КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
І. БАНК ІСІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ ТАРИХЫ 5
1. 1 Банктердің мәні, пайда болуы және
1.2. Банк реформалар: артықшылықтары мен кемшіліктері 9
2. ҚР ҰЛТТЫҚ БАНКІ – МЕМЛЕКЕТТІҢ ОРТАЛЫҚ БАНКІ
2.1. ҚР Ұлттық банкінің ұйымдастырылу және функциональдық құрылымы
2.2 ҚР Ұлттық банкінің міндеті, қызметтері мен операциялары
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР 24
3.1. Коммерциялық банктер, олардың жіктелуі және қызметі 25
3.2 Коммерциялық банктердің операциялары 28
3.3 Банктердің активтік операциялары 31
ҚОРЫТЫНДЫ 36
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 37
КІРІСПЕ
Қазақстанның ұлттық экономикалық стратегиялық бағыты ретіндегі экономикалық өсу
Қазіргі кезеңде отандық банкілер бәсеке қабілеттілігінің төмендігі салдарынан
Жоғары табысты, бірақ қысқа мерзімді алыпсатарлық операцияларға күш-жігерді
І. БАНК ІСІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ ТАРИХЫ
1.1 Банктердің мәні, пайда болуы және қызметтері
Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура тұсында
XVІ-XVІІ ғғ. Венецияда, Генуеде, Миланда, Амстердамда, Гамбургте, Нюрнбергте
Ал кейбір мамандар, банкті одан да ерте мерзімде
Дегенмен де, деректерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының
Өкінішке орай, “банк” сөзінің өзі бізге оның мәнін
“Банк” сөзі “banco” деген ағылшын тілінен аударғанда “айырбас
Біздің түсінігімізде, банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың айырбас
Тарихшылардың пікірінше, б. э. д. 2300 жыл бұрын
Сонымен, бұл алғашқы банктік операцияларды орындаған кімдер?
Алғашқы банктер жинақталған зор ақша байлықтарының қозғалыссыз жатуға
Ежелгі банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар салым
Банктер қызметтерінің қолайлылығы іскер адамдардың назарынан тыс қалмады.
Ежелгі Римде банк және несие құқының нормалары болған.
Банктік мекемелердің қызметі сан алуан. Қазіргі қоғамда банктер
Банктің мәнін ашуға екі жақты тұрғыдан келуге болады:
Қай жағынан алсақ та банктің мәнін заң тұрғысынан
Қызмет көрсету аясындағы банктің өнеркәсіптік кәсіпорындардан ерекшелігі оның
Сондай-ақ, банк өнеркәсіптік кәсіпорындардан өзінің эмиссиялау сипатына да
Банкті сауда, делдал кәсіпорыны десе болады. Жалпы, банктің
Сауда кәсіпорыны да өз кезегінде банкке ұқсайды, яғни
Сонымен, қазіргі түсінікте “ коммерциялық банк” -
“ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы” заңның 1-бабына
Банктік қызмет - бұл банктік операцияларды жүзеге асырумен
заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және
кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін
заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және
заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің тапсырмаларына
сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша және
клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-ақ
сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы қағаздарын,
ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен
төлем карточкаларын шығару;
банкнота мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және
шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдасытыру;
төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
чек кітапшаларын шығару;
бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет;
аккредитивті ашу, растау және ол бойынша міндеттемені орындау;
ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
үшінші тұлғаның атынан ақшалай формада орындалуды көздейтін банктік
1.2. Банк реформалар: артықшылықтары мен кемшіліктері
Қазақстан Республикасындағы банктік жүйенің қалыптасуы мен дамуы төмендегідей
1) 1987-88жж банктік реформалар;
2) 1995 ж банктік реформа.
3) 1996-1998 жж банктік реформалар.
