Негізгі құралдардың тозуын есептеу аудит

МАЗМҰНЫ
бет
Кіріспе 5
1. Негізгі құралдардың теориялық негіздері 8
1.1 Негізгі құралдардың жіктелуі және бағалануы 8
1.2 Негізгі құралдардың тозуы және оларға амортизациялық аударым мөлшерін
1.3 Негізгі құралдарының қозғалысының құжаттарын жүргізу және түгендеу 21
1.4 Ұлттық стандарттағы негізгі құралдарының теориясы 26
2. «ТрансМисия LTD» ЖШС негізгі құралдардын есептеуді ұйымдастыру
2.1 «ТрансМисия LTD» ЖШС-нің қызметінің қаржылық – экономикалық көрсеткіштерін
2.2 Негізгі құралдарды кіріске алудың есебі 35
2.3 Негізгі құралдарды есептен шығару тәртібі 39
3. «ТрансМисия LTD» ЖШС-нің негізгі құралдарының аудитік тексерісі 45
3.1 Негізгі құралдарды аудиторлық тексеру 45
3.2. Негізгі құралдар жөндеу және амартизациясын есептеу аудиті 52
3.3 Кәсіпорын қызметіндегі капиталды жетілдіру жолдары 58
Қорытынды 68
Пайдаланылған әдебиеттер 70
Қосымшалар 71
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кездегіден
Еліміздің егемендік алып, өз алдына ел болғанына да он
1995 жылдың 26 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп
Өндіріс процесінде өнім өндіру және қызмет көрсету үшін керекті
Елімізде 1997 жылы 1 қаңтардан бастап 2003 жылдың 1
Дипломдық жұмысының мақсаты – негізгі құралдарының есебін, аудитін ұйымдастыру
Бұл мақсатқа жету үшін диплом жұмысында келесі міндеттері қарастырылған:
негізгі құралдардың жіктелуі және бағалануы ;
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру;
Негізгі құралдардың қолданылуына аудитік тексерісі.
Бұл тараулардың міндеттері:
1) Негізгі құралдар туралы түсінік беріп, олардың түрлерін білу.
болуы себепті бағалаудың түрлерінің: бастапқы құнының, баланстық
құнының, ағымдағы құнының, қалдық (жойылу) құнының және келісілген
құнының ара жігін көрсетіп, әрқайсысының қалыптасу жағдайларымен
танысу. Негізгі құралдардың көсіпорынға келіп түсуінің, ішкі қозғалысының
қүжаттарымен танысып, толтыруларын үйрену және олардың есепке алыну
тәртібін білу;
2) Негізгі құралдардың тозуы және оларға амортизациялық аударым
мөлшерін есептеу әдістерін көрсету, негізгі құралдарды кіріске және есептен
оларды түгендеу, есептен шығарылуының синтетикалық және аналитикалық
есебінің ұйымдастырылуын және қаржылық есептіліктегі негізгі құралдар
туралы ашылымдарды анықтау.
3) Негізгі құралдардың аудитік тексерісі, жөндеуын аудиті және негізгі
Диплом жұмысымды жазу барысында Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі, Ел
Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған
1. Негізгі құралдардың теориялық түсінігі
1.1 Негізгі құралдардың жіктелуі және бағалануы
Бугалтерлік есепке негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
«Негізгі құралдарға» - қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен
өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен
құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал
көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар
Көлеміне немесе бағасына (арзанды-қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан
Барлық «негізгі құрладар» өздерінің өндіріске қатысуна қарай өндірістік және
«Негізгі құралдарды» халық шаруашылығының саларына қарай топтастырған кезде олардың
Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы негізгі құралдардың бәрі тек қана
Мысалы: өнеркәсіптік ұйымындағы өнеркәсіп өнімдерін өндіру үдерісіне тікелей байланысты
Егер кәсіпорынның балансында осы ұйымның негізгі қызметінен басқа салаларында
Кәсіпорынның балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары халық шаруашылығының
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай
а) үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма және тағы
ә) ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары, эстокадалар,
в) машианалар (бумен жұмыс істейтін двигательдер, іштен жанатын двигательдер,
г) тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер, жеңіл
ғ)құрал-саймандар мен жабдықтар (шкафтар,бактар,контейнерлер және тағы да басқа негізгі
д) шаруашылық құрал-жабдықтары (жиһаздар,креслолар, кілемдер, сейфтер және тағы да
е) жұмыс және өнім малдары;
ж) көп жылдық өсімдіктер мен көшеттер;
з) жер (ұйымның сатып алған жер көлемінің құны);
и) жерді жақсартуға (өңдеуге) жұмсалған күрделі шығын ;
к) басқа да негізгі құралдар(кітапхана қорлары және тағы басқалары);
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік ,яғни
Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негігі құралдар жұмыс істейтін,
Жұмыс істейтіндерге өндіріс үдерісіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған, белгілі себептермен
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдыңғы уақытта
Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлініп есептеледі:
а) негізгі құралдар;
ә) тауарлық-материалдық қорлар;
б) қаржылық инвестициялар.
Мысалы: кәсіпорынның шаруашылық қызметін атқару барысында қажет болып табылатын
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып
Негізгі құралдардың бастапқы құны – ол активті салуға, сатып
Негізгі құралдарды тасымалдау кезінде болған ақауларды жөндеуге кеткен және
а) жер учаскесінің бастапқы құнына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агентікке төленген
Негізгі қор құрамы мен сыныптамасы
Бірінші топ
ғимараттар, өндірістік архитектуралар, құрылыс объектілері
Екінші топ
құрылыстар және инженерлік құры лыс объектілері
Үшінші топ
жіберу құралдары: тасымалдау желілері мен жүйелері
Төртінші топ
машиналар мен құралдар: күш машиналары, өлшеу, реттеу приборлары
Бесінші топ
тасымалдау құралдары, тасымалдаушы көліктер
Алтыншы топ
құрал саймандар, өндіріс процесін жүзеге асырушы элементтер
Жетінші топ
Өндірістік түгендеме: еңбек заттарын сақтауға қажетті құралдар
Сегізінші топ
Шаруашылық түгендеме: түсіру, тиеу аппараттары
Сурет 1 Негізгі қор құрамы мен сыныптамасы
Жерді тиісті мақстақа пайдалануға әзірлеуге кеткен шығындар (үйді бұзғаннан
ә) құрал-жабдықтардың бастапқы құнына:
Құрал-жабдықты сатып алу бағасы, оны тасымалдауға, әкелуге, тиеп-түсіруге кеткен
Алайда құрал-жабдықтарды монтаждау, тасымалдау кезінде болған бұліну нәтижесін жөндеу
Ескерту: салынатын немесе салынып жатқан құрылыс үшін алынған несиеге
Кәсіпорынның өзі салған үйлер мен ғимараттардың бастапқы құнына осы
Кәсіпорындар мен ұйымдар жерді және сол жерге салынған үйлер
Кәсіпорындар мен ұйымдарда негізгі құралдың бастапқы құны былайша анықталады:
үлес қосушылар мен құрылтайшылар негізгі құралды жарғылық қорға өзінің
ұйымдар негізгі құралдарды өзі дайындап, яғни жасап шығарғанда немесе
негізгі құралдарды басқа заңды тұлғалардан немесе жеке адамдардан тегін
Негізгі құралдардың ағымдағы құны – бұл кәсіпорынның белгілі бір
Негізгі құралдардың баланстық құны - бұл кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде
Негізгі құралдардың қалдық (жойылу) құны – негізгі құралдың пайдалану
Негізгі құралдардың келісілген құны – бұл кез келген екі
Бухгалтерлік шоттарда есептелген негізгі құралдардың бастапқы құндары тек мына
а) негізгі құралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін ұзартатындай немесе
ә) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдері бойынша негізгі құралдарды қайта
Негізгі құралдардың есебі әрбір бөлек объекті бойынша бүтін сомада
Негізгі құралдарды қайтадан бағалау (индексациялау) кезінде оның осы кездегі,
Қайта бағалау жүргізілген күні ұйымда негізгі құралдарға есептеленген тозу
1.2 Негізгі құралдардың тозуы және оларға амортизациялық аударым мөлшерін
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды,яғни өзінің бастапқы
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге
Негізгі құралдардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы жетпей-ақ
Осы жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, негізгі құралдардың тозуы дегеніміз,олардың
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі – өндіріс салаларында
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техниканың өркендеуіне байланысты
жерге;
кітапхана қорларына;
фильм қорларына;
архитектуралық және өнер ескерткіштеріне;
өнімді малдарға;
мұражайлық құндылықтарға (заттарға).
