылықта арнайы салалар бойынша мемлекет немесе
Оннан астам жыл бұрын Орталық Азияның бес мемлекеті жоспарлы
Қырғызстан мен Өзбекстанның даму тәжірибелерін салыстыру қызығушылық тудырады.
Өйткені, екі ел реформалаудың екі түрін таңдаған еді. Қырғызстан
Осы тәуелсіз екі елдің алғашқы даму декадасында жан басына
Тәуелсіздігін алғанға дейінгі екі онжылдықта Қырғызстан Өзбекстанға қарағанда даму
2002 жылы Өзбекстан 1990 жылмен салыстырғанда ЖІӨ 6 %
Бұған не себеп болды ? Алғашқы кездері екі елдің
Қырғызстандағы өндіріс динамикасына кері әсерін тигізген миграция. Елден 1989-1996
Дегенменде, Қырғызстандағы дағдарыстың басты себебі макроэкономикалық саясаттың дұрыс жүрмеуі.
Қырғызстандағы даму деңгейінің қалпына келуі энергокөтермелерге салыстырмалы түрде арзан
Қырғызстанға сырттан келетін инвестицияның пайдасы ақталмады. Өйткені, елде қазба
Сонымен, Қырғызстан өз өнімін әлемдік нарыққа өткізе алмауы мен
Сыртқы қарыз проблемасы Өзбекстанда да қалыптасып отыр. Бұл жағдай
Қырғызстанда тұтынушының минималды тұтынушы бюджеті 1997 жылы 40 доллардан
Қырғызстан кейбір латынамерикалық елдер мен біршама дамушы африка елдері
Қырғызстан 1997 жылға қарай елдегі өнеркәсіптерін, тіпті қажетті монополиялардың
Әр ел өз даму жолдарын таңдады. Қырғызстан – ХВҚ
Жалпы, елдің экономикалық даму деңгейімен динамикасы экономикалық саясаттың жүргізу
Грузия секілді Қырғызстанда сыртқы қарыздар деңгейі мен сыртқы
Өзбекстанды да сыртқы инвестиция айналып өтуде, әлемдік нарыққа өз
Жағдайы біршама қалыпты, даму деңгейі жоғары Қазақстан мен Түркменстан.
Түркменстанның басқа экономикалық салаларының (қызмет көрсету, банк жүйесі т.б.)
Қазақстан болса сыртқы инвестицияның негізгі орталығына айналды. Басында инвестиция
Қорытындылайтын болсақ, аймақ елдерінің посткеңестік экономикалық дамуында институционалдық ортаның
2.2 Сауда-экономикалық байланыстары.
Зерттеу барысында Орталық Азия мемлекетерінің посткеңестік кеңістегі экономиканы зерттей
біртекті билеу тәртіп режимі;
экономикалық қарапайымдылық;
өнеркәсіп құрылымының жеркілікті реттелмеуі;
өнеркәсіп саласына отандық инвестицияны тарту қабілеттілігінің төмендігі;
шетел инвестициясын тарту мүмкіндігінің әлсіздігі;
төлем балансының төмендеуі;
сыртқы қарыздың өсуі;
аграрлы секторды реформалаудың салғыртығы;
ауыл шаруашылығына тек пайда көзі ретінде қарау, яғни қайтымсыздық;
импортты ішкі өніммен алмастыруда шектен тыс әуестену, бұл көп
1990-шы жылдары тәуелсіз Орталық Азия елдері дағдарысты кезеңді бастарынан
Осындай жалпы экономикалық дағдарыс ОрталықАзия елдеріндегі демографиялық өсумен тығыз
Экономикалық құлдырау кезінде болған демографиялық өсу ауыл шаруашылығында және
Экономикалық дағдарыс көлеңкелі экономиканың дамуына жағдай жасай отырып әлеуметтік
Көлеңкелі экономика аталған елдердегі ЖҰӨ-нің 40%-ын құрап отыр,
