Ағзалардың тіршілікке

Скачать



Жиынтық бағалауға арналған

әдістемелік нұсқаулықтар

Биология

8-сынып

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 8 -сынып оқушыларына "Биология" пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 8-сыныптың "Биология" пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған.

Бөлім ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге оқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Әдістемелік ұсыныстарда бөлім ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

2

Мазмұны

1 ТОҚСАН . 4

Бөлім: Жасушалық биология. Молекулалық биология... 4

Бөлім: Тірі ағзалардың көптүрлілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

Бөлім: Қоректену 13

2- ТОҚСАН ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . . ..18

Бөлім: Заттардың тасымалдануы 18

Бөлім:Тыныс алу 24

3 ТОҚСАН . 27

Бөлім:Бөліп шығару 27

Бөлім: Қозғалыс (Биофизика) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

Бөлім: Координация және реттелу ..38

4-ТОҚСАН . .43

Бөлім: Көбею. Өсу және даму. 43

Бөлім: Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік 49

Бөлім: Биосфера және экожүйе. Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері.. .53

3

Жасушалық биология. Молекулалық биология бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Өсімдік және жануар ұлпаларын жіктеу.
Прокариот және эукариот жасушаларын салыстыру.
Полимерлер мен мономерлер арасындағы айырмашылық.
Көмірсулар мен липидтердің құрылымы ммен қызметі.
Нәруыздардың биологиялық құрылымы мен қызметі.

Оқыту мақсаттары

8.4.2.2 прокариот және эукариот жасушалардың
құрылысын салыстыру
8.4.2.1 өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын
классификациялау
8.4.1.1 биологиялық мысалдарды пайдаланып,
полимерлер мен мономерлер арасындағы
айырмашылықты сипаттау
8.4.1.2 көмірсулар мен липидтің құрылымы мен
биологиялық қызметтерін сипаттау
8.4.1.3 нәруыздардың биологиялық құрылымы мен
қызметі

Бағалау критерий

Білім алушы

• Прокариот және эукариот жасушаларының
құрылысын салыстырады

• Өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын жіктейді • Полимерлер мен мономерлердің арасындағы айырмашылықты биологиялық мысалдар арқылы сипаттайды
• Көмірсулар мен липидтердің құрылымы мен
қызметін сипаттайды

• Нәруыздардың құрылымы мен қызметін сипаттайды

Ойлау дағдыларының деңгейі

Білу, түсіну және қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырмалар

1. Прокариот жасушасы құрылымында кездеспейтін органоидты көрсетіңіз. А) жасуша мембранасы В) рибосома С) ядро

D) цитоплазма

2. Прокариот және эукариот жасушасы құрылысындағы ортақ құрылымды табыңыз. А) аппарат Гольджи В) рибосома С) лизосома

D) ядро

4

3. Төмендегі суреттер де қандай ағзаның жасушалары берілген, атаңыз.

А.___________________________________________________________________
В.___________________________________________________________________
С.___________________________________________________________________

(ii). А және С суреттердегі жасушалардың құрылымын -, + белгілеңіз.

Жасуша құрылымы
А
С
Жасуша қабырғасы

Хлоропласт

Цитоплазма

Митохондрия

4. Cуретте берілген жасушалар қай ұлпаға жатады және оның қызметін жазыңыз.

(i) Ұлпа түрі:______________________________________________________________
Қызметі:_______________________________________________________________

(ii) Ұлпалардың түрі мен құрылысын және қызметін сәйкестендіріңіз.

Ұлпа түрлері
Құрылысы
Қызметі
Бұлшықет ұлпасы (A)
Жасушалары бір-біріне
Қоректік,тасымалдау

тығыз жанасады,
және қорғаныш

жасушаралық заттары нашар
қызметтерін атқарады (d)

дамыған (1)

Дәнекер ұлпасы (B)
Ұлпа ұзындығы 1-45 мм,
Зат алмасуды реттеуге

кейбірі 12 сантиметрге
қатысады (e)

жететін көп ядролы ет

талшықтарынан тұрады (2)

Эпителий ұлпасы(C)
Жасушааралық заттар
Жиырылу және жазылу

қызметіне байланысты әр
қызметін атқарады (f)

5

түрлі болып келеді (3)

5. Полимерге жататын қосылысты белгілеңіз.
A) амин қышқылдары
B) глюкоза
C) сутегі
D) крахмал

(i) Мономер мен полимердің айырмашылықтарын сипаттаңыз. Биологиялық мысалдар келтіріңіз.

Мономер
Полимер

Мысалдар

6 (i). Кестені толтырыңыз, тұжырымдаманы сәйкестендіріңіз.

Көмірсулар
Майлар
Нәруыздар

Тұжырымдамалар.

A. Өсімдік жасушаларында қорға жиналатын зат – крахмал.
B. Энергетикалық қызмет атқарады, себебі оның 1 грамы ыдырағанда 38,9кДж энергия түзіледі.
C. Мақта талшығында 98 пайыз целлюлоза болады.
D. Адам және жануарлардың асқорыту жүйесінде ферменттер маңызды рөл атқарады.
E. Тасымалдау қызметін гемоглобин атқарады.
F. Тері, шаш және көздің нұрлы қабықшасында меланин түс береді.

(ii) Биологиялық есеп.
1 грамм нәруыз тотыққанда түзілетін энергия 1 грамм көмірсу тотыққандағы энергиямен бірдей. Не себепті ағза нәруыздарды – энергия көзі ретінде тек аса қажет жағдайда ғана пайдаланады? Түсіндіріңіз?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

6

Бағалау

Тапсырма №
Дескриптор
Балл

критерийі

Білім алушы

Прокариот және

1
прокариот жасушасы құрылымында
1

эукариот

кездеспейтін органоидты көрсетеді;

жасушаларының

2
прокариот және эукариот жасушасы
1

құрылысын

құрылысындағы ортақ құрылымды

салыстырады.

анықтайды;

3 (і)
суреттер арқылы жасуша құрылымына
3

сәйкес ағзаларды анықтайды;

(ii)
А және С суреттер арқылы жасуша
1

құрылымынан жасуша қабырғасының бар

жоқтығын анықтайды;

А және С суреттер арқылы жасуша
1

құрылымынан хлоропласты анықтайды;

А және С суреттер арқылы жасуша
1

құрылымынан цитоплазманың бар

жоқтығын анықтайды;

А және С суреттер арқылы жасуша
1

құрылымынан митохондрияның

кездесетіндігін анықтайды;

Өсімдіктер мен

4
суретте берілген ұлпаны атап,қызметін
1

жануарлардың

жазады;

ұлпаларын

(ii)
ұлпалардың түрлері:
1

жіктейді.

бұлшықет, дәнекер және эпителий

1

ұлпаларының құрылысын және

1

қызметтерін сәйкестендіреді;

Полимерлер мен

5
полимер болатын қосылысты анықтайды;
1

мономерлердің

арасындағы

(i)
мономер мен полимерге сипаттама береді
3

айырмашылықты

және мономер мен полимерге мысал

биологиялық

келтіреді;

мысалдар

арқылы

сипаттайды.

Көмірсулар мен

6(i)
берілген тұжырымдамаларға сәйкес
3

липидтердің

көмірсу,май және нәруыздар қасиеттері

құрылымы мен

мен қызметтерін сәйкестендіреді;

қызметін

сипаттайды.

Нәруыздардың

(iі)
нәруыздың биологиялық маңызын
5

құрылымы мен

түсіндіреді.

қызметін

сипаттайды.

Жалпы балл саны

25

Жасушалық биология. Молекулалық биология. бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары

Прокариот және эукариот
Прокариот және эукариот
Прокариот жасушасы құрылымында
Прокариот және эукариот

жасушаларының құрылысын
жасушаларының құрылысын
кездеспейтін органоидты көрсетуде
жасушаларының құрылысын дұрыс

салыстырады.

салыстыруда қиналады.
жасушаларының құрамындағы ортақ
салыстырады.