Сонымен қатар амортизациялық аударым мынадай жағдайларға есептелмейді:
қайта құру, жаңарту және техникалық қайта қорландыру жұмыстары жүргізіліп
негізгі құралдарды уақытша тоқтатып қойған мерзімде:
Негізгі құралдар (үйлер мен ғимараттар, машиналар, көліктер және тағы
Амортизациялық аудурым мөлшері дегеніміз негізгі құралдардың бастапқы құнынан белгіленген
Ұйымдарда негізгі құралдағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға амортизациялық
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:
1.Құнды бір қалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі.
2.Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен
3.Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а)қалдық құнының кему(қалдықты азайту) әдісі;
ә)сандардың жиынтығы боиынша құнын есептен шығару(коммулятивтік) әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп саясатында
Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі. Құнды бірқалыпты
Станокка амортизациллық аударым сомасының бес жыл бойы есептелуін төмендегі
Бұл кестеден үш жағдайды көруге болады:
Негізгі құралдардың пайдалану мерзімі ішінде, яғни 5(бес) жыл бойы
Жиналтақталған тозу сомасы бірқалыпты өсіп (көбейіп) отырады;
Негізгі құралдардың қалдық құны бірқалыпты азайып отырады.
Құнды орындалған жұмыстың көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі
Бұл әдіс объектінің пайдаланылған уақытына емес, оны пайдалану нәтижесіне
Бастапқы құны – қалдық құны. Жалпы өндірілуге тиісті өнім
Станоктың бір дана өнім өндіруге есептелетін амортизациялық аударым мөлшері
Жылдамдатып есептен шығару әдісі. Жеделдетілген амортизациялық аударым әдістері негізгі
Сандардаң жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі (коммулятивтік әдіс).
АА = Пайдаланатын жыл х (бастапқы - қалдық) құны
сандарының қосындысы құны
Жоғарыда айтылған мысалымыз бойынша сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен
Қалдық құнының кему (қалдықты азайту) әдісі. Бұл әдіс бойынша
Осыған дейінгі әдістерде мысалға алынған станоктың амортизациялық аударымын осы
Қалдық құнының кемуі (қалдықты азайту) әдісі боцынша негізгі құралдарға
Кестеде көрсетілгендей есеп беретін жылы екі еселеніп алынған амортизациялық
Амортизациялық аударым негізгі құралдарды қайта құру техникалық қайта жарақтау
Негізгі құралдарды жөндеудің есебі. Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында
Жай жөндеу дегеніміз негізгі құралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі құралдардың бастапқы
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған, яғни
Жөндеу жүргізілген негізігі құралдарды кәсіпорындағы тағайындалған комиссия мүшелерінің шешімімен
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқұжаттарына және олардың түгендеу карточкаларына негізгі
«Аяқталмаған құрылыс»;
«Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату жөніндегі шығындар»;
«Жалпы және әкімшілік шығындар»;
«Негізгі құралдарды жөдеу» үстеме шығындары
деп аталатын шоттардың тиістілерінің дебитіне, ал мына төмендегі:
«Материалдар»;
«Бюджетпен есеп айырысу»;
«Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің несиелік борышы»;
«Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу»;
«Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу»;
«Басқадай несиелік борышпен есептеулер»
деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне жазылады.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда жөндеу құнының сомасына
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды өнімнің (жұмыстың,
«Аяқталмаған құрылыс»
«Тауарларды (жұмысты, қызметті) салу жөніндегі шығындар»
«Жалпы және әкімшілік шығындар»
«Негізгі құралдарды жөндеу» үстеме шығыны
деп аталатын шоттардың тиістілерінің дебетіне;
«Басқадай кредиторлық борыштар мен есептелген төлемдер»
деп аталатын шоттың кредитіне жазылады.
Ал негізгі құралдарға жөндеу жүргізілетін уақытында бұл резервтегі қордың
1.3 Негізгі құралдарының қозғалысының құжаттарын жүргізу және түгендеу
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында. Олардың аналитикалық есебі әрбір
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың есебін дұрыс жүргізу үшін және оларды
Негізгі құралдар бұзылуына, басқа ұйымдар мен адамдарға берілуіне, сатылуына
Кәсіпорындарды бухгалтериясында негізгі құралдардың әрбір объек-тісіне типтік ведомстволық түгендеу
Негізгі құралдары көп емес шағын ұйымдар бірлестіктер өздерінің негізгі
Кәсіпорындарда түгендеу карточкалар немесе түгендеу кітапшалар қабылдау-тапсыру, ауыстыру актілері,
Түгендеу карточкалар мен кітапшалар аналитикалық есептің негізгі түрі болып
Негізгі құралдардың сақталып және жұмыс істеп тұрған жері бойынша
Халық шаруашылығының қай саласында болмасын өндірістік өнімнің өсуі ондағы
Кәсіпорындарға негізгі құралдар сатып алу, салу, құрылтайшылардың үлес қосуы,
Келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға кәсіпорын үлгілі түрі
объектінің аты;
объектіні қабылдап алушы мен тапсырушы ұйымның аты;
салынып біткен құрылыстың қабылданған кездегі жағдайы;
құрылыстың салынып біткен уақыты;
амортизатциялық аударым мөлшері;
бастапқы құны;
басқа да шарты белгілері;
Негізгі құралдардың салынып біткен аса ірі объектілеріне ұйымдағы бас
Негізгі құралдарға толтырылатын қабылдау тексеру актісі кейіннен ұйымның бухгалтериясына
Д-т: «Негізгі құралдар» шоты,
К-т:«Ақшалар» шоты,
«Еншілес (тәуелді) серіктестерге қарыз» шоты,
«Қоюшы мердігерлер мен есеп айырысу» шоты,
«Төленбеген капитал» шоты,
«Үкімет орындарының субсидиялары» шоттрының тиістілкрі»
Егер кәсіпорынға келіп түскен, яғни кіріске алынған негізгі құралдар
Д-т: «Негізгі құрал» шоты,
К-т:«Негізгі құралдардың тозуы» шоты,
Бухгалтерлік есеп пен есеп беру тәртібі (ережесі) бойынша барлық
Негізгі құралдарды жоғарыда көрсетіліп жазылған мерзімдерден бұрын, яғни жиі
негізгі құралдарға жауапты адам қызметінен ауысқанда;
негізгі құралдар үрланған, жоғалған жағдайда;
өрт немесе басқа да кенеттен болған табиғи апат жағдайларына
ұйым бір бағынышты органнан екінші орган қарамағына
ауыстырылғанда және т. б. жағдайларда.
Түгендеу жұмысы басталмас бұрын әрбір объектіге жауап беретін тұлғадан
Кәсіпорындарда негізгі құралдарға түгендеу жұмысын жүргізу үшін тағайындалған комиссия
түгендеу (инвентарлық) карточкалардың, түгендеу кітапшалардың, түгендеу тізімінің түгелдігін және
негізгі құралдардың төлжұжаттарының немесе техникалық құжаттарының түгелдігін және олардың
жалға алынған немесе жалға берілген, уақытша пайдалануға және сақтауға
Егер ондай тиісті қүжаттар болмаған жағдайда негізгі құралдарға жауапты
Кәсіпорындарда негізгі құралдарға түгендеу жұмысы жүргізілген уақытта басқа жақта
Біртектес, құндары бірдей, бір уақытта кәсіпорынға келіп кіріске алынған
Д-т: «Негізгі құралдар» шоттарының тиістісі,
К-т: «Негізгі емес қызметтен алынған басқадай кірістер» шоты түріндегібухгалтерлік
Д-т: «Негізгі құралдар» шоттарының тиістісі,
К-т: «Негізгі құралдардың тозуы» шоттарының тиістісі түріндегі бухгалтерлік жазуы
Түгендеу барысында жоғалған, бұлінген негізгі құралдарға жауапты (кінәлі) адам
Д-т: «Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың борышы» шоттарының
тиістісі,
К-т: «Негізгі құралдар» деп аталатын шоттың тиістісі түріндегі бухгалтерлік
1.4 Ұлттық стандарттағы негізгі құралдарының теориясы
Негізгі құралдар – бұл материалды активтер, яғни:
өндірісте қолдану үшін немесе тауарды жеткізу және қызмет ,
сонымен қатар бір кезеңнен көп уақыт қолданыста болады.