Экономикалық дағдарыс әлеуметтік проблемаларды ушықтыра түсті. 1990 жылдардың аяғына
Сонымен аймақтағы өзіндік даму ерекшеліктері мыналар: экономикалық құлдырау, өмір
Тағы бір кейінгі кезде үрей туғызып отырған проблемалардың бірі
Дегенмен, ақырғы жылдары Орталық Азия елдерінде экономикалық өсу үрдісі
Кешегі 90-жылдардағы дағдарысты ұмытпауымыз керек. Орталық Азияның 5 мемлекеті
Осы елдердің экономикалық дамуындағы мүмкіндіктерді қазба байлықтары мен шикізат
Кейінгі жылдары мұнай мен газға деген бағаның өсуі Түркменстан
Қазақстан болса әлемдік қауымдастық тарапынан біршама сенімділікке ие болып
Жоғарыдағы екі ел әлемдік мұнай бағасына тәуелді болып
Өзбекстан шикізат өнімдерін экспорттау мүмкіндігінің аздығы, экономикалық дамуда мемлекеттік
Өзбекстаннан гөрі Қырғызстан барлығын либерализациялайды, көптеген экономикалық ұйымдарға кірген
Кейінгі жылдары жоғарғы темпті экономикалық өсуді Тәжікстаннан байқауға болады.
Жалпы алғанда жан басына шаққандағы ЖҰӨ көрсеткіші бойынша Орталық
Осы елдердің экономикалық жағдайының тұрақты дамуы үшін жеңіл өнеркәсіп
Посткеңестік елдердің біреуінде де билік пен жеке меншік бөлініп
Қырғызстан мен Тәжікстан үшін экономикалық тәуелділікке түсіп егемендігінен
Орталық Азия елдерінің тәуелсіздігін алғаннан кейін экономикалық дамудағы
Бұдан шығудағы басты жол интеграциялық тығыз қарым-қатынас орнату. Бүгінгі
Тағы бір мәселе, экономикалық байланыс пен қолдау табу үшін
Интеграция бүгінгі күні адамзат баласының басты қарым-қатынас негізі болып
Экономиканың жаһандануын қолдаушылар, экономикалық жүйенің ынтымақтасуы халықаралық сауданың бірігуіне,
Әрине, Қазақстан әлемдік экономикалық ынтымақтастық қалыптасуынан шеткері қалмайды. Қазақстан
Экономикалық және заңды жақтарынан сай келетін елдер көп болып
XX ғасыр – технологиялық даму ғасыры, дегенмен жүз жыл
Экономика министрлігі мәліметі бойынша өмір сүру деңгейінен төмен жалақы
Жұмыссыздық 2000 жылы 12,8%-дан, 2003жылы 9,1%-ға түскен.Мұның бәрі денсаулық,
Орталық Азия елдері дамудың көптеген процесстерімен байланыста, ол әрине
Дамыған елдер әлемдік экономикада ондаған жылдар ынтымақтастық стратегияларын қалыптастырды,
Жалпы алғанда жаһандану бір жағынан ұлттық экономикаға сынақ әкелсе,
Әлемдік қауымдастықтың көптеген елдері, әсіресе дамушы елдер (ТМД елдері
Жағымды жақтары – халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу, үзіліссіз инновациялық
Жағымсыз жақтары – біріншіден, «ішкіәлсіз қаржы секторы мен сенімсіз
Бүгінгі күні анық болғандай жаһандануға Орталық Азия елдерінің дұрыс
Әрине, Орталық Азия елдері ең біріншіден ынтымақтастық түрін анықтаулары
Аймақ мемлекеттері арасындағы ынтымақтастықтың потенциалын бағалай отырып келесі маңыздыларын
Орталық Азия елдері құқықтық институционалдық ынтымақтастықты қалыптастыруда. 1998 ж.