құрылымды белгілеуде суреттердегі ағзаның

жасушаларының құрылымын: жасуша

қабырғасын хлоропласт цитоплазма

митохондрияны қай ағзада болатынын

анықтауда қателіктер жібереді.

Өсімдіктер
мен
Өсімдіктер мен жануарлардың
Өсімдік ұлпасының түрлерін анықтауда
Өсімдіктер мен жануарлардың

жануарлардың
ұлпаларын
ұлпаларын жіктеуде қиналады.
негізгі тірек өткізгіш ұлпалардың қызметін
ұлпаларын жіктейді.

жіктейді.

анықтауда Жануардың ұлпасының түрлерін

қызметін сурет арқылы анықтауда бұлшықет

дәнекер эпителий ұлпаларының

құрылысын қызметін сәйкестендіруде

қателіктер жібереді.

Полимерлер
мен
Полимерлер мен мономерлердің
Полимер болатын қосылысты анықтауда
Полимерлер мен мономерлердің

мономерлердің
арасындағы
арасындағы айырмашылықты
мономер мен полимерге сипаттама беруде
арасындағы айырмашылықты

айырмашылықты

биологиялық мысалдар арқылы
мысал келтіруде қателіктер жібереді.
биологиялық мысалдар арқылы

биологиялық
мысалдар
сипаттауда қиналады.

сипаттайды.

арқылы сипаттайды.

Көмірсулар мен липидтердің
Көмірсулар мен липидтердің
Өсімдік жасушасының қабырғасы қандай
Көмірсулар мен липидтердің

құрылымы мен қызметін
құрылымы мен қызметін
көмірсудан тұратынын буынаяқтылардың
құрылымы мен қызметін

сипаттайды.

сипаттауда қиналады.

қаңқасы неден тұратынын анықтауда

сипаттайды.

қателіктер жібереді.

Нәруыздардың құрылымы
Нәруыздардың құрылымы мен
Нәруыздардың қасиеттерін анықтауда
Нәруыздардың құрылымы мен

мен қызметін сипаттайды.
қызметін сипаттауда қиналады.
тұжырымдамаларға сәйкес көмірсу май
қызметін сипаттайды.

нәруыздың қасиеттерін қызметтерін

сәйкестендіруде нәруыздардың биологиялық

маңызын түсіндіруде қателіктер жіберді.

8
Тірі ағзалардың көптүрлілігі бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылардың ерекшеліктері.
Саңырауқұлақтардың негізгі белгілері.
Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктердің айырмашылығы.
Буынаяқтылар мен хордалылардың ерекше белгілері.

Оқыту мақсаттары 8.1.1.1 балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің ерекшеліктерін
сипаттау
8.1.1.2 саңырауқұлақтардың негізгі белгілерін сипаттау
8.1.1.3 даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі
белгілеріне қарай ажырату
8.1.1.4 буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша тану

Бағалау критерийі Білім алушы

• Балдырлар, мүктер, қырықжапырақ тәріздестер, ашық және
жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің ерекшеліктерін
сипаттайды

• Саңырауқұлақтардың негізгі белгілерін сипаттайды

• Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі
белгілеріне қарай ажыратады

• Буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше
белгілері бойынша сипаттайды

Ойлау дағдыларының Білу, түсіну және қолдану деңгейі

Орындау уақыты 15 минут

Тапсырма

1. Балдырлармен салыстырғанда мүктерде болады:

A) споралар
B) мүшелер
C) хлорофилл
D) камбий

2. (i) Өсімдіктер дүниесінің бөлімдеріне сай ерекшеліктерін сәйкестендіре отырып, белгілеңіз.
1
Ашықтұқымдылар
А
Топыраққа ризоидтары арқылы бекінеді
2
Жабықтұқымдылар
В
Спордан жүрекше тәрізді өскін өсіп шығады
3
Мүктәріздестер
С
Тұқымы жабық орналасқан
4
Қырықжапарықтәріздестер
D
Қанатша тәрізді тұқымнан таралады

A) 1-А, 2-С, 3-D, 4-B
B) 1-C, 2-B, 3-D, 4-A

C) 1-A, 2-D, 3-B, 4-C
D) 1-A, 2-D, 3-C, 4-B

9
(ii) Аталған өсімдіктердің тобынындағы ағзаларының құрамына кіретін мүшелерін таңдаңдаңыз
A) ашықтұқымдылар
B) балдырлар
C) мүктер
D) қырықжапырақ тәріздестер

Мүшелер:

1. Таллом
2. Өркен
3. Ризоид
4. Антеридии
5. Архегонии
6. Қауашақ
7. Өскін
8. Гаметофит
9. Спорофит
10. Тамырсабақ
11. Жапырағы - вайя
12. Аналық бүр

3. Саңырауқұлақтардың жасуша қабықшасының құрамына кіреді:
A) муреин
B) крахмал
C) целлюлоза
D) хитин

4. Саңырауқұлақтардың сыртқы бөлігі ... тұрады.
A) қалпақшадан және жіпшумақтан
B) түбіртектен және жіпшумақтан
C) жіпшумақтан және қалпақшадан
D) қалпақшадан және түбіртектен

5. Суретте көрсетілген өсімдіктердің негізгі белгілерін даражарнақты және қосжарнақты кластарға тән белгілермен сәйкестендіріп, кестеге толтырыңыз.

Даражарнақты Қосжарнақты кластарға тән белгілер: кластарға тән

белгілер:

6. Хордалылар мен буынаяқтылар белгілерін белгілеңіз.

Хордалылар

Белгілері
Буынаяқтылар

1.
Желісі бар

2.
Сыртқы қанқа

3.
Тұйық қан айналым жүйесі

4.
Бас сүйегінің жоқтығы

5.
2,3,4-х камералы жүрек

6.
Денесі хитинді затпен қапталған

10
Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Балдырлар, мүктер,
1
балдырлармен мүктердің құрылысын
1

қырықжапырақ

салыстырады;

тәріздестер, ашық және

2(i)
мүк, қырықжапырақ тәріздестер, ашықтұқымдылар
1

жабықтұқымдылар

және жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің

мысалында өсімдіктердің

ерекшеліктерін анықтайды;

ерекшеліктерін

2(ii)
ашықтұқымдыларға тән ерекшеліктерді
1

сипаттайды

анықтайды;

балдырларға тән құрылысындағы ерекшеліктерді
1

анықтайды;

мүктерге тән құрылысындағы ерекшеліктерді
1

анықтайды;

қырықжапырақ тәріздестерге тән
1

құрылыстарындағы ерекшеліктерді анықтайды;

Саңырауқұлақтардың
3
саңырауқұлақтардың жасушасындағы ерекшелігін
1

негізгі белгілерін

сипаттайды;

сипаттайды

4
саңырауқұлақтардың құрылыс ерекшелігін
1

сипаттайды;

Даражарнақты және
5
даражарнақты өсімдіктің тамырындағы
1

қосжарнақты

ерекшелікті ажыратады;

өсімдіктерді негізгі

даражарнақты өсімдіктің жапырақ жүйкелену
1

белгілеріне қарай

ерекшелігін ажыратады;

ажыратады

даражарнақты өсімдіктің сабағының
1

құрылысындағы ерекшелікті ажыратады;

қосжарнақты өсімдіктің тамырындағы ерекшелікті
1

ажыратады;

қосжарнақты өсімдіктің жапырақ жүйкеленуінің
1

ерекшеліктерін ажыратады;

қосжарнақты өсімдіктің сабағының
1

құрылысындағы ерекшелікті ажыратады;

Буынаяқтылар мен
6
буынаяқтылар кластарының ерекше белгілерін
1

хордалы жануарлар

анықтайды;

кластарын ерекше

хордалы жануарлар кластарының ерекше

белгілері бойынша

белгілерін анықтайды.
1

сипаттайды

Жалпы балл саны
16

11
Тірі ағзалардың көптүрлілігі бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары

Балдырлар, мүктер,
Балдырлар, мүктер,
Балдырлармен мүктердің
Балдырлар, мүктер,

қырықжапырақ тәріздестер,
қырықжапырақ тәріздестер, ашық
құрылысын салыстыруда мүк
қырықжапырақ тәріздестер,

ашық және жабықтұқымдылар
және жабықтұқымдылар
қырықжапырақ тәріздестер
ашық және жабықтұқымдылар

мысалында өсімдіктердің
мысалында өсімдіктердің
ашықтұқымдылар
мысалында өсімдіктердің

ерекшеліктерін сипаттайды
ерекшеліктерін сипаттауда
жабықтұқымдылар мысалында
ерекшеліктерін сипаттайды.