1987-88жж банктік реформалар. Қазақстандағы несие жүйесінің қайта
Қазақстанда жоғарыда аталған мамандандырылған банктердің республикалық кеңселері (филиалдары)
КСРО-ның Өнеркәсіп-құрылыс банкісіне несиелік саясатты жүргізу, негізгі
Сыртқы экономикалық банк, экспорттық және импорттық операциялар бойынша
Мамандандырылған банктер құрылымы әкімшіл-аумақтық қағидаға сәйкес құрылды. Республикалық
1987 жылғы банк жүйесін қайта ұйымдастырудың оң жағынан
банктер бұрынғы меншік формасында, яғни мемлекеттік болып қала
олардың монополизмі толық сақталып, монополистердің саны өсті;
реформа жаңа экономикалық механизмдердің жоқтығына қарамай-ақ жүргізілді;
кәсіпорындар белгілі бір банктерге бекітілгендіктен, олардың несие алу
клиенттер арасында несиелік ресурстарды бөлу тігінен жалғаса берді;
ақша нарығы және несиелік ресурстар, саудаға түсетін орындар
банк аппаратын ұстауға жұмсалатын шығындар артып кетті;
ағымдық және ссудалық шоттарды бөлу барысында “банктік соғыc”
қайта ұйымдастыруда несиені қайтарудың басты көздері ретіндегі сақтандыру
989 жылдан бастап, елімізде алғашқы коммерциялық банктер, кооперативтік
1995 жылғы банк реформасы. 1990 жылы Қазақстан Республикасы
1990 жылы желтоқсан айында қабылданған “ҚазКРО-ғы банктер және
Бұл банктік реформа Ұлттық банктің 1995 жылға арналған
Нарық экономикасына өту жағдайында және экономикалық дағдарысты жоюда,
Қазіргі уақытта қалыптасқан екі деңгейлі банктік жүйенің қызмет
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы жұмыс жасап отырған банктік
І кезең. 1988 – 1991 жж. (КСРО-ның тұсында)
ІІ кезең. 1992 жылдың аяғы 1993 жылдары –
ІІІ кезең. 1993 жылдың қараша айынан осы уақытқа
1995 жылғы банктік реформалауға дейінгі жұмыс жасаған банктік
а) Ұлттық (орталық) банк қызметіне байланысты:
мемлекеттің қаржы саясатын жүргізу барысындағы Ұлттық банк пен
коммерциялық банктердің өтімділігін толық қолдау механизмінің жеткіліксіздігі;
екінші деңгейдегі банктер қызметін қадағалау және реттеу жүйесінің
валюталық реттеу және бақылау жүйесінің қалыптасуындағы артта қалушылық;
макроэкономикалық процесстерді жедел түрде талдау, оларды болжау және
осы уақытқа дейін пайдаланылып келген Ұлттық банк пен
Ұлттық банк жүйесіндегі еңбек ақының төмендігінен кадрлардың кету
ә) Екінші деңгейдегі банктерге байланысты:
Ұлттық банктер тарапынан белгіленген экономикалық (қазіргі пруденциалдық) нормативтер
қаржы ресурстарын жинақтаудың іс жүзіндегі механизмдерінің әлсіздігі;
шаруашылық субъектілерін несиелеу барысында жобаларды бағалау деңгейінің және
орта және ұзақ мерзімде ірі жобаларды дербес түрде
прогрессивті қаржы құралдарын және технологияларды пайдаланып, игерудің баяулығы;
банк қызметкерлерін кәсіби жағынан даярлаудың жалпы төмен
Сонымен бұрынғы салалық мамандандырылған банктерді қайта түрлендіруге байланысты
Бірінші кезекте 1994 жылы Ұлттық банктің ұсынысы бойынша
Екінші кезекте, Қазақстан ӘлемБанкін 1994 жылдың орта кезеңінде
Үшінші кезекте, мемлекеттік мамандандырылған Халық банкін әмбебап банкке
Бірінші кезеңде (1995 жылдың 1-ші жартысын) мемлекеттік емес