Осы процестің дамуында тағы бір жағымды әсер етуші факторы,
Орталық Азия елдері алдында инвестициялық проектілерді құра отырып ынтымақтастықты
Өмір бұл мемлекеттер алдында жаңа ғаламдық мәселелер қалып
Жаһанданудың нәтижесінде Әлем ашық және бір-біріне тәуелді, жоғары дамыған,
Жаһандың бәсекелестік арнасында бүгінгі таңда Орталық Азия елдері әртүрлі
Субьективті факторларында ұмытпауымыз қажет. Өзбекстан мен Түркменстанда дұрыс нарықтық
Осылайша, жаһандану процестеріне ену барысында Орталық Азия елдерін қиынж
Аймақтағы барлық елдердің міндеттері ьолып нарықтық реформалар жүргізу мен
Жалпы алғанда әлемдік экономикағм бүгін- бұл әлемдік нарықтық экономика.
Одан кейінгі міндет – сатылы саяси реформалар жүргізу. Әлемдік
Және де аймақ елдеріне жүйелі экономикалық өзгерістер енгізу қажет.
Келесі аспекті аймақтық байланыстарға байланысты. Бұл Қазақстан президерті Н.Ә.
Жаһандану процестеріндегі Орталық Азия.
Бүгін Қазақстан Орталық Азияда маңызды орын алады. Өйткені бір
Біздің мемлекет өзінің экономикалық дамуына келетін қиыншылықтарға қарамастан көршілес
Бұлар аймақтың қауіпсіз, тұрақтылығы үшін жасалған стратегиялық жоспар болып
Аймақтағы экономикалық байланыстардың төмендегі салалар бойынша дамиды:
аймақтың табағи ресурсарды қолдану, соның ішінде энергетика мен су
сауданың дамуы;
көлік коммуникациясы бойынша;
өндірістік корпопрациялар мен бірлескен өнеркәсіп тармақтарын дамыту бойынша.
Орталық Азиядағы экономикалық ынтымақтастықтың одан әрі сатылы дамуы мүмкін:
Сонымен қоса, бұл елдер арасында ынтымақтастық ЕврЛзЭс немесе
Әртүрлі факторлардың арқасында бүгінгі күнде Орталық Азия елдері жаһандық
Осы ретте Қазақстан Орталық Азиядағы өте маңызды тұрақтандырушы рөлді
Орталық Азия мен Қытай арасындағы Сауда-экономикалық одақтастық.
Ақырғы жылдары Қытайдың Орталық Азия елдеріне бағытталған сыртқы экономикалық
Аймақ елдерімен, әсіресе Қазақстан мен екіжақты келісімдер жасалынды және
Қазақстанның Қытаймен сауда қатынастарының тұрақты дамуына әсер етуші факторлар:
екі ел арасындағы тұрақты экономикалық даму;
белсенді нарықтық реформалар жүргізумен.
2002 ж. екі ел арасындағы сауда қатынасы рекордтық деңгейге
3 бөлім. Жақын шетелдердің (Өзбекстан, Қырғыстан, Түркменстан, Тәжікстан) саяси
3.1 Модульдік ойын технологиясы және тірек конспектісі қолданылған сабақ
Сабақ – мектепте оқушыларға білім және тәрбие берудің негізгі
Қазіргі білім беру саласына мемлекеттік білім стандартының енгізілуіне
Тарих пәнін оқытудың басты міндеті – жас ұрпақты адамзаттың
Осы міндетті орындаудың бір жолы – оқушыларды топқа бөліп
Менің алып отырған тақырыбым бойынша арнайы сағат саны берілмеген.
Сабақтағы негізгі мақсат – Қазақстан мен Орталық Азия елдерінің
I – ТОП - әлеуметтанушылар (социологтар). Олардың тапсырмасы: тәуелсіз
Тарихи шаруашылық аймақтың орнауы, ондағы түпті халықының маңыздылығы.
