Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
і отбасыН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Отбасы әлеуметтік топ ..................................................................................6
1.2 Отбасының негізгі қызметтері..............………….............................................10
1.3 Отбасы – тұлғаның қалыптасу үдерісіндегі басты әлеуметтік
ІІ ОТБАСЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ СПЕЦИФИКАСЫ
2.1 Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты ұйымдастыру негіздері......................................................................................................................23
2.2 Отбасылық кеңес берудің жалпы принциптері мен дамуы.............................27
2.3 Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты дамыту ерекшеліктері.............................................................................................................31
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................40
КІРІСПЕ
Отбасы адамзаттың бірегей әлеуметтік жаратылысы екені жалпыға белгілі.
Әлеуметтік институт ретінде отбасының басты ерекшеліктері: ерлі-зайыптылар арасындағы,
Болашақ әлеуметтік құрылым ретінде отбасының өмірлік іс-әрекетіндегі қоғамдық
Отбасы мәселелері ғылыми әдебиеттерде отбасының спецификасының функцияларына генеративтік
Меншікті, статусты қалыптастыру мен мұраға қалдыру, үй шаруашылығын,
Қазіргі кездегі отбасы маңызды өзгерістер басынан кешіруде. Жаңа
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Отбасы некеге қарағанда күрделірек қарым-қатынастар
Тақырыпты зерттеудің мақсаты. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мемлекет құру
Тақырыпты зерттеудің міндеттері. Осы мақсатқа жету үшін мынандай
– отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты жүзеге асырудың құқықтық табиғатын,
– отбасын негізгі әлеуметтік институт ретінде зерттеу;
– отбасымен жүргізілетін психологиялық кеңес беру үдерісінің қағидалары
– отбасымен әлеуметтік жұмыстың ұйымдастырушылық негіздерін атап көрсету;
– отбасыны әлеуметтік қамсыздандыруды, жұмыспен және мемлекеттік қорғауды
Зерттеудің негізгі нысаны: негізгі әлеуметтік институт ретіндегі отбасы.
Зерттеу жұмысының пәні: Қазақстан Республикасының отбасыны мемлекеттік әлеуметтік
і отбасыН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Отбасы әлеуметтік топ ретінде
Отбасы мен неке тарихы жөніндегі жұмыстардың пайда болғанына
Отбасы – әлеуметтік институттардың ішіндегі ең ежелгісі. Ол
Неке мен отбасына деген тарихи көзқарасты бекітудің басында
Бүкіл әлемде, әсіресе Англияда, шотланд ғалымы Дж.Мак-Леннонның еңбектері
Американдық зерттеуші, тарихшы, этнограф Л.Морган отбасының дамуына қатысты
Олардың әрқайсысы өзіндік қоғамдық институттары мен өнердің түрлерін
Әлеуметтанушылар отбасын ерекше бір құбылыс, әлеуметтік жүйе ретінде
Отбасын әлеуметтік институт ретінде зерттеуді талдау оның қаңдай
Отбасын әлеуметтік институт ретінде зерттегенде мынадай жалпы ұғымдар
1) некелік қатынастардағы қоғамдық қажеттілік, талап-тілектер, мұқтаждықтар;
2) отбасының әлеуметтік қызметі;
3) отбасы қатынастарындағы ережелер мен бағалық құндылықтар;
4) әртүрлі типтегі (түрдегі) отбасындағы тәртіп үлгілері, т.б.
Отбасын кіші топ ретінде зерттеу – өзінің құрылымы
Отбасын зерттеудегі бағыттардың әрбіреуінің өзінше ерекшелігі бар. Мысалы,
Жоғарыда көрсетілгеңдерді қорыта келе отбасына жалпы сипаттама беруге
1) ерлі-зайыптылық;
2) бала туу немесе бала асырап алу.
Өмір тәжірибесі көрсетіп отырғандай, көптеген отбасы толық бақытты
Отбасындағы шиеленіс асқынған жағдайда отбасының дағдарысына ұласады. Бұл
Көптеген адамдар отбасын құрудың негізі махаббат деп есептейді.
