МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 бөлім. Білім беру саласындағы психологиялық қызметтің
Психологиялық қызмет көрстеудің қалыптасу тарихы
Мектеп психологі жұмысының мазмұнын анықтау жолдары
2 бөлім. Мектеп психологі жұмысында қолданатын психологиялық
2.1. Оқушылардың жекелік қасиеттерін зерттеу әдістемелерін пайдалану ерекшеліктері
2.2. Оқушылардың таным процестерін диагностикалау әдістемелерін пайдалану
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша А Жеткіншектер агрессиясын диагностикалауға
Қосымша Ә Ассоциативтік ес көлемін анықтау
Қосымша Б Зейінді бағалау
К І Р І С П Е
Психологиялық қызмет қазіргі кезде әлеуметтік ортаның барлық салаларында
Көпшілікке психологиялық қызмет көрсету ХVIII ғасырда кезінде Батыс
Өткен ғасырда жасалған көптеген психодиагностикалық әдістемелерді және оларды
Психолог өз жұмысын бірнеше бағыттарда ұйымдастыруды қажет етеді.
Метеп психологиялық қызметінің шешілмеген мәселелері көп болғандықтан дипломдық
Зерттеу объектісі: білім беру жүйесіндегі психологиялық қызмет.
Зерттеу пәні: мектеп психологиясының мазмұны.
Зерттеу мақсаты: мектеп психологі жұмысының негізгі бағыттар мен
Зерттеу міндеттері:
білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметті ұйымдастыру проблемасы бойынша
мектеп психологі қызметінің негізін құратын психодиагностикалық әдістемелерді іріктеп
мектеп оқушыларының жекелік психикалық қасиеттерін зерттеп, ауытқуы байқалған
Зерттеу базасы: Қызылорда қаласындағы №47 мектеп – гимназиясы.
Зерттеу барысында келесі психологиялық ғылыми зерттеу әдістері қолданылды:
Бірінші кезеңде мектеп оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін зерттеп, нәтижелерін
Екінші кезеңде психологиялық қызметтің пайда болуы мен даму
Магистрлік жұмысы кіріспе, екі бөлім, қорытынды және әдебиеттер
І бөлім. Білім беру саласындағы психологиялық қызметтің мазмұны
Психологиялық қызмет көрсетудің қалыптасу тарихы
Білім беру саласында психологиялық қызмет көрсету жүйесінің ғасырдан
Психодиагностикалық зерттеулерді жүргізу әдістері анықталып, жекелік психикалық қасиеттер
Тәжірибелік психологиялық зерттеу негізін құрушылардың айтуы бойынша, психоз
ХІХ ғасырдың екінші жартысында жоғары жүйке қызметінің ерекшеліктері
Жекелік психикалық қасиеттерді зерттеу тестілерін қолдану Франция, Германия
Жекелік психикалық қасиеттерді зерттеу 20 ғасырдың басында бірнеше
Келесі кезеңде Г.Айзенк және Р.Кеттел факторлық талдауды жекелік
Жеке тұлғаның психикалық қасиеттерін зерттеп, оны сандық және
Сол кездерде неміс психиатры және психолог Э.Кречмер және
Психологиялық зерттеулерге математикалық және статистикалық тәсілдерді қолдану үшін
Өткен ғасырдың 20-шы жылдары жекелік қасиеттерді зерттеуге және
Қазіргі кезде психологиялық зерттеулер нәтижелері адам өмірінің барлық
Психологиялық қызметті ұйымдастыруға үлгі болатын модельдер. Мектеп психологиялық
Білім беру саласында психологиялық қызметті ұйымдастырудың ғасырдан асатын
Өткен ғасырдың басында Францияда А.Бине жекелік қасиеттерді зерттеу
Олар: 1) өз қабілеті мен мүмкіндіктерін және оның
Осы бағыттарда анықталған мағлұматтарды бір-бірімен салыстыра талдау нәтижесінде
Көп ұзамай Англияда Цирил Бэрт, АҚШ-та Арнольд Гессель
Балаларға мектепке дейінгі өмірден оқушы міндетін атқаруға көшуіне
мектепке оқу параллельдерін анықтап алуға ықпал жасау;
жоғары сынып оқушыларына мамандық таңдап алуға жәрдем беру;
оқушыларды болашақ отбасы өміріне даярлау.
Осы зерттеулерге байланысты өткен ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап
П.П.Блонский, Л.С.Выготский өз еңбектерінде балалардың жеке даралық ерекшеліктерін
Қазіргі кезде көптеген елдер психологиялық қызметті мектеп қабырғасында
Біздің елде білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің
Психологиялық қызметтің мақсаты – бала дамуындағы әр кезеңдегі
Психологиялық қызметтің міндеттері:
психологиялық және әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан қыйындық көріп жүрген балалардың
оқушыларды мектеп табалдырығын аттаған күннен бастап оны бітіргенінше
проблемасы бар балаларды жан-жақты зерттеп, оны туғызған себебін
дамуында ауытқуы бар балалардың психологиялық тренингтер ұйымдастыру;
оқу-тәрбие жұмысына ғылыми жетекшілік жасап әр оқытушының, ата-аналардың
Осы анықталған міндеттерді орындау т.б. өмір барысында туған
Психологиялық қызмет моделін қалай құру қажет екенін анықтап
психодиагностикалық жұмыс;
психопрафилактикалық жұмыс;
психологиялық кеңес беру;
психокорекция жүргізу;
ата-аналарға психологиялық-педагогикалық білім беру және біліктілігін арттыру;
психологиялық қызмет көрсету жүйесі қызметін насихаттау;
әлеуметтік – диспечерлік қызмет көрсету;
педагогикалық ұжымға психологиялық қызмет көрсету.
Осы аталған бағыттардағы іс-шаралар бір-бірімен үйлесімді ұйымдастырылуына кепілдік
Мектеп оқушыларына, көпшілікке жүйелі түрде психологиялық қызмет көрсету
Сонымен қатар, қазіргі кезде психологиялық қызметті білім беру
Психологиялық қызметтерді ұйымдастыруда кездесетін қыйыншылықтар көбінесе қазақ тіліндегі
Психолог қызметіне негіз болатын құжаттарды анықтап алу да
Мектеп психологі жұмысының мазмұнын анықтау жолдары
Психологиялық қызмет өзінің алда тұрған мақсаты мен міндеттерін
іс-әрекеттерінің барлығы жүйелі ұйымдастырылады және нәтижесі сапалы болады.
Жоспар жасау үлгісі Н.Р.Битянованың «Практическая психология» деген еңбегінде
Жоспарда барлық мектеп ұжымында кездесетін психологиялық проблемалар анықталып,
Психолог өз жұмысын ұйымдастыру барысында баланың жан-жақты және
Мектеп психологі іс-қағаздар тізімі.
Мектеп жұмысына негіз болып отырған тақырып бойынша тәжірибелік
Писхологиялық қызмет бағыттарын көрстететін жалпы жоспар;
Мекеме басшысымен бекітілген бір жылға арналған күнтізбелік жоспар;
Психологиялық қызмет көрсету кабинеті жоспары;
Айлық немесе апталық жұмыс жоспары;
Диагностикалық материалдар картотекасы;
Бастауыш сынып оқушыларын зерттеуге арналған психодиагностикалық альбомдар.
Психодиагностикалық әдістемелер жинақтары;
Психологиялық қызмет көрсетуге сұраныстар журналы;
Кеңес беру, коррекциялау, жеке түзету-дамыту іс-шараларын тіркеу журналы;
Өткізілген сабақтардың қысқаша жоспары және бағдарламасы;
Психологиялық түзету жұмысында қолданылатын аудиоматеириалдар;
Кабинет паспорты, мүліктер мен құралдар тізімі;
Жылдық есеп.
