ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М. ТЫНЫШПАЕВ атындағы ҚАЗАҚ КӨЛІК ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯЛАР АКАДЕМИЯСЫ
"Қаржы, есеп және аудит" кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Өндірістік босалқылардың есебі
Орындаған: Бухгалтерлік есеп және
аудит мамандығының 3 курс студенті
Санғылбаева Айгерім Рәтқызы
Тексерген: аға оқытушы Шаймерденова
Меруерт Амандыққызы
АЛМАТЫ 2003 ж.
Жоспар
Кіріспе 3
І Бөлім. Өндірістік босалқылар түсінігі, жіктелуі, оларды бастапқы
1.1. Тауарлы-материалдық босалқылардың түсінігі және олардың жіктелуі 4
1.2. Тауарлы-материалдық босалқыларды бастапқы құжаттау 7
ІІ Бөлім. Өндірістік босалқыларды бағалау әдістері 12
2.1. Тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдістері 12
ІІІ Бөлім. Өндірістік босалқылардың есебі 17
3.1. Тауарлы-материалдық босалқылардың қоймадағы есебі 17
3.2. Тауарлы-материалдық босалқылардың бухгалтериядағы есебі 21
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер 28
Қосымшалар 30
Кіріспе
Кез-келген өндіріс саласында, қызмет көрсету, жұмыс орындау
Сондықтан тек бухгалтерлік есептің нақты әрі шынайы мәліметтері
Бухгалтерияда тауарлы-материалдық босалқылардың есебін ұймдастыруда ең маңызды мәселе
І Бөлім. Өндірістік босалқылар түсінігі, жіктелуі, оларды бастапқы
1.1. Тауарлы-материалдық босалқылардың түсінігі және олардың жіктелуі
Тауарлы-материалдық босалқылар дегеніміз – бұл:
өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді атқаруға арналған
аяқталмаған өндіріс түріндегі активтер;
субъектінің шаруашылық қызметі барысында сатып-өткізуге арналған дайын өнім
Шикізат деп әдетте ауыл шаруашылығы мен пайдалы қазбалар
Материалдар деп - өндірістік немесе басқа шаруашылық процесінде
Сатып алынған шала фабрикаттар, құрастырмалы бұйымдар, құрылғылар мен
Отын - көлік құралдарын пайдалануға, өндірістегі технологиялық қажеттіліктерге,
Ыдыс және ыдыстық материалдар деп - әр түрлі
Қосалқы бөлшектер машиналардың, жабдықтар мен көлік құралдарының тозған
Басқа да материалдар деп ақаулары жөнделмейтін материалдарды, сонымен
Өндірістің қайтарымды қалдықтары деп өнімді өндіру процесінде пайда
Өндіріс процесінде пайдаланылу мақсатына қарай барлық босалқылар негізгі
Негізгі материалдар өндірілетін өнімнің материалдық (заттай) негізін құрайды
Көмекші материалдар өндірілетін өнімнің құрамына кіреді, бірақ оның
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары материалдардың құрамында тұқымды, көшеттер мен
Барлық өңдеу кезеңдерін өтпеген және техникалық бақылау бөлімі
Дайын өнім деп - толық өңделген, техникалық және
Тауарлар дегеніміз - басқа заңды және жеке тұлғалардан
1.2. Тауарлы-материалдық босалқыларды бастапқы құжаттау
Материалдардың қозғалысы бойынша операцияларды құжаттау келесі бастапқы есеп
Сенім хат (№ М-2 нысан);
Сенім хат (№ М-2а нысан);
Кіріс ордері (№ М-4 нысан);
Материалдарды қабылдау актісі (№ М-7 нысан);
Лимиттік-жинақтаушы карта (№ М-8 нысан);
Талап-накладнойы (№ М-11 нысан);
Материалдарды сыртқа жіберу жөніндегі накладной (№ М-15 нысан);
Материалдарды есепке алу карточкасы (№ М-17 нысан);
Үйлер мен ғимараттарды бұзу және бөлшектеу кезінде алынған
Құндылықтарды сатып алушыға жөнелткенде, жабдықтаушы тауарлы-көліктік (тауарлық) құжаттар
Аталған құжаттар жабдықтаушы және сатып алушы кәсіпорынның аты