Жауапкершілік ата-аналар мен балалар арасындағы қатынастарды ретке келтіретін
Сонымен қоса, балалар да өз кезегінде ауру немесе
Белгілі бір себептерден ата-аналар балаларын қамтамасыз ете алмаса,
Ата текті білуде туыстық, жақындыққа байланысты: баба, ата,
Ceнім – отбасы шеңберінде әрекет eтeтін азаматтық құндылықтардың
“Асығыс түбi – өкiнiш, ойланып алмақ – сабыр
1.2 Отбасының негізгі қызметтері
Отбасының табиғатын, маңыздылығын анықтауда ежелгі ойшылдардың ұстанған түрлі
Ал француз ағартушысы Жан-Жак Руссо: «Барлық қоғамдардың ішінде
Жалпы айтқанда, отбасы дегеніміз – некеге қарағанда күрделірек
Отбасының әлеуметтік функциялары оның әлеуметтік институт ретіндегі қоғамдық
Отбасы мынадай функциялар атқарады:
– бала өсіріп, тәрбиелеу арқылы ұрпақ жалғастығын қамтамасыз
– баланы әлеуметтенуге, басқалай айтқанда, қоғамда өмір сүруге
– отбасы мүүделерін баспанамен, көлікпен, киіммен, тамақпен, үй
Сонымен қатар отбасының атқаратын қызметі мұнымен шектеліп қоймайды.
Қазіргі отбасын зерттеушілер отбасы функциясын зерттеуге аса зор
Мұндай жіктеуді А.Г.Харчев, И.ВГребенников, А.И.Кочетов та жақтайды. Отбасы
Отбасының репродуктивті функциясы
Оның негізінде – қарама-қарсы жынысты адамдарды одақ құруға
Отбасына қоғамдық қарым-қатынастың барлық жүйесі енеді – неке
Бұдан отбасының келесі функциясы шығады, бұл – жеке
Отбасының келесі маңызды функциясы экзистенциалды функция – өз
Отбасының келесі маңызды функциясы экономикалық және шаруашылық-тұрмыстық. Қоғамдық
Әлеуметтік-мәртебелік функция қоғамның әлеуметтік құрылымын қайта жаңғыртумен байланысты,
Рекреативті, күшті қалпына келтіру функциясы адамның еңбек күнінен
Бос уақытты дұрыс ұйымдастыру функциясы тиімді сауықты ұйымдастыруды
Әлеуметтанушылар отбасының коммуникативті функциясына көбірек мән береді. Бұл
Отбасында ересектер де, балалар да тәрбиеленеді. Әсіресе отбасының
Біріншісі аспектіге – баланың жеке тұлғасының қалыптасуы, оның
Екінші аспект – отбасы ұжымының өзінің әр мүшесіне
Үшінші аспект – ата-ананы (отбасының басқа ересек мүшелерінің)
Қоғамдық қатынастардың дамуына сай олардың сипатына байланысты отбасының
1.3 Отбасы – тұлғаның қалыптасу үдерісіндегі басты әлеуметтік
Отбасын әлеуметтік зерттеудің қажеттігі оның қоғамдағы алатын орнымен
Отбасының аса маңыздылығы оның қоғам алдында атқаратын қызметтерінен
Отбасы қажетті мәдени мұраны қоғамдағы өзінен жоғары үлкен
Отбасы индивидті (жеке адамды) өмір қиыншылықтарына көнуге, басқалармен
Қандай да бір отбасы болмасын, оның төмендегідей жалпы
1. Отбасы мүшелері әруақытта бір-біріне өзара тәуелді болып
2. Қаңдай да бір отбасы болмасын ол біртұтас
3. Отбасы – бейімделуші ұйым, ол өзін қоршаған
4. Әрбір отбасы сыртқы факторларға байланысты міндеттерді орындаумен
Ер мен әйел – отбасының екі іргетасы, бұл
Отбасы – тұрмыстық қатынасты қалыптастырудың да алғашқы ұясының
Отбасы некеге қарағанда күрделі жүйе, себебі ол жұбайларды
Джордж Герберт Мидтің пікірінше, балалардың отбасында тұлғалық қалыптасу
Біріншісі – иммитация. Бұл сатыда балалар үлкен адамдардың
Екіншісі – ойын сатысы. Бұл уақытта кішкене бала
Үшінші саты – ұжымдық ойын. Мұнда балалар тек
Отбасы әлеуметтік институт есебінде адам қоғамының қалыптасуымен бірге
Отбасының кұрамы деп олардың мүшелерінің өзара жиынтығын айтамыз,
Отбасының туысқандық құрылымы, біріншіден, жұбайлар мен балалар, екіншіден,
1. көп балалы (үш бала, одан көп); 2.
