Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . .
1.ҚР астық өндірісінің экономикалық тиімділігінің теориялық негіздері
1.1 Ауыл шаруашылығы жалпы саласының даму жағдайлары .
1.2 Ауыл шаруашылықта астықтың экономикалық тиімділігі . .
1.3 Экономикалық тиімділік көрсеткіштерінің теориялық негіздері . .
2. “Ақсай нанның” ЖШС –ның астық өндірісінің экономикалық
2.1 Шаруашылықтың жалпы экономикалық сипаттамасы...........................18
2.2 “Ақсай нанның” негізгі экономикалық көрсеткіштерін
2.3 “Ақсай нанның” бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру және
2.4 Ауыл шаруашылығының астық басым бағыттарын дамытуға мемлекеттік
3. Ауыл шаруашылықтағы астық жетілдіру жолдары
3.1 Кәсіпорынның қаржылық нәтижесін арттыру бағыттары.. . ..
3.2 Наубайхана қызметінің экономикалық тиімділігінің болжамы. .. .
Қорытынды.................... . . . . . .
Пайдаланылған әдебиеттер . . . . . ..
Кіріспе
Адамзаттың өнеркәсіп пен техникадағы қол жеткізген жетістіктері қаншалықты
Ең алдымен осы табиғаттың басты негізгі қоры –
Осы айтылғандарға қоса Қазақстанда ауылшаруашылық өндірісінің нарықтық механизмі
Сондықтан да көптеген елдерде ауылшаруашылығының экономикасын мемлекеттік реттеудің
Әлемдік ауыл шаруашылығының тәжірибесі ертеректе көрнекті ресейлік экономист-ғалым
Ауыл шаруашылығы экономикасының ең күрделі мәселелерінің бірі –
Шаруаларға тек жұмыс істеу міндет қалдырылды да, олар
Бірақ, бұл – айтылмыш саладағы күйзеліс себептердің бір
Қазіргі меншіктің жаңа түрлеріне көшкен шарушылықтардың, жалпы ауыл
ҚР астық өндірісінің экономикалық тиімділігінің теориялық негіздері
Ауыл шаруашылығы жалпы саласының даму жағдайлары
Қазақстан – 16,5 миллион адам тұратын Орталық Азиядағы
Ішкі көздернің есебінен өндіріс құлдырауын тоқтату, экономикалық жағдайды
Бәсекелестік қатынасты дамытуды қамтамасыз ететін көпукладты экономиканы қалыптастыру
Ауылшаруашылықта еркін бағ белгілеуге көшуін қамтамасыз ететін тиісті
Баға конъюктурасы мен өнімді тиімді пайдалану деңгейін
Агроөнеркәсіп кешенінің терең құрылымдық жаңғыруын төмендегідей бағыттарда жүзеге
-республиканың табиғи аймақтарының биоклиматтық потенциялын олардың экологиялық мақсаткерлігіне
-ауыл шаруашылығындағы мал басының генетикалық потенциалын әрбір табиғи
Ауыл шаруашылығының экожүйенің барлық элементерін, экономикалық, құқықтық және
Қазіргі жағдайда тұтастай республика ауылшаруашылық кәсіпорындары бойынша салықтар
Мемлекеттің инвестициялық саясатына келетін болсақ, құрылымыдық өзгерістерді жүзеге
-мемлекеттік маңызы бар табиғатты қорғау шаралары мен мелиоративтік
-жолдардың, электр қуатын беру жүйелерінің, магистральды газ және
-ауылдық денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, бала-бақша және
-жоғары білімді мамандар дайындау, күрделі ғылыми зерттеулер жүргізу
Мемлекеттің ауыл шаруашылығына қатысты экспорт-импорт операцияларын реттеуде негізгі
Аграрлық салада экономикалық реформаны жүзеге асыру, ең алдымен,
-агроөнеркәсіп кешенінің дамуын бюджеттік қаржыландыру, баға, несие, салық,
-мемлекеттік саясат бағдарламалары мен ауылшаруашылығының өркендеу жоспарларын, нормативтік
-мемлекеттік азық-түлік қорын қалыптастыру;
-түбегейлі ғылыми-ізденіс жұмыстарын ұйымдастыру;
-ғылыми-техникалық жетістерді енгізу;
-халықаралық экономикалық байланыстарды реттеу;
-инспекциялық бақылау;
-жер қорын, өнімді стандарттау жүйесін басқару;
-ветеринарлық бақылау;
Жалпы аграрлық қатынастарды басқару жүйесіндегі міндет – олардың
Жер қатынастарын реттеудің негізгі бағыттары:
а) ауыл шаруашылығында өндірістің негізгі құралы ретінде жердің
ә) жердің сапасына қарай жер салығының мөлшерін белгілеу;