қиналады.
өсімдіктердің ерекшеліктерін

анықтауда қателіктер жібереді.

Ашықтұқымдылар, балдырлар,
Ашықтұқымдыларға балдырларға
Ашықтұқымдылар, балдырлар,

мүктер және қырықжапырақ
мүктерге қырықжапырақ
мүктер және қырықжапырақ

тәріздестер құрылыстарындағы
тәріздестерге тән
тәріздестер құрылыстарындағы

ерекшеліктерді анықтайды және
құрылыстарындағы ерекшеліктерді
ерекшеліктерді анықтайды

ажыратуда қиналады.
анықтауда қателіктер жібереді.
және ажыратады

Саңырауқұлақтардың негізгі
Саңырауқұлақтардың
Саңырауқұлақтардың
Саңырауқұлақтардың

белгілерін сипаттайды
жасушасындағы ерекшелікті
жасушасындағы ерекшелікті
жасушасындағы ерекшелікті

сипаттауда қиналады.
сипаттауда қателіктер жібереді.
толық сипаттайды.

Саңырауқұлақтардың құрылыс
Саңырауқұлақтардың құрылыс
Саңырауқұлақтардың құрылыс

ерекшелігін сипаттауда қиналады.
ерекшелігін сипаттауда қателіктер
ерекшелігін толық сипаттайды.

жібереді.

Даражарнақты және
Даражарнақты және қосжарнақты
Даражарнақты қосжарнақты
Даражарнақты және

өсімдіктер кластарын негізгі
өсімдіктің тамырындағы жапырақ
қосжарнақты өсімдіктер

қосжарнақты өсімдіктерді

белгілерін ажыратуда қателіктер
жүйкеленуіндегі сабағының
кластарын негізгі белгілерін

негізгі белгілеріне қарай

жібереді.
құрылысындағы ерекшеліктерін
ажыратады.

ажыратады

ажыратуда қателіктер жібереді.

Буынаяқтылар мен хордалы
Буынаяқтылар хордалы
Буынаяқтылар хордалы жануарлар
Буынаяқтылар мен хордалы

жануарлар кластарының ерекше
кластарының ерекше белгілерін
жануарлар кластарын ерекше

жануарлар кластарын ерекше
белгілерін анықтауда қиналады.
анықтауда қателіктер жібереді.
белгілері бойынша сипаттайды

белгілері бойынша сипаттайды

12

Қоректену бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр) жануарлар
мен адамның ас қорыту жүйесін салыстыру.
Тістердің құрылысы мен типтері,тісті күту ережесі.
Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.
Асқорыту жолы ауруларының себептері және астан улану
белгілері.
Адам ағзасы үшін дәрмендердің маңызы.

Оқыту мақсаттары 8.1.2.1 омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр)
жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын
салыстыру
8.1.2.2 тістердің құрылысы, әртүрлі типтері мен қызметтері
арасындағы байланысты және тісті күту ережелерін сипаттау
8.1.2.3 адамның ас қорыту жүйесінің құрылысы мен
қызметтері арасындағы өзара байланысты анықтау
8.1.2.4 асқорыту жолы ауруларының себептерін және астан
улану себебін ашу
8.1.2.5 адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын
сипаттау

Бағалау критерийі Білім алушы

• Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс қайыратын (сиыр) жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын салыстырады

• Адамның ас қорыту жүйесінің құрылысы мен қызметтері арасындағы өзара байланысты анықтайды

• Тістердің құрылысы, әртүрлі типтері мен қызметтері арасындағы байланысты және тісті күту ережелерін айтады

• Асқорыту жолы ауруларының себептерін және астан улану себебін анықтайды

• Адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын сипаттайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары деңгейі

Орындау уақыты 25 минут

Тапсырма
1(i). Сиырдың Х әрпімен, жауын құртының 5 санымен белгіленген асқорыту жүйесінің бөлімдерін атаңыз және қызметін сипаттаңыз.

Х___________________________________________________________________________

13
____________________________________________________________________________
5 ___________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

(ii) Терминдерді пайдаланып, асқорыту жүйесі құрылысының диаграммасын жазыңыз.

Терминдер:
Бауыр, ауыз қуысы, ұйқы безі, асқазан, ашы ішек, тоқ ішек, сілекей бездері, өт , аппендикс және тік ішек.

(iiі) Адамның асқорыту жүйесінде асқазан, тоқ ішек, бауыр және ашы ішек маңызды қызмет атқарады, олардың қызметін сипаттаңыз.

Асқазан ______________________________________________________________________

Тоқ ішек _____________________________________________________________________

Ашы ішек ____________________________________________________________________

2. Адамның тісі бейнеленген суретті пайдалана отырып, кестеге тістің ерекше құрылымдарын жазыңыз.

Тістің
Ауыз қуысындағы тіс
Тіс қаптамасының
Тіс түбірінің
типтері
типтерінің саны
пішіні
құрылымы

14
күрек тіс

бір

ит тіс
4

кіші азу тіс

Тегіс емес\кедір-

бұдырлы

үлкен азу тіс
12

(іі) Адамдағы күрек тістер мен азу тістердің негізгі қызметтеріне сипаттама беріңіз . күрек тіс ___________________________________________________________
азу тіс ____________________________________________________________

(iii) Тісті күту ережелерін түсіндіріңіз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(b) Асқорыту ауруларының екі немесе үш себептерін келтіріңіз:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

3. Дәрумендердің маңызын көрсетіңіз.
A) зат алмасу бұзылады
B) ағзаның улануына әкеп соғады
C) аурулардың пайда болуын күшейтеді
D) жұқпалы ауруларға қарсы тұруын жоғарлатады

15

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Омыртқасыз (жауынқұрт),
1
сиыр және жауын құртының асқорыту
4

күйіс қайыратын (сиыр)

бөлімін атайды, қызметін жазады;

жануарлар мен адамның ас

қорыту жүйесінің

құрылысын салыстырады.

Адамның ас қорыту
(ii)
асқорыту жүйесінің құрылысының
3

жүйесінің құрылысы мен

бөлімдерін терминдер пайдаланып

қызметтері арасындағы

анықтайды;

өзара байланысты

(iiі)
адамның асқорыту жүйесі асқазан, тоқ
4

анықтайды.

ішек, ашы ішектің қызметін

сипаттайды;

Тістердің құрылысы,
2(a)
тістердің құрылысы, әртүрлі типтері
4

әртүрлі типтері мен

мен қызметтері арасындағы

(ii)

2

қызметтері арасындағы

байланысты ажырата алады және тісті

(iii)

3

байланысты және тісті күту

күту ережелерін сипаттап жаза алады;

ережелерін айтады.

Асқорыту жолы
b
асқорыту ауруларының екі немесе үш
3

ауруларының себептерін

себептерін келтіреді;

және астан улану себебін

анықтайды.

Адам ағзасындағы
3
адам ағзасындағы дәрумендердің
1

дәрумендердің

маңыздылығын көрсетеді.

маңыздылығын

сипаттайды.