3. бір баласы бар; 4.
Отбасындағы билік құрылымы демократиялық немесе авторитарлық деп екіге
Отбасы басқа жағдайларға байланысты да топқа, түрге бөлінеді.
Отбасының қызметі қоғамдық-тарихи жағдайларға, оның мүшелерінің жігерлілігі мен
Қазір біздің республикамызда жаңа ұрпақтың көбеюі, яғни бала
Қазақстан Республикасының табиғи байлығы мол, жаңа зауыттар, фабрикалар
Отбасының ең маңызды қызметтерінің бірі – тәрбиелеушілік міндеті;
Ата-ананың, басқа да отбасы мүшелерінін, әсіресе, естияр ұрпақтың
Отбасының тәрбиелеушілік міндетіне тікелей байланысты оның тағы бір
Отбасы тәрбиесі – ата-аналар ықпалымен жүзеге асатын, қоғамдық
Тәрбиеде көп мағына жатыр. Баланың өсуіне, олардың рухани
Ал енді балаларды, жастарды қай халық баласын ерекше
Адамгершілік барлық адамға жарасатын қасиет. Бұл – адамның
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері:
– адамның қоғамның моральдық нормасын орындауға қатыстыру;
– адамдарды адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру;
– балардың санасына және мінезіне педогогикалық ықпал жасаудың
– отанға, халқына, еңбек және қоғамдық іс-әрекетке балалардың
Бұл міндеттерді жүзеге асыру, біріншіден, тәрбие процесінің обьективті
Отбасыны нығайту – қоғамның әлеуметтік саясатының негізгі мақсаты,
ІІ ОТБАСЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ СПЕЦИФИКАСЫ
2.1 Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты ұйымдастыру негіздері
Отбасы бірқатар көкейкесті мәселелерге тап болады, олардың белгілі
Әлеуметтік жұмыс органдары қоғамға, оның мүшелерінің әлеуметтік өзін-өзі
Соңғы он жылда мамандар отбасымен әлеуметтік жұмысты басқарудың
Отбасымен әлеуметтік жұмысты басқару органдарының негізгі бағыты әлеуметтік
1. жоғарғы институтционалды деңгей, бұл Қазақстан Республикасы, яғни
2. орташа, басқарушылық деңгей, бұл облыстардың, қалалардың, аудандардың
3. төменгі деңгей, бұл әлеуметтік ұйымдар, әр түрлі
Институтционалды деңгейді қарастырсақ, мемлекеттік деңгейдегі басқарудың құрылымдық ұйымдарының
Комитеттің негізгі міндетті республикадағы демографиялық ситуацияны жақсарту, отбасыға
Комитетте отбасымен жұмыс келесі негізгі бағыттар бойынша жүргізілді:
демографиялық саясатқа күшейтулер енгізу және отбасыны қоғамның басты
"Отбасы қызметтері" көп салалық қызмет көрсету түрін дамыту;
осы қызмет көрсету түрін мамандармен қамтамасыз ету;
отбасының шынайы экономикалық тәуелсіздігіне қол жеткізуге жағдайлар жасау;
республикалық «Әйелдер денсаулығы», «Отбасын жоспарлау» бағдарламасын жүзеге асыру
«Балалық» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұйымдастырушылық жұмыс.