Екінші кезеңде (1995 ж. екінші жартысында және 1996
Үшінші кезеңде (1997 ж. ішінде), Халық банкісінің алдында
Төртінші кезеңде әмбебап банк - Тұран банкіндегі мемлекеттің
Бесінші кезеңде әмбебап банк - Кредсоцбанктегі мемлекеттің үлесі
Коммерциялық банктер үшін нақты секторды қысқа мерзімді несиелеу
Сонымен, Қазақстанда банк секторын реформалау бағдарламасын іске асыру
Мемлекеттік даму банкі – бұл банк экономиканың маңызды
Экспортты-импорттық банк (Эксимбанк) – бұл Қазақстан үшін дәстүрлі
Тұрғын үй құрылыс банкі – бұл тұрғын үй
Медетші банк (траст) – бұл Дүниежүзілік банктің ықпалымен
Ұлттық банктің 1995 жылғы реформалау нәтижесінде қолданған шаралары
Банктерді қайта қаржыландыру механизмі түбірімен өзгерді. 1995ж. ақпан
1995 жылдың бірінші жартысында Ұлттық банктің екінші деңгейдегі
1995 жылы Ұлттық банк қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің нақты
1996 -1998 жж. банктік реформалар. Бұл реформалар Ұлттық
Банк реформасын жүргізу бағдарламасының басты мақсаты - ҚР
Көздеген мақсатқа жетуде Ұлттық банк мынадай міндеттерді шешуге
ақша-несиелік реттеу әдістері мен құралдарын жетілдіру;
елдің қаржы нарығына Ұлттық банктің араласуы арқылы қолма-қол
валюталық реттеуді дамыту және алтын валюта резервін басқару;
банктік қадағалау жүйесін және банк қызметін реттеу принциптерін
бухгалтерлік есепті және банк жүйесін реформалауды аяқтау;
Ұлттық банктің басқа елдердің орталық банктерімен және басқа
Ұлттық банктің құрылымын жетілдіріп, кадр және техникалық әл-ауқатын
екінші деңгейдегі банк жүйесін сауықтандыру;
төлем жүйесін дамыту;
елдің банк жүйесінің қызмет етуінің және реформалауының құқықтық
Макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін Қазақстан Ұлттық банкі
Банк жүйесін реформалау және ақша банкноталарын шығаруда меншікті
Сөйтіп, осы реформа нәтижесінде кәсіпорындарды және екінші деңгейдегі
Ұлттық валютаның тұрақтылығын сақтап отыру мақсатында Ұлттық банк
Мұндағы, тактикалық өтімділік портфелі валюталық бағамды реттеу саясатын
Стратегиялық инвестициялық портфель құрамы Ұлттық банктің орта мерзімді
Аталған портфельдің негізгі құралдарына: мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының
Банктік қадағалау жүйесін реформалаудың басты мақсаты -
Ұлттық банктің 1995 жылы бастаған банк жүйесінің бухгалтерлік
Банк жүйесіндегі бухгалтерлік есепті реформалау - нарықтық экономика
Қорыта келсек, елімізде қабылданған банктік заңдылықтарға сәйкес қазіргі
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) -
Бүгінгі Қазақстан Республикасының отандық банктік жүйесінің қалыптасуына КСРО-ның
2. ҚР ҰЛТТЫҚ БАНКІ – МЕМЛЕКЕТТІҢ ОРТАЛЫҚ БАНКІ
2.1. ҚР Ұлттық банкінің ұйымдастырылу және функциональдық құрылымы
Еліміздегі барлық банк жүйесін ұйымдастырушы және реттеуші ұйым
ҚР Ұлттық банкі еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы
Ұлттық банк – бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет
Ұлттық банк – бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым
Ұлттық банк резервтік және басқа да қорларды құрайды.