Оқушылар қарым-қатынастардың нығаюына 200 жылдық бодандақты бірге бастарынан кешіруімен
Қазақ халқы мен көршілес халықтар арасындағы достық қарым-қатынастардың
Бұл мәселені оқушылар тарихи процестердегі қарым-қатынастарға тоқтала кетіп, бүгінгі
Әлеуметтік дамудағы қайшылықтар. Әрине, қайшылықсыз қоғам дамымайтыны баршаға мәлім.
Қазақ, қырғыз, өзбек, тәжік, түркмен халықтары бір түрік балалары
Сонау ертеден қалыптасып келген туыстық, достық қарым-қатынастардың бүгінде өз
Наркотрофик жолына айнала бастауы, экономикалық құлдыраулар ұлттық қақығыстарға дейін
Қазақ елінің тәуелсіз мемлекет болуы жолында құрбан болған ата-баба
II – ТОП – саясаткерлер.
Тапсырма: Орталық Азия елдеріндегі саяси дамуында Қазақстанның алатын орнына
1991ж. 21 желтоқсанда Алматыды КСРО-ның ыдырауы ТМД-ның құрылуымен бұрынғы
Бұндағы Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың ұстанып отырған саясатының ерекше мәні бар.
Адамдық борышың халқына еңбек қыл,
Ар жолдан айнымай ар сақта оны біл.
Талаптан да білім мен өнер үйрен,
Білімсіз, өнерсіз болады ақын тұл.
Елдің тыныштығы,жердің тыныштығы, маман иелері мен салт-дәстүрлер, ерен
III ТОП - Экономистер.
Тапсырма: Экономикалық даму.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өту барысындағы белдеулер.
Қазақстанның жақын шет елдермен сауда қатынастарының дамуы.
Жаңа экономикалық салалардың даму барысы.
Банк жүйесі , қызмет көрсету салалары, сауда байланыстары, әлемдік
IV- ТОП – мәмілегерлер.(дипломаттар)
Қайшылық көздерін жою.
Экономикалық қатынастарды дамыту.
Еркін ынтымақтастық аймағын құру.
Әрбір ел өз ішкі саяси-экономикалық, әлеуметтік жағдайды тұрақтандыру мақсатында
Қорытындылау.
Мұғалім оқушылардың жауаптарын тұжырымдай келіп, Оларға Орталық Азия елдерінің
Плакатқа жазылған: «Мәңгілік мұрат: Еркіндік.Азаттық.Тәуелсіздік» деген ұранды және Ш.Уәлихановтың
Оқушыларға баға қою өлшемін төменгідей талаптарға негіздеймін:
Оқушының сөзінің дәлдігі, жүйелілігі.
Әдептілігі.
Жеке тұлғаларға, тарихи оқиғаларға, құбылыстарға пікір мен көзқарасы, тұжырым,
Өз бетінше ізденіп, зерттеп, оны шығармашылықпен ортаға сала білудегі
Бұл сабақты өткізудегі басты мақсатым-еліміздің тәуелсіздігінің кепілдігі, халқымыздың ерен
Анықтамалық сөздік.
Орталық Азия – Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан мемлекеттері
Геосаясат – мемлекеттің территориялық орны мен формасының, оның саясаты
Геостратегиялық құрылым – мемлекеттің әскери-саяси күшінің әлемдік бірлестік масштабында
Мораторий – жеке инициатива бойынша, яғни халықаралық дағдаластық нәтижесінде
Ядросыз аймақ – ядролық қаруды сынақтан өткізуден, өндіруден, орналасудан,
Экспансия – экономикалық тәсілмен (капитал шығару арқылы) немесе экономикалан
«Утечка умов» - ғылыми білімді кадрлардың елден кетіп, дамыған
Діни догматизм- тек бір вакуум ішінде қалғандай, шектеліп қалуы,
БҰҰ – 1945 жылы 25 сәуір- 26 маусым аралығында
ЕЭС – 12 Батыс Еуропа мемлекетінің ынтымақтастық тобы. 1957
Интеграция – нәтижеге немесе мақсатқа жету жолында ұйымдардың ,
Жаһандану – Батыста негізі қаланғаг әлемді бір жүйеге, стандартқа
Қорытынды
Қорыта келе тәуелсіздігін алғаннан кейін Орталық Азия елдерінің әр
Даму бағыттарында, саяси идеология жүргізуде және қазба байлықтары мен
КСРО-ның құлауымен Орталық Азияның геосаяси болашағы бұлыңғыр болып тұр.