Осы тізімде көрсетілген қажетті документтерді түгел жасап алғаннан
Психологиялық қызмет жоспары календарлық және күнделікті түрлерде түзіледі.
Жоспардың екінші бөлімінде мектептің профиліне байланысты жасалған жылдық
Календарлық жоспар күрделі жұмыстар тақырыбын қамтиды. Мысалы, психодиагностикалық
Календарлық жоспарды оқу жылына толық жасап шығарудың мән-мағынасы
1 бағыт. Оқушыларға психологиялық қызмет көрсету.
Бірінші сыныпқа қабылданған балаларды психо-диагноситкалық минимумнан өткізу:
баланың ата-анасымен танысып, отбасындағы матиериалдық, психологиялық-педагогикалық жағдайын анықтау;
мектепке келген баланың таным процестерін зерттеп, интеллектуалдық дамуын
баланың оқу мотивациясын анықтау;
баланың өзіне және қоршаған ортаға көзқарасын қалыптастыру;
оқушының мектепшілік қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу.
Мектепке қабылданғандардың ішінде оқу мазмұнын меңгеруге шамасы келмеген
Бастауыш сынып оқушыларының таным процестерін, жекелік қаситеттерін және
Бесінші, алтыншы сынып оқушыларын психодиагностикалық минимум бағдарламасы бойынша
Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктерін зерттеу (өзін-өзі бағалауы, талап
Жас өспірімдер мінез құлқына акцентуацияның көрініс беруін талдау.
Оқытушылардан, ата-аналардан шағым түскен балалардың жекелік ерекшеліктерін тереңдетіп
Сегізінші, тоғызыншы сынып оқушыларын психодиагностикалық минимум бағдарламасы бойынша
Оқушылардың интеллектуалдық даму деңгейін анықтау және мамандықты талдау
Мектеп бітіруші сыныптар оқушыларын қажеттілігіне байланысты оларды жан-жақты
Онбірінші сынып оқушыларының мамандыққа икемділігін зерттеу. Оқушылар қалауы
Ата-аналардың қалауы бойынша оқушылардың жеке тұлғалық ерекшеліктерін терең
2 бағыт. Психологиялық түзету дамыту жұмысы.
Бастауыш сыныптарға қабылданған балаларды мектеп күн тәртібіне бейімделуіне
Бастауыш сынып оқушыларының мектептке даярлығын зерттеу барысында таным
Бастауыш сынып оқушыларының таным процестерін түзету-дамыту іс-шараларын және
Балалардың қарым-қатынас мәдениетін қалыатастыруға арналған ойын коррекцияларын ұйымдастыру.
Орта сынып оқушыларының жеке тұлғалық жағымсыз мінез көрсеткіштерін
Талапкерлерге арналған өзін-өзі психологиялық талдау мектебін ұйымдастыру. Оқушылар
Жоғары сынып оқушыларына арналған психологиялық кеңес беру орталығы
Мектеп бітірушілердің қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға арналған тренинг және
3 бағыт. Кеңес беру жұмысы.
Баланы мектепке даярлау барысында отбасы мен мектептің бірлескен
Ата-аналарға арналған психологиялық Кеңес пункті жұмысын ұйымдастыру. Ата-аналарды
Ата-аналардың психологиялық білімін жетілдіру үшін оларға арналған лекциялар
Орта буын оқушыларында кездесетін ерекшеліктер туралы олардың ата-аналарымен
Жоғары сынып оқушыларының мамандық таңдау проблемасы туралы кеңес
4 бағыт. Ғылыми-әдістемелік жұмыс.
Оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу жолдары және оны қалыптастырудағы
Жеке тұлға дамуындағы кездесетін ауытқулар және олардың пайда
Шығармашылық қабілеттілікті тәрбиелеу.
Түзету – дамыту жұмыстарын ұйымдастыру мақсаты мен міндеттері.
Сұраныстар бойынша анықталған мәселелер.
Ата-аналардың психологиялық – педагогикалық
Білімін жетілдіру іс-шараларын ұйымдастыру.
Ата-аналар жиналыстарына баяндамалар даярлау, әртүрлі саладан мамандар шығару.
5 бағыты. Әлеуметтік-диспетчерлік қызметі
Дамуында патологиялық ауытқуы бар балаларды дәрігер мамандарға көрстеу,
Медициналық – психологиялық комиссияның шешімі бойынша психологиялық дамуында
Осы аталған бағыттар бойынша психологиялық қызметті ұйымдастыру барысында
Дипломдық зерттеу барысында тәжірибелік психологияның теориялық мәселелерін зерттеу,
2 бөлім. Мектеп психологі жұмысында қолданылатын психодиагностикалық зерттеу
2.1. Оқушылардың жекелік қасиеттерін зерттеу әдістемелерін пайдалану ерекшеліктері
Дипломдық жұмысты зерттеу барысында балалар агрессиясы мен акцентуациясын
Балалар агрессиясы мен акцентуациясы бірнеше түрде көрініс береді.
Психологиялық қызмет көрсету барысында балалардың мінез-құлқында осы ауытқулардың
Гештальттерапияның негізін құрған Фриц Перлз. Ол психоанализ, экзистенциалдық
Гештальттерапияның мақсаты - топ мүшелерін мадақтау арқылы
Гештальттерапияның негізгі ұғымдары келесідей: дене мен оны қоршаған
Гештальттерапия қарама-қарсылықтардың бір-бірімен одақтастығының жете түсінуге, сезімге ерекше
Гештальттерапиядағы «қарама-қарсылықтар» әр адамның «Мен» құрылымындағы бір-біріне сәйкес
Сезімдерге көңіл аударуды күшейту. Өз сезімдерінің мәніне түсіну
Келесі кезеңде клиенттің қиялын өзіне талдату жүргізіледі. Бұл
1) Көрген түстерінің немесе қиялының мағынасын тасымалдау;
2) Арманын өзінің кісілік көріністермен салыстыру.
Сонымен, гештальттерапия қарсыласуға қарсы емес, одан бас тартуды
Психодрама
Психодраманың негізін құрған Якоб Морено. Ол бірінші
Психодраманың негізгі ұғымдары рольдік ойын, спонтандық, теле, инсайт,
Психодрама бой қыздырудан басталады, содан соң әрекет фазасына
«Теле» - деген ерекше эмоционалдық байланыс арқылы барлық
Катарсис. Аристотель берген анықтама бойынша катарсис деген сезімге
Инсайт. Танымның бұл түрі проблеманы бірден шешуге немесе
Психодрама техникалары
А) Монолог- кейіпкердің өз ойы мен сезімін аудиторияға
Б) Ұқсас, немесе екінші Мен – талданып жатқан
Г) Бейнелеу- рольдерін алмастыру әдістемесімен тығыз байланысты. Режиссер
Дене терапиясы
Дене терапиясына биоэнергетикаға негізделген жаттығулар жатады. Олардың ішінде
Дене терапиясының негізгі ұғымдары: бұлшықеттер сауыты, тиянақтың мықты
Дене терапиясы топтарында ағзадағы энергия ағымын үйлесімді жүргізуге
Дене терапиясы көптеген топпен орындайтын дене жаттығуларынан тұрады
Арттерапия.
Арттерапия (арт- өнер арқылы терапия жүргізу) адамның психо
«Арттерапия» - көбіне ағылшын тілді халықтар қоныстанған елдерде
Алғаш бұл термин 1938 жылы Адриян Химет туберкулез
1969 жылы тәжірибеленуші арттерапевтерді біріктірген американдық арттерапия ассоциациясы
Арттерапия түрлері.
Дельфина – Бейли арттерапияны қолдануда 4 негізгі бағытта
1.Енжар арттерапия. Дайын өнер туындыларын пациентпен талдау және
2.Белсенді арттерапия. Клиенттің өзіндік шығармашылығын ояту арқылы оның
3.Бірінші және екінші қағидаларды бір мезгілде қолдану.