Жалпы балл саны

24

16
Қоректену бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары

Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс
Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс
Сиыр \ жауын құртының асқорыту
Омыртқасыз (жауынқұрт), күйіс

қайыратын (сиыр) жануарлар
қайыратын (сиыр) жануарлар мен
бөлімін атауда \ қызметін жазуда
қайыратын (сиыр) жануарлар мен

мен адамның ас қорыту
адамның ас қорыту жүйесінің
қателіктер жібереді.
адамның ас қорыту жүйесінің

жүйесінің құрылысын
құрылысын салыстыруда қиналады.

құрылысын салыстырады.

салыстырады.

Адамның ас қорыту жүйесінің
Адамның ас қорыту жүйесінің
Асқорыту жүйесінің құрылысының
Адамның ас қорыту жүйесінің

құрылысы мен қызметтері
құрылысы мен қызметтері
бөлімдерін терминдер пайдаланып
құрылысы мен қызметтері

арасындағы өзара байланысты
арасындағы өзара байланысты
толық анықтауда асқорыту жүйесі
арасындағы өзара байланысты

анықтайды.
анықтауда қиналады.
асқазан тоқ ішек бауыр ашы
анықтайды.

ішектің қызметін сипаттауда

қателіктер жібереді.

Тістердің құрылысы, әртүрлі
Тістердің құрылысы, әртүрлі типтері
Тістердің құрылысын әртүрлі
. Тістердің құрылысы, әртүрлі

типтері мен қызметтері
мен қызметтері арасындағы
типтерін қызметтері арасындағы
типтері мен қызметтері арасындағы

арасындағы байланысты және
байланысты ажырата алмайды және
байланысты ажыратуда тісті күту
байланысты және тісті күту

тісті күту ережелерін айтады.
тісті күту ережелерін айтуда

ережелерін сипаттауда қателіктер

ережелерін айтады

қиналады.

жібереді.

Асқорыту жолы ауруларының
Асқорыту жолы ауруларының
Асқорыту ауруларының екі үш
Асқорыту жолы ауруларының

себептерін және астан улану
себептерін және астан улану себебін
себебін келтіруде қателіктер жібереді.
себептерін және астан улану себебін

себебін анықтайды.
анықтауда қиналады.

анықтайды.

Адам ағзасындағы
Адам ағзасындағы дәрумендердің
Адам ағзасындағы дәрумендердің
Адам ағзасындағы дәрумендердің

дәрумендердің маңыздылығын
маңыздылығын сипаттауда қиналады.
маңыздылығын сипаттауда қателіктер
маңыздылығын толық сипаттайды.

сипаттайды.

жібереді.

17
2 –тоқсан
Заттардың тасымалдануы бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Қан құрамы және қызметі.
Лейкоциттердің типтері және қызметі.
Гуморальдық және жасушалық иммунитет.
Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар
қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін сипаттау
және алдын алу шаралары.
Жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар жүйелерінің
маңызы.
Қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі.
Қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру белгілері.

Оқыту мақсаттары 8.1.3.1 қан құрамы мен қызметін сипаттау
8.1.3.3 лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттау
8.1.3.4 гуморальдық және жасушалық иммунитетті салыстыру
8.4.3.1 қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен
вирустар қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін
сипаттау және алдын алу шараларын сипаттау
8.1.3.8 жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар
жүйелерінің маңызын сипаттау
8.1.3.9 қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі
арасындағы байланысты орнату
8.1.3.12 қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру
белгілерін сипаттау

Бағалау критерийі Білім алушы

• Қан құрамы мен қызметін сипаттайды

• Лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттайды

• Гуморальдық және жасушалық иммунитетті салыстырады

• Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар
қоздыратынмен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін және алдын алу шараларын сипаттайды
• Жануарлар жүрегінің құрылысы мен қантамырлар жүйелерінің

маңызын сипаттайды

• Қантамыр қабырғасының құрылысы мен олардың қызметі
арасындағы байланысты сипаттайды

• Қантамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру белгілерін
сипаттайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары деңгейі

Орындау уақыты 25 минут

Тапсырма

1. Қанның формалы элементтерін белгілеңіз.

A) су және минералды тұздар
B) қан плазмасындағы нәруыздар, майлар және көмірсулар
C) қан жасушалары және қан пластинкалары
D) сарысу, қан жасушалары

18
2. Эритроциттердің қызметі:

A) тромбының түзілуі
B) бактерияны жояды
C) қанның ұюы
D) оттегінің тасымалдануы

(i). Кестені толтырыңыз.

Лейкоциттердің түрлері
Түзілетін орны
Қызметтері

Ауру тудырғыш

бактерияларды сіңіреді.
Эозинофилдер

Аллергиялық реакцияларға

қатысу

Гепарин және гистамин

синтездейді

Сүйектің қызыл кемігінде
Бактерияны фагоцитоздайды

Антидені синтездейді

(ii) Сызбаға назар аударыңыз.

Әріптер А,В және С әріптері нені білдіреді, атау беріңіз.
А____________________________________________________________________________
В____________________________________________________________________________
С____________________________________________________________________________

(iii) Қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар арқылы туындайтын ауруларды амебалық қантышқақ, фитофтороз, оба, күл, лейшмания, герпес сәйкестендіріңіз және сипаттама беріңіз.

19
Қарапайымдар
Саңырауқұлақтар
Бактериялар
Вирустар

3. Қан тамырлары түрлеріне мұқият қараңыз.

(a)(i) Қан тамырларының түрлерін атаңыз.

А____________________________________________________________________________
В____________________________________________________________________________
С____________________________________________________________________________

(a)(iі) Қан тамырларының ортақ құрылымдарын атаңыз.

1.____________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________

(a)(іiі) Қан тамырларының ортақ құрылымдарының қызметін сипаттаңыз.

1.________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2.________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

(b) Кестені толтырыңыз.

Салыстыру параметрлері
Буылтық
Буынаяқтылар
Омыртқалылар

құрттар

Қан айналым жүйесінің типі

Қанайналым жүйесінің құрылысы

Айналыстағы сұйықтық атауы

(c)(і) Жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер ететін факторларды атаңыз. ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________

20
(c)(іі) Жүрек – қан айналым жүйесі ауруларына сипаттама беріңіз.

Ишемиялық ауру_____________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Атеросклероз________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Инфаркт_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Қан құрамы мен
1
қанның формалы элементтерін көрсетеді;
1

қызметін сипаттайды.

2
эритроциттің қызметін айтады;
1

Лейкоциттердің түрлі
(i)
лейкоциттердің түрлері мен түзілетін
2

типтерінің қызметтерін

орнын және қызметтерін сипаттайды;

сипаттайды.

Гуморальдық және
(iі)
гуморальдық және жасушалық
3

жасушалық иммунитетті

иммунитетті салыстырады,түзілетін орнын

салыстырады.

жазады;

Қарапайымдылар,
(iii)
қарапайымдылар, саңырауқұлақтар,
4

саңырауқұлақтар,

бактериялар мен вирустар арқылы

бактериялар мен

туындайтын ауруларды амебалық

вирустар қоздыратынмен

қантышқақ, фитофтороз, оба, күл,

туындайтын аурулардың

лейшмания, герпес сәйкестендіреді және әр

ерекшеліктерін және

ауру түріне сипаттама береді;

алдын алу шараларын

сипаттайды.

Қантамыр қабырғасының
3 (i)
қан тамырлар түрлерін атайды;
3

құрылысы мен олардың

(iі)
қан тамырларының ортақ құрылымдарын
2

қызметі арасындағы

атайды;

байланысты сипаттайды.

(іiі)
қан тамырларының ортақ
2

Жануарлар жүрегінің

құрылымдарының қызметін сипаттайды;

в
буылтық, буынаяқтылар және
3

құрылысы мен

омыртқалылардың қан айналым жүйесін,

қантамырлар жүйелерінің

типтерін және айналыстағы сұйық атауын

маңызын сипаттайды.

салыстырады;

Қантамыр жүйесі
(с) (і)
жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер
1

ауруларының себептері

ететін факторларды анықтайды;

мен ауру белгілерін

(c)(іі)
жүрек – қан айналым жүйесі аурулары:
3

сипаттайды.