Комитет мемлекет билігіне өзінің отбасыға әлеуметтік көмек көрсететін
1991 жылдың қаңтарында отбасы істері жөніндегі және демографиялық
Координациялы комитет жұмысының негізгі бағыттары:
бірыңғай жалпы мемлекеттік отбасы саясатын жасау және жүзеге
Отбасыны, әйелдер мен балаларды қорғау мен күзетудің әлеуметтік
Әйелдер мен балаларды әлеуметтік қолдау, олардың қызығушылықтарын қорғау,
Осы кезде облыстардың халық депутаттары кеңесінің және атқарушы
Отбасыға және балаларға әлеуметтік көмек Комитетінің базасында 1992
отбасының, әйелдердің және балалардың өмір сүруінің минималды кепілдіктерімен,
отбасының, әйелдер мен балалардың жағдайларын жақсарту бағдарламаларын қалыптастыру
отбасыға көмек беруге мемлекеттік әлеуметтік қызмет құру және
отбасы құқықтарын сақтау және әйелдер мен балалардың әлеуметтік-құқықтық
отбасы, әйелдер мәселелерімен айналысатын мемлекеттік және мемлекеттік емес
Басқарудың облыстық органдарының практикалық тәжірбиесін және нәтижелерін талдай
– стратегиялық;
тактикалық.
Бірінші топқа мақсатты таңдау мен қою, ақпаратты талдау,
Ал тактикалық функцияларға қабылданған шешімдерді, координацияны, есеппен бақылауды
Іс жүзінде барлық қоғамның ұйымдастырушылық құрылымдары, мен мемлекеттік
2.2 Отбасылық кеңес берудің жалпы принциптері мен дамуы
«Отбасы – қоғамның бір бөлігі (кіші әлеуметтік топ),
Отбасына деген қызығушылықтың пайда болу датасын белгілі емес,
Отбасылық кеңес берудің негізгі міндеті кеңес берушімен біріге
Психологиялық кеңес берудің психотерапиядан айырмашылығы ол отбасындағы рөлдік
Отбасылық кеңес берудің әдіс-тәсілдерінің әртүрлілігі түрлі теориялық концепциялармен
Жоғарыда айтылған мектептің өкілдерінің отбасылық кеңес беруді өткіздің
Кеңес берушінің пациентпен байланыс орнатуы. Конструктивті дистанцияны сақтаукөмегімен
Пациент прблемасы туралы ақпаратты терапиялық метафора мен метамоделдеу
Психотерапевтік контрактты талқылау. Кеңес берудің бұл бөлігі көп
Клиенттің проблемасын нақтылау. Мұнда «Сіз бұрын қиындықтармен қалай
Шынында кеңес беру өткізу. Клиенттің кеңес беру процедурасының
а) Кеңес беруге қатысушылармен қалыптасқан жүріс-тұрыс стереотипінің оң
ә) Жүріс-тұрыстың жаңа шаблондарын бірігіп іздеу – «шешімдер
«Экологиялық тексеру»: кеңес беруші отбасы мүшелеріне өздерін осыған
Кеңес беруді аяқтауға жақындағанда, кеңес беруші «нәтижені сақтандыру»
Оқиғалар қатары бойынша «ажырау» процедурасы болады. Бұл кейде
1958 жылы Н.Аккерман «Отбасының психикалық денсаулығы клиникасының» бірінші
Отбасылық терапияда түрлі бағыттар айқындалады, мысалы келесі:
бихевиоралды отбасылық терапия;
жүйелі отбасылық терапия;
стратегиялық отбасылық терапия;
жалпы жүйелер теориясы;
психоаналитикаға бағдарланған отбасылық терапия.