4.Психотерапевтің өзіндік ролін, оның клиентпен қосылып істеген шығармашылық
Арттерапияның мәні.
Арттерапия – агрессивті көңіл-күйден және негативті әсер етуші
Емделу процестерін жеңілдетеді. өзі сезбейтін кедергілерді вербальды түрде
Диагностикалық қорытынды мен интерпритация жасауға қажетті материал алуға
Пациенттің жасырып қалайын деген ойлары мен сезімдерін ашып
Іштей бақылау сезімдерін дамыту. Суретпен немесе скульптурамен жүргізілген
Шығармашылық қабілетін дамытады және өз-өзін бағалауды жоғарылатады. Арттерапияның
Гипертимдік тип. Негізгі ерекшелігі – көңіл –
Лабильдік тип. Аффектілі тұрақсыздар, кей кезде ешқандай себепсіз
Сенситивтік тип. Үлкен компанияларды, дабр-шу шығаратын ойындары жақтырмайды.
Шизойдтық тип. Тұйық, қарым-қатынасы шектеулі. Шизойдтық жеткіншектер
Эпилептойдтық тип. Аффектілік ұстамалы. Көңіл-күйі тұрақсыз, көтеріңкі болуы
Тұрақсыз тип. (Қозғыштық). Көңіл көтеруге, сырапшылыққа, уақытын бос
Астено-невротикалық тип. Көңіл-күйі айнымалы, ашушаң, ипохондрияға бейім. Мәнсіз
Демонстративтік тип. Эгоценризмі шексіз, өзіне көпшіліктің көңілін аударып
Циклондық тип (тұйықталып қалушылық). Балалық шақта гипертимдік типтен
Аффекті – экзальтациялық. Наразылық көрстеуге жақын экзальтацияға, аффектіге
Жеткіншектерге кездесетін акцентуацияны және мазасыздануын көптеген түрлерге бөліп
Жеткіншектер акцентуациясын анықтауға арналған
Шмишек тесті.
Мақсаты: акцентуация көрініс беруінін анықтап, оның түрін және
Бұл тесті құру негізіне К.Леонгардтың жеке тұлға акцентуациясы
Орындау ережесі: Тест 88 сұрақтан тұрады. Оның әрқайсысына
Сауалнама және жауаптарды бағалау кілті.
Сен, әдетте, байсалды және көңілдісің бе? (1).
Сен тез ашуланып, әбіржейсің бе? (7).
Жылауың оңай ма? (6)
Жұмысымда қате жоқпа деп бірнеше рет тексересіңбе? (-2).
Сен өзіңнің сыныптастарыңдай күштісін бе? (-2).
Сенің көңіл-күйің қуаныштан қобалжуға керісінше тез өзгереді ме?
Сен ойын басында жетекші болғанды ұнатасың ба? (8).
Себепсіз ашуланып жүретін күндерің болады ма? (5).
Мұғалімнің берген тапсырмасын ардайым адалдықпен орындауға тырысасын ба?
Жаңа ойыңды ойыңнан шығара аласын ба? (1).
Біреуді ренжітіп қойғаныңды тез ұмытасың ба? (-7).
Өзің мейірімді, басқаларды аяймын деп санайсың ба? (6).
Пошта жәшігіне хат салғанда, ол бір жеріне ілініп
Мектепте, спорт секциясында, үйірмеде озық болуға тырысасың ба?
Кішкентай кезіңде иттен, найзағайдан қорқатын ба едің?
Балалар сені өте ынталы және ұқыпты деп санайды
Көңіл күйін мектептегі және үйдегі жағдайларға байланысты ма?
Таныстарыңның көпшілігі сені жақсы көреді деп айтуға болады
Әдетте мұңданып жүресің бе? (3).
Қайғыны бастан кешкенде өкіріп жыладың ба? (10).
Бір орында ұзақ отыру саған қыйын ба?
Саған әділетсіз жасағанда өз құқығыңды қорғайсың ба?
Мысықтарды рогаткамен атқан күнін болды ма? (6).
Дастархан немесе перде қыйсайып тұрса оған сенің жының
Кішкентай кезіңде үйде бір өзің қалуға қорқатын ба
Ешқандай себепсіз қуанышқа немесе уайымға берілесін ба?
Сыныпта ең жақсы оқушысың ба? (8).
Көңіл көтеріліп әсерленетін кез жиі болды ма?
Ашулануың оңай ма? (5).
Ішіңнен қобалжып жүретін уақытың болады ма? (5).
Кейде өзіңді бахытты сезінесің бе? (10).
Басқалардың көңілін көтере аласын ба? (1).
Біреу туралы өз ойыңды ашық айтасың ба?
Қаннан қорқасын ба? (6).
Мектеп тапсырмасын шын көңіліңмен орындайсын ба? (-4).
Әділетсіздіктің құрбаны болғанды қорғайсың ба? (7).
Қараңғы бос бөлмеге кіруге қорқасын ба? (2).
Жылдамдық пен нақтылықты талап ететін жұмысқа қарағанда жай
Адамдар мен танысу саған оңай ма? (9).
Ертеңгілік пен кештерде өнер көрсетуге құмарсың ба?
Үйіңнен қашып кетек уақытың болды ма? (5).
Балалармен, мұғалімдермен ұрысып қалып, мектепке бара алмай жүрген
Өмір сүру қиын ба? (3).
Сәтсіздікке ұшырағанда өз-өзіңді мазақтап күлесің бе? (1).
Ұрысып қалғанда, өзің кінәлі болмасаң, татуласуға әрекет жасайсың
Жануарларды жақсы көресің бе? (6). Үйден шығып
Кейде өзіңнің немесе туысқандарыңнын басына бір қауіп төнгендей
Көңіл-күйің ауа-райына байланысты ма? (9).
Сұрақтарды біле тұрып жауап беруге қиналасың ба?
Біреуге ашулансаң төбелесесің бе? (5).
Балалармен бірге болу ұнайды ма? (3).
Бірнәрсе қолыңнан келмесе оны үйренуден үміт үзесің бе?
Істеріңді, ойыңды ұйымдастыру қолыңнан келеді ме? (1).
Қиындықтар кездескеніне қарамастан мақсатыңа жетуге әрекет жасайсың ба?
Кино көргенде, кітап оқығанда жылайсың ба? (6).
міндеттеріңді орындауға қиналасың ба? (4).
тапсырманы көшіріп алуға бересің бе? (-7).
Түнде қараңғы көшемен жүруге қорқасын ба?
Барлық заттар өз орында болуын қадағалайсың ба?
Жатарда көңіл-күйің көтеріңкі, ал тұрғанда тұнжыраған болған ба?
Бейтаныс балалар арасында өзіңді еркін сезінесің бе?
Басың ауырады ма? (5).
Жиі күлесің бе? (-3).
Егер біреуді ерекше сыйлайтын болсаң, оны білдірмей жүре
Бір күннің ішінде әр түрлі жұмыс жасай аласың
Әділетсіздікке жиі кездесесің бе? (7).
Табиғатты жақсы көресің бе? (6).үйден кетерде, ұйқыға
Өзіңді қорқақпын деп санайсың ба? (2).
Мерекелік дастархан басында көңіл күйің өзгереді ме?
Драмкружокқа қатынасуды, сахнада өлең оқуды ұнатасың ба?
Себепсіз бұртыйып, ешікммен сөйлеспей жүретін кездерің болады ма?
Болашаққа көңілсіз қарайсың ба? (3).
Қуаныштан бірден қайғы-қасіретке ауысатын кез кездеседі ме?
Қонақ күте аласың ба? (1).
Ашуың ұзаққа созылады ма? (7).
Достарыңның қайғысын бөліп аласың ба? (6).
Жіберген қатені жөндеу үшін дәптердің бір бетін көшіріп
Өзіңді сенімсіз адам деп есептейсің бе? (7).