Сақталым қоры бөлімі және қызмет көрсететін жабдықтар әдетте сақталым
Негізгі құралдардың кейбір бөлімдері тең аралықтағы уақытта ауыстыруды талап
Негізгі құралдар объектісі пайдаланылуының жалғасуы шартымен ақауы бар заттарды
Жер мен ғимарат бөлек актив болып табылады және бөлек
Негізгі құралдар объектісінің бірінші мойындауы кезінде субъект объектінің деректерін
Өзіндік құнның элементі және өлшеуі
Негізгі құралдар объектісінің өзіндік құны мыналардан тұрады:
1) оның сатып алу құны, оған қоса импорттау бажы
2) кез келген шығын, активтің орналасқан жеріне жеткізілуі және
3) шығынның бастапқы есепті құны бөлшектеу және объектінің әкетілуі
Төмендегі шығындар шығындар болып табылмайды, негізгі құралдар объектісінің өзіндік
1) шығындар, жаңа өндіріс күшінің ашылуымен байланысты;
2) нарыққа жаңа тауар мен қызмет (жылжу мен жарнамаға
3) жаңа орында бизнестің жұмыс жасауы немесе жаңа клиенттермен
4) әкімшілік және басқа да жалпы жөнелтпе құжат шығындары.
Пайда және олармен кездейсоқ операция бойынша шығындар, яғни негізгі
Негізгі құралдар объектісінің құны, өзімен бірге мойындау күнінің мерзімін
1) айырбас бойынша операция жеткілікті көлемде коммерциялық мазмұнды қамтымайды;
2) сатып алынған активтің дұрыс құны да, айырбасталған активтің
Бастапқы тану күнінен кейінгі өлшеу
Бастапқы танудан кейін субъект негізгі құралдардың барлық объектісіне кейінгі
1) ұлтық стандартның 279 бабына сәйкес шығынды капиталдау моделі
2) ұлтық стандартның 280 бабымен сәйкес құнды қайта бағалау
Нақты шығын бойынша есеп моделі.
Субъект негізгі құралдар объектісінің құнын оның амортизациядан жиналған барлық
Құнды қайта бағалау бойынша есеп моделі
Субъект, құнды қайта бағалау бойынша есеп моделін таңдап МСФО
Негізгі құралдардың амортизациясы
Субъект соманы бөле білу керек, негізгі құралдар объектісімен қатынаста
Амортизациялық шегерім әрбір кезеңде пайдада немесе шығында танылуы керек,
Амортизацияланған құн және амортизация кезеңі. Активтің амортизацияланған құны оның
Субъект жойылу құнын және пайдалы қолдану мерзімін талдау керек,
Актив амортизациясы басталады, актив пайдалануға дайын болған кезде, яғни
Активтің пайдалы қолдану мерзімі анықталған кезде субъект келесі факторларды
1) актиті (жүктемені) қолданудың болжалды режимі. Жүктеме болжалды күштен
2) болжалды физикалық тозу, өндіріс факторларынан тәуелді, ауысым мөлшері
3) техникалық және коммерциялық көзқарасынан моральды тозу, өндірістің жетілдірілген
4) активті қолдануға заңды немесе осындай шек қою, жал
Амортизация әдістері. Субект амортизация әдістерінен активтен болашақта экономикалық пайда
Субъект аз мөлшерде амортизация әдісін қолдануды талдауы керек, әрбір
Құнсыздану. Әрбір есепті кезеңнің соңында субъект шаралар қабылдауы керек,
Субъект пайдасының немесе шығының құрамына тәркілеу, негізгі құралдар объектісі
Мойндауды тоқтату
Субъект негізгі құралдар объектісін мойндауды тоқтатады:
объектінің істен шығу кезінде; немесе
оның қолданылуынан немесе істен шығуынан болашақ экономикалық пайда еш
Пайда және шығын, негізгі құралдар объектісінің мойындау тоқтатылған кезде
Субъект объектінің істен шығарылу күнін анықтау кезінде критериді қолдану
Пайда және шығын, негізгі құралдар объектісін мойындауды тоқтанқан кезде
Негізгі құралдар, сату үшін ұсталған ұлтық стандартның 627-628 бөлімінде
Ақпараттарды ашу. Субъектінің қаржылық есебімен негізгі құралдардың әрбір сыныбы
1) өлшеу базасы, балдық баланс құнын анықтау үшін қолданылады;
2) амортизатцияны есептеуге қолданылатын әдістер;
3) пайдалы қолдануға немесе амортизатция нормасына қолданылатын мерзіміне;
4) кезеңнің басымен аяғына балдық баланс құны және амортизатциядан
5) кезең басы мен аяғында баланс құнын келесі көрсеткіштер
түсім;
актитің істен шығуы, бұған қоса актив сияқты сыныпталған активтердің
бизнестің бірігуінен сатып алынған;
ұлтық стандартның 26 бөліміне сәйкес пайда немесе шығынға шығрылған
амортизатция;
таза курстық айырмашылық, атқарымдық валютадан ұсынылған есеп валютасына қаржылық
басқада өзгерістер.
Субъекті сонымен қатар ашуы керек:
міндеттемелерді қамтамасыз ету сапасында жалға берілген, жеке меншікке құқық
негізгі құралдарды сатып алу бойынша келісілген міндеттемелер сомасы; және
негізгі құралдар объектісі бойынша үшінші жақтан тәркілеудің сомасы, құнсыздандырылған,
Сату үшін ұсталған негізгі құралдар объектісі, субъект басқа да
2. «ТрансМисия LTD» ЖШС негізгі құралдардын есептеуді ұйымдастыру
2.1 «ТрансМисия LTD» ЖШС-нің қызметінің қаржылық - экономикалық
көрсеткіштерін талдау
Кәсіпорынның қызметіндегі қаржылық жағдайы, оның капитал ресурстарының құрылу және
Нарықтық экономикада кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның қызметінің соңғы нәтижелерін
Қаржылық жағдайды талдау қаншалықты кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің ажырамас элементі,
Төлем қабілеттілік және қаржылық түрактылық нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның
Егер кәсіпорынның төлем қабілеті болса, ол қаржылық түрғыдан түрақты
Кәсіпорынның түрақтылығы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ол нарықтық конъюнктураның
Қаржылық есептеменің негізгі элементі болып табылатын активтерді сипаттау үшін
Активтер құрылымын тұтас және олардың бөлек топтарының құрылымын талдау,
Мекеме өндірісі барысында техникалық құралдар, материалдар, еңбек, қаржы ресурстары
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын ең маңызды көрсеткіштің бірі
қорытындылаудың көрсеткіші болып табылады. Ол талдау кезеңінде өнімді сатудан
Қор сыйымдылығының көрсеткішінің бір артықшылығы, оның алымын құрамдас бөліктер,
Қор қайтарылымын анықтағанда өнімнің көлемі қүндық, заттай және шартты
Негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылуын заттай өнім көлемімен есептелген қор
Кесте 1
«ТрансМисия LTD» ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
(мың тенге)
Р/с Көрсеткіштер 2006ж. 2007ж. Ауыт қушы лық
(+г) Өсу темпі
(%) 2008ж. Ауыт қушы лық
(+,-) Өсу темпі (%)
1 Өнімді өткізуден пайда, мың теңге 31707 43940 12233
2 Өнімнің өзіндік құны, мың теңге 12261 15929 3668
3 Жалпы табыс, мың теңге 19445 28010 8565 +144,0
4 Таза табыс, мың теңге 56135 78233 22098 +139,4
5 Негізгі қорлардың орташа жылдық құны 91478 96430 4952
6 Қор
қайтарылымы 0,35 0,46 0,11 131,4 0,49 0,03 106,5
7 Қор сыйымдылығы 2,8 2,1 -0,7 75,0 2,03 -0,07
8 Жұмысшыларды ң орташа тізімдік саны (адам) 623 664
9 Еңбек өнімділігі. тг/адам. 50,8 66,1 15,3 +130,1 65,2
10 Орташа айлық жалақы 48,7 50,3 1,6 +103,3 52,8
11 жалақы қоры 30342,5 33425 3082,5 +128,5 35625 2200
Бұйымдарды кең номенклатурасын шығаратын кәсіпорындардың көпшілігі үшін қор қайтарылымының
Қор қайтарылымының шамасы мен динамикасына кәсіпорынға байланысты және байланыссыз
Талдау барысында ең алдымен негізгі өндірістік қорлар мен қор
1 - Кестеден көріп отырғандай алғашқы көрсеткіш кәсіпорынның өнімді
«ТрансМисия LTD» ЖШС-нің қаржылық - шаруашылық қызметтер деңгейінің жүргізілу
Кәсіпорынның нақты шығындар көлемі жоспарлық көлемнен аз, яғни материалдық
Соның ішінде шикізат пен материалдарға, реогенттерге, дисперсоген, додискейл, диодиген,
Сонымен қатар тасымалдау шығыны, жалақы шығындары, жанар-жағар майлар бағасының
Басқа да шығын көздері негізгі қорларды игеруге, телемеханикаға, жаңа
Жалпы табыс - бұл кәсіпорынның қандай да бір игілік
2007 жылы 2006 жылға қарағанда 8565 мың теңгеге немесе
отыр, ал 2008 жылы 2007 жылға қарағанда 3201
пайызға өсті. Жалпы
жоғарылауымен түсіндіруге болады.