Ұлттық банктің қаржылық жылдағы таза табысы, сол қаржылық
Ұлттық банктің таза табысы жарғылық қорды және резервтік
Ұлттық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
меншікті қаражат есебінен;
басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты негізде
ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан
Ұлттық банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Ұлттық банкі - тігінен басқарылатын жүйедегі
ҚҰБ-нің жоғары басқару органы Басқарма болып табылады және
мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
банк қызметтіне қатысы бар ҚҰБ-нің нормативтік құқықтық актілерін
Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта қаржыландыру
банктердің ашылуына рұқсат беру және оларды қайтарып алу
жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар беру туралы
банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
алтын валюта активтерін басқарудың негізгі қағидаларын анықтау;
ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
ҚҰБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау және
ҚҰБ-нің жылдық балансын және табыс мен зияны туралы
ҚҰБ туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы мен резервтік
банктер үшін пруденциальдық нормативтер мен басқа да міндетті
еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін
ҚҰБ-нің халықаралық және басқа да ұйымдарда қатысуы туралы
Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескере отырып, ҚҰБ-не арналған
Ұлттық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық банктің
ҚҰБ төрағасы және бес лауазымды тұлғалары,
ҚР Президентінен бір өкіл;
ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Ұлттық банктің оперативтік басқару органы - директорлар кеңесі
Ұлттық банк тек қана ҚР Президентінің алдында
Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚҰБ-нің төрғасын 6 жылға
ҚҰБ төрағасының орынбасарларын да ҚҰБ төрағасының ұсынуымен ҚР
ҚҰБ-нің жылдық есебін ҚР Президенті бекітеді;
Ұлттық валютаның - теңгенің айшығының тұжырымын ҚР
ҚҰБ-нің ҚР Президентіннің сұрауы бойынша өзінің қызметіне байланысты
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
Ұлттық банктің функциональдық құрылымына департаменттер мен басқа да
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
зерттеу және статистика департаменті;
шетел операциялары департаменті;
ішкі операциялар басқармасы;
монетарлық операциялар департаменті
сыртқы байланыстар бөлімі;
заң қызметі департаменті;
әкімшілік департаменті;
қолма-қол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
бухгалтерлік есеп департаменті;
есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
операциондық басқарма;
төлем жүйесі басқарамсы;
төлем балансы және валюталық реттеу департаменті;
бақылау және аудит департаменті;
персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі.
Сонымен қатар, ҚҰБ құрылымына мынадай дербес бөлімшелер де
Мемлекеттік сақтау қоймасы;
Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
Банкноттық фабрика;
Монета сарайы
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталғы (ҚБЕО);
Қазақстан ипотекалық компаниясы;
Процессингтік орталық
Актуарлық орталық
Банктік сервистік бюро;
Ұлттық ақпараттар технологиясы
Автобаза.
2.2 ҚР Ұлттық банкінің міндеті, қызметтері мен операциялары
2004 жылдан бастап, ҚР Ұлттық банкі туралы ҚР
2004 жылға дейін, оның негізгі міндеті ретінде ұлттық
1999 жылдың сәуір айынан бастап, еркін өзгермелі бағам
Екіншіден, ішкі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету міндетінің қажеттігі
Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланытын көптеген елдер инфляция жөнінде
Ұлттық банк 2004 жылдан бастап, “базалық инфляция” индексіне
2003 жылы аталған заңға енгізілген соңғы өзгерістер мен
Бүгінгі күні Ұлттық банк мынадай классикалық қызметтерді атқарады(
ақшаны эмиссиялау, яғни айналысқа қажетті мөлшерде банкоталар мен
мемлекеттің ақша-несие саясатын әзірлеу және жүргізу;
соңғы сатыдағы несие беруші;
төлем жүйесін ұйымдастыру;
валюталық реттеу және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
төлем балансын құрастыру.
Сонымен қатар, Ұлттық банкке жоғарыда аталған қызметтерге қоса
Қаржы нарығының барлық қатысушыларының қызметтін реттеу және қадағалау,
Банктер;
Сақтандыру ұйымдары;
Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары;
Жинақтаушы зейнетақы қорлары.
Қаржы нарығының барлық қатысушыларына арналған бухгалтерлік есеп стандартын
Ұлттық банктің негізгі мәндеті мен қызметтерін осылайша түйіндеу
Жалпы Ұлттық банк мынадай операцияларды жүргізеді:
бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару мерзімдегі
мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық
депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
чектерді жазып вексельдерді береді;
жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми
ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі;
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
“овернайт” займдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі - ақша
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері
“Овернайт” заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі - Ұлттық банктің
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері - Ұлттық
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР
3.1. Коммерциялық банктер, олардың жіктелуі және қызметі
Қазіргі коммерциялық банктер – бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға,
Коммерциялық банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
Жарғылық капиталдың қалыптасуына қарай:
мемлекеттік;
акционерлік;
жеке;
пай қосу арқылы (жауапкершілігі шектеулі серіктестік);
аралас (шетел капиталының қатысуымен).