Қорқынышты түсті жиі көресің бе? (2).
Өзіңді терезеден тастағың келген кез болды ма?
Қоршағандар уақытын шаттықпен өткізіп жатса, сенің көңілің көтеріледі
Жағымсыз жағдайды уақытша ұмыта аласың ба? (8).
Сәтсіздікті ойдан шығармай жүресің бе? (8).
Әдетте аз сөйлейсің бе? (3).
Орындаған роліңе беріліп кеткенде, өзіңнің кім екеніңді ұмытасың
Тест нәтижесін талдау.
Сұрақтар соңында жақшада берілген номерлер акцентуация типін көрсетеді.
Осы тест нәтижесін талдау барысында балалардың басым көпшілігінде
Шмишек тесті бойынша жүргізілген зерттеу нәтижесі.
Шкала
номері Акцентуация
типі Акцентуация көрсеткіші
Анықталған балалар саны
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Гипертимді
Лабильді
Сенситивтік
Шизойдтық
Эпилептойдтық
Тұрақсыз
Астено-невротик
демонстративтік
Циклоидтық
Аффекті-экзальтациялық 2
3
1
2
0
3
1
5
0
1
Акцентуацияның басқа түрлері 1-2 баланың көрсетікштерінен байқалды, ал
Жеткіншектер агрессиясын диагностикалауға арналған
Басса-Дарки әдістемесі.
Мақсаты: бала агрессиясының түрін және оның көрінісін беру
Бала агрессиясын зерттеушілер оған әр түрлі анықтама береді.
Агрессия терминімен жеке тұлғаның субъект – субъекттік қатынаста
Жеткіншек жас кезеңінде себепсіз агрессия, немесе жалған қауіпке
А.Басс және А.Дарки агрессияны сипаттағанда оны негізгі екі
Агрессияны зерттеуге қолданылатын әдістемелердің бірі Басса-Дарки сауалнамасы. Бұл
Орындау ережесі: тест сауалнамасында 75 тұжырымдама берілген. Оларға
Сауалнама:
Менің кейде басқаларға зиян келтіргім келеді.
Кейде өзім жақтырмайтын адамдар туралы өсек айтамын.
Мен тез ренжіп жылдам басыламын.
Егер маған жақсылап өтініш жасамаса, тапсырманы орындамаймын.
Өмірден маған қажетті нәрселерді толық ала алмаймын.
Басқалар менің сыртымнан мен туралы не айтатынын білемін.
Мен достарымның қылықтарын ұнатпасам, пікірімді оларға білдіремін.
Егер біреуді алдаған кезім болса, мен ар-ожданымның қатты
Мен басқа адамға қол жұмсауға қабілетті емес сияқтымын.
Мен ешуақытта, заттарды лақтыратындай болып, қатты ашуланбаймын.
Басқалардың кемістігіне барлық уақытта кешірімдімін.
Егер маған орныққан ереже ұнамаса, оны бұзғым келеді.
Басқалар қолайлы жағдайда пайдаланып қалады.
Басқалар маған, күтпеген жерде, си-сияпат көрсетсе, мен одан
Менің басқалармен келіспейтін кезім жиі болады.
Кейде менің ойыма өзім ұялатын нәрселер келеді.
Мені біреу бірінші болып ұрса, мен оған жауап
Мен ашуланғанда есікті тарс еткізіп жабамын.
Мен сыртқы көрінісімнен әлде қайда ашушаңырақпын.
Егер біреу маған үкімін жүргізгісі келсе, әрқашан
Менің тағдырым мені онша қанағаттандырмайды.
Көп адамдар мені ұмытпайды деп ойлаймын.
Басқалар менімен келіспесе, мен олармен дауласпай тұра алмаймын.
Жұмыстан қашатын адамдар өздерін кінәлі сезінуі керек.
Менің отбасымды әбіржіткендер – жұдырыққа жығылғысы келгендер.
Дөрекі әзілге мен бармаймын деп ойлаймын.
Мені сықақ жасағандарға қатты ашуланамын.
Егер бірулер өздерін бастықсымақ санаса, олар менменсіп кетпеу
Апта сайын мен өзіме ұнамайтын адамдардың біреуін жолықтырамын.
Адамдардың көбі маған қызғаншақтықпен қарайды.
Басқалардан өзімді силауды талап етемін.
Ата-анам үшін ешнәрсе жасамағаныма қамығамын.
Сізді әрқашан ызаландырған адамдардың тұмсығын бұзуға тұрады.
Мен еш уақытта ашуға бөленіп, тұнжырап жүрмеймін.
Егер басқалардың маған деген көзқарасы мәртебеме сай келмесе,
Мені біреу ренжіткісі келсе, мен оған көңіл бөлмеймін.
Ешкімге байқатпауға тырыссам да, қызғаншақтық ішімді ит жегендей
Кейде мені күлкіге көтеретіндер бар сияқты.
Мен қатты ызалансам да балағат сөз айтпаймын.
Менің күнәларымның барлығы кешірілсін.
Маған біреу қол көтерсе, менің жауап қайтаруым сирек
Айтқаным болмай қалса мен ренжимін.
Кей кезде адамдарды көргенде мен жынданамын.
Шынымен жек көретін адамым жоқ.
Бөтендерге еш уақытта сенім білдірмеу – менің ұстанымым.
Егер біреу мені ызаландырса, мен ол туралы не
Кейін өкінетін нәрселерді жиі жасаймын.
Ашуланған кезде қол жұмсауым мүмкін.
Кішкентай кезімнен бастап долылық көрсеткен емеспін.
Мен өзімді атылуға дайын оқтай жиі сезінемін.
Қандай адам екенімді жұрттың бәрі білсе, олар мені,
Қандай себепке байланысты басқалар маған жағымды нәрсе істейді,
Маған біреулер дауыс көтерсе, мен де оған айқайлаймын.
Сәтсіздіктер мені мазасыздандырады.
Төбелескенде басқалардан артық-кемім жоқ.
Қатты ашуланғанда, бірінші қолыма түскен затты сындырғаным есімде.
Кейде төбелесті бірінші болып бастаймын.
Өмір маған әділетсіз екенін кейде анық сеземін.
Мен, бұрын, адамдар тек шынын айтады, деп ойлайтын
Ашуланғанда ғана ұрсамын.
Егер қателік жіберсем қысылып жүремін.
Өз құқығымды жұдырықпен қорғау керек болса күшімді көрсетемін.
Өзімнің ашуымды кейде стол төбелеп көрсетемін.
Өзіме ұнамайтындарға дөрекілік көрсетемін.
Маған зиян келтіргісі келетін дұшпандарым жоқ.
Дөрекілерді өз орнына қоя алмаймын.
Өзім дұрыс өмір сүрген жоқпын, - деген ой
Мені төбелеске дейін апаратындарды білемін.
Кішкентай нәрсеге бола ренжімеймін.
Басқалар намысыма тиіп, ызаландырғысы келеді, деген ойға сирек
Мен, көбінесе, адамдарды тек қорқытамын.
Соңғы кезде мен жабысқақ болып кеттім.
Дау басында мен даусымды жиі көтеремін.
Басқаларға теріс көзқарасымды көрсетпеуге тырысамын.
Мен дауласпастан шешімге келгенді ұнатамын.
Авторлар сауалнаманы келесі ұстанымдарға сүйене отырып жасаған:
Әр сұрақ агрессиясының бір түрін анықтауға арналған.
Сұрақтарға берілген жауаптарға басқалардың пікірі әсерін тигізуін төмендету
Бағалау шкаласы.
Жауаптар сегіз шкала бойынша бағаланады.