Таза табыс - кәсіпорынның өзінде қалатын пайдасы, яғни барлық
Жалақы шығындарын қарастыратын болсақ орташа көлемі 2006 жылы 48,7
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінде маңызды орынды негізгі өндірістік қаражаттар алады.
2.2 Негізгі құралдарды кіріске алудың есебі
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың талдамалық есебі
Кәсіпорындарда негізгі құралдың есебін дұрыс жүргізу үшін және олардың
Негізгі құралдар тозуына, бұзылуына, басқа ұйымдар мен адамдарға берілуіне,
Кәсіпорындардың бухгалтериясында негізгі құралдардың әрбір объектісіне типтік ведомстволық карточка
Кәсіпорындарда түгендеу карточкалары немесе түгендеу кітапшалар қабылдау-тапсыру, ауыстыру актілері,
Түгендеу карточкалар мен кітапшалар талдамалық есептің негізгі түрі болып
Негізгі құралдардың сақталып және жұмыс істеп тұрған жері бойынша
Кәсіпорындарда түгендеу карточкалар және түгендеу кітапшаларымен қатар ірі машиналар
Халық шаруашылығының қай саласында болмасын өндірістік өнімнің өсуі ондағы
2- кесте
Негізгі құралдарды кіріске алғанда жөнініде шоттар корреспонденциясы
Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1 Ұйымның салынып жатқан құрылысы аяқталып кіріске алынады 2412
2 Үлес қосушылардан жарғылық қорды толтыру мақсатымен машиналар мен
-келісілген құнына;
-тозу құнына
2413
2413
5020
2424
3 Жеке немесе заңды тұлғалардан сатылып алынған негізгі құралдарға:
-қалдық құны бойынша;
-қосылған құн салығы сомасына.
2400
1420
3310
3310
4 Тәуілді, еншілес және бірлесіп бақылантын заңды тұлғалардан алынған
-қалдық құны бойынша;
2400
4420
-қосылған құн салығы сомасына; 1420 3130
5 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан келіп түскен, әзірге
-бастапқы құны бойынша; 2413 3310
-қосылған құн салығы сомасына. 1420 3330
6 органдардан субсидия ретінде келіп түскен негізгі құралдары кіріске
-қалдық құны бойынша;
2400
6250
-тозу құнына 2400 2420
7 Тексеру немесе түгендеу кезінде артық шыққан немесе бұрын
-ағымдағы құны бойынша;
2413
6280
-есептелген тозу сомасына 2413 2424
8 Ұйымның өзінде өндіріп, кіріске алынатын негізгі құралдар
-негізгі өндірістен;
2400
8010
-көмекші өндірістен 2400 8030
Кәсіпорындарға негізгі құралдар сатып алу, салу, құрылтайшылардың үлес қосуы,
объектінің аты;
объектіні алушымен тапсырушы ұйымының аты;
салынып біткен құрылыстың қабылданған кездегі жағдайы;
құрылыстың салынып біткен уақыты;
амортизациялық аударым мөлшер;
бастапқы құны;
басқада шарттары белгілері:
Негізгі құралдардың салынып біткен аса ірі объектілеріне ұйымдағы бас
Осы төлқұжаттардың негізінде ұйымдар әрдайым өздеріндегі негізгі құралдарға түгендеу
Актіні ұйымның басшысы бекітеді кәсіпорындағы бұрын салынған үйлер ғимараттарға,
2.3 Негізгі құралдарды есептен шығару тәртібі
Кәсіпорындар өздерінің пайдалануындағы, яғни меншігіндегі негізгі құралдарын есептен басқа
кәсіпорынның басшысы немесе оның орынбасары (комиссияның төрағасы ретінде);
бас бухгалтер немесе бухгалтерияның басқа қызметкері;
негізгі құралдың сақталуына дауапты адам;
негізгі құрал қызмет ететін бөлім немесе цех басшысы;
мемлекеттік көлік инспекциясы өкілі (егер көлік құралын есептен шығаратын
тағы да басқа жұмысшы-қызметкерлер болуы мүмкін.
Бұл жоғары аталғанадамдардың құрамына құрылған комисстя ұйымда мынадай жұмыс
есептен шығарылатын негізгі құралдарды толық тексеріп, сонымен қатар оның
объектіні есептен шығарудың нақтылы себебін анықтайды (сапалық тозғандығы, табиғи
негізгі құралдар белгіленген уақыттан бұрын, яғни тиісті белгіленген пайдалану
есептен шығарлатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерін, детальдарын, материалдарын
есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерінің, материалдарының, сонымен
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды есептен шығару үшін үлгілі түрі НҚ
Бұл жоғарыда айтылған актілерде негізгі құралдарды сипаттайтын мынадай деректер
объектінің салынып біткен (өндірістен шығарылған) уақыты (күні, айы, жылы),
ұйымға келіп түскен, кіріске алынған уақыты (күні, айы, жылы);
пайдалануға берілген уақыты (күні, айы, жылы);
объектінің бастапқы құны (қалпына келтіру құны);
бухгалтерлік есептің деректері бойынша есептелген тозу сомасы;
жөндеулерден жүргізілген уақыты (күні,айы,жылы);
көлік құралын есептен шығарарда, сонымен қатар көліктің жүрген жолы
негізгі құралдардың істен шығарылу себебі және оның материалдарының, бөлшектерінің
аварияға байланысты есептен шығарылған негізгі құралдарға жасалған актіге, болған
сондай-ақ осы негізгі құралдардың істен шығуына жауапты адамдарға қолданылатын
Комиссия жұмысының нәтижесінде жасалған негізгі құралдардың есептен шығару актісін
Кәсіпорынның негізгі құралдарды сатқаннан немесе бұзғаннан алған материалдары мен
Есептен шығарылған негізгі құралдардан алынған іске жарайтын материалдар мен
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды сатқаннан алынатын табыс «Дебиторлық борыштар мен
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін берілетін негізгі құралдарға
Негізгі құралдарды беруші ұйым оны тегін алушыға берілген негізгі
Сонымен басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін берілген негізгі
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды басқаларға тегін беруге жазылатын бухгалтерлік жазу
3-кесте
Негізгі құралдардың есептен шығарылуы жөніндегі шоттар корреспонденциясы
№ Операция мазмұны Дт Кт
1 Негізгі құралдарды
2 Объектіні бөлшектеу үшін еңбекақымен
3 Жойылған объектіні
4 Негізгі құралдар объектісін
5 Негізгі құралдарды сату кезінде 2423 2413
6 Сатылған негізгі құралдардың сомасына 1210 3130
Негізгі құралдарды беруші ұйым оны тегін алушыға берілген негізгі
Оның негізінде негізгі құрал-жабдықтардың бір орнынан екінші орынға көшуі
Негізгі құралдарды жою туралы дайындалған актілер бухгалтерияға келіп түседі
Бухгалтерияда негізгі құралдардың инвентарлық карточкаларында бастапқы құны бойынша көрсетіледі.