Қалай дегенмен де Орталық Азияға сырттан күштің мол болып
АҚШ- тың Орталық Азия елдеріне қарсы жүргізіп отырған
Қытайдың Орталық Азия аймақтағы маңыздылығы артады. Әрине, бүгінгі жағдайды
Орталық Азия елдерінде кейінгі онжылдықта қоғамды трансформациялау мен ұлттық
Аймақ елдерінің посткеңестік экономикалық дамуында институционалдық ортаның кері әсері
Бүгінгі күні Орталық Азия елдерінің дұрыс жауабы- бұл аймақтық
Әртүрлі факторлардың арқасында бүгінгі күнде Орталық Азия елдері жаһандық
Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жағдайын зерттей, зерделей
Мәдени байланыс. Бұған тоқталған себебім, аймақтық мәдени байланыс өте
Жоғарғы оқу орындары арасындағы байланыстардың реттелуіне Ел басымыздың 2005
Аймақтық интеграция. Барлық қиындықтар мен жетістіктердің түп негізі экономикалық
Аймақтың лидерлікті бірлесе қолдау. Мұндағы айтарым,
Мектепете оқыту. Оқушылардың алыс шет елдердегі жағдайлардан
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Негізгі әдебиеттер:
Назарбаев Н.А. Тарих толқынында. Алматы, 1993 ж.
Токаев Н. Дипломатия Республики Казахстан. Астана, 2001г.
Кушкумбаев С.К. Центральная Азия на путях интеграции:
Сатпаев Д.А. Наркотрафик и проблемы региональной безопасности в Центральной
Асанбаев М.Б. Араб монархияларының Қазақстандағы геосаяси мақсаттарының кейбір мәселелері:
Рогачева Т.М. Социальная политика и ее трансформация в Казахстане:
Казбеков Б.К. Методологические основы формирования открытой национальной экономики в
Садыков Т.У. Информационная экономика: содержание, проблемы и перспективы развития.
Жуков С.В., Резникова О.Б. Центральная Азия в социально- экономических
Содружество Независимых Государств в 2001 году. Статистический ежегодник. Москва,
Әбуев Қ.Н. Саяси сөздік- анықтама. Алматы, 1996 г.
Казахстанская политическая энциклопедия. Алматы, 1996 г.
Жамбылов Д. Саясаттану: оқулық. Алматы, 2003 ж.
Қуандық Е.С. Саясаттану негіздері. Астана, 2000 ж.
Дипломатический ежегодник. Москва, 1999 г.
Глущенко Ю., Собянин А. Транскаспийский проект. Москва. 2001 г.
Хлюпкин В. Треугольник геополитического взрыва: Казахстан- Китай- Россия. Прошлое
Центральная Азия до и после 11 сентября: геополитика и
Мерзімді басылымдар:
Касымбеков М.Б. Особенности внешней политики Казахстана в отношении КНР
Лузянин С. О Даманском позабыто навсегда. //Независимая газета. 4
Cranston F. Out of Focus: US Policy, to word
Халел Х. Государственая политика США на Кавказе и в
Каироев Ф. Влияние "американского фактора" на политику Китая в
Шайхутдинов М.Е. Центральная Азия и Россия: политические реакции
Пастухов Н. Станет ли Центральная Азия Центральной Америкой. //Континент.