1. Физикалық агрессия: ия
1, 25, 41, 48, 55, 62, 68;
Жоқ - 1, ия – 0 келесілерге:
Жанама агрессия: ия -1, жоқ -0:
Тітіркенушілік: ия -1, жоқ – 0:
Негативизм: ия -1, жоқ -0:
Өкпелегіштік: ия- 1, жоқ -0: 5,
Күдіктенушілік: ия – 1, жоқ – 0:
Вербалды агрессия: ия-1, жоқ -0:
Кінәні сезіну: ия -1, жоқ -0:
Көрсетілген шкала бойынша жауаптарды баллға аударып, барлық жиналған
6,5 плюс – минус 3 – қастандық
21 плюс – минус 4 - агрессиясының
Зерттеу нәтижесі:
Агрессия түрі Оқушылар саны
Физикалық агрессия 2
Жанама агрессия 6
Тітіркенушілік 2
Негативизм 7
Өкпелегіштік 6
Күдіктенушілік 4
Вербалды агрессия 9
Кінәні сезіну 2
Балалардың акцентуациясының түрі, агрессиясының көрініс беруі олардың темпераментімен
Темпераментті зерттеуге арналған Айзенк тесті.
Бұл тесті ортасынып оқушыларынан бастап ересек адамдарға дейін
Мақсаты: баланың темпераментін және эмоционалдық тұрақтылығын (невротизмнің көрінісін)
Орындау ережесі: «сізге 57 сұрағы бар бланкі мен
Сауалнама.
Тынығу үшін, немесе ерекше сезімге бөлену үшін жаңалық
Сізді түсінетін, жұбататын және көңіліңізді көтеретін достарға қажеттілікті
Өзіңізді уайымсыз адаммын деп есептейсіз бе?
Алдыңызға қойған мақсаттан бас тарту сізге қиын ба?
Іс-әрекеттерді бастамай тұрып, алдын-ала, асықпай ойланып аласыз ба?
Берген сөзіңізді барлық уақытта орындайсыз ба?
Сіздің көңіл күйіңіз құбылмалы ма?
Жылдам сөйлеп тез қимылдайсыз ба?
Ешқандай себепсіз өзіңізді бақытсыз адаммын деп есептеген уақытыңыз
Дауласу барысында неге де болса бел байлауға даярсыз
Сізге ұнайтын адаммен танысуға ұяласыз ба?
Қатты ашуланғанда не істегенініңзді білмей қалатын жағдай болады
Жағдайға байланысты ойланбайтын әрекет жасауыңыз жиі болады ма?
Өзіңіздің айтқаныңыз немесе істегеніңіз туралы ойлар сізді жиі
Адамдар мен кездескеннен кітап оқығанды көбірек ұнатасыз ба?
Сіздің намысыңызға тиу оңай ма?
Компанияда жиі болғанды ұнатасыз ба?
Басқаларға айтқыңыз келмейтін ойларыңыз бар ма?
Кейде күшіңіз тасып, тауды қопаруға дайын болып, ал
Өзіңіздің қарым-қатынас жасайтын ортаңызды ең жақын достармен шектеуге
Арманға жиі бөленесіз бе?
Сізге дауыс көтергендерге солайша жауап бересіз бе?
Өз әдеттеріңіздің барлығын жақсы деп есептейсіз бе?
Сіз өзіңізді кінәлі деп сезінуіңіз жиі болады ма?
Сіз өз сезіміңізді жүгендеместен, көңілді компанияда жақсы тынығуға
Кернеу жағдайында жиі боласыз ба?
Басқалар сізді көңілді еті тірі адам деп есептейді
Бір істі бітіргеннен соң, ол тірлікті «одан да
Үлкен жиындарда өзіңіді ыңғайсыз сезінесіз бе?
Сіз өсек айтатын кездер болады ма?
Әртүрлі ойларға бөленіп, ұйқыңыз қашып кететін кез болады
Бір нәрсені білгіңіз келсе сіз оны кітаптан іздейсіз
Кейде жүрегіңіз қатты соғады ма?
Барлық көңілді шоғырландыруды талап ететін жұмысты ұнатасыз ба?
Кейде қалтырап-дірілдеп кетесіз бе?
Сіз барлық уақытта шыныңызды айтасыз ба?
Бір-бірін әзілдеп отырған компанияны ұнатпайсыз ба?
Сіз ашушаңсыз ба?
Тез шешім қабылдауды талап ететін жұмыс сізге ұнайды
Сізді, еш уақытта болмаған нешетүрлі сұмдықтар және қайғылы
Сіз асықпай, жай қимылдайтыныңыз рас па?
Жұмысқа біреумен кездесуге жиі кешігесіз бе?
Жағымсыз түстерді жиі көресіз бе?
Сіз өте сөзшең болғандықтан әр кездескен адаммен әңгімелесіп
Бір жеріңіз ауырады ма?
Достарыңызбен ұзақ уақыт жолыға алмасаңыз мазасызданасыз ба?
Сіз шыдамсыз адамсыз ба?
Таныстарыңыздың ішінде сізге ұнамайтын адам бар ма?
Өзіңізге сеніміңіз күшті ма?
Сіздің кемістіктеріңізді немесе жұмысыңызды сынаған сіздің намысыңызға тиеді
Көптеген адам қатынасатын іс-шаралардан ләзаттанасыз ба?
Сіз өзіңіді басқалардан кем деп санайсыз ба?
Қызықсыз ортаны жандандырып жібере аласыз ба?
Өзіңіз білмейтін нәрсеңізді білетіндей болып көрсеткіңіз келеді ме?
Өзіңіздің ден саулығыңыз туралы қам жисіз бе?
Басқаларды әзілдеуге құмарсыз ба?
Сізді ұйқысыздық мазалайды ма?
Нәтижесін бағалау кілті.
Экстарверсияны бағалау үшін келесі сұрақтарға берген жауаптарыңызға кілтке
Ия - 1, 3, 8, 10, 13,
Жоқ - 5, 15, 20, 29,
0 – 10 балл жинасаңыз сіз интровертсіз;
15 – 24 балл жинасаңыз сіз экстравертсіз;
11 - 14 балл – амбиверт көрсеткіші
Невротизмді анықтау үшін келесі сұрақтарға берген жауаптарыңыз кілтке
Ия – 2, 4, 7, 9, 11, 14,
0 – 10 эмоционалдық жағынан тұрақтылықтың көрсеткіші;
11 – 16 сезімталдық белгісі;
17-22 жүйке жүйесі күйзелгенінің белгісі бар;
23-24 невротизм патологияға жақындаған.
Өтірікшілік көрсеткішін анықтау:
Келесі сұрақтарға берген жауаптарыңыз кілтке сай келсе бір
Ия – 6, 24, 36; жоқ
0 – 3 балл жинасаңыз сізге барлық уақытта
4 – 5 – жалғандығыңыз көрініп тұр;
6 – 9 – жауаптарыңыз ақиқатқа сай емес,
вейтротизм
20
меланхолик 18 холерик
16
14
12
интроверт
0 2
8
флегматик 6 сангвиник
4
2
0
эмоционалдық
тұрақтылық
Бағалау шкаласы бойынша анықталған жиналған баллдарды жоғарыда берілген
Зерттеу нәтижелері.
Темперамент типі Балалар саны
Холерик 10
Сангивиник 9
Флегматик 3
меланхолик 1
Кестеде келтірілген зерттеу нәтижесі балалардың басым көпшілігі сангвиник
Көрсеткіштер бойынша мінездеме.