Тауарлық және тауарлы-көліктік құжаттарға мынадай жолдама құжаттар тіркеледі:
Егер материалдар есеп беруге тиісті адамдар арқылы алынатын
Құндылықтарды автокөлік арқылы жеткізгенде тауарлы-көліктік накладной толтырылады. Ол
Тауарлы-көліктік накладнойдың тауарлық бөлімін жабдықтаушы толтырады және онда
Тауарлы-көліктік накладнойдың көліктік бөлімі тауардың жеткізілуі жөніндегі мәліметтерден
Тауарлы-көліктік накладной төрт дана етіп толтырылады, оның біреуі
Экспедитор – материалдық-жауапты тұлға болып табылатын және оның
Сенімхат (№ М-2 нысан) бухгалтерияда бір дана етіп
тауарды тұтынушының толық атауы және мекен жайы;
төлеушінің атауы және мекен жайы;
есеп айырысу шотының реквизиттері, төлеушіге қызмет көрсетуші банкінің
экспедитордың паспорттағы мәліметтері;
құндылықтарды беруге негіз болатын құжаттың атауы, мерзімі және
Сенімхаттың артқы бетінде берілетін тауарлы-материалдық құндылықтардың толық тізімі
Сенімхатта оның берілген күні және күшін сақтау мерзімі
№ М-2а нысандағы сенімхатты, материалдық құндылықтардың алдын ала
Егер құндылықтарды қабылдау кезінде накладной мәліметтері мен келіп
Материалдарды қабылдау актісінде жолдама көліктік құжаттарға сәйкес құндылықтардың
Құндылықтарды қабылдап болған соң, актінің бір данасы жабдықтаушының
Материалдардың түскенін бақылау келіп түскен жүк есебінің журналы
Ескертуде шотты төленгені туралы немесе акцептен бас тартқаны
ІІ Бөлім. Өндірістік босалқыларды бағалау әдістері
2.1. Тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдістері
Тауарлы-материалдық босалқылардың өзіндік құнын бағалау мына әдістердің бірімен
ерекшеліктеріне қарай теңестіру
орташа құн
ФИФО
ЛИФО
Егер кезеңнің аяғында материалдық босалқылар құрамындағы өнімдер белгілі
Мысалы, 31 тамыздағы материалдық босалқылардың 180 данасы 1
Ол былай анықталды:
31 тамыздағы тауарлы-материалдық босалқылар – ерекшеліктеріне қарай теңестіру
180 дана 150-00 теңгеден 27000 теңге
50 дана 160-00 теңгеден 8000 теңге
200 дана 170-00 теңгеден 34000 теңге
430 дана өзіндік құны 69000 теңге
Босалқылардың өзіндік құны – 179200 теңге
Шегеріледі: 31 тамыздағы босалқылар
Сатып өткізілген босалқылардың өзіндік құны - 110200 теңге
Ерекшеліктеріне қарай теңестіру (ұқсастыру) әдісі әдетте бірін-бірі алмастырмайтын
Ерекшеліктеріне қарай теңестіру (ұқсастыру) әдісін автомобиль, зергерлік бұйымдар
Бұл әдіс келесі кемшіліктеріне байланысты кең таралмай отыр:
көп жағдайларда нақты тауар бірліктерінің сатып алынуын және
егер фирма біртекті тауарларды сатып алумен және сатумен
Тауарлы-материалдық босалқылардың орташа құн әдісі есепті кезеңнің басында
Ақырғы босалқылар:
Босалқылардың өзіндік құны
Шегеріледі: 31 тамыздағы босалқылар
Сатып өткізілген босалқылардың өзіндік құны - 111011 теңге.
Есепті кезең ішінде тауарлы-материалдық босалқылардың бір түрі әр
Сонымен қатар, тауарлы-материалдық босалқылар номенклатурасы өте көп кәсіпорындарда
Тауарлы-материалдық босалқыларды ФИФО әдісімен бағалау кезінде бірінші болып
Біздің мысалымызда, ФИФО әдісін қолдану арқылы, 31 тамыздағы
300 дана 170-00 теңге 27 тамыздағы босалқылардың құрамынан
130 дана 165-00 22 тамыздағы босалқылардың құрамынан
430 дана өзіндік құны 72450 теңге
Босалқылардың өзіндік құны
Шегеріледі: 31 тамыздағы босалқылар
Сатып өткізілген босалқылардың өзіндік құны - 106750 теңге.