Асимбеков С. Новый тупик в старой Азии: геополитические перспективы
Сарсекеев М. Центральная Азия в фокусе пересечении геополитики и
Абашин С. Исламский фундаментализм в Центральной Азии: причины распространения,
Лаумулин М. Центральная Азия в классической и прикладной геополитике.
Мағауин М. Ұлтсыздану ұраны. //Жұлдыз. 2004.№7,107 б.
Иманалиев М. Потенциал конфликтов еще велик. http: www.analitika.
Малышева Л. Демократизация постсоветского востока: модели и реалии. //Мировая
Богданов А. В Киргизии саморазумножается коррупция. www. qazetasnq.ru.
Жуков С.В. Киргизия и Узбекистан: шок против градуализма. //Мировая
Румер Б. Гарвардский университет экономика Центрально Азиатских государств: реалии,
Сулейменов О. Большое видится на растоянии. //Аргументы и факты.
Курганбаева Г. Концептуальные основы экономической интеграции стран Центральной Азии.
Ашимбаев М.С. Суверенный Казахстан в глобальном мире. //Analitic. 2004.№3,с.5.
Намазбеков М.Н. Торгово- экономическое сотрудничество Казахстана с Китаем как
Оразалиев Е. Влияние США на развитие ШОС. //Саясат. 2005.
Лаумулин М.Т. Столкновение интересов и стратегия России и США
Лаумулин М.Т. Опыт деятельности мировых аналитических центров и Центральная
Ножокин Е.М. Новые вызовы безопасности в Центральной Азии и
Телебаев Г.Т., Омирсеитова А. Центрально-азиатская интеграция: обькетивные и субьективные
Куртов А.А. Наркобизнес в Центральной Азии: история болезни и
Гусева Л.Ю. Проблемы использования водных ресурсов в Центральной Азии.
Нысанбек У.М. Режим регулирования пограничного, таможенного и портового контроля
Бейбутаев Б.А. Развитие транзитно- транспортного потенциала как фактор безопасности
Кузнецов В. Развитие геополитической ситуации в Центральной Азии сквозь
Комиссина И., Куртов А. Россия- Китай- страны Центральной Азии:
Мұғалімге қойылатын
талаптар:
- істей алу;
- тәрбиелеу.
Жақын шет елдермен Қазақстанның саяси- әлеуметтік жағдайы мен халықаралық
Сабақ уақыты- 90 мин.
Сабақ түрі- Дөңгелек үстел элементтері қолданылған " Келісім шарт"
Кіші топтардағы жұмыс. Проблемаларды мақсаттарды белгілеу, гипотеза, аргументтерді анықтау-
Әрбір мәселелері бойынша эксперттік комиссия құрады:
- сытқы істер министрлер;
- эксперт- экономистер;
- әлеуметтанушылар;
- саясаткерлер;
- адам құқығы бойынша халықаралық ұйымның өкілдері.
Таблица, деректермен жұмыс- 10 мин.
Жалпы тапсырмаларды орындау (миға шабуыл)-15 мин.
Топаралық пікірталасу- 30 мин.
Анализ және қорытындылау- 10 мин.
Сабақтың мақсаты:
Аймақтағы саяси- экономикалық, әлеуметтік байланыстары мен проблемаларды анықтау, оның
1.Экономикалық даму бағыттары, сауда қатынастарының байланыстарын жан- жақты талдау.
Сабақтың нәтижесі.
Оқушылар әлемдік проблемаларды анықтау, оның аймаққа қандай әсері бар
Келісім шарттан өзара диалогқа келіп, ынтымақсу маңыздылығын жүзеге асыру
1
58
ЖАҢА ӘЛЕМЕТТІК ҚҰБЫЛЫС
мәдени құндылықтар мен дін
саяси
билік
сауда қарым-
қайшылықтар мен
қақтығыстар
ЖАҢА ӘЛЕМЕТТІК ҚҰБЫЛЫС
мәдени құндылықтар мен дін
саяси
билік
сауда қарым-
қайшылықтар мен
қақтығыстар