Сангвиник- экстраверт тұрақты адам, әлеуметтендірілген, сыртқы дүниеге бағытталған,
Холерик-экстраверт айнымалы адам, ашушаң, қозғыш, ұстамды емес,
Флегматик- экстраверт тұрақты адам, байсалды, ашулануы қиын, ойшыл,
Меланхолик – интроверт: тұрақсыз адам, мазасыздануы күшті, пессимист,
Оқушылардың таным процестерін зерттеу әдістемелерін пайдалану ерекшеліктері
Психологиялық қызметті ұйымдастырудың бірнеше үлгілері ұсынылуда. Жақында өткен
Озық тәжірибені үйрену мақсатымен педагогикалық тәжірибе барысында біз
Психодиагностикалық жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін психолог көптеген әдістемелерді
1-топтамадағы әдістемелер бастауыш сынып оқушыларының таным процестері мен
2-топтамадағы әдістемелер орта буындағы оқушыларының таным процестері мен
3-топтамадағы әдістемелер жоғары сынып оқушыларының таным процестері мен
Дипломдық жұмыста орта сынып оқушыларының жекелік қасиеттерін зерттеу
Жеткіншектердің таным процестерін зерттеу әдістемелері
Сөздер қатарын есте сақтау әдістемесі.
Сөздік тестерді вербалдық интеллектіні зерттеу әдістері деп атайды.
Мақсаты: қысқа және ұзақ мерзімді есте сақтау қабілетін
Барлық вербалдық тестерді қолдану барысында балаларға бірнеше қосымша
Балаларға тапсырмаларды орындауға арналған 6-ға бөлінген бір парақ
Оқушыларға тесті орындау тәртібі түсіндіріледі: «Қазір мен сөздер
Орындау ережесі түсіндірілгеннен соң келесі тәртіп бойынша зерттеу
Бірінші тапсырма:
1-ші вариант:
(Бірінші тапсырма ретінде келесі сөздер қатарын қолдануға болады).
1. Май; 2. қол; 3. шар;
6. киім; 7.мезет;
11. қоян; 12. балық;
Екінші тапсырма.
Бірінші тапсырманы орындап болғаннан соң зерттелінушілермен ауа райы
10 минут өткеннен соң екінші параққа алдында оқылған
Бағалау шкаласы 1: (ес көлемін бағалау).
9 және одан көп сөздің реті бұзылмаған –
5-8 -орта;
1-4 - төмен.
Қорытындылау барысында сөздер саны және олардың реті сақталғаны
Бағалау шкаласы 2: (интеллектуалдық дамуын бағалау).
Тапсырмаларды толық және мағыналы орындаған – жоғары;
Төрт-бес тапсырманы орындаған – орта;
Тек біріншіден үшіншіге дейін орындаған – төмен.
3-ші тапсырма.
Үшінші параққа алдыңғы жаттығудан үш сөзді еске түсіріп,
4-ші тапсырма.
Төртінші параққа есте қалған сөздерді түгел қолданып және
5-ші тапсырма.
Бесінші параққа, есте қалған сөздерді қолдана отырып достарына,
6-шы тапсырма.
Алтыншы параққа есте қалған сөздерді қолдана отырып мультфильмге
Жүргізілген зерттеу нәтижесі:
Көрсеткіші 1 шкала бойынша 2 шкала бойынша
Жоғары 10 6
Орта 9 9
Төмен 4 8
Зерттеу нәтижесі көрстекендей балалар ес көлемін бағалау шкаласы
Екінші вариант тапсырмаларын орындау нәтижесі:
Көрсеткіші 1 шкала бойынша 2 шкала бойынша
Жоғары 11 9
Орта 9 10
Төмен 3 4
Таным процестерін, оның ішінде ес процестерінің даму деңгейін
Келесі кезеңде зейіннің тұрақтылығын зерттеуге «Шульте кестелері» әдістемесін
2. «Шульте кестелер» әдістемесі.
Мақсаты: Зейіннің тұрақтылығын және жұмысқа қабілеттілік динамикасын анықтауға
Орындау ережесі: бұл әдістеме 1-ден 25-ке дейін сандар
Кестені ашып бергеннен соң секундомер қосылып, тапсырманы орындауға
Шкульте кестелерінің үлгісі.
18 22 2 11 21
12 8 17 15 1
5 14 9 20 10
19 3 25 4 23
13 24 6 16 7
1 9 5 24 13
16 10 19 11 3
21 2 14 25 18
15 17 4 12 7
23 8 22 6 20
23 7 22 15 25
4 12 14 11 5
21 2 1 24 16
18 13 20 6 10
3 19 8 17 9
25 4 6 23 2
12 22 15 1 21
5 11 9 16 7
20 3 17 8 24
13 19 10 14 18
22 9 2 16 7
5 10 24 19 11
25 1 15 12 6
4 23 8 3 20
18 21 13 17 14
Шкульте кестелерін зейінді нығайтуға, жұмысқа қабілеттілік динамикасын дамытуға
Нәтижесін талдау.
Тапсырмаларды орындау уақыты және әр кесте бойынша жіберген
Кестелер №
Әр баланың кестелер комплектісінің әрқайсысын орындауға жіберген уақыттары
А.Ю.Козыреваның ұсынысы бойынша осы тест көмегімен жұмыс сапасын
Т1+Т2+Т3+Т4+Т5
ЖС = ---------------------------------------
5
Т1- бірінші кестені орындауға жіберген уақыты;
Т2- екінші тапсырманы орындау уақыты;
Т3-үшіншіні орындау уақыты;
Т4-төртінші орындау уақыты;
Т5-бесінші орындау уақыты.
ЖС көрсеткішін секундпен бағалағанда баланың жасын келесі кесте
Бала жасы 5 балл 4 балл 3 балл
10 45 сек
одан аз 46-55 56-65 66-75 76 және одан
11 35 сек
одан аз 36-45 46-55 56-65 66 және одан
12 30 сек
одан аз 31-35 36-45 46-55 56 және одан
Күшін жұмсауы келесі формуламен анықталады:
Т1
КЖ = --------------- = --------------- = 1
ЖС 30
Бірінші тапсырманы орындау уақыты мен жұмыс сапасының ара
Психикалық тұрақтылықты (шыдамдылықты) анықтауға келесі формула қолданылады:
Т4
КЖ = --------------- = --------------- = 1,2
ЖС 30
Нәтижесі 1,0-ден аз болса ол адамның психикалық тұрақтылығы
Зерттеу барысында балалардың көрстекен уақыттарының баллдарын есептегенде жалпы
3. Ассоциативтік ес көлемін анықтау әдістемесі.
Мақсаты: балалардың ассоциациясының көрініс беруін және ассоциация бойынша
Зерттелінушілерге тесті орындау тәртібі түсіндіріледі: «Мен сөзтіркестерін жұптастырып
Тапсырмалар:
1.жаңа -үй
2. құрыш - экскаватор 12. күндіз
3. кеш - түн
4. машина - дөңгелек
5. Су - құбыр
6. есік - терезе
7. шу - тыныштық 17.
8. қатынас - тіл
9. материал - ағаш 19.
10. қате - жазу 20.
Бағалау шкаласы:
Дұрыс жазылған сөздер (+) белгіленеді. Қалып кеткен және
15 және одан көп (+) - ассоциативтік
10-14 - орта;
1-9 төмен.
Тапсырманы орындау нәтижесі.
Көрсеткіші Нәтижесі
Жоғары 9
Орта 9
Төмен 5
Бұл әдістеме бойынша жүргізілген зерттеу нәтижесі де оқушылардың
3. Зейінді бағалау (Мюнстерберг әдістемесі).
Мақсаты: зейіннің таңдамалылығын және кедергілерге көңіл аудармай іс-әрекетін
Орындау ережесі: әріптерден тұратын текстің ішінде мағынасы бар
Мысалы: рюкледпсихологфыврукэж. Бұл қатардағы әріптер арасында «психолог» деген
Тапсырма бланкісін келесі үлгі бойынша жасау керек.
Орындау уақыты 2 минут.
Мюнстерберг әдістемесін жүргізу бланкі.
