ЖОСПАР
Кіріспе
Бабыр және Ұлы Моғол империясы
Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр бейнесі
Бабыр билігіндегі Ұлы моғолдар империясы
«Бабырнама» тарихы-әдеби естелік шығарма.
2.1 «Бабырнама» шығармасындағы Үндістан, Ауғанстан, Орта Азия тарихы
2.2 «Бабырнама» - көне түркі туындысы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Ұлы бабамыз – шығыстың талантты жазушысы,
Аталған дәлел тақырыптың өзектілігін бүгінде дербестікке қолы жетіп,
Бабыр еңбектерінің ішінде «Бабырнаманың» алатын орны ерекше. Кітап
«Бабырнама» - тек түрік монархының ғана өмірбаяны емес,
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Тақырыптың зерттелу деңгейіне тоқталар болсақ,
«Бабырнамада» келтірілген деректердің құндылығы, автордың адалдығы, әр түрлі
Бұл орайда мысалы, В.В.Бартольд, А.М.Белинский, А.А.Семенов, А.Ю.Якубовский, Я.Г.Гулямова,
«Бабырнаманы» зерттеу, өз тілдеріне аударма жасау, бастырып шығару
«Бабырнаманың» Өзбекстанда алғашқы қолжазба көшірмесін 1714 жылы Темір
«Бабырнаманы» зерттеуге, сол сияқты Бабырдың поэзиялық мұрасын жинақтап
Курастық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Аталмыш тақырыпқа арналған
Ұлы бабамыз Бабырдың тұлғалық ерекшелігіне тоқталу;
Бабыр құрған Моғол империясының сол кездегі саяси дамуын,
«Бабырнаманы» Орталық Азия, Үндістан, Ауғанстан түркі халықтарының тарихын
Зерттеудің хронологиялық және аймақтық шеңбері. «Бабырнама» тақырыбының кезеңдік
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Ұзақ тарихи жылдар ішінде
Курстық жұмысының құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
I. Бабыр және Ұлы Моғол империясы
Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр тұлғасы
Ұлы Моғол империясына тоқталмас бұрын, Моғолстан тарихына, этникалық
Моғолстанның этникалық құрамы туралы көптеген деректер кездеседі. Моғолды
Жетісу мен Шығыс Түркістан жеріндегі көне түрік тайпаларының
Моғолстанның Шағатай әулетінен шыққан хандардың ұрпағы Саид хан
Ұлы Моғол - Үндістандағы билеушілер әулеті (1526-1858 жж.
Захир ад-дин Мұхамед Бабырдың ғұмырына тоқталсақ, ол 1483
Саналыққа ие болған хандар әділеттік атаулы, шындық атаулының
Бұл сөздің мәнісі, айтылу себебі – патша сарайындағы
«Жаратқан иеме мінәжат, жалбарынумыздың негізгі мақсаты жатқылық –
«Үмітсіз шайтан, жоқ» дегендей, жаратқан иенің берейін десе
Оның қызметшілері дін жолындағы қайырымды істі құптап, тәубеге
Мемлекеттің туы астында қауіп-қатерден арылып қана іздеген пана
Осы келтірілген ұлылық тұлғасынан Бабырды діни, саяси, қоғамдық
Жарғақ құлағы жастыққа тимей жортқан, ал жорықтан тыныстай
1.2 Бабыр билігіндегі Ұлы моғолдар империясы.
Ұлы Моғол империясы Бабыр кезінде ең күшті мемлекеттердің
Исламның ақ туының астындағы мұсылман қырандары сайдың тасындай,
Моғол империясы кезеңінде империя оң қанатының шетінде Үнді
Айналып соғатын топтың оң қанатына: қалаулылардың тірегі, сенімге
Моғолдар империясының сыртқы саяси сапарлары барысының бүгінде мына
...Намаздыгер арасындағы айқас шегіне жеткен кезде аспанда алаулап
Жоғарыда айтылған іс-әрекеттер болмысы мен ойлардан Бабырдың империясының
II. «Бабырнама» тарихы-әдеби естелік шығарма.
2.1 «Бабырнама» шығармасындағы Үндістан, Ауғанстан, Орта Азия тарихы
Бабырдың есімін көркем сөз зергері ретінде ғана емес,
Кезіндегі түркі халықтарының бәріне бірдей ортақ болып келген
Әрине феодалдық аристократияның өкілі ретінде Бабыр үстем таптың
Бұл жөнінде Бабырдың өзі былай деп жазады: «Мұнда
«Бабырнаманың» бірнеше беті Ауғанстанның ірі қалалары Кабул мен
Мұнда автор елдің ішкі жағдайына, Кабулдың әрбір әкімшілік
XVI – ғасырда Кабул ірі сауда орталығы болды.