Отбасылық терапевтердің ішіндегі ең атақтылары Т.Лидз, М.Боуэн, Ф.Форм-Ричман,
Қазіргі шетелдік отбасы психотрапевтерінің ішіндегі көп айтылатындары К.Витакер,
2.3 Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты дамыту ерекшеліктері
Отбасы барынша әмбебап, бәрін қамтитын әлеуметтік институт бола
аз қамтылғандық;
әлеуметтік дезадаптация;
мүгедектер мен көп балалар қиындығы;
босқындар жағдайының спецификалығы;
балалар мен әйелдерде зорлық көрсету және т.б.
Әлеуметтік жұмыскердің міндеті – осындай отбасыларға көмек көрсету.
Кез келген отбасымен, әсіресе эмоционалды климаты қанағаттандырарлық емес,
Мұндай отбасылармен әлеуметтік жұмыс отбасылық мәселені мұқият зерттеуден,
Истерия, психоастения сияқты тұлғаның негативті ерекшеліктері өзара қарым-қатынасты
Отбасындағы күш көрсету – ол жиілігі арта түсіп,
Үй-ішілік күш көрсету – бұл тәндік қатыгездік пен
Отбасылық зорлық-зомбылықтың шегі болмайды. Ондай жағдайлар ері мен
Мұндай жұмыс индивидуалды әңгіме немесе интервью жолымен, топтық
Диагностикалық әдістемелердің біреуіне батыста кеңінен қолданатын әдіс болып
Отбасылық мәселені сезінудің диагностикалық қана емес, терапиялық та
Бұл процесс жеткілікті деңгейде еліктіреді – өзінің туысқандық
Диагностикалық іс-әрекет клиенттердің отбасылық өзара қарым-қатынастарын өзгерту, өз-өзін
«Отбасылық келісім» әдістемесі барынша тең құқықты қарым-қатынасты қарастырады.
Қорытынды келісім-шарт дайындау процесінде мазмұнсыз кінәулаулар нақты дұрыс
Келісімді орындаудың орташа уақыты біткенде ерлі-зайыптылар әлеуметтік терапевтпен
Отбасылық қарым-қатынасты коррекциялау технологиялары көп. Олардың көбі психологиялық
Барлық қолданылған құралдардың маңызы отбасыны тілеулі тұрақтылыққа алып
Ерлі-зайыптылардың немесе ата-аналармен балалар арасындағы қарым-қатынасты коррекциялау техногиялары
ҚОРЫТЫНДЫ
Отбасы ер мен әйелдің некемен біріккен, олардың балалары
Қандай отбасы болмасын жас па, әлде орта немесе
Отбасы саясаты – бір-бірімен өзара әрекеттестіктегі көптеген инстиуттардың
Бұған қоса, біздің пікірімізше, отбасы турасында орын алған
Отбасы саясатының субъектісі ретіндегі ғалымдардың көзқарасы халықтың, әртүрлі
Мемлекеттің отбасы саясаты саяси билікпен, құқықтық саясатпен, этносаясатпен,
Мемлекеттің отбасы саясатының саяси процестер мен институттар жүйесіндегі
отбасының тәуелсіздігі;
отбасын әлеуметтік қорғау;
әлеуметтік серіктестік;
отбасының негізгі таңдау еркіндігі;
отбасы саясатын аймақтандыру.
Некелік-отбасылық заңдар тек тіркелген некеге ғана маңыз береді.
Қазақстан Республикасында неке-отбасы қатынастары реттеледі, сондай-ақ оларды жүзеге
Мемлекетіміздің отбасы саясатының қажеттілігі артып, оны жан-жақты талдап,
Менің ойымша, АҚШ, Батыс елдеріне еліктеудің қажеті жоқ.
Халқымыздың келешегі – жастарды жағымсыз, жаман ықпалдан сақтап,
Отбасылық қарым-қатынасты коррекциялау технологиялары көп. Олардың көбі психологиялық
Барлық қолданылған құралдардың маңызы отбасыны тілеулі тұрақтылыққа алып
Ерлі-зайыптылардың немесе ата-аналармен балалар арасындағы қарым-қатынасты коррекциялау техногиялары
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Абдуллаев А.К. Семья и общество. Ташкент, 2001г.
Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы отбасы мен неке //
Әкімтаев Т. “Отбасындағы бала тәрбиесі”. Қазақстан мектебі 1994ж.
Әлеуметтік саясат мұраты - әлеуметтік әділдікте // Ақиқат.-2007.-
Басты басымдық - әлеуметтік сала // Қазақстан Республикасының
Бозханова к., Жұмаханов Ә., Айтманбетова Б. “Семьяда балаларды
Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі
Дегтярев А.А. «Социальная защита населения». Москва, 1998.
Есмағанбетова, Шаханова Р. “Адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру
Казахстанская семья – как объект социально-политических иследований //
Каракулова К. Статистика браков и разводов в Казахстане
Майғаранова Ш. “Рухани адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Бастауыш мектеп.
Отбасы саясатының мәні // Ақиқат, 2009 ж. №6.
Поиски новых подходов к семейной политике // Мысль,
Берікбаев С. Баланың бас ұстазы –ата-анасы. Тәрбие құралы
2004.
Галиев Е. Мектептің отбасымен байланысы. Тәрбие құралы. №6,
Мұсырманов А. Ата-ана және мектеп ынтымақтастығы. Қазақстан мектебі.
"Методы семейной диагностики и психотерапии." Москва & Санкт-Петербург:
Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий В.В. - "Семейная психотерапия" Л.:
Фромм Э. "Азбука для родителей" Л.,
Хоментскаус Г.Т. "Семья глазами ребенка". 1990.
"Учителям и родителям о психологии подростка" ' Под
Сатир В. "Как строить себя и свою семью."
Соколова В.И., Юзефович Г.Я. "Отцы и дети
Спиваковская А.С. "Как быть родителями: (о психологии родительскойлюбви)"
Спок Б. "Разговор с матерью" СПб: Лениздат, 1992.
Макаренко А.С. Работа воспитателей. Сочинения, 5 том, 88-бет.
Оразбекова К. Отбасы психологиясы. Алматы. 2000.
Пинт А.О. Ата-аналар, сіздер үшін. Алматы, 1972.
Сагындыкұлы Е. Педагогика. Алматы. 1999.
Сухомлинский В.А. Ата-ана педагогикасы. Алматы,1983.
Сухомлинский В.А. Балаға жүрек жылуы. Алматы. 1976.
Қоянбаев Ж. Семья және балалар мен жетекшілер тәрбиесі.
Жарықбаев Қ, Қалиев С. Қазақ тәлім - тәрбиесі.
Азаров Ю.П. Отбасы педагогикасы. М. 1985.
5
мұнда бос уақытты бірігіп те, бөлек те өткізеді.
негізінен бір бала болады, үй жұмысын бөліп атқарады,
бұл ерлі-зайыптылар-дың, жалпы отбасының құндылығына байланыс-ты. Мұнда бүкіл
3) жас отбасы
2) Ер мен әйел қатынасы кәсіби жетістікке, жеке
1) дәстүрлі отбасы
3) отбасының жеке мүшелеріне байланысты мақсаты, міндеті, атқаратын
2) қоғамның әлеуметтік құрылымы тұрғысынан отбасы тобының басқа
1) топты жалпы сипаттау. Бұған кіретін мәселелер –
Отбасын кішігірім әлеуметтік топ ретінде зерттегенде 3 негізгі
Отбасының өмір сүру сипатына қарай үш түрі болады:
Екінші аспект – отбасы ұжымының өзінің әр мүшесіне
Сондықтан отбасының тәрбиелік функциясының үш аспектісі бар
Біріншісі – баланың жеке тұлғасының қалыптасуы, оның қабілеттері
қоғамдық – халықтың биологиялық қайта жаңғыруы;
жеке – балаларға деген қажеттілікті қанағаттандыру.
Бұл функцияның екі міндеті болады:
Үшінші аспект – ата-ананы (отбасының басқа ересек мүшелерінің)