атеросклероз, ишемиялық ауру және

инфарктті сипаттайды.

Жалпы балл саны

25

21
Заттардың тасымалдануы бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары
Қан құрамы мен қызметін
Қан құрамы мен қызметін
Қанның формалы элементтерін
Қан құрамы мен қызметін
сипаттайды.
сипаттауда қиналады.
көрсетуде эритроциттің қызметін
сипаттайды.

сипаттауда қателіктер жібереді.

Лейкоциттердің түрлі
Лейкоциттердің түрлі типтерінің
Лейкоциттердің түрлерін түзілетін
Лейкоциттердің түрлі
типтерінің қызметтерін
қызметтерін сипаттауда
орнын сипаттауда қателіктер жібереді.
типтерінің қызметтерін
сипаттайды.
қиналады.

сипаттайды.

Гуморальдық және
Гуморальдық және жасушалық
Гуморальдық \ жасушалық иммунитетті
Гуморальдық және жасушалық
жасушалық иммунитетті
иммунитетті салыстырауда
салыстыруда \ түзілетін орнын жазуда
иммунитетті салыстырады.
салыстырады.
қиналады.

қателіктер жібереді.

Қарапайымдылар,
Қарапайымдылар,
Қарапайымдылар саңырауқұлақтар
Қарапайымдылар,
саңырауқұлақтар,
саңырауқұлақтар, бактериялар
бактериялар вирустар арқылы
саңырауқұлақтар, бактериялар
бактериялар мен вирустар
мен вирустар қоздыратынмен
туындайтын ауруларды амебалық
мен вирустар қоздыратынмен
қоздыратынмен
туындайтын аурулардың
қантышқақ фитофтороз оба күл
туындайтын аурулардың
туындайтын аурулардың
ерекшеліктерін және алдын алу
лейшмания герпес ауру түрлеріне
ерекшеліктерін және алдын алу
ерекшеліктерін және алдын
шараларын сипаттауда қиналады.
сәйкестендіруде қателіктер жібереді.
шараларын сипаттайды.
алу шараларын

сипаттайды.

22
Қантамыр қабырғасының
Қантамыр қабырғасының
Қан тамырлар түрлерін атауда \
Қантамыр қабырғасының

құрылысы мен олардың
құрылысы мен олардың қызметі
ортақ құрылымдарын анықтауда \
құрылысы мен олардың

қызметі арасындағы
арасындағы байланысты
қызметін сипаттауда қателіктер жібереді.
қызметі арасындағы

байланысты сипаттайды.
сипаттауда қиналады.

байланысты сипаттайды.

Жануарлар жүрегінің
Буылтық, буынаяқтылар және
Буылтық \ буынаяқтылар \

құрылысы мен қантамырлар
омыртқалылардың қан айналым
омыртқалылардың қан айналым жүйесін \

жүйелерінің маңызын
жүйесін, типтерін және
типтерін \айналыстағы сұйық атауын

сипаттайды.
айналыстағы сұйық атауын
салыстыруда қателіктер жібереді.

салыстыруда қиналады.

Қантамыр жүйесі
Қантамыр жүйесі ауруларының
Жүрек – қан айналым жүйесіне кері әсер
Қантамыр жүйесі ауруларының

ауруларының себептері мен
себептері мен ауру белгілерін
ететін факторларды анықтауда \ жүрек –
себептері мен ауру белгілерін

ауру белгілерін сипаттайды.
сипаттауда қиналады.
қан айналым жүйесі аурулары:
сипаттайды.

атеросклероз\ ишемиялық ауру \ инфаркті

сипаттауда қателіктер жібереді.

23
Тыныс алу бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Өкпе мен ұлпадағы газалмасу.
Тыныс алу және тыныс шығару механизмі
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы.

Оқыту мақсаттары 8.1.4.1 өкпе мен ұлпадағы газ алмасу механизмдерін
сипаттау
8.1.4.2 тыныс алу және тыныс шығару механизмін
түсіндіру
8.1.4.3 өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау және
қалыпты жағдайдағы және дененің физикалық жүктемесі
кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін анықтау

Бағалау критерийі Білім алушы

• Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу механизмдерін
түсіндіреді

• Тыныс алу және тыныс шығару механизмін сипаттайды • Өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі

Орындау уақыты 15 минут

Тапсырма

1 (i). Ұлпалық газ алмасу себептерін белгілеңіз.

A) ұлпа сұйықтығы мен қанның арасындағы оттегі мен көмірқышқыл газының концентрациясының айырмашылығында
B) ұлпа сұйықтығы мен қанның құрамындағы гемоглобиннің санының айырмашылығында
C) қылтамырлардағы қан жылдамдығының аздығы
D) артерия қан тамырларының қан жылдамдығының жоғары болуы

(ii) Тыныс алу және тыныс шығару кезінде жүретін процестердің реттілігін анықтаңыз. 1. Өкпе көлемі ұлғаяды және онда ауаның қысымы азаяды
2. Көкет пен қабырғааралық бұлшықетте жиырылады
3. Сыртқы ауаның өкпеде қозғалуы жүзеге асады
4. Ауаның бөлігі өкпеден шығады
5. Тыныс алу бұлшықеттері босаңсиды
6. Кеуде қуысы көлемі кішірейеді
7. Өкпе сығылады
8. Кеуде қуысы көлемі ұлғаяды

Тыныс алғанда:
Тыныс шығарғанда:

2. Карта тапсырма.

(i) Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз не, анықтама беріңіз.

24
(ii) Өкпенің тіршілік сыйымдылығын қалай анықтайды,түсіндіріңіз.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

(iii) Адамның салауатты өмір сүру салтын ұстануда өкпенің тіршілік сыйымдылығының байланысы қандай,түсіндіріңіз. Кестені пайдаланыңыз.
Спортшы
ӨТС көрсеткіші,мл
Баскетболшы
4200
Жеңіл атлетик
4300
Жүзгіш
4900
Ескекші
5500

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Өкпе мен ұлпадағы газ
1(i)
ұлпалық газ алмасу себептерін түсіндіреді;
1

алмасу механизмдерін

(iі)
тыныс алу және тыныс шығару кезінде
4

түсіндіреді.

Тыныс алу және тыныс

жүретін процестердің реттілігін

шығару механизмін

анықтайды;

сипаттайды.

Өкпенің тіршілік
2(i)
өкпенің тіршілік сыйымдылығының
2

сыйымдылығын

анықтамасын жазады;

анықтайды.

(iі)
өкпенің тіршілік сыйымдылығын қалай
2

анықтауға болатындығын түсіндіре алады;

(iіі)
спортшылардың өкпесінің тіршілік
6

сыйымдылықтарын білу арқылы салауатты

өмір салтын ұстану қағидасын түсіндіреді.

Жалпы балл саны

15

25
Тыныс алу бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары
Өкпе мен ұлпадағы газ
Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу
Ұлпалық газ алмасу себептерін
Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу
алмасу механизмдерін
механизмдерін түсіндіруде
түсіндіруде қателіктер жібереді.
механизмдерін түсіндіреді.
түсіндіреді.
қиналады.

Тыныс алу және тыныс
Тыныс алу және тыныс шығару
Тыныс алу \ тыныс шығару кезінде
Тыныс алу және тыныс шығару
шығару механизмін
механизмін сипаттауда
жүретін процестердің реттілігін
механизмін сипаттайды.
сипаттайды.
қиналады.
анықтауда қателіктер жібереді.

Өкпенің тіршілік
Өкпенің тіршілік
Өкпенің тіршілік сыйымдылығының
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын
сыйымдылығын
сыйымдылығын анықтауда
анықтамасын жазуда \ тіршілік
анықтайды.
анықтайды.
қиналады.
сыйымдылығын анықтауда \

спортшылардың өкпесінің тіршілік

сыйымдылықтарын білу арқылы

салауатты өмір салтын ұстану

қағидасын түсіндіруде қателіктер

жібереді.