Бабырдың Кабулдан Үндістанға баратын керуен жолы мен Орталық
«Бабырнамада» Орталық Азия мен Үндістанның өсімдіктері мен хайуанаттары
Кітаптың үшінші бөлімінде, негізінен Үндістандағы саяси жағдайын Бабырдың
Үндістан жұртшылығы «Бабырнамаға» зор ілтипатпен қарады, бұл кітапты
Үндістан мен Орталық Азияда «Бабырнама» құнды тарихи еңбек
«Бабырнамада» келтірілген деректер Үндістанның көптеген тарихшыларының негізгі деректемесі
Кабул уәлаяты төртінші ықылымға жатады, ол отырықшы ел
Кабулдың солтүстігінде Құндыз, Андар – Аб уәлаяттары бар,
Камалдың оңтүстігінде, Шаһ-и Кабулдың шығыс жағында үлкен көл
«Бабырнама» - энциклопедиялық шығарма. Мұнда тарихи оқиғалармен бірге,
2.2 «Бабырнама» - көне түркі туындысы
Бүгінде дербестікке қолы жетіп, екі мың жылдан бұрын-ақ
Мәселен, ірі қалаларының бірінің негізгі халқы туралы: «Әндіжан
Қазақ тарихына дерек болар қала, адам, жер-су аттары
Шаһ-и Кабул тауынан Укабейн деп аталатын қырат бөлініп
Үнділер өз елінен тысқары бұл жерді Хиндустани Хорасан
Кабулдан Хорасан, Ирак, Рим, Чин тауларын табуға болады.
Кабулда дәнді дақыл онша мақтаулы емес, егер Хорасаннан
Кабул аймағы аяқ асты жер емес, жаудың өтуіне
Ғазни онша үлкен аймақ емес. Үндістан мен Хорасанды
Оған суды тоспалап, қажет уақытында егін суаруға пайдаланып
Кабул – таулы өлке, оның таулары жоңышқа төсеп
Үндістан – кең байтақ, халқы мол, жері құнарлы
Сұлтан Шихаб ад-дин Гуриден Сұлтан Фируз шаһтың патшалығының
Біріншісі, Бхирадан Бихараға дейінгі аймақты жаулап алған, астаналық
Екіншісі, гуджераттық Сұлтан Мұзаффар. Ол Сұлтан Ибраһимді күйретіп
Үшінші, билеушілері – Декандағы Бахманидтер, бірақ бұл күнде
Үндістанның шеткі аймағында рай мен раджалар көп, олардың
Үндістан аймағының көпшілік жері жазыққа орналасқан. Үндістанда қала
Кейбір қалаларда арық қазуға, су жүргізуге мүмкіндік болғанмен
Лахорда, Дибальпурда, Сирхинде және оған шектес жататын аймақтарда
Үндістанның қалалары да, аймақтары да көріксіз. Оның барлық
Үндістанда өзендерден өзге ағынды су жоқ. Кейбір жерде
Үндістанда мекеннің, қыстақтың, тіпті қаланың қаңырап қалуы да,
Үндістан – ұлан-байтақ өлке, онда алтын да, күміс
Үндістанның тағы бір артықшылығы, онда жұмысшы қолы мен
Аградағы құрылыстарда, бір Аграның өзінде ғана күн сайын
Осындай мәліметтерге Бабыр еңбегі толы және ол тарихи
Сөзді шағым жасайын немесе қайырымдылығымды білдірейін деп мақтан
«Бүкпесіз айтып отырмын» деген сөздің анық-қанығын оқырман қауымы
Шығыстың ұлы ғалымы Ш.Уәлиханов: «Моғол мен монғолды айыра
А.И.Левшиннің зерттеуінде XVI ғасырда Қыпшақ пен Жете даласын
ШШараф ад-дин Әли Иезди Моғолстанды қауым-и жете атайды
Шоқан жазып кеткен чете, жете – жалайырлар жайында
Олай болса, қазақ халқыныңнегізін қалаған тайпалардың бірі –
Бабыр жазбасында анасы Құтлық Нигер ханым туралы былай
Сөз иіні келіп қалған соң хандардың тегіне тоқталып
Осы жолдардың әрбір дерегіне үңіле қарасақ барлас, қыпшақ,
Сондықтан Бабыр жазбасының бірінші тарауында баяндалатын XV ғасырдың
«Үлкен ханнан шығып кіші ханға бара жатқанда, Саллақ
Мен оған: «Әділетсіздік болмай ма? Хандар менің туған