б) ауыл шаруашылығына қолайлы жерлерді қорғай мен тиімді
Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп өнімдерінің айырбасындағы біздер әу
Аграрлық секторда тауар өндірушілердің тұрақты жұмыс істеу үшін
Республика халқын азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ету
1.2 Ауыл шаруашылықта астықтың экономикалық тиімділігі
Нарықтық экономика жағдайында астық өміршеңдігі оның тауарлары мен
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – нақты сатып алып отырған
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі – оны басқарудағы барлық проблемалар
Саланың бәсекеге қабілеттілігі, бір жағынан, ондағы компаниялардың бәсекелестік
Бәсекеге қабілетті бір сала өз ара бірін-бірі нығайтатын
Салааралық бәсеке әр-түрлі салалардағы шаруашылық субъектілері арасында елеулі
Қорыта айтқанда ауыл шаруашылығы өндірісінің дамыту – қара
Қазіргі кезде біздің елде әдеттен тыс ахуал қалыптасты:
Әдетте ашық ұлттық рыноктар болмайды, әсіресе азық-түлік рыногы
Нарықтық экономика жағдайында астық республикамыздың ауылшаруашылығық тауар өндірушілеріне
Қараусыз қалған мал қорлары мен жарамсыз техникалар негізінде
Аграрлық сектордағы дағдарыстың бір себебі – банкілік несие
Мәселе тек мұнда емес. Ол экономикалық ситуацияның қарама-қайшылығында,
Сондықтан, ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шаралары осы жоғарыда
Сонымен қатар мемлекеттік бюджет қорларын мақсатты бағдарламалардың іске
1.3 Экономикалық тиімділік көрсеткіштерінің теориялық негіздері
Өндірістің экономикалық тиімділігі - күрделі экономикалық категория. Онда
Экономикалық тиімділік экномикалық нәтиженің осы нәтижені туғызатын ресурстарға
Экономикалық тиімділік деңгейі экономикалық нәтижеге қандай экономикалық ресурстар
Экономикалық тиімділік көптеген және алуан түрлі факторлардың әсерінен
Өндірістің мақсаты іске асырылатын түпкі нәтижесі – оның
Өндіріс тиімділігі – бұл күрделі экономикалық категория, онда
Тиімділік критериі – халық шаруашылығы өндіріс мақсатын, ауыл
Тиімділікті мамандану критериясының мағынасы ауыл шаруашылық өндірісі тиімділігінің
Тиімділікті интенсивтендіру әрқашанда саланың нақты тиімділігінің өзгерісі және
Құрылым көзқарасы тұрғысынан әртүрлі уаыттарда айтылған ұныныстар мен
Аграрлық – өнеркәсіптік кешендегі ұдайы өндірістің әлеуметтік экономикалық
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарда өндірістік нәтижені ресурстар және шығынмен
Ауыл шаруашылығының тиімділігі – ауыл шаруашылығындағы субъектілерінің қаржы
Бұл жерде айта кететін маңызды жайт – ауыл
Кәсіпорындардың рационалды мамандануы жерді өндірістің, еңбектің және материалдық
100 га ауыл шаруашылық жеріне және 100 га
1 жұмыскерге және 1 адам күнге (адам-сағатқа);
100 тг негізгі өндірістік қорларға;
100 тг барлық өндірістік шығындарға.
Бұл көрсеткіштердін әр қайсысы өндірістік ресурстарды пайдалану бойынша
Бұл көрсеткіштердін қатынасы шаруашылықтың тауарлылығы туралы толық көрініс
Ауыл шаруашылық өндірісін ұйымдастырудың ең маңызды жақтарын сипаттайтың
өнімділік және еңбек ақы ;
өнімнін өзіндік құны ;
күрделі салымдардың тиімділігі.
Ұсыныстарда астық өндірісінін тиімділігінің сапалық жағына ерекше екпін
Жүйені жаңа көрсеткіштермен толықтыру теңденциясына қарсы кейбір авторлар
Өндіріс рентабельділігі – кәсіпорынның кірістілігі, пайдалылығы. Рентабельділік деңгейде
Өндіріс рентабельділігі деген немістің пайдалы кірісті деген сөзінен
Рентабельділік – ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін қортындылаушы көрсеткіш.
Әрбір шаруашылықтың рентабельділік деңгейі алынған пайда көлемінен анықталады.