Аты-жөні өткізілген күні
Тапсырма:
Блосчыхкүнігеэждрухтаңертеңбюфыклесменщзхъфыертегртыхтұрамынждэхшижуыныппавыфтараныподжэалғаннанхздлосоңқрыфятамақтаныпңкуікиініпкуцйіңмектепкеқщұщзқхыфбарамынһәқзщшондаждлорэқменіңюдщұүшдостарымфціувсюөзжлокөпдллорноларменвкғнеібіргеъхзщшсабақтардыекуциңінжақсылапнгшшщщзменгеріпекуцййцуукзщтүсінбегенлдджағдайдакуцңкемұғалімненрооллджкөмекнекууцсұраймызгшщзлотмектепгшшгеуңнөміріъхзшгөтеңғйцуқызықщззхъхбюбькөптегенекукуцйсабақтанңғлджжьютысшзщшараларғакуцйғңқатынасыпгшщзхқабілеттілігіміздііңғьждамытыпқззопрддрстажарттырамызюхззщгшжақындайкеоқудығңненбітіремізнгшщмамандықгшшщалуғагщщзқөұаттанамызеэждоунгшзщ.
Тапсырманы орындау нәтижесі
Көрсеткіші Нәтижесі
Жоғары 8
Орта 10
Төмен 5
Бұл кесте бойынша жүргізілген жұмыстың нәтижесі балалардың зейінді
Осылайша көптеген тестерді пайдалана отырып, психолог балалардың жекелік
Қорытынды
Диплом жұмысы ретінде анықталған: «Мектеп психологиялық қызметін ұйымдастыру
19 ғасырда психологиялық зерттеулер тек психикасында ауытқуы бар
Қазіргі кезеңде психикалық процестерді зерттеу және түзету дамыту
Психологиялық қызмет көрсету жұмысын білім беру саласында ұйымдастырудың
психодиагностикалық жұмыс;
психопрафилактикалық қызмет;
психологиялық кеңс беру және психокоррекция ұйымдастыру;
педагогтардың психологиялық білімін жетілдіру;
ата-аналар арасында психологиялық білімді насихаттау.
Психолог қызметінің барлық салаларына негіз болатын мәліметтер
Дипломдық зерттеу барысында оқушылардың жекелік қасиеттері мен таным
Дипломдық зерттеу барысында жинақталған материалдарды мектеп психологтары өз
Пайдаланылған әдебиеттер:
Абрамова Г.С. Практическая психология. М., 2001.
Алдамұратов Ә. Жалпы психолгия. Алматы, 1996.
Анциферова Л.Н. Психология формирования и развития личности.
М., 1981.
Битянова М.Р. Практическая психология. М., 1997.
Бап-баба С. Жантану негіздері. Алматы, 1998.
Бабасов Е.М. Конфликтология. Минск, 2000.
Бэрон Р,. Ричардсон Д.Агрессия. С-Пб,. 1998.
Бютнер К.Жизнь с агрессивными детьями. М., 1991.
Бернштейн К.А. Очерки по физиологии движений и физиологии
активности. М., 1996.
Валлон А. Психологические развитие ребенка. М., 1967.
Возрастная и педагогическая психология. Под ред. М.В.Гомезо и
М., 1984.
Выготоский Л.С.Собрание сочинений в 6 томах. М., 1982.
Грановская Р.М.Элементы практической психологий. М., 1997.
Диагностика готовности детей к обучению в школе –
поведения. М., 1993.
Дьяченко О.М. Об основных направлениях развития воображения у
детей. Ж.»Вопросы психологии», 1988, №16.
Добсон Дж. Непослушный ребенок. Под ред. Н.Коршуновой. М.,
1992.
Донченко Е.А., Титаренко Т.М. Личность: конфликт, гүармония.
Киев, 1989.
Дружинин В.В. и др. Введение в теорию конфликта.
Драгунова Т.В. Проблема конфликта в подростковом возрасте. Ж.
«Вопросы психологии», 1972, №2.
Дубровина И.В. Настольная книга школьного психолога. М., 1996.
Жарықбаев Қ. Жалпы психология. Алматы, 2004.
Золотнякова А.С. Проблемы психологии общения (социальный и
личностные типы общения, их профессиональные, познавательные и
генетические аспектуры). Ростов – на – Дону, 1976.
Зейгарник Б.В. Патопсихология. М., 2000.
Жарықбаев Қ. Психология. Алматы, 1970.
Квимен В. Прикладная психология. С-Пб., 2001.
Кле М.Психология подростка: Психосексуальное развитие. М., 1991.
Козлов Н.И. Как относиться к себе и
психология на каждый день. М., 1998.
Кон И.С. Психология ранней юности. Книга для учителя.
Кристофер Э., Смит Л.Тренинг лидерства. Питер, 2001.
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. МГУ, 1981.
Матейчик З. Родители и дети. Книга для учителя.
Морозов А.В. Деловая психология. С-Пб., 2000.
Нұрмұхамбетова Т.Р., Рсмаханбетова Ш.Е. Тәжірибелік психология.
Шымкент, 2004.
Немчин Т.А. Состаяния нерво-психологического напряжения. Л.,
1983.
Немов Р.С. Психология. В 3т.т.3. М., 1996.
Особенности обучения и психического развития школьников 13-17
лет.Под ред. И.В. Дубровиной, Б.С. Кругловой. М., 1998.
Овчарова Р.В. Семейная академия: Вопросы и ответы. М.,
Осипова А.А. Введение в практическую психокоррекцию. М., 2000.
Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Психологический словарь. М.,
1990.
Популярная психология для родителей. Под ред. А.С.Спиваковской.
С-Пб., 1997.
Платонов К.К. Психологический практикум. М., 1980.
Поддьяков Н.К. К.вопросу о развитии мышления. М., 1981.
Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі
психологиясы. Алматы. 1987.
Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. М., 1996.
Рыбалко Е.Ф. Восрастная и дифференциальная психология. М.,
1990.
Римский С., Римская Р. Практическая психология. М., 1999.
Столяренко Л.Д. Основы психологии. Ростов –на – Дону,
Семья в психологической консультации. Под ред. А.А. Бодалева,
В.В.Столина. М., 1999.
Субботский Е.В.Ребенок открывает мир. М., 1991.
Снайдер Д. Практическая психология для подростков. М., 1999.
Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы, 1993.
Учителям и родителям о психологии подростка. Под ред.
Аракелова. М., 1990.
Хереонский Б.Г., Дворяк С.В. Психология и психопрафилактика
семейных конфликтов. Киев, 1991.
Хоменстаускае Г.Т. Семья глазами ребенка. М., 1989.
Цукерман Г.А., Мастеров Б.М. Психология саморазвития. М., 1995.
Щербаков А.И. Проблемы возрастной психологии. М., 1987.
Шеврандин Н.И. Социальная психология в образовании. М., 1995.
Чернаявская А.П. Психологическое консультирование. М., 2004.
Чирков Р.И. Оценка школьной зрелости ребенка. М., 1993.
Эльконин Д.Б.Детская психология. М., 1990.
Қосымша А
Жеткіншектер агрессиясын диагностикалауға арналған
Басса-Дарки әдістемесі
Мақсаты: бала агрессиясының түрін және оның көрінісін
Бала агрессиясын зерттеушілер оған әр түрлі анықтама береді.
Агрессия терминімен жеке тұлғаның субъект – субъекттік қатынаста
Жеткіншек жас кезеңінде себепсіз агрессия, немесе жалған қауіпке
А.Басс және А.Дарки агрессияны сипаттағанда оны негізгі екі
Агрессияны зерттеуге қолданылатын әдістемелердің бірі Басса-Дарки сауалнамасы. Бұл
Орындау ережесі: тест сауалнамасында 75 тұжырымдама берілген. Оларға
Сауалнама:
Менің кейде басқаларға зиян келтіргім келеді.
Кейде өзім жақтырмайтын адамдар туралы өсек айтамын.
Мен тез ренжіп жылдам басыламын.
Егер маған жақсылап өтініш жасамаса, тапсырманы орындамаймын.
Өмірден маған қажетті нәрселерді толық ала алмаймын.