Қандай жазушы болмасын, шығармасында оның өз ойы, парасаты,
«Бабырнамада» қазақ еліне тікелей байланысты ақын Хасан Әли
Бұл сауалға академик В.В. Бартольд «Өзбек хандығы» деген
Сол тоқсан екі баулы түркі халқы билеуші қолбасшыларының
Сол түркі халқы «Бабырнамада» жазылғандай XVI ғасырдан бұрынғы
Бабырдың сөзінің жаны бар. Түркі халқы Үндістанға б.з.Ivғасырында
Бабыр ад-дин Ыбырайымның 238 беттен тұратын бұл лұғатындағы
Барын ұмытып, содан кейін қайта оқыған кезде таңырқап
Абай қазақтың қайдан шыққаны туралы сөз қозғағанда: «Әмір
Бұдан бес жүз жыл шамасы бұрын алаш туралы
Абай «Бабырнама» деректеріне көрегендікпен жөн сілтеп: «Самарқанның сар
Бабырдан бұрын оның бабасы Әмір Темір де жорық
«Бабырнамадағы» қазақ тарихының алтын қазығындай қазыналы дерегі –
Енді ол орнықты, байсалды азамат болып жақсы жолға
Мұхаммед Хайдар Дулати бөлесі Бабырдың сенімін ақтады. Ол
Шоқан Уалихановтың деректеріне сүйенсек: «В древности слова казак
Бұл сөз біздің қазақ атауымыз емес, казак-орыс, монғол
Абай бабамыз «Бабырнаманы» оқығанын «Бабырнамада» солай жазылған деп
«Бабырнама» Ауғанстан жеріндегі хазарлар туралы да қарастыратын бірден
Қорытынды
Сонымен, «Бабырнамада» түркі хылқына тән, біздің тарихымыздан хабар
«Бабырнама» Орталық Азия, Ауғанстан, Үндістан елдерінің XV-XVI ғасыр
Сол заманда өмір сүріп, тіршілік еткен дәуірін жазып
«Бабырнаманың» бірнеше беті Ауғанстанның ірі қалалары Кабул мен
Үндістан жұртшылығы «Бабырнамаға» зор ілтипатпен қарады, бұл кітапты
«Бабырнамада»
Келтірілген деректер Үндістанның көптеген тарихшыларының негізгі деректемесі.
Бабырдың шоқтықты мұрасы – «Бабырнама» тағылымды тарихымызды ертеңгі
Қорытындылай келе, «Бабырнамадан» көптеген құнды материалдар табуға
Әдебиеттер тізімі:
Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр. «Бабырнама» А., 1993 жылы
А.Бернас «Путешествие в Бухару», М.,1849
«Бабур-наме» изд. Н.Ильминского Казань, 1857 г.
Прошлое Казахстана в источниках и материалах М.,1935 г.
Бичурин Н.Я. Ранние сведение по исторической георафии Восточной
Гурьевич Б.Г. Международные отношение в Центральной Азии а
Макашев А.И. Исторический обзор. Туркестана СП., 1890
Қадырғали Жалайыр «Шежірелер жинағы» А., 1997
Акимушкин О.Ф. – К вопросу о внешнеполитических связах
Бартольд В.В. Сочинения том I – II
Бертельс А.Е – Насири Хосров и Исмализм М.,
Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в
Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник по
Кляшторный С.Г. Страны и народы Востока. Вып. X.
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности М. – Л.,1951
Марвази Табаи ал-хайаван Лондон, 1942
Плано Карпини Путешествие в восточные страны Плано Карпини
Рашид ад-Дин Сборник летописей. Т 1 книга 2.
Семенов А.А. Шайбани хан и завоевание им империи
Ставиский Б.Я. Средняя Азия и ахеменидский. Иран. М.,
Страбон. География. Л., 1964
Шер Я.А. Петроглифы Средней и Центральной Азии М.,
Юсуф. Баласагунский Благодатное знание М., 1983
С.А.Козин Сокровенное сказание. М – Я., 1941
26. Құрбанғали Халид «Тауарих хамса»(бес тарих) А.,
27. Мирза Мухаммед Хайдар «Тарих – и Рашиди»
3