Труба-кескіш станок «Тавро» ЖШС-нен 2007 жылдың тамыз айында ҚҚС-ті
Шаруашылық операциялар журналында тамыз айында келесі жазбалар жүргізілді:
станоктың бастапқы құнына Дт —2413, Кт —3310 1887294
салық шот фактурасы бойынша (14%) ҚҚС сомасына Дт
3310 283094 теңге;
негізгі құралдар бойынша жабдықтаушының шоты өтелді Дт-3310, Кт-
1040 2170388 теңге;
жабдықтаушының шоты жабылғаннан кейін ҚҚС сомасы бюджетке
өтелуі тиісті ҚҚС сомасынан шегеріледі Дт-3130, Кт-1420 283094 теңге;
2008 жылдың тамыз айында «Ретро» ЖШС-нен құны ҚҚС сомасын
мебельдің бастапқы құнына Д-т2416, К-тЗЗ10 194459
салық шот фактурасы бойынша (14%) ҚҚС сомасына Дт-1420, Кт-
29168 теңге;
3 блокты мебель бойынша жабдықтаушының шоты өтелді Дт-3310, Кт-
1040 223628 теңге.
«ТехноТрейд» ЖШС-гі 2007 жылдың ақпан айында құны 133104 теңгелік
компьютердің бастапқы құнына Д-т 2415, К-т 3310
салық шот фактурасы бойынша (14%) ҚҚС сомасына Дт-1420, Кт-
17361 теңге;
3 блокты мебель бойынша жабдықтаушының шоты өтелді Дт-3310, Кт-
1040 133104 теңге.
Кәсіпорынға тиесілі негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу тәртібін қарастырамыз.
Н-1500 Насос құрылғысының пайдалану мерзімі негізінде жылдық амортизациялық норма
Жыл соңында келесі бухгалтерлік жазбалар жүргізді: Н-1500 Насос құрылғысының
Ағымдағы жылда "ТрансМисия LTD" РМК-ның бухгалтерлік балансынан 40947 теңгелік
негізгі құралдың қалдық құны есептен шығарылды - Д-т 7410
құралды өткізу бойынша шығындар», К-т 2413 «Машиналар мен құрылғылар»
8 239 теңге;
негізгі құралдардың есептелген тозу сомасы есептен шығарылды - Д-т
2423 «Машиналар мен құрылғылардың тозуы», К-т 2413
құрылғылар» - 3 335 тенге;
жыл соңында есептен шығарылған бұрышты-шлифовкалы машинасының
аморизацияланбаған құны жиынтық табысты төмендетеді - Д-т 5410 «Жиынтық
табыс (зиян)», К-т 7410 «Негізгі құралды өткізу бойынша шығындар»
теңге.
3. «ТрансМисия LTD» ЖШС-нің негізгі құралдарының аудитік тексерісі
3.1 Негізгі құралдарды аудиторлық тексеру
Аудиттің түрлерін қарастыру өте маңызды болып кәсіби әдебиетте осыған
Дж. Робертсон аудиттің үш түрін сыртқы, ішкі және мемлекеттік,
Ішкі аудит, ішкі бақылау жүйесінің бөліп алуға болмайтын бөлігі
Ішкі аудит басқарушылық бақылаудағы жеке бөлінбейтін және маңызды элемент
компанияның шоттарында жазылған негізгі құралдардың объектілерінің бар болуы және
негізгі құрал объектілерінің келіп кірістелуі, өткізілуі немесе басқаша есептен
капитализациялауға жататын бірде-бір баптың шығындар шотына жатқызылмағандығын;
негізгі құралдардың алғашқы жазулларының негізгі болған сатып алу құны
амортизацияға жататын негізгі құралдардың барлык объектілерінде алдыңғы уақытта қолданылған
негізгі құралдарды сатып алғаннан кейін негізгі құралдардың есебінің дүрыс
қосымша қамтамасыз етілуге салынған негізгі құралдар объектілерінің құнын дұрыс
Негізгі құралдарың аудитін жүргізу бірнеше деңгейден тұрады. Оларды келесідей
тексерілетін есеп беру кезеңіндегі және ауылдағы кезеңдермен салыстырғандағы өзгерістерін
негізгі құралдардың соңғы тексеріліу жүргізілген күнін және оның нәтижесін
негізгі құралдардың соңғы рет қайта бағалануын және оның есептекөрсетіліу
кәсіпорында негізгі құралдарды есептен шығару жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін
кәсіпкер ретінде тіркелген және тіркелмеген заңды түлғалармен негізгі құралдардың
бухгалтерлік ,негізгі құралдардың картотекасының және матириалды жауапты адамдардың инвентарлық
негізгі құралдардың есебін жүргізу ережесін анықтайтын нормативтік қүжаттар мен
Тексеру алдында осылайша алынған ақпара аудиторға осы кәсіпорындағы негізгі
негізгі құралардың бар болуын және сақталуын қадағалауда қамтамасыз етуіне
активтивтердің негізгі кұралдарға жжатқызылуының олардың өндірістік процеске қатысуына байланысты
есепте негізгі құралдардың дұрыс бағаланатындығына;
негізгі құралдардың келш кірістелу және шығысталу операцияларның есепте дүрыс
негізгі құралдардың тозуы мен жөндеуін есепте дүрыс есептелгендігіне және
негізгі құралдардың бар болуы және қозғалуы туралы мәліметтердің бухгалтерлік
Қаржылық есеп берудің элементтерінің аудиттің оның активтерін бастау керек.
Бағдарлама бухгалтерлік есеп жүргізіліуінің дұрыстығын нормативтік-құқықтық актілерге сай келуін,
Активтердің негізгі құралдарға жатқызылуының және оның өндірістік процеске қатысы
Активтердің негізгі құралдарға жатқызылуының дұрыстығына ерекше көңіл бөлу керек.
Аудитор негізгі құралдардың келуі туралы алғашқы құжаттар; техникалық паспорттар,
Өндірістік емес дегеніміз еңбек үжымы мүшелеріне әлеуметтік
түрмыстық тұрғыда қызмет көрсетуге арналған негізгі құралдар.
Олардың қате бөлінуі тозудың дүрыс емес үлестірілуіне және өнімнің
өзіндік құны шығынының бүрмалауына әкеліп соқтыруы мүмкін;
негізгі құралдар тиістілігіне қарай таратып үлестірілуінің дүрыстығын
себебі олардың қате үлестірілуі жалға алу ақысы есебінің қате
тозудың есептелуіне экеп соқтыруы мүмкін;
өндіріске қатысу сипатына қарай үлестірілу дүрыстығын. Өндіріске
қатысу сипатына қарай пайдаланудағы және пайдаланылмай тұрған (қолдағы
немесе тоқтап түрған) негізгі құралдар болып бөлінеді.