Басқалар менің сыртымнан мен туралы не айтатынын білемін.
Мен достарымның қылықтарын ұнатпасам, пікірімді оларға білдіремін.
Егер біреуді алдаған кезім болса, мен ар-ожданымның қатты
Мен басқа адамға қол жұмсауға қабілетті емес сияқтымын.
Мен ешуақытта, заттарды лақтыратындай болып, қатты ашуланбаймын.
Басқалардың кемістігіне барлық уақытта кешірімдімін.
Егер маған орныққан ереже ұнамаса, оны бұзғым келеді.
Басқалар қолайлы жағдайда пайдаланып қалады.
Басқалар маған, күтпеген жерде, си-сияпат көрсетсе, мен одан
Менің басқалармен келіспейтін кезім жиі болады.
Кейде менің ойыма өзім ұялатын нәрселер келеді.
Мені біреу бірінші болып ұрса, мен оған жауап
Мен ашуланғанда есікті тарс еткізіп жабамын.
Мен сыртқы көрінісімнен әлде қайда ашушаңырақпын.
Егер бірку біреу маған үкімін жүргізгісі келсе, әрқашан
Менің тағдырым мені онша қанағаттандырмайды.
Көп адамдар мені ұмытпайды деп ойлаймын.
Басқалар менімен келіспесе, мен олармен дауласпай тұра алмаймын.
Жұмыстан қашатын адамдар өздерін кінәлі сезінуі керек.
Менің отбасымды әбіржіткендер – жұдырыққа жығылғысы келгендер.
Дөрекі әзілге мен бармаймын деп ойлаймын.
Мені сықақ жасағандарға қатты ашуланамын.
Егер бірулер өздерін бастықсымақ санаса, олар менменсіп кетпеу
Апта сайын мен өзіме ұнамайтын адамдардың біреуін жолықтырамын.
Адамдардың көбі маған қызғаншақтықпен қарайды.
Басқалардан өзімді силауды талап етемін.
Ата-анам үшін ешнәрсе жасамағаныма қамығамын.
Сізді әрқашан ызаландырған адамдардың тұмсығын бұзуға тұрады.
Мен еш уахытта ашуға бөленіп, тұнжырап жүрмеймін.
Егер басқалардың маған деген көзқарасы мәртебеме сай келмесе,
Мені біреу ренжіткісі келсе, мен оған көңіл бөлмеймін.
Ешкімге байқатпауға тырыссам да, қызғаншақтық ішімді ит жегендей
Кейде мені күлкіге көтеретіндер бар сияқты.
Мен қатты ызалансам да балағат сөз айтпаймын.
Менің күнәларымның барлығы кешірілсін.
Маған біреу қол көтерсе, менің жауап қайтаруым сирек
Айтқаным болмай қалса мен ренжимін.
Кей кезде адамдарды көргенде мен жынданамын.
Шынымен жек көретін адамым жоқ.
Бөтендерге еш уақытта сенім білдірмеу – менің ұстанымым.
Егер біреу мені ызаландырса, мен ол туралы не
Кейін өкінетін нәрселерді жиі жасаймын.
Ашуланған кезде қол жұмсауым мүмкін.
Кішкентай кезімнен бастап долылық көрсеткен емеспін.
Мен өзімді атылуға дайын оқтай жиі сезінемін.
Қандай адам екенімді жұрттың бәрі білсе, олар мені,
Қандай себепке байланысты басқалар маған жағымды нәрсе істейді,
Маған біреулер дауыс көтерсе, мен де оған айқайлаймын.
Сәтсіздіктер мені мазасыздандырады.
Төбелескенде басқалардан артық-кемім жоқ.
Қатты ашуланғанда, бірінші қолыма түскен затты сындырғаным есеімде.
Кейде төбелесті бірінші болып бастаймын.
Өмір маған әділетсіз екенін кейде анық сеземін.
Мен, бұрын, адамдар тек шынын айтады, деп ойлайтын
Ашуланғанда ғана ұрсамын.
Егер қателік жіберсем қысылып жүремін.
Өз құқығымды жұдырықпен қорғау керек болса күшімді көрсетемін.
Өзімнің ашуымды кейде стол төбелеп көрсетемін.
Өзіме ұнамайтындарға дөрекілік көрсетемін.
Маған зиян келтіргісі келетін дұшпандарым жоқ.
Дөрекілерді өз орнына қоя алмаймын.
Өзім дұрыс өмір сүрген жоқпын, - деген ой
Мені төбелеске дейін апаратындарды білемін.
Кішкентай нәрсеге бола ренжімеймін.
Басқалар намысыма тиіп, ызаландырғысы келеді, деген ойға сирек
Мен, көбінесе, адамдарды тек қорқытамын.
Соңғы кезде мен жабысқақ болып кеттім.
Дау басында мен даусымды жиі көтеремін.
Басқаларға теріс көзқарасымды көрсетпеуге тырысамын.
Мен дауласпастан шешімге келгенді ұнатамын.
Қосымша Ә
Ассоциативтік ес көлемін анықтау әдістемесі
Мақсаты: балалардың ассоциациясының көрініс беруін және ассоциация бойынша
Зерттелінушілерге тесті орындау тәртібі түсіндіріледі: «Мен сөзтіркестерін жұптастырып
Тапсырмалар:
1. жаңа -үй
2. құрыш - экскаватор
3. кеш - түн
4. машина - дөңгелек
5. Су - құбыр
6. есік
7. шу
8. қатынас - тіл
9. материал - ағаш
10. қате - жазу
Бағалау шкаласы:
Дұрыс жазылған сөздер (+) белгіленеді. Қалып кеткен және
15 және одан көп (+) - ассоциативтік
10-14 - орта;
1-9 төмен.
Тапсырманы орындау нәтижесі.
Көрсеткіші Нәтижесі
Жоғары 9
Орта 9
Төмен 5
Бұл әдістеме бойынша жүргізілген зерттеу нәтижесі де оқушылардың
Қосымша Б
Зейінді бағалау (Мюнстерберг әдістемесі)
Мақсаты: зейіннің таңдамалылығын және кедергілерге көңіл аудармай іс-әрекетін
Орындау ережесі: әріптерден тұратын текстің ішінде мағынасы бар
Мысалы: рюкледпсихологфыврукэж. Бұл қатардағы әріптер арасында «психолог» деген
Тапсырма бланкісін келесі үлгі бойынша жасау керек.
Орындау уақыты 2 минут.
Мюнстерберг әдістемесін жүргізу бланкі.
Аты-жөні өткізілген күні
Тапсырма:
Блосчыхкүнігеэждрухтаңертеңбюфыклесменщзхъфыертегртыхтұрамынждэхшижуыныппавыфтараныподжэалғаннанхздлосоңқрыфятамақтаныпңкуікиініпкуцйіңмектепкеқщұщзқхыфбарамынһәқзщшондаждлорэқменіңюдщұүшдостарымфціувсюөзжлокөпдллорноларменвкғнеібіргеъхзщшсабақтардыекуциңінжақсылапнгшшщщзменгеріпекуцййцуукзщтүсінбегенлдджағдайдакуцңкемұғалімненрооллджкөмекнекууцсұраймызгшщзлотмектепгшшгеуңнөміріъхзшгөтеңғйцуқызықщззхъхбюбькөптегенекукуцйсабақтанңғлджжьютысшзщшараларғакуцйғңқатынасыпгшщзхқабілеттілігіміздііңғьждамытыпқззопрддрстажарттырамызюхззщгшжақындайкеоқудығңненбітіремізнгшщмамандықгшшщалуғагщщзқөұаттанамызеэждоунгшзщ.
Тапсырманы орындау нәтижесі
Көрсеткіші Нәтижесі
Жоғары 8
Орта 10
Төмен 5
Бұл кесте бойынша жүргізілген жұмыстың нәтижесі балалардың зейінді