Операцияларының түрлеріне қарай:
әмбебап, яғни экономиканың барлық салаларына бірдей және кең
маманданған, яғни бір ған салаға қызмет көрсететін банктер;
Аумақтық белгісіне қарай:
халықаралық;
мемлекетаралық
ұлттық;
аймақтық;
Салалық белгісіне қарай:
өнеркісәптік банктер;
сауда банктері;
ауылшаруашылық банктері;
құрылыс банктері;
басқа.
Филиалдар санына қарай:
филиалсыз;
көп филиалды.
ҚР-ғы банктік жүйеде 01.01.2005 жылғы статистикалық мәліметтер бойынша
Акционерлік банктердің жарғылық капиталы шығаратын акцияларын
Жай акция - оның иелеріне сол қоғамды
Егер де банк жауапкершілік шектеулі қоғам түрінде құрылған
Банктің ұйымдастырылуы және құқықтық формасынан байланыссыз, оның жарғылық
Тіркеуге алынатын уақытта жаңадан құрылған банктің жарғылық капиталы,
Коммерциялық банктердің ұымдастырылу құрылымы банкті басқару құрылымына және
Басқару органы пайда алу мақсатында коммерциялық банктің қызметіне
Акционерлік банктерді басқару құрылымы суретте берілген.
1-сурет. Коммерциялық банктің басқару құрылымы
Акционерлік коммерциялық банктің ең жоғарғы органы – акционерлердің
Акционерлердің жалпы жиналысы жылына бір рет шақырылып отырады.
банктің жарғысына өзгерістер енгізу;
банктің жарғылық капиталын өзгерту;
банктің Кеңесін сайлау;
банктің жылдық есебін бекіту;
банктің табысын бөлу;
банктің құрылымдық немесе еншілес бөлімшелерін құру және тарату.
Екінші басқару органы – банктің қадағалау кеңесі болып
нормативтік актілерді бекітеді;
Басқарма немесе Басқарма төрағасының шешімі бойынша жасалаған мәмілелерді
Келесі басқару органы – бұл басқарма (банк кеңесі).
Басқарманың міндеттеріне мыналар жатады:
банктің стартегиялық мақсатын анықтау;
банктің саясаттарын жасау;
жеткешілік қызметке кадрлар таңдау;
комитеттерді құру;
ссудалық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау.
Басқарма төрағасы – бұл банктің бірінші жетекшісі болып
банктің қызметіне қатысты барлық сұрақтар бойынша бұйрықтар шығару
барлық мемлекеттік және басқа да органдарда, басқа банктерде,
банктің мүлкіне және қаражаттарына ие болу;
банктің штаттық жұмысшыларының саны мен құрылымын бекіту;
еңбек келісім-шарты бойынша банктің лауазымды тұлғаларымен келісімдер (контрактілер)
Ревизиялық комиссия – банк қызметіне қаржылық есептің дұрыстығы
Несиелік комитет – бұл несиенің берілуіне байланысты қорытынды
Несиелік комитет мынадай міндеттерді орындайды:
несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің
несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім
несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
несиелеу шартын бектеді (несиелік лимит, несиелік желі);
берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бектеді;
банктің несиелік стратегиясын жасайды;
несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды
Қызмет бөліміне: кадр бөлімі, заң бөлімі, күзет бөлімі,
3.2 Коммерциялық банктердің операциялары
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да,
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құрылатындықтан, оған анықтама
Ал, соңғы оқулықтарға сүйенсек, пассивтік операциялар – бұл
Бұл анықтамалар бірін бірі толықтырады десе болады, себебі
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып
Пассивтік операциялардың төмендегідей формалары болады:
коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
депозиттік операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға мүмкіндік
Сонымен банктің ресурстары екі топқа бөлінеді:
1.банктің меншікті қаражаттары;
2.банктің тартылған қаражаттары.
Банктің меншікті қаражаттары қатарына меншікті капиталы мен оған
Банктің меншікті қаражаттарының банктің үнемі тұрақтылығын ұстап тұруда
Банктің меншікті қаражаттары - банктің экономикалық дербестігін және
Банктің меншікті қаражатына жататындар:
банктің жарғылық капиталы;
банктің резервтік капиталы;
қосымша капиталы және пайда есебінен құрылған басқа қорлары;
сақтандыру резервтері;
бөлінбеген пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы - банктің заңды тұлға
Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда
пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында;
акционерлік банк;
шетел капиталының қатысумен.
Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін
Резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.Резервтік
Қосымша капиталдар негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар
Арнайы қорлар болса, негізгі қорларды қайта бағалау негізінде,
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді
Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін
Банктің тартылған қаражаттары активтік операциялар, оның ішінде несиелік
Әлемдік банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне
І топ – депозиттер;
ІІ топ – депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозит – бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың)
Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз
Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
- талап етуіне дейінгі депозиттер;
- мерзімді депозиттер;
- жинақ салымдары;
бағалы қағаздар.
Отандық банктеріміздің тартылған қаражаттары ішінде банкаралық несиенің де
Банкаралық несие - бұл коммерциялық банктердің бір-біріне
Банкаралық несие бұл басқа ресурстармен салыстырғанда өте қымбат
Банкаралық несиенің бір түріне Ұлттық банктің коммерциялық банктерге
Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік
Мысалға, оны бүгін кешке алған жағдайда, ертеңіне кешке
Күндізгі заем – банктік жұмыс күні ішінде банктердің
.
3.3 Банктердің активтік операциялары
Активтік операциялар – бұл банктердің табыс алу және
Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде
Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына әр
1.ссудалық (несиелік) операциялар;
2.инвестициялық операциялар;
3.депозиттік операциялар;
4.қаржылық операциялар;
5.өзге де операциялар.
Банк активтік операцияларының маңызды бөлігін – банктік несиелік
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа
1) Мемлекеттің бағалы қағаздары;
2) Корпоративтік бағалы қағаздар.
ҚР-ғы мемлекеттің бағалы қағаздар түрлері кестемен берілген.
1-кесте. ҚР-ғы мемлекеттің бағалы қағаздарының түрлері
Түрі Шығару мақсаты Орналастыру
тәсілі Айналыс мерзімі Номинал құны
Ұлттық банктің қысқа мерзімді нотасы Айналыстағы ақша массасын
Ұлттық банктің арнайы валюталық нотасы Еркін өзгермелі
100 АҚШ доллары Жинақ зейнет ақы қорлардың активтерін
Мемлекеттің арнайы қазынашылық міндеттемесі
(МЕАКАМ) Ұлттық банкке ¶кіметтің қарызын қайта рәсімдеу қайта
Мемлекеттің қысқа мерзімді қазынашылық валюталық
міндеттемесі
(МЕКАВМ) Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Аукцион 3,6,9
Мемлекеттің индексацияла-натын қазынашылық
міндеттемесі
(МЕИКАМ) Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Аукцион 3
Мемлекеттің орта мерзімді қазынашылық
міндеттемесі
(МЕОКАМ) Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Аукцион 2
Мемлекеттің қысқа мерзімді қазынашылық
міндеттемесі
(МЕККАМ) Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Аукцион 3,6,9
Мемлекеттік ішкі займдық ұлттық жинақ облигациялар
(ҰЖО) Республикалық бюджеттің ағымдағы тапшылығын қаржыландыру Жазылу жолымен
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы
акциялар;
облигациялар;
депозиттік және жинақ сертификаттары;
ипотекалық куәліктер;
депозитарлық қолхаттар.