Осы белгісіне қарай негізгі құралдар қате үлестірілуін амортизацияның (қордағы
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдардың бағалануының ішкі аудиті аудитор негізгі
қаржылық нәтижені ашып көрсетудің дүрыстығына;
мүлік салығы бойынша бюджетпен есеп айрысу дүрыстығы (мүлік
салығының негізі - ол негізгі құралдардың құны);
негізгі құралдар бойынша бухгалтерлік және статистикалық есептіліктің қүрастырылуының дүрыстығы;
Негізгі құралдарды кіріске алу бойынша алғашқы қүжаттардың негізінде негізгі
кәсіпорынның өзінде жасалған және өзге кәсіпорындардан немесе жеке
түлғалардан алған объект бойынша (объектіні салуға, сатып алуға, жеткізуге,
монтаждауға, орнатуға, кеткен шығындары және қайтарылмайтын төленген
салықтары мен алымдары, яғни активті іске қосуға кеткен нақты
шығындарын ескере алғандағы);
жақтардың келісімі бойынша қүрылтайшылардың жарғылық капиталға
салған объектілері бойынша;
басқа кәсіпорындар мен жеке түлғалардан тегін алынған және үкімет
органдарынан эксперттық әдіспен немесе қабылдау қүжаттарының
мәліметтерінің негізінде объект бойынша;
Уақыт өте негізгі құралдардың бастапқы құнымен ағымдағы құны арасында
Негізгі құралдар қайта бағалаған соң есепте және есептілікте ағымдағы
түзету енгізіледі. Қайта бағалау "меншік капитал"бөлімшесінде көрсетіледі. Активтерді пайдалану
Жоғарыда айтылғандардан басқа бухгалтерлік есеп тәртібін ескере отырып аудитор
ұйымда негізгі құралдарды қабылдау және оның нәтижесін тіркеу бойынша
негізгі құралдарды сатып алу - сату мэмілесінің жасалғандығын (жеке
келісім бағасының протоколдарды толтырылғандығын (негізгі құралдарды құрылтайшылар жарғылық капиталға
қабылдау актісінде негізгі құралдардың бастапқы құнының дүрыс анықталып көрсетілгендігін;
жал мәмілесінде объектінің құны көрсетілгендігін (негізгі құралдарды ұзақ мерзімге
объектілерге қосымшалар салынғаннан кейін, қайта жасалғанда, жартылай жойылғанда бастапқы
- құрылыс біткен объектілердің бастапқы құны дұрыс анықталғандығын;
Капиталдық шығын бөлімінде аудитор негізгі құралдардың бастапқы құнын қүрайтын
құрылыстың құнын есептеудің жинақтаушы сметада қарастырылған шығындар;
салынып жатқан кәсіпорының негізгі қызметпен айналысу үшін кадрлар дайындау
перспективті сипаттағы шығындар: геологиялық барлау, зерттеу және өзге де
үлестік қатысу бойынша салынатын құрылысқа берілген қүжжаттар, егер салынған
жер учаскесін құрылысқа бергенде ол жердегі құрылыстарды бүзуға кеткен
қүрылыстың құнын есептеудің жинақтаушы сметасында қарастырлмаған шығындар;
құрылыс салушының құрылыс, аяқталмаған қүрылыс шығындары;
табиғи апаттан негізгі құралдардың, аяқталмаған құрылыстардың шеккен залалдары;
қүрылысты консервациялау шығындары;
құрылысы тоқтатылған объекілерді бүзу, демонтаждау, қорғау шығындары.
Негізгі құралдардың кірістелу және шығысталу операцияларының есепте көрсетілуі мен
Негізгі құралдардың қозғалысының есебін тексергенде аудитор келесілерге көңіл аударуы
негізгі құралдарды жарғылық капиталға жарна ретінде бергенде бухгалтерлік есепте
негізгі құралдарды жеке тұлғалардан сатып алғанда сатып алу құны
негізгі құралдарды комплектіде алғанда негізгі құралдардың инвентарлық карточкасында ол
негізгі құралдарды шетел валютасына алғанда оның бастапқы құны сол
уақытша пайдаланудағы күрделі қүрылыс объектілері тұрақы пайдалануға өткенге дейін
ағымдағы жал шарты бойынша пайдалануға алынған негізгі құрал объектілері
негізгі құралдардың жарамсыздығын, жөндеудің тиімсіздігін анықтағанда және оны қүжаттарға
егер негізгі құралдар жаңа құрылыс салуға, кеңейтуге, қайта құруға
жабдықтарды бұзудан, демонтаждаудан, алынған, басқа жабдықтарды жөндеуге жарайтын бөлшектер,
Жалға алынған негізгі құралдар есебінің аудит/
Жалға алынған негізгі құралдардың аудитін жүргізгенде эдетте аудитор келесілердің
негізгі құралдардың жалын қаржыландырылатынға апару, яғни жалға алушыға мүлік
негізгі құралдарды жалға беру актісін толтыру. Мүлікті жалға беру
ағымдағы және қаржыландырылатын жалдың бухгалтерлік есебін жүргізу. Қаржыландырылатын жажл
қаржыландырылатын негізгі құрал жалында тозуды есептеу;
- жал бойынша шығындарды мойындау.
Негізгі құралдардың тозуын есептеу аудит
Негізгі құралдар аудитінің негізгі мақсаттарының бірі болып есептеу және
Амортизациялық аударымдар шоттарын тестілеу есеп саясатында қарастырылған, бір кезеңнен
амортизациялау әдістерін қарастырудан басталады. Амортизация нормасын, мүлік құнын және
Аудитор негізгі құралдардың тозуын есептеуді тексергенде амортизация күрделі салымды
Аудит жүргізгенде кейде коэффиценттерді есептеу пайдалу болуы мүмкін. Мысалы,
Келесі күрделі салымдар аудиті
Объектілерді пайдалану мерзіміне қарай жиі күрделі ағымдағы салымдарға қажеттілік
Аудитор оларды түбегейлі тексеріп талдауы керек. Келесі күрделі салымдарға
Негізгі құралдарды жөндеу шығындары және оны жүргізуді сметалық -
Кәсіпорынға негізгі құралдарды шығындарын есептеу әдісін таңдауға құқық берілген.
Бұл қор кәсіпорын өзі бекіткен нормаға сәйкес әр ай
Негізгі құралдарды сақтауға және техникалық жағдайын сақтауға кеткен жөндеу
Негізгі құралдар аудитін жүргізгенде оны жалпы көрсеткіштермен, яғни қор
Қор қайтарымдылығы өнімді өткізу көлеміне немесе есепті кезеңге алған
Аудитор мыналарды тексеру керек: осы көрсеткіш зерттелгендігін, қор қайтарымдылығы
Аудитор сонымен қатар негізгі құралдардың құрылымымен динамикасын, олардың техникалық
Амортизацияланып болмаған негізгі құралдар объектілерінің сомасы кәсіпорынның шығыны болып
Аудитор келесілерге көзін жеткізеді:
жарамсыз негізгі құралдарды жою тәртібі сақталатындығына;
есептен шығару актілері дұрыс толтырылғандығына;
осы актілерде көрсетілген мәліметтер есеп мәліметтерімен сай келетіндігіне;
негізгі құралдарды жоюдан алынуға тиіс материалдар толығымен кіріске алынғандығына.
Сонымен қатар аудитор негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын тозу
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын және пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштерді
Негізгі құралдардың қозғалысының аудиті.
Көп жағдайда аудитор негізгі құралдар объектілерінің бар болуын және
Жүргізіліп жатқан шаруашылық операцияларды алдын-ала ішкі бақылау бас бухгалтерге
Келесі ішкі бақылау акционерлік қоғамның Бақылау Кеңесімен, Басқармасымен және
3.2. Негізгі құралдар амартизациясын есептеу аудиті
Аудит – аудиторлармен және аудиторлық ұйымдармен Қазақстан Республикасының қаржылық
Аудиттің негізгі сенімді базалық ақраратты құжаты болып: Қазақстан
Аудит методологиясында жалпы қолданбалы позициялары бар. Көптеген кәсіпорындар үшін
Кәсіпорын туралы ақпаратты сараптама алу:
Еншілік құжаттар аудиті. Жарғының.
Есеп саясаты аудиті.
Ұйымның бухгалтерлік есеп және есептеме аудиті.
Бухгалтерлік есеп және есептеме жағдайының аудиті.
Бағыт бойынша аудит:
қолма-қолсыз есеп айырысу;
кассалық операциялар;
тауарлы-материалдық құндылықтар есебі;
негізгі құралдар есебі;
жауапты тұлғалармен есеп айырысу;
жабдықтаушылармен және сатып алушылармен есеп айырысу есебі;
еңбекақы есебі;
бюджепен және бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысу;
аудиторлық қорытынды жасақтау.
Нақты бір кәсіпорынға бағыт бойынша аудиттің әр бөліміне сай
Аудит әдістері. Мүліктің қандайда болмасын түріне аудиторлық тексеріс жасау
бақылау;
тексеру;
түгентеу;
материал, тауар, шикізат және дайын өнім сапасын лабораториялық талдау;
эксперттік бағалау;
сауалдама (жауап алу);
Жасалған жұмыс көлемін тексеру.