26
3 – тоқсан
Бөліп шығару бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Адамның зәр шығару мүшелері.
Бүйректің құрылымдық бірлігі.
Терінің құрылысы мен қызметі.
Тері ауруларының алдын алу.

Оқыту мақсаттары 8.1.5.1 адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің
құрылысы мен қызметін сипаттау
8.1.5.2 бүйректің құрылымдық бөліктерін танып білу
8.1.5.3 терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы
маңызын сипаттау
8.1.5.4 тері ауруларының алдын алу шараларын түсіндіру

Бағалау критерийі Білім алушы

• Адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің
құрылысы мен қызметін сипаттайды

• Бүйректің құрылымдық бөліктерін анықтайды

• Терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы
маңызын сипаттайды

• Тері ауруларының алдын алу шараларын
сипаттайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі

Орындау уақыты 20 минут

Тапсырма

1(i) Суретте көрсетілген зәршығару мүшелерінің реттілігін анықтаңыз.

A) бүйрек, қуық, несепағар, нефрон
B) қуық, несепағар, нефрон,бүйрек
C) несепағар, нефрон, бүйрек, қуық
D) нефрон, бүйрек, несепағар, қуық

27
(ii). Бүйрек және нефрон құрылысының құрылымдарын атаңыз.

Бүйрек құрылымы:
1.____________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________________
4.____________________________________________________________________________
5.____________________________________________________________________________

Нефрон құрылымы:
А.____________________________________________________________________________

B.____________________________________________________________________________

C.____________________________________________________________________________

(iiі). Суретте берілген №2, 3, 4 және 5 бүйрек құрылымының атқаратын қызметін сипаттаңыз.
№2___________________________________________________________________________

№3___________________________________________________________________________

№4___________________________________________________________________________

№5___________________________________________________________________________

в. Нефрон құрылысына сипаттама беріңіз.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

2 (і) Бөліп шығарудың маңызын жазыңыз.

(іі) Кестені толтырыңыз.

Тері аурулары
Қышыма
Безеу
Белгілері

Алдын алу шаралар

28
Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Адамның зәр шығару
1(i)
адамның зәршығару жүйесінің
1

жүйесі мүшелерінің

мүшелерінің реттілігін анықтайды;

құрылысы мен қызметін

сипаттайды.

Бүйректің құрылымдық
(іі)
суретте берілген бүйректің және
8

бөліктерін анықтайды.

нефронның құрылысын атайды;

(iiі)
суреттегі бүйректің №2, 3, 4 және 5
4

құрылымдарының қызметін

сипаттайды;

b
нефронның қызметін сипаттайды;
1

Терінің құрылысы мен
2(i)
бөліп шығарудың маңызын
2

оның бөліп шығарудағы

сипаттайды;

маңызын сипаттайды.

(iі)
тері аурулары: қышыма,безеудің
4

Тері ауруларының

белгілері мен алдын алу шараларын

алдын алу шараларын

түсіндіреді.

сипаттайды.

Жалпы балл саны
20

29

Бөліп шығару бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа

Жоғары

Адамның зәр шығару жүйесі
Адамның зәр шығару жүйесі
Зәршығару мүшелерінің реттілігін
Адамның зәр шығару жүйесі

мүшелерінің құрылысы мен
мүшелерінің құрылысы мен
анықтауда қателіктер жібереді.
мүшелерінің құрылысы мен

қызметін сипаттайды.
қызметін сипаттауда

қызметін сипаттайды.

қиналады.

Бүйректің құрылымдық
Бүйректің құрылымдық
Бүйректің \ нефронның құрылысын
Бүйректің
құрылымдық

бөліктерін анықтайды.
бөліктерін анықтауда
атауда \ суреттегі бүйректің №2,3,4
бөліктерін анықтайды.

қиналады.
және 5 құрылымдарының \ нефронның

қызметін сипаттауда қателіктер

жібереді.

Терінің құрылысы мен оның
Терінің құрылысы мен оның
Бөліп шығарудың маңызын толық
Терінің құрылысы мен оның

бөліп шығарудағы маңызын
бөліп шығарудағы маңызын
сипаттауда қателіктер жібереді.
бөліп шығарудағы маңызын

сипаттайды.
сипаттауда қиналады.

сипаттайды.

Тері ауруларының алдын алу
Тері ауруларының алдын алу
Тері аурулары:қышыма \ безеудің
Тері ауруларының алдын алу

шараларын сипаттауда
белгілері \ алдын алу шараларын
шараларын сипаттайды.

шараларын сипаттайды.
қиналады.
түсіндіруде қателіктер жібереді.

30
Қозғалыс. Биофизика бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Тірек-қимыл жүйесінің қызметі.
Сүйектің макро және микроскопиялық құрылысы,химиялық құрамы.
Сүйектің байланыс түрлері.
Буынның типтері, олардың құрылысы және қызметі.
Бұлшықет ұлпасының түрлері және олардың қызметтері.
Гиподинамия салдары ,сымбаттың бұзылуы және
жалпақтақтабандылықтың пайда болуы.
Тік жүрге байланысты адам қозғалысының биомеханикалық
ерекшеліктері.

Оқыту мақсаттары 8.1.6.1 тірек – қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау
8.1.6.2 сүйектің химиялық құрамын, макро- және микроскопиялық
құрылысын зерттеу
8.1.6.3 сүйектердің байланыс түрлерін салыстыру
8.1.6.4 буынның әр түрлі типтерінің құрылысы және олардың
қызметтерінің арасында байланыс орнату
8.1.6.7 гиподинамия салдарын атау;
8.1.6.8 сымбаттың бұзылуы және жалпақтабандылықтың пайда болу
себептерін анықтау
8.4.4.1 тік жүруге байланысты адам қозғалуының биомеханикалық
ерекшеліктерін зерттеу

Бағалау критерийі Білім алушы

• Тірек – қимыл жүйесінің қызметін сипаттайды

• Сүйектің химиялық құрамын анықтайды

• Макро және микроскопиялық құрылысын анықтайды

• Буынның әр түрлі типтерінің құрылысы және олардың
қызметтерінің арасында байланысын анықтайды

• Гиподинамия салдарын атайды

• Сымбаттың бұзылуы және жапақтабандылықтың пайда болу
себептерін анықтайды

• Тік жүруге байланысты адам қозғалысының биомеханикалық
ерекшеліктерін анықтайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары деңгейі

Орындау уақыты 25 минут

Тапсырма

1. Суретті мұқият қараңыз.

31

Қол бас сүйектерінің атауларын жазыңыз:
3._________________________________________________________________________________
5._________________________________________________________________________________
6._________________________________________________________________________________
8._________________________________________________________________________________

2. Инженер Александр Густав Эйфель Париждегі қамалды жасауда қандай сүйек құрылымын пайдаланды, белгілеңіз.

A) адамның ортан жілігінің басын
B) адам жауырынын
C) адам сүйегін
D) кәрі жілік

3. Сүйектің қалыңдап өсуі ...арқылы жүреді.
A) буын сіңірі
B) қызыл сүйек кемігі
C) сары сүйек кемігі
D) сүйек қабығы

4(i) Суретте № 4 санмен берілген құрылымның атауын атаңыз және қызметін жазыңыз.

______________________________________________________

______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________

32
(ii) Cүйектің байланысу типтерін атаңыз:

А.___________________________________________________________________________
В.___________________________________________________________________________
С.___________________________________________________________________________

(iii) Буынның типтерін атаңыз. Әр буын типіне сипаттама беріңіз.

А.______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
В.______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
С.______________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

5. Суретке мұқият қараңыз.

a (i). Аурудың түрін атаңыз:

____________________________________________

A (ii). Аурудың кем дегенде екі салдарын атаңыз:

1.__________________________________________

2.__________________________________________

33
A (iii). Суретке назар аударыңыз.

Суретті пайдалынып А және В жағдайды сипаттаңыз.
B жағдайын да аурудың пайда болу себебін анықтаңыз.
А._________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ B._________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

b. Суретке назар аударыңыз. Екі жағдайды анықтаңыз.