ФИФО әдісін қолданудың тиімділігі мынада: есепті кезеңнің аяғындағы
Тауарлы-материалдық босалқыларды ЛИФО әдісімен бағалау кезінде соңынан сатып
31 тамыздағы тауарлы-материалдық босалқылар – ЛИФО әдісі
280 дана 150-00 теңге 1 тамыздағы босалқылардың құрамынан
100 дана 155-00 2 тамыздағы босалқылардың құрамынан
50 дана 160-00 8 тамыздағы босалқылардың
430 дана өзіндік құны 65500 теңге
Босалқылардың өзіндік құны
Шегеріледі: 31 тамыздағы босалқылар
Сатып өткізілген босалқылардың өзіндік құны - 113700 теңге.
ЛИФО әдісі инфляция кезінде аз таза табысты, ал
Тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдістерін салыстыру
Тауарлы-материалдық босалқылардың өзіндік құнын бағалау әдістерін талдау және
Тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдістерін салыстырып көрейік. Егер ерекшеліктеріне
ІІІ Бөлім. Өндірістік босалқылардың есебі
3.1. Тауарлы-материалдық босалқылардың қоймадағы есебі
Жабдықтаушыдан қабылданған материалдар қоймаға жіберіледі және оларды қоймадағы
Кіріс ордері материалдар жабдықтаушылардан, есеп беруге тиісті адамдардан,
Актіленген құндылықтар Материалдарды қабылдау актісінің негізінде кіріске алынады
Қоймадағы материалдардың есебін қойма меңгерушісі (қоймашы) жүргізеді. Қойма
Материалдар қозғалысының және олардың қалдықтарының аналитикалық есебі “Материалдар
Толтырылған материалдар есебінің карточкалары ағымдағы жазбаларды түсіру үшін
Өндіріске материалдар ресурстарды жұмсаудың нормаларына сәйкестігін қата” сақтау
Тауарлы-материалдық босалқылар қоймадан субъектінің құрылымдық бөлімшелеріне босатылғанда Лимитті-жинақтаушы
Бастапқы құжаттардың санын азайту үшін, жүйелі түрде тұтынылатын
Лимиттік-жинақтаушы карта өнімді өндіруде жүйелі түрде қолданылатын материалдарды
Лимиттік-жинақтаушы карта материалдық құндылықтарды қоймадан есептен шығару кезіндегі
Өндіріске материалдар цехтың өкілі лимитті-жинақтаушы картаның өзіндегі данасын
Субъект ішіндегі материалдардың қозғалысы №М-11 нысандағы талап-накладной арқылы
Талап-накладнойда келесі операциялар рәсімделеді:
қоймадан материалдық құндылықтарды алу;
егер материалдар талап-накладной бойынша алынған болса, өндірістен қоймаға
бір құрылымдық бөлімше ішінде материалдық құндылықтардың бір материалдық-жауапты
Талап-накладнойды бөлімшедегі құндылықтарды тапсырушы материалдық-жауапты тұлға екі дана
Оперциялар орындалғаннан кейін талап-накладнойға тапсырушы және қабылдаушы материалдық-жауапты
Материалдарды сырт кәсіпорынға босатқанда №М-15 нысандағы Материалдарды сыртқа
саны, бағасы және жалпы сомасын көрсету арқылы жөнелтуге
жөнелтуге жауапты құрылымдық бөлімше (қойма);
құндылықтарды қабылдап алушы субъект.
Кәсіпорында қабылданған құжат айналымы графигіне сәйкес материалдарды жөнелту
жабдықтау бөлімшесі ұсынылған құжаттардың негізінде материалдарды сыртқа жөнелту
жабдықтау бөлімшесі материалдық құндылықтарды жөнелтуге арналған бұйрық (ұйғарым,
3.2. Тауарлы-материалдық босалқылардың бухгалтериядағы есебі
Бухгалтерлік қызметте материалдардың аналитикалық есебінің бірнеше әдістері бар:
Сорттық әдіс. Бухгалтерия материалдардың әрбір түріне және сортына
Номенклатуралық номерлері бойынша аналитикалық есеп әдісінде аналитикалық есеп
Аналитикалық есептің оперативті-бухгалтерлік (сальдолық) әдісі. Оперативті-бухгалтерлік (сальдолық) әдісте
Материалдық-жауапты тұлға айдың бірінші күніне және түгелдеу мерзіміне
Материалдық босалқылардың барлық түрлерінің есебі 20 “Материалдар” деп
Мысалы: 2005 жылдың 1 қаңтарында "Қазақ кереңдер қоғамының
1. "Қазақ кереңдер қоғамының №4 Алматын оқу-өндірістік кәсіпорынына"
ДТ КТ
201 “Шикізаттар мен материалдар”
671 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен
есеп айырысу"
2. Қосылған құнға төленетін салық сомасына:
ДТ КТ
331 “Орны толтырылуға тиісті қосылған құн салығы”
671 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен
есеп айырысу"
"Қазақ кереңдер қоғамының №4 Алматын оқу-өндірістік кәсіпорынының" шот-фактурасы
ДТ КТ
671 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен
есеп айырысу"
441 "Есеп айырысу шотындағы
нақты ақша"
"Қазақ кереңдер қоғамының №4 Алматын оқу-өндірістік кәсіпорыны" өз
1. Сатып өткізілген өнімні” нақты өзіндік құнына –
ДТ КТ
801 "Сатылған дайын өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құны"
221 “Дайын өнім”
2. "Қазақ кереңдер қоғамының №4 Алматын оқу-өндірістік кәсіпорынына"
ДТ КТ
301 “Алынуға тиісті борыштар”
701 "Дайын өнімді (жұмысты, қызметті)
сатып өткізуден түскен табыс "
3. Есептелінген қосылған құнға төленетін салық сомасына –
ДТ КТ
301 “Алынуға тиісті борыштар”
633 "Қосылған құн салығы"
4. Сатып өткізілген дайын өнім үшін сатып алушылардан
ДТ КТ
441 "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша"
301 “Алынуға тиісті борыштар”
5. Есепті мерзімнің аяғында сатып өткізілген дайын өнімнің
ДТ КТ
701 "Дайын өнімді (жұмысты, қызметті)
сатып өткізуден түскен табыс "
571 "Жиынтық табыс (зиян)"
ДТ
801 "Сатылған дайын өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құны"
571 "Жиынтық табыс (зиян)"
Тауарлы-материалдық босалқылардың қаржылық қорытынды есепте ашып көрсетілуі. Қаржылық
тауарлы-материалдық босалқыларды бағалауға арналған есеп саясаты;
тауарлы-материалдық босалқылардың жіктік топтары бойынша баланстық құнын ашып
себептерін сипаттай отырып тауарлы-материалдық босалқыларды сатып-өткізудің таза құнына
егер өзіндік құн ЛИФО әдісімен анықталған болса, онда
сатылған тауарлы-материалдық босалқылардың өзіндік құны;
Қорытынды
Сонымен жоғарыда біз тауарлы-материалдық босалқылардың есебін ұйымдастырудың негізгі
Ең алдымен кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері тауарлы-материалдық
Ең маңызды орын негізінен кәсіпорынның өндірістік босалқыларды бағалау
Тауарлы-материалдық босалқыларды бастапқы құжаттаудың тиімді жүйесі кәсіпорынның тауарлы-материалдық
Бухгалтерия аппаратында тауарлы-материалдық босалқылар есебін жүргізетін бір штаттық
Басқару аппараты үнемі тауарлы-материалдық босалқылар бойынша бухгалтерлік ақпарат
Қолданылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар “Бухгалтерлік есепке
Қазақстан Республикасының “Ақша төлемі мен аударымы туралы” заңы
Қазақстан Республикасының Азаматтық
Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" Заңы, 10.12.1999 ж. №494-1
Закон РК "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан"
Указ Президента РК, имеющий силу Закона “О
Международные стандарты бухгалтерского учета - Корпорация “Карана” ЮСАИД
Казахстанские стандарты бухгалтерского учета //Бюллетень бухгалтера, 1996 г.,
Методические рекомендации к стандартам бухгалтерского учета. Департамент методологии
Инструкция по применению Генерального плана счетов бухгалтерского
Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет Учебное пособие –
Соколов Я.В., Патров В.В. Две концепции бухгалтерского учета
//Бухгалтерский учет 1996 г., №5, стр. 28-31
Энтони Р., Рис Дж. Учет: ситуации и примеры.
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и
Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов
Әлібекова Б.А., Байболтаева Н.Ә. Кәсіпорынның есеп жүргізу саясатын
Байболтаева Н.Ә., Юсупжанова Ә.Қ. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінде бухгалтерлік
Әлібекова Б., Байболтаева Н., Шалғынбаева К. Бухгалтерлік есепті
Введение в бухгалтерское дело: Пер. с англ.: –
Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском
Қосымшалар
1