Бақылау. Бұл әдістің көмегімен, мысалыға: мүліктердің, құжаттардың сақталу жағдайларын;
Тексеру. Тексеру бұл бақылаудың жалғасы секілді, бірақ мұнда бір
Түгендеу. «Бухгалтерлік есеп туралы» заңына сәйкес кәсіпорындар мүлік пен
Мүлік пен қаржылық міндеттемелерді түгендеу бойынша методикалық талаптарға сай
мүліктің нақты барын анықта;
нақты бар мүліктің бухгалтерлік есеп мәліметтерімен сайма-сай келуі;
міндеттемелер есебінің толықтылығын тексеру.
Түгендеу бухгалтерлік есептеменің құрамдас бөлігі болып табылатын баланс
Есептік жылда жургізілген түгендеу нәтижелерінің мәліметтері ұйымның нәтижелер
Аудитор жұмысы – аудиторлық процедураларды жүргізу, белгілі-бір құжаттаманы жасақтау
кәсіпорынмен танысу;
аудиторлық тексеріске келісімге отыру;
аудит жоспары мен бағдарламасын жасақтау;
қаржылық есептеме көрсеткіштерінің аудиті;
аудит тексерісі бойынша есептеме жасақтау және оны келиентке ұсыну,
Қазақстан Республикасынның аудиторлық қызметі туралы Заңына сәйкес аудиторлық қызметтің
Аталған мақсаттардан басқа, келесідей аудиторлық мақсаттар болуы мүмкін: ішкі
Оның негізгі мақсаттарының бірі – аудиторлық тәуекелділікті бағалау және
Аудиторлық тәуекел – бұл аудитор өз мойнына алатын субьектілі
Меншік тәуекелі – бұл ішкі бақылау жағдайларының жоқтығынан қаржылық
Ішкі бақылау тәуекелі – бұл қалдық шоттардағы немесе операция
Анықталмаушылық тәуекелі – бұл қалдық шоттардағы немесе операция түрлеріндегі
Негізгі құралар материалдық немесе материалдық емес өндіріс сферасында бірнеше
Негізгі құралдар кәсіпорынның немесе өндірістің қызмет түріне және өндіріс
Негізгі құралдарға азаматтардың 15-тен жоғары минималды салық салынатын табысына
Аудиттің негізгі жұмысы мен мақсаты болып келесілерді жасақтау:
негізгі құралдармен операциялардың, яғни олардың келіп-түсуі, ішкі қозғалысы және
негізгі құралдардың уақытылы ақауда (амортизациялық аударымдар) көрсетілуі, есептің
капиталдық жөндеуге кеткен шығындарды бақылау;
негізгі құралдардың есептен шығуын (сонымен бірге ликвидация) қаржылық есептемеде
негізгі құралдарды бақылау;
негізгі құралдар индексациясының жүргізілу дұрыстығын тексеру;
Негізгі құралдар аудиті үшін ақпарат көзі болып мыналар табылады:
баланс (форма №1);
қаржылық нәтижелер туралы есептеме және оны пайдалану (форма №2);
негізгі құралдардың синтетикалық регистр есебі (Бас кітап, журнал-ордер №13);
негізгі құралдардың есебі бойынша алғашқы құжаттар: инвентарлы карточклар, алу-беру
Аудит мақсаттарын іріктей отырып, оның негізгі құралдар аудиті алдындағы
қаржылық есептеменің құрылған күніне негізгі құралдар сомасының дәлдігін анықтау;
баланстағы негізгі құралдар классификациясының дәлдігін және олардың қаржылық есептемемен
негізгі құралдар сомасының баласта толығымын көрсетілуін анықтау;
негізгі құралдардың сақтық және техникалық жағдайын тексеру;
негізгі құралдардың келу, қозғалысы және есептен шығу операцияларының заңға
негізгі құралдардың келу, қозғалысы және есептен шығу операцияларының бухгалтерік
Аудит – қиын процесс және белгілі бір уақыт ұзақтылығын
Біз білетініміздей аудит біршеше тесеру этаптарынан құралады. Ол этаптарының
Сатып алынған және эксплуатацияға енгізілген негізгі құралдар бойынша амортизациялық
а) тік сызықтық әдіс;
ә) қалдықты төмендету әдісі;
б) тиімді пайдалану жыл мерзім сомасы бойынша құнды шегеру
в) құнды шегеру әдісі өнім көлеміне пропорционал.
Аталған әдістерді біреуін амортизациялық құнның негізгі құралдар обьектісінің біртекті
Осы жерде ескеретін бір жай, яғни, негізгі құралдар обьектісі
Аудиторлық тексеріс жүргізу кезінде аудитор келесілердің дұрыстығына кепіл
Негізгі құралдарды жөндеу аудиті. Бақылаудың келесі этапы бұл
Содан кейін, негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебі мен
өнімнің (жұмыстың, қызметтің)өзіндік құнына байланысты;
негізгі құралдарды жинақталған резерв есебінен жөндеу,
өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына тең түрде қосылу мақсатымен
Ұйымның есеп саясатында осы немесе басқа нұсқаларды біреуін таңдау
Бірінші нұсқаны алатын болсақ, мұнда жөндеу шығындары толығымен жөндеу
Ал екінші нұсқа, есептік жыл байына өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
Жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде міндетті түрде келесілерді тексеру және
Кәсіпорынның негізгі құралдарын жөндеу бойынша шығындар өніснің (жқмыстың, қызметтің)
3.3 Кәсіпорын қызметіндегі капиталды жетілдіру жолдару
Негізгі қорларды жай және кеңейтілген қайта өндіруінің әр түрлі
Негізгі қорлардың кеңейтілген қайта өндіру нысанына жаңа құрылыстар, жұмыс
Бұл нысандар әрқайсысы белгілі-бір мақсаттарды шешеді, олардың әрқайсысының артықшылықтары
Негізгі қорларды қайта өндірудің кеңейтілген нысаны болып жаңғырту (модернизация)
Негізгі қорларды терең түрде қолдану, сондай-ақ өндірістің көлемі өзгерткенде,
Негізгі қорларды үнемді қолдану, сондай-ақ олардың басқа түрге ауысуын
Негізгі капиталдың процесіне негізгі өндірістік қорлар мен жабдықталған жұмысшылар
Құрал жабдықтарды жанарту жолдары
Қолданыстағы машиналардың сипаты үшін
Негізгі капиталдың техникалық құндылығын жоғарлататын қөндырғы – құрылыстарын жетілдіру
Құрал-жабдықтың өнімділігін жоғарлату
Қызмет етуші машиналар мен құралдарды автоматтандыру
Басқару бойынша
Құрал-жабдықтарды, станоктар қызметін автоматты басқару
Жаңғырту нәтижесіне бойынша Экономикалық тиімді арттыру, еңбек
Сурет 2 Құрал-жабдықтарды жанарту жолдары
Құрал-жабдықты жаңғырту бірнеше бағыттарда жүргізілуі мүмкін
• Қолданыстағы машиналардың тәртіптемелік сипаты мен техникалык мүмкіндігін жоғарлататын
Құрал-жабдықтың өнімділігін жоғарлатуға мүмкіндік беретін механизмдер мен станоктарды механизациялау
Құрал-жабдықтарды бағдарламалық басқаруға ауыстыру.
Егер құрал-жабдықты жаңғырту нәтижесінде жылдық өндіріс көлемі өссе, еңбек
Бүнымен қоса өндіріс тиімділігі жоғарылап отыруы керек. Соңғысына былай
жерплікті халықтың қажеттіліктерш толық түрде қамтамасыз ету, елде непзп
Негізгі қорлардың жетісті түрде қызмет етуі оларды қолданудың экстенсив
Құрылғы жұмысының уақытын көбейтудің негізгі бағыттары келесілер:
жөндеу жұмысының сапасын көтеру, жұмыс күшімен, шикізатпен,
жартылай фабрикаттармен, негізгі өндірісті қамтамасыз етумен, ішкі аралас
құрылғының істен шығуын азайту мен жою;
құрылғының, мақсатты бағыттың істен шығуын азайту: оның
жұмысының өзгеруінің коэффициентін көтеру.