А.___________________________________________________________________________
В.___________________________________________________________________________

В жағдайының кем дегенде екі пайда болу себептерін келтіріңіз.
1.___________________________________________________________________________
2.___________________________________________________________________________

c. Биомеханика терминіне анықтама беріңіз.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

d. Cуретке назар аударыңыз.

Адамның тік жүруін биомеханикамен байланыстыра түсіндіріңіз. __________________________________________________________________________________

34

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Тірек – қимыл жүйесінің
1
иық белдеуі сүйектерінің қызметіне
4

қызметін сипаттайды.

сипаттама береді;

Сүйектің
2
сүйек құрылымын атайды;
1

макроскопиялық

құрылымын анықтайды.

Сүйектің
3
сүйектің микроскопиялық
1

микроскопиялық

құрылысын атайды;

құрылысын анықтайды.

4(i)
№ 4 санмен берілген құрылымның
1

атауын атаңыз және қызметін

жазады;

Буынның әр түрлі
(ii)
сүйектің байланысу типтерін
1

типтерінің құрылысы

анықтайды;

және олардың

қызметтерінің арасында

(iii)
буынның типтерін атайды және
3

байланысын анықтайды.

сипаттайды;

Гиподинамия салдарын
5 (і)
сурет арқылы аурудың түрін
1

атайды.

анықтайды;

(iі)
аурудың пайда болуының кем
2

дегенде екі себептерін атайды;

Сымбаттың бұзылуы
(iii)
суреттер арқылы аурудың түрлерін
2

және

анықтайды, себебін атайды;

жапақтабандылықтың

b
сурет арқылы аурудың қалыпты не
2

пайда болу себептерін

анықтайды.

қалыпты емес жағдайын анықтайды;

аурудың пайда болу себептерін
2

анықтайды;

Тік жүруге байланысты
c
биомеханика терминіне анықтама
1

адам қозғалысының

береді;

биомеханикалық

ерекшеліктерін
d
адамның тік жүруін биомеханикамен
5

анықтайды.

байланыстыра түсіндіреді.

Жалпы балл саны

26

35
Қозғалыс. Биофизика бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары
Тірек – қимыл жүйесінің
Тірек – қимыл жүйесінің
Иық белдеуінің сүйектерін атауда \
Тірек – қимыл жүйесінің
қызметін сипаттайды.
қызметін сипаттауда
сүйектерінің қызметіне сипаттама беруде
қызметін сипаттайды.

қиналады.
қателіктер жібереді.

Сүйектің макроскопиялық
Сүйектің макроскопиялық
Сүйек құрылымын \ сүйектің
.Сүйектің макроскопиялық
құрылымын анықтайды.
құрылымын анықтауда
микроскопиялық құрылысын атауда
құрылымын анықтайды.

қиналады.
қателіктер жібереді.

Сүйектің микроскопиялық
Сүйектің микроскопиялық
Сүйектің микроскопиялық
Сүйектің микроскопиялық
құрылысын анықтайды.
құрылысын анықтауда
құрылысынанықтауда қателіктер жібереді.
құрылысын дұрыс анықтайды.

қиналады.

№ 4 санмен берілген сүйек
№ 4 санмен берілген сүйек құрылымының
№ 4 санмен берілген сүйек

құрылымының атауда және
атауын \ қызметін жазуда қателіктер
құрылымының атауын толық

қызметін жазуда қиналады.
жібереді.
атайды және қызметін толық

жазады.
Буынның әр түрлі типтерінің
Буынның әр түрлі типтерінің
Cүйектің байланысу типтерін анықтауда \
Буынның әр түрлі типтерінің
құрылысы және олардың
құрылысы және олардың
буынның типтерін атауда \ әр буын типіне
құрылысы және олардың
қызметтерінің арасында
қызметтерінің арасында
сипаттама беруде қателіктер жібереді.
қызметтерінің арасында
байланысын анықтайды.
байланысын анықтауда

байланысын анықтайды.

қиналады.

Гиподинамия салдарын
Гиподинамия салдарын атауда
Сурет арқылы аурудың түрін анықтауда \
Гиподинамия салдарын атайды.
атайды.
қиналады.
аурудың пайда болуының себебін

анақтауда қателіктер жібереді.

Сымбаттың бұзылуы және
Жапақтабандылықтың пайда
Аурудың қалыпты \ қалыпты емес
Жапақтабандылықтың пайда
жапақтабандылықтың пайда
болу себептерін анықтауда
жағдайын анықтауда қателіктер жібереді.
болу себептерін анықтайды.
болу себептерін анықтайды.
қиналады.

36
Тік жүруге байланысты адам
Биомеханика терминіне
Биомеханика терминіне толық анықтама

Тік жүруге байланысты адам
қозғалысының
анықтама беруде\ адамның тік
беруде \ адамның тік жүруін

қозғалысының биомеханикалық
биомеханикалық
жүруін биомеханикамен
биомеханикамен байланыстырып

ерекшеліктерін анықтайды.
ерекшеліктерін анықтайды.
байланыстырып түсіндіруде
түсіндіруде қателіктер жібереді.

қиналады.

е

37
Координация және реттелу бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше
Көруді қабылдаудың ерекшеліктері және көру гигиенасы.

Дыбысты қабылдау ерекшеліктері және есту гигиенасы.

Эндокринді,экзокринді және аралас бездер.

бұзылуынан туындаған аурулар.

Жылықанды
жануарлардың
дене
температураны

сақтаудағы терінің рөлі.

Оқу мақсаттары
8.1.7.1 көруді қабылдаудың ерекшеліктерін зерттеу және

көру гигиенасы ережесін сипаттау

8.1.7.2 дыбысты қабылдау ерекшеліктерін зерттеу және

есту гигиенасының ережелерін сипаттау

8.1.7.4 эндокринді, экзокринді және аралас бездердің

орналасқан жерлерін анықтау

8.1.7.6 эндокриндік
бездер
қызметінің бұзылуынан

туындаған ауруларды атау.

8.1.7.8 жылықанды жануарлардың дене температураны

сақтаудағы терінің рөлін сипаттау.

Бағалау критерийі
Білім алушы

Көруді қабылдаудың ерекшеліктерін зерттеу және көру гигиенасы ережесін сипаттайды

Дыбысты қабылдау ерекшеліктерін зерттеу және есту гигиенасының ережелерін түсіндіреді

Эндокринді, экзокринді және аралас бездердің орналасқан жерлерін анықтайды
• Эндокриндік бездер қызметінің бұзылуынан
туындаған ауруларды анықтайды

• Жылықанды жануарлардың дене температураны
сақтаудағы терінің рөлін түсіндіреді

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі

Орындау уақыты 20 минут

Тапсырма

1. Cуретке назар аударыңыз.

(а) (і). №1,№5 сандары нені білдіреді, қызметтерін жазыңыз. _____________________________________________________ _____________________________________________________

(ii). Көру анализаторының сызбанұсқасын сызып көрсетіңіз.

38
(в). Сызбаға назар аударыңыз.

(i). Жарыққа сезімтал рецепторлар көздің қай қабатында орналасқанын атаңыз. ___________________________________________________________________________

(iі). Сызбадағы А және В жағдайын атаңыз.

А.__________________________________________________________________________
В.__________________________________________________________________________

2(i). Қараңғыдағы бейімделуді cуретті пайдалана отырып, түсіндіріңіз.

10 см
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(ii). Көру қызметінің гигиенасын жазыңыз.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

3(i). Сызбадағы санды пайдалана дыбысты қабылдау механизмін түсіндіріңіз.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

39
4. Суретке назар аударыңыз.

(і). Суретке қарай отырып бездердің атауларын жазыңыз.