Өзін-өзі ақтауды қамтамасыз ету үшін әрбір шаруашылық өндірістік
Рентабельділік көптеген факторларға тәуелді, яғни сатудан түскен түсімнің
П = СТТ – ТӨҚ
Пайда алатын кәсіпорындар рентабельді болып есептеледі. Пайда неғұрлым
Астық өндірісінің экономикалық тиімділігі және оның деңгейін тұрақтандыру
2. “Ақсай нанның” ЖШС-ның астық өндірісінің экономикалық жағдайын
2.1 Шаруашылықтың жалпы экономикалық сипаттамасы
“Ақсай” ЖШС 1997 жылдың 21 маусымында Қазақстан Республикасының
Бекітілген жауапкершілігі шектеулі серіктестігі заңды тұлға болып табылады,
«Ақсай» ЖШС-гі астық өндіруге бағытталған. Шаруашылықта мәдени, тұрмыстық
Шаруашылық орналасқан аудан астық өндірісі үшін өте қолайлы.
Кәсіпорынның мекен жайы: Қостанай облысы, Жетіқара ауданы. Серіктестік
өндіру, қайта істеу, ауыл шаруашылық өнімдерін сатуда жүзеге
ұн өнімдерін дайындау;
азық-түлік және жемдік мақсатқа астық дайындау, оны кептіру,
делдалдық және коммерциялық кәсіптер;
ауыл шаруашылығы өнімін өндіру, ұқсату, өткізу, бұл іске
жарма, құрама жем өндіріп, оны өткізу;
қоймалар мен элеваторда тауар сақтау қызметі;
автокөлікпен жолаушы және жүк тасымалдау;
қолданыстағы басқа да тыйым салынбайтын жұмыстарды орындау, қызмет
Қоғам лицензиялауға жататын қызмет түрлерін, тек лицензиясы болған
Қоғам мүлкі оның балансында енетін, меншігі болып табылатын
Серіктестіктің мүлкін құрайтын көздер келесідей:
қатысушылардың жарғылық қорға қосқан үлесі;
өндірістік шаруашылық жұмысынан түскен кіріс- несие қаржысы;
қатысушы қоғамның қызметін қамтамасыз ету үшін өз қаржысы
Ұйымдастыру формасы – жауапкершілігі шектеулі серіктестік, меншік нысаны
Қызметтен түскен кіріс материалдық шығындарды өтеуге, міндетті төлем
Қоғам болжамсыз шығындарды жабу, өндірістік іспен айналысатын шығынның
Қоғамның басқармасы 3 жылдық мерзімге тағайындалады, құрамына сегіз
( басқарма төрағасы;
( басқарма төрағасының бірінші орынбасары;
( басқарма төрағасының коммерциялық және инвестиция жөніндегі орынбасары;
( бас директор;
( қаржы директоры;
( заңгер кеңесші;
( бас бухгалтер;
( басқарма мүшелері.
Кәсіпорын жетекшілерінің басты бағыты – шығарылған өнімнің сапасына,
«Ақсай» ЖШС-гі қызметінде маркетингтік жоспар құрастырылады, онда өнім
2.2 “Ақсай нанның” негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау
“Ақсай” НТК ЖШС-нің қаржылық экономиклық қызмет талдауда оның
Басқару қызметінің тиімділігін анықтауда ұйымның қаржылық экономикалық көрсеткіштеріне
Кесте 1. “Ақсай” НТК ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер өл. бір. 2010 2011 2012
Өнімнің шығарылуы Т.т. 17857,5 19674,1 18124,3
ҚҚС-сыз тауарлы өнім Т.н. 566645 691301 514850
ҚҚС-мен тауарлы өнім Т.т. 655273 765424 617820
Тауарлы өнімнің өзіндік құны Т.т. 469690 614598 454624
Табыс Т.т. 96955 75703 60226
Рентабельділік % 20,6 12,5 13,2
Дайын өнімнің 1 тг.шығын-дар Т. 0,829 0,889 0,883
Еңбек қоры Т.т. 76635,2 106207 44580,3
Жұмыскерлердін жалпы са-ны Ад. 501 556 370
1 жұм. орташа айлық еңбек ақы Т. 13683
1 жұмыскерге еңбек өнім-ділігі Т. 104667 117329 11545
“Ақсай”НТК ЖШС-ның жылдық есептермелері негізінде.
2011 жылы “Ақсай” НТК-ы 775825,0 мың теңге табыс
Кесте 2. “Ақсай- нан” ЖШС -нің 2008 жылғы
№ Көрсеткіштер өлш. бір. Жоспар Нақты Ауытқуы
1 Өндірілген өнім көлемі (көтерме бағада), ҚҚС-мен Мың
Жалғасы келесі бетте
А 1 2 3 4 5
2 Өндірілген өнім көлемі (көтерме бағада) ҚҚС-сыз Мың
3 Өткізілген 1 өнім көлемі (көтерме бағада) Мың
4 Жұмыскерлердің жалпы саны Адам 601 587 -14
5 Еңбек ақы қоры Мың тг. 115512,7 115512,7
6 1 жұмысшының 1 жыл-дағы өнімділі Мың тг.
7 Дайын өнімнің 1 тең-гесіне шығындар Мың тг.
8 Өндірілген өнімнінің өзіндік құны Мың тг. 608715,4
9 Бағалы қағаздар Мын тг. 1111,0 1111,0
10 Негізгі құралдар Мын тг. 220800 267827,3 +47027,3
11 Сон. іш. негізгі өнірістік қорлар Мын тг.
“Ақсай”НТК ЖШС-нің жылдық есептемелері негізінде.
Дайын өнімнің 1 теңгесіне шығындар есепті жылы негізгі
Негізгі өндірістік құралдарды толық талдау үшін бірнеше көрсеткіштерді
А) пайдалану коэффиценті – 0,847;
Б) негізгі құралдардың жаңару коэффиценті – 4,62%;
В) қор қайтымдылығы – 0,481 теңге;
Г) интенсивтілік коэффиценті – 1,1%
Келтірілген мәлеметтер негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін көрсетеді. Ол
Рентабельділік жоспарға қарағанда – 8,1 %-ке кеміді, рентабельділігің
“Ақсай” ЖШС -нің таза табысының өсуі келесі факторлардың
Өнімнің сапасы мен ассортимент құрылымынның жақсарту;
Негізгі өндірістік құралдардың тиімді пайдалануы;
Өткізілген өнім қалдықтарының азаюы;
Еңбек өнімділігінің көбейюі.
Жалпы алғанда “Ақсай” ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштердін талдау
Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерді талдау көрсетіп отырғандай, 2012 жылы
2012 жылы жұмыскерлердін орташа тізімдік саны 587 адам
2012 жылы тауарлы өнімнің 1 теңгесіне – 0,89
Өзіндік құнның көбеюі ұнның бағасының өсуіне, сондай-ақ энергия
Кесте 3. “Ақсай нанның” ЖШС-нің экономикалық жұмысына талдау
№ Көрсеткіштер өлшем бірлігі 2011 ж. 2012 ж.
1 Өнім көлемі Теңге 17858,0 19674,0 +1816,0 1,10
2 Еңбек ақы қоры Мың тг. 79218,9 115512,7
3 Жұмыскерлердің жалпы саны Адам 437 587 +150
4 1 жұмыскерге шы-ғындылық Теңге 121078 117329
5 Орташа айлық ең-бек ақы Теңге 14000
6 ҚҚС-сыз жалпы табыс Мың тг. 566645 691301
7 Шығындар (өз. құн) Мың тг. 469690 614598
8 1 теңге пропор-цияға шығындар Тиын 0,86 0,89
9 Рентабельділік % 20,6 12,5 -8,1 0,61
10 Бағалы қағаздар Мың тг. 1110,0 1110,0 -
11 Негізгі құралдар Мың тг. 200020,3 267827,3
12 Сон. іш. негізгі өн-дірістік қорлар Мың
Жалғасы келесі бетте
А 1 2 3 4 5 6
13 Негізгі өндірістік қорлардың амартизациясы Мың тг. 25266,6
14 Бюджетке ауда-рымдар Мың тг. 17658,6 12462,0 -5196,6
15 Таза табыс Мың тг. 82717,3 44602,2 -38115,1
“Ақсай” НТК ЖШС-нің жылдық есептемелері негізінде
Жоғарыдағы кестеде “Ақсай” НТК-ның қаржылық-экономикалық жағдайын талдау үшін
Қаржылық тұрақтылықты сипаттау үшін кәсіпорынның меншіктік айналым құралдарының
2011 жылы: 96343,2+156624,0-175330,1-77637,1 мың теңге
2012 жылы: 133409,0+100684,8-234699-605,2 мын теңге.
Есептеулер көрсетіп отырғандай, меншіктік айналым құралдары біршама азайған.
Меншіктік айналым құралдары материалды-өндірістік қорларды жабу үшін пайдаланады.
ТМД < Меншіктік айналым құралдары 30827,5 мың теңге
Осылайша, барлық қорлар меншіктік айналым құралдарымен жабылады және
2012 жылы кәсіпорынның меншіктік айналым құралдарының жоқтығынан абсолютті
Меншіктік айналым құралдары < ТМД < Қорлардың қалыптасуы
0 < 51080.2 мың теңге < 62941,2 мың
Бұл жағдайда кәсіпорын қорларды жабуға тартылған құралдарды пайдаланады,
Кәсіпорынның өтімділігің талдау үшін ағамдағы, жылдам және абсолюті
Ағымдағы өтімділік коэффиценті 2011 жылы ағымдағы міндеттемелерді 1
Кесте 4. “Ақсай” НТК-ның өтімділік көрсеткіштерін талдау
№ Көрсеткіштер 31.12.11 жылға 31.12.12
жылға Өзгеру, мың тг. 2010 ж. %-пен
1 Ағымдағы активтер, мың тг. 111376,0 84995,5 -26380,5
2 Өтімді активтер, мың тг. 80548,5 33915,3 -46633,2
3 Ақша қаражаттары, мың тг. 3951,2 9217,8 5266,6
4 Қысқа мерзімді міндет-темелер, мың тг. 33738,9 85600,7
5 Ағымдағы өтімділік коэф-фициенті (1-жол\4-жол) 3,30 0,99 -2,31
6 Жылдам өтімділік коэф-фициенті (2-жол\4-жол) 2,39 0,40 -1,99
7 Абсоютті өтімділік коэф-фициенті (3-жол\4-жол) 0,12 0,11 -0,01
“Ақсай” НТК ЖШС-нің жылдық есептемелері негізінде еместігін көрсетеді.
Жылдам өтімділік коэффициенті ағымдағы міндеттемелердің 1 теңгесіне өтімді
Абсолютті өтімділік каэффициенті кәсіпорынның төмен қабілеттілігін төмен екендігін
Өтімділіктің есептелген көрсеткіштері кәсіпорынның жағдайы 2011 жылы жеткілікті
Әрі қарай 5-ші кестеде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын
Автономия коэффициенті кәсіпорынның қарыз капиталды меншіктік капиталмен орнын
Қарыз құралдарының үлесі 8%-ға төмендеген, бірақ оған қарамастан
Кесте 5. “Ақсай ”НТК ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы көрсеткітерін
№ Көрсеткіштер 31.12.11 жылға 31.12.12 жылға Өзгеру мың
1 Меншіктік капитал, мың тг. 96343,2 133409 37065,8
2 Міндеттемелер, мың тг. 190362,9 186285,5 -4077,4 97,85
3 Ұзақ мерзімді міндеттемелер, мың тг. 156624,0 100684,8
4 Жабдықтаушылар мен под-рядчиктер алдындағы қарыз, мың тг.
5 НҚ мен МЕА-дің бастапқы құ-ны, мың тг.
6 НҚ мен МЕА-дің тозуы мың теңге 25266,6
7 Қалдық құны бойынша негізгі құралда, мың тг
8 Ағымдағы активтер, мың тг. 111376 84995,5 -26380,5
9 ТМД, мың тг. 30827,5 51080,2 20252,7 165,69
10 Жалпы капитал, Мың тг. 286706,1 319694,5 32988,4
Меншітік және қарыз құралдарының арақатынасын сипаттайдын
Жалғасы келесі бетте
А 1 2 3 4 5
11 Автономия коэффициенті (1-жол\10-жол) 0,33 0,42 0,1 124,18
12 Қаржылық тәуелділік коэф-фициенті (2-жол\10-жол) 0,66 0,58 -0,1
13 Қарыз қаражаттың коэф-фициенті (2-жол\1-жол) 1,98 1,40 -0,6
14 Инвестицияларды жабу коэф-фициенті (1-ж+3-жол\10-жол 0,88 0,73 -0,6
15 ТМД-ды жабу коэффи-циенті(19-жол+4-жол)\9-жол 3,21 0,74 -2,5 23,05
Негізгі құралдардың жағдайын сипаттайтын
16 Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициенті (7-жол\10-жол) 5,67
17 Амортизацияның жинақтау ко-эффициенті (6-жол\5-жол) 0,13 0,20 0,1
18 Ағымдағы активтер мен қозғалмайтын мүліктің арақатынасының коэффи-циенті
19 Меншіктік айналым құрал-дары 77637,1 - -77637,1 -
“Ақсай” НТК ЖШС-нің жылдық есептемелері негізінде
Жылы ол тауарлы-материалды қорлардың 1 теңгесіне қорлардың қалыптасу
Мүліктің нақты құнының коэффициенті кәсіпорынның өндірістік потециялын анықтайды.
0,71< 1,98; 0.84