Еңбек құралдарының үлкен көлемінің істен шығуы өндірістің өсу мүмкіндіктерін
Негізгі капиталды пайдалану жақсарса елдің еңбек ресурстары толылғырақ қолданылады
Негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін арттыру :
бұл құралдар жұмысын ұйымдастыру, негізгі капитал қуатын, негізгі өндірісті
жабдықты пайдаланудағы экономикалық негіз болып есептелетін жабдық бірлігін жөндеу,
өндірістік есептер жүргізу.
Үлттық байлықты пайдалануды жақсарту маңызды мэнге ие, өйткені ол
Негізгі өндірістік капиталды жақсы пайдалану қосымша капиталдар өндіріс көлемін
Негізгі қорларды қолдануды экстенсивті жақсарту жолы қазіргі уақытта толық
машиналар мен механизмдерді модернизациялау, олардың қызмет етушщ оптимальды режимін
Технологиялық процестің оптимальды режимінде жұмыс негізі қорлар құрамын өзгертусіз,
Негізгі қорларды қолданудың интенсивтілігі келесі жолдармен көрсетіледі: еңбек құралдарын,
Техниканың дамуы мен осыған байланысты процестердің интенсификациясы шектеусіз. Сондықтан
Негізгі қорларды қолданудың сипатын көтерудің маңызды бағыттарына олардың құрылымын
Сондықтан мекемедегі негізгі қорлардың оптимальды өндірістік құрылымын іздеу -
Кәсіпорындарды дербес басқару еркіндікті, ынталықты және жауапкершілікті, берік болуды
Осының бәрінен қалған пайдадан мынадай қорлар жасалады: өндірісті, ғылым
Екінші, шаруашылық таратылуы былайша жүргізіледі: біріншіден, өнімнен (қызмет көрсетуден)
Енді шаруашылық қордан мынадай қорлар құрылады: өндірісті, ғылымды, техниканы
Қазақстан өзінің министірлік табиғи қорларымен өзін-өзі отын-энергетикалық заттарымен толық
Негізгі кұралдарды жұмыс жағдайында ұстау үшін оларды мерзім сайын
Экономикалық құрамдылық техникалық және ұйымдастыру - шаруашылық жағынан қайта
Кәсіпорында өндірілетін әрбір өнім, жұмыс, қызмет бірлігінің құны оның
Негізгі қорлардың жекелеген бөлшектерін қалпына келтіру. Бір жылдан артық
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыста кәсіпорынның негізгі капиталының күрамы мен
Амортизацияны есептеу нормативтері мен әдістерін, негізі қорларды кайта бағалау
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары экономикалық потенциалдың материалдық базасын, олардың
Кәсіпорынның техникалық потенциалын пайдалану тиімділігін арттырудың негізгі жолдары -
Кәсіпорынның негізгі каптиталдарын жоспарлаудың, оларды пайдалану тиімділігін арттырудың негізгі
Техникалық даму және өндірісті ұйымдастыру жоспарында негізгі өндірістік қорларды
Өндіріске неғұрлым жетілген және үнемді машина, жабдық, үй мен
Жыл бойы әрбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшерін анықтау негізгі
Біріншіден, негізгі өндірістік капиталды жақсы пайдалану қосымша капитал салымдарынсыз
Екіншіден, негізгі капиталды пайдалану жақсарса елден, еңбек ресурстары толығырақ,
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу енгізілген
Негізгі капиталды пайдалануды жақсарту нэтижесінде өнімнің өзіндік күны төмендейді,
Капиталды пайдалануды жақсарту еңбек күралдарының айналымын күшейтеді. Негізі қорлар
Негізгі капиталды пайдалануды жақсартудың факторлары :
Жабдықтың жыл ішіндегі жұмыс уақытын арттыру.
Өндірістегі процестерді барынша механикаландыру және автоматтандыру жолымен мұнайды тасымалдау
жабдықтарды және резервтік жабдықтың, шектен тыс запастарын жою.
Капиталды пайдалануды жақсарту, олардың айналымдылығын күшейтуді білдіреді. Бұл физикалық
Негізгі капиталды тиімді пайдалану қазіргі заманғы экономикалық реформа кезеңінің
Негізгі құралдардың моральдық тозуы техникалық прогреспен, өндіріс әдіс терінің
Негізгі капиталға мүліктік құндылығы бар жабдықтар түріндегі және басқа
Негізгі қорлардың заттық мазмұны - бұл құрал, заттық түрдегі
Бұл көрсеткіштерді жақсарту ғылыми - техникалық прогресс, негізгі қорлардың
Негізгі қорлардың кез-келген объектілері табиғи және сапалық тозуға үшырайды,
Сондықтан негізгі қорлардың активті бөлігін әр уақытта ауыстырып отырудың
“Қазақстан үшін1С: бухгалтерия 8.0” – есептің автоматтандырылған жаңа деңгейі.
Әртүрлі үлкен программалардың ортасында, бухгалтрлік есеп жүргізу үшін бекітілген,
«Қазақстан үшін 1С:Бухгалтерия 8.0» мүмкіндігі орыс тілінде де қазақ
«Қазақстан үшін 1С:Бухгалтерия 8.0» -бен танысуды және оның мүмкіндіктерін
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы қорыта келе қарастырылған дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда
Нарықтық заманда кәсіпорынның тұрақты қызмет атқару үшін бәсекеге түра
Техника мен технологияны жаңартып отыру үлкен қаржыны талап етеді.
Жалпы, негізгі құралдар - бұл еңбек құралдары ретінде материалдық
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде пайдаланылған кезде өздерінің бірте бірте
Кәсіпорын капиталы тозатын, ескіретін, моральдық жағынан артта қалатын болғандықтан
Кәсіпорын капиталының деңгейі жалпы нарықтағы бэсеке қабілетті кәсіпорындар қатарына
Жалпы алғанда Қазақстанның ғылыми-техникалық жетістіктер деңгейі оның өндіріс құрылымын
жылдар бойы өндіріске аса тиімді ғылыми - техникалық жетістіктер
Көп жылдар бойы кәсіпорындардың құрал-жабдықтары күрделі жаңартылмайды. Негізгі қордың
Қорытындылай келе, кәсіпорын негізгі капиталының құрамы жоғары жеткілікті екендігін,
Дипломдық жұмыста кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштеріне талдау жасау арқылы,
Қарастырылған диплом жұмысының объектісі болып табылатын «ТрансМисия LTD» РМК-ның
Дегенмен, осы кәсіпорынның алдағы уақытта өз пайдасын жоғарылатып және
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы
маусымдағы ҚР - ң заңы.
Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс
нұсқау және 2007 жылдан бастап қолданылатын бухгалтерлік есеп шоттарының
жұмыс жоспары ҚР - сы Қаржы министрлігінің 22 желтоқсан
Қаржылық есеп берудің
орнына арналған оқу құралы. О.В. Рожнова. 2003 ж.
Бухгалтерлік есеп регистрлерін толтыру бойынша нұсқаулықтар. ҚР
қаржы министрлігінің бухгалтерлік есеп және қаржылық аудит методологиясы
Департаментінің 24.11.1997 ж. № 72 бұйрығымен бекітілген.
Заң күші бар
Республикасы Президентінің Жарлығы.- «Вечерний Алматы», 1995 жыл, 30
маусым.
«Генеральный план
хозяйственной деятельности субъектов», «Бюллетень бухгалтера» 2006 г, № 6.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. - Алматы: Экономика,
Радостовец В.В., Ғабдуллин
бухгалтерлік есеп. - Алматы, 2002. - 656 б.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
предприятии: Алматы, 1998. - 771 с.
10.Кеулімжаев Қ.К., Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері.
11.Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. -
12.Укашев Б.Е., Ажибаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы: Оқу құралы.
ІЗ.Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп: Оқу құралы. -Алматы,
14.Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск, 2000. -
15.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы - Алматы:
16.Любушин Н.П, Лещева.В.Б, Дьякова В.Г. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия:
17Абрютина.М.С, Грачев.А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприяти. Учебно- практическое пособие.ДиС,2000
18.Богдановская Л.А., Виноградов Г.Г.,Мигун О.Ф. Анализ хозяйственной деятельности в
19.Савицкая Г.Л., Анализ хозяйственной деятельности - М.:Инфра,1999г
20.Экономика предприятия. Под ред. Горфинкеля В.Я. Купрякова Е.М.,М: Инфра,
11