Осылардың ішінде инвестицялау операциялары акциялар мен облигацияларға байланысты
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес
Облигация – оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын
Банктің қаржылық операциялары несиелік операциялар типтес, яғни банкке
Лизинг сөзі “to lease” ағылшын етістігінен
Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және
1. Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға
Лизинг операцияларының техникасы 2-суретте көрсетіледі..
1
2
3
4 6
5
2-сурет. Лизинг операциясы
1.Банк мен лизинг компаниясы арасында несиелік келісім шарт
2.Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға төлейді;
3.Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.
4.Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
5.Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6.Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді;
7.Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін
Коммерциялық банктердің ең көп таралған делдалдық қызметінің бір
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауары үшін уақытын
Факторинг операциясы – жабдықтаушының (банк клиентінің) жабдықтаған тауары
Факторинг операциясына үш тарап қатысады:
Факторингтік компания (банктің факторинг бөлімі) – өздерінің клиенттерінен
Клиент (тауарды жабдықтаушы, несие беруші) – факторинг компаниясымен
Кәсіпорын (қарыз алушы) - тауарды сатып алушы-фирма.
Форфейтинг сөзі француз тілінде “a forfaіt”, аударғанда “құқықтан
Форфейтинг операциясы –форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы
Форфейтинг мәмілесінде үш қатысушы болады:
Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;
Импортер, яғни тауарды несиеге алушы;
Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
2 2
3
4
7
3-сурет. Форфейтинг мәмілесінің техникасы
1.мәмілеге қатысушылар арасында келісім-шарт жасалады;
тауарын несиеге береді;
2.аудармалы вексельді (5-7 жылға) жазып береді;
3.аудармалы вексельді қайта сатады;
4.аудармалы вексельді есепке алып, оның 70(-дай мөлшерінде банк
5.мерзімі жеткенде төлеуге ұсынылады;
6.вексель бойынша міндеттемесін өтейді.
Форфейтинг операциясының мерзімі 180 күннен 5 жылға дейінгі
Форфейтингтегі дисконт мөлшерлемесінің құрамдас элементеріне мыналар жатады:
еуровалюталар нарығындағы несиенің құны (ЛИБОР –Лондондық банкаралық
импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты
несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0,5 ( -ға
міндеттеме үшін алынатын комиссия (1-1,5 ( жылдық).
ҚОРЫТЫНДЫ
Қаржы рыногын ғаламдастыру қаржы қатарын күшейтуді және ұлттық
Қалыптасқан ахуал ең ірі деген Қазақстан банкілер аса
Бұл саладағы қарама-қайшылықтар мен проблемаларды шешудің бір нұсқасы
Банкаралық рыноктан қымбатқа түсетін қарыз алудан өзіміздің қаржыландыру
Тұтастай алғанда банк жүйесі тұрақты дамуы үшін екінші
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ақша, несие банктер. Оқулық. / Ғ.С. Сейтқасымов, Алматы
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы.
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердiң операциялары. Оқу құралы. Алматы.
Мақыш С.Б., Ілиясов А.Ә Банк ісі Оқу
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюталық қатынастар. Алматы.
Банковское дело Под ред. Г.С. Сейткасымова // Алматы
Банковское дело Под ред. О.И. Лаврушина // Москва
Деньги, кредит, банки Под ред. Г.С. Сейткасымова, //
Финансы . Денежное обращение. Кредит. Под ред
Долан Э.Дж. и др. Деньги, банковское дело и
Е.Б. Ширинская Операции коммерческих банков и зарубежный опыт
Общая теория денег и кредита Под ред. Е.Ф.
О.М. Маркова и др. Коммерческие банки и их
4
Акционерлердің жалпы жиналысы
Реквизиялық комиссия
Несиелік комитет
Бақылаушы кеңес
Басқарма
Басқарма төрағасы
Төраға орынбасарлары
Департаменттер бөлімдері
Қызметтер
Басқару бөлімдері
Банк
Лизинг компаниясы (лизинг беруші)
Жабдықтаушы
Өндірістік кәсіпорын (лизинг алушы)
Импортер
Форфейтор - банк
Экспортер