Маңызды мүлікті ашу автордың құқығы, ойлап табу және рационализаторлық ұсыныстр бойынша жоғары белгіленеді және марапатталуға құқығы бар.
Автор құқығы алған марапаттаулары ерекше бөлініп тұрады.
Еңбекақы төлеудің айырмашылығы оның еңбекті жұмыс орындалу процесі бойынша саны және сапасына байланысты болады, авторлық марапаттау нормалары еңбекке кеткен жұмыс санымен емес оның соншы жаңалық жасағаны тәуелді болады, және оны ойлап тапқан немесе рационализаторлық ұсыныстарға тиіс. Шешілген мақсат маңыздылығы соңғы нәтижелерін және орындауына байланысты.
Мына принципта марапаттау жұмыс істейтін жүйеге байланысты.
Марапаттау төлеулері халық шаруашылығында қолдануы, ашу артиынан ғылымға үлесі қосылады.
Рационализаторлық арналған марапаттау халық пен шаруашылықта қолданған жағдайда төлем ақы төленеді. Егер авторлар ойлап тапқан жаңалықтарды халық шаруашлыығында қолданған жағдайда марапатталынады.
Ойлап табылған марапаттаудың мөлшері, сол табылған жаңалықтар және рационализаторлық ұсыныс анықтамасы олардың қолдану және нәтижелеріне қол жеткізу.
Нәтиже (экономикалық немесе басқа) марапаттау мөқлшері ықпал жасауын көрсетеді.
Егер нәтиже жоғары болса, онда марапаттау мөлшері жоғары болады.
Қандай кезде мұндай принцип әсерін көрсетеді ойлап табылған жаңалық және рационализаторлық ұсынысы, егер жасаушы үнемділікті қолданса, дәл осылай үнемділік жасалады.
Осы осы өнертапқыштар өз уақытысында рационализатордың белсенділікті оларды дамуға жағдай жасауы тиіс. Оыс жаңалықтарды және рационализаторлы ұсыныс марапаттауға құқығы бар азаматтар заң бойынша (ст.111 және 113) сонымен қатар Республикалық азаматтық кодекстермен анықталады.
Бұл жағдайда толығымен еределер бойынша жаңалықты ашу марапатталу тиген төлеулер және рационализаторлық ұсыныстарды толық баяндаған заңгерлік негіздемелер жаңалықтар ашу үшін марапаттты төлеулер, жаңалық ашу және рационализаторлық ұсыныстар айқын заңгерлік фактілерге жатады.
Заңгерлік фактілер деп толқын болып толығымен заң көрсетуші және сол өзгерту немесе заңгерлік азамат құқықтарын тоқтауы.
Мадақтау мараппаттауға төлеудің жалпы ережеден шығаруға және жаңалық ойлап табу қолдануымен байланысты емес.
Ғылыми зертеулер авторлардың заттық ынталандыруы өз мақсатына ғылыми мәселелер шешіміне және ғалымдардың еңбек нәтижелігі жоғарлауына көмектеседі.
Нұсқау рет туралы марапатаудың төлеулері және зертеу арқылы рационализаторлық ұысынстың 15 қаңтар 1974ж нұсқау деп аталған
ССРО заң шығаруы М.ВНИИПИ, 1982Т.
Нұсқау зертеудің марапаттау мөлшері анықтамасымен және рационализаторлық ұысыныстың үнемділікке жасаушылар, 15 қаңтар 1974ж ССРО заң шығару, 1982ж болады.
Марапаттаудың мөлшерінің маңыздылығын және шектерінде Госком зертеу 5 руб. Болады.
Жаңалық ойлап табуға келесі төлем ақысы беріледі:
Негізгі бір жолғы мадақтау.
Ойлап табылған жаңалыққа берілген марапаттау келесімен берілерді: ұйымдармен, министерствамен және ведомствамен жаңалық ойлап табуға марапаттау егер халық шаруашылығында қолданған ұйымммен есептелінеді.
Марапаттау құжат арқылы басқа елдерге экономикалық және ғылыми техникалық ынтымақтастық ретінде жіберілсе онда төлем ақысы министрлікпен немесе ведомствамен беріледі.
Госком зерттеу орталығы марапаттау төлемін совет авторларымен басқа мемелекетттерде болғандықтан және оларды басқа елдереде сақтағандықтан марапатталады.
Рационализатор ұысынысқа марапатталу авторға қандай жағдайда болмасын оның істеген жұмысына байланысты.
Бастыққа, орынбасарына, басты инженерге, инженердің орынбасарына руководства жақтан оларға жұмыс орын және организация жақтан марапатталады.
Мұнда марапаттау төлем ақысы рационализациялық ұсыныспен байланысты.
Басқа рационализаторлық ұсынысқа, ғылыми зертеулерді қабылдау проекті, конструкторлы және технологиялық ұйымдармен, рационализаторлық ұсынысты авторлық марапаттаумен жалпы негіздерде төленеді.
Егер рационализаторлық ұсыныста куәлікті министрлікпен немесе ведомствамен берілсе бұл ұысыныс халық шаруашылғында қолданса мұндай марапаттауды министрлік үкімет немесе ведомства еңбек ақысын береді.
Рационализаторлық ұсынысты марапаттау төлемі өз уақытысында беріледі. Марапаттау төлемі ақысы 200 руб аспауы, ұсынысты бастаған мерізімінен бастап әр ай сайын беріледі.
Егер марапттау төлемі 200 руб көтерілсе, онда төлем ақысы сол күннен бастап 25% пен 200 руб төмен болмайды, қалғаны 75% екі айдан кешікпей төленеді.
Рационализаторлық ұсынсты марапаттау 120 с.п анықтауға болады. Ұсыныс бір жылдық экономика бойынша, бір жылдық ұсыныс арқылы, келесі шкала бойынша көрсетіледі.