Эндокринді
Экзокринді
Аралас бездер

(ii). Бездер мен олардың қызметінің бұзылуынан туындаған ауруларды сәйкестендіріңіз.

1.
Гипофиз
A.
қантты диабет
2.
Қалқанша без
B.
ергейжейлілік
3.
Бүйрек үсті безі
C.
микседема
4.
Ұйқы безі
D.
акромегалия

E.
базедов ауруы

F.
алыптық

G.
кретинизм

(iii). Логикалық тапсырманы орындаңыз.

Науқастың мінез-қылығына қарай қалқанша безінің аз немесе көп мөлшерде бөлінгенін анықтаңыз.

Бірінші емделуші
Екінші емделуші

Ашушаң, ұйқысыздықпен зардап шегеді,
Енжар, ұйқышыл, қоршаған ортаға

эмоциялық тұрақсыз.
немқұрайлы қарайды, тез шаршайды.
5. Суретке назар аударыңыз.

(і). Терінің маңызын

сипаттаңыз.

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

40

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Көруді қабылдаудың
1(а)(і)
көздің №1 және №5 сандармен
4

ерекшеліктерін зерттейді және

берілген құрылысын атайды және

көру гигиенасы ережесін

қызметін жазады;

сипаттайды.

(iі)
көру анализаторының сызбанұсқасын
2

сызып көрсетеді;

b(i)
жарыққа сезімтал рецепторлар көздің
1

қай қабатында орналасатынын айтады;

(ii)
сызбада бейнеленген А және В
2

жағдайын атайды;

2(i)
көздің қараңғыда бейімделу жағдайын
3

түсіндіреді;

(ii)
көру қызметінің гигиенасын
3

түсіндіреді;

Дыбысты қабылдау
3(i)
сызбадағы санды пайдалана дыбысты
2

ерекшеліктерін зерттейді және

қабылдау механизмін түсіндіреді;

есту гигиенасының ережелерін

түсіндіреді.

Эндокринді, экзокринді және
4(i)
эндокриндік, аралас және экзокриндік
2

аралас бездердің орналасқан

бездердің атауларын атайды;

жерлерін анықтайды.

Эндокриндік бездер
(ii)
бездер мен олардың қызметінің
1

қызметінің бұзылуынан

бұзылуынан туындаған ауруларды

туындаған ауруларды

сәйкестендіреді;

белгілеріне қарай

(iіі)
бездер қызметінің бұзылуынан
1

атанықтайды.

туындаған ауруларға байланысты

логикалық тапсырманы орындайды;

Жылықанды жануарлардың
5
терінің маңызын сипаттайды.
1

дене температураны

сақтаудағы терінің рөлін

түсіндіреді.

Жалпы балл саны
22

41
Координация және реттелу бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-
аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Көруді қабылдаудың
Көруді қабылдаудың
Көздің №1 және №5 сандармен берілген
Көруді қабылдаудың

ерекшеліктерін зерттейді және
ерекшеліктерін зерттейді және
құрылысын атауда \ қызметін жазуда \
ерекшеліктерін зерттейді және

көру гигиенасы ережесін
көру гигиенасы ережесін
көру анализаторының сызбанұсқасын
көру гигиенасы ережесін

сипаттайды
сипаттауда қиналады.
сызып көрсетуде \ жарыққа сезімтал
сипаттайды.

рецепторлар көздің қай қабатында

орналасатынын айтуда \ бейнеленген А

және В жағдайын атауда \ қараңғыда

бейімделу жағдайын түсіндіруде \ көру

қызметінің гигиенасын толық түсіндіруде \

дыбысты қабылдау механизмін толық

түсіндіруде қателіктер жібереді.

Дыбысты қабылдау
Дыбысты
қабылдау
Дыбысты
қабылдау
механизмін
Дыбысты
қабылдау

ерекшеліктерін зерттейді және
ерекшеліктерін зерттейді және
түсіндіруде қателіктер жібереді.
ерекшеліктерін зерттейді және

есту гигиенасының ережелерін
есту гигиенасының
ережелерін

есту гигиенасының
ережелерін

түсіндіреді.
түсіндіруде қиналады.

түсіндіреді.

Эндокринді, экзокринді және
Эндокринді, экзокринді және
Эндокриндік \ аралас \ экзокриндік
Эндокринді, экзокринді және

аралас бездердің орналасқан
аралас бездердің орналасқан
бездердің атауларын атауда қателіктер
аралас бездердің орналасқан

жерлерін анықтайды.
жерлерін анықтауда қателіктер
жібереді.

жерлерін анықтайды.

жібереді.

Эндокриндік бездер қызметінің
Эндокриндік бездер қызметінің
Бездер мен олардың қызметінің
Эндокриндік бездер қызметінің

бұзылуынан туындаған
бұзылуынан туындаған
бұзылуынан туындаған ауруларды
бұзылуынан туындаған

ауруларды белгілеріне қарай
ауруларды белгілеріне қарай
сәйкестендіруде \ логикалық тапсырманы
ауруларды белгілеріне қарай

анықтайды.
анықтауда қиналады.

орындауда қателіктер жібереді.

анықтайды.

Жылықанды жануарлардың дене
Жылықанды жануарлардың
Терінің маңызын сипаттауда қателіктер
Жылықанды жануарлардың

температураны сақтаудағы
дене температураны сақтаудағы
жібереді.

дене температураны сақтаудағы

терінің рөлін сипаттайды.
терінің рөлін сипаттауда

терінің рөлін сипаттайды.

қиналады.

42
4 –тоқсан
Көбею. Өсу және даму бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше
Митоз бен мейоздың маңызы.

Жануарлардың көбею тәсілдері.

Мүктер мен қырықжапырақтартың көбею ерекшеліктері.

Ашықтұқымды және жабықтұқымды
өсімдіктердің

тіршілік циклінің ерекшеліктері.

Эмбрионалдық даму кезеңдері

Әртүрлі ұрық жапырақшаларынан қалыптасатын ұлпалар

мен мүшелердің дифференцияциялануы

Оқу мақсаттары
8.2.2.1 тірі ағзалардың тіршілік әрекетіндегі митоз бен

мейоздың маңызын түсіндіру

8.2.1.1 жануарлардың көбею тәсілдерін салыстыру

8.2.1.2 мүктер мен қырықжапырақтардың
мысалдарында

жынысты және жыныссыз ұрпақтарының ерекшеліктерін

түсіндіру

8.2.1.3 ашықтұқымды және жабықтұқымды өсімдіктердің

тіршілік циклінің ерекшеліктерін түсіндіру

8.2.3.1 эмбрионалдық даму кезеңдерін сипаттау

8.2.3.2 әр түрлі ұрық жапырақшаларынан қалыптасатын

ұлпалар мен мүшелердің дифференциялануын сипаттау
Бағалау критерийі
Білім алушы

Тірі ағзалардың тіршілік әрекетіндегі митоз бен мейоздың маңызын салыстарады

Жануарлардың көбею тәсілдерін түсіндіреді

Мүктер мен қырықжапырақтардың мысалдарында жынысты және жыныссыз ұрпақтарының ерекшеліктерін түсіндіреді

Ашықтұқымды және жабықтұқымды өсімдіктердің тіршілік циклінің ерекшеліктерін кілтті сөздерді пайдаланып эссе жазу арқылы түсіндіреді

Эмбрионалдық даму кезеңдерін сипаттайды

Әр түрлі ұрық жапырақшаларынан қалыптасатын ұлпалар мен мүшелердің дифференциялануын сипаттайды

Ойлау дағдыларының Қолдану және жоғары деңгей дағдылары
деңгейі

Орындау уақыты 25 минут

Тапсырма

1. Cуретке назар аударыңыз.

43

(i) Көбею тәсілдерінің түрлерін атаңыз және сипаттама беріңіз.
1.____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(ii) Салыстыру кестесін толтырыңыз.

Жасушаның түрлері

Түзілу әдістері

A) Мүктердің спорасы

B) Жасушаның тең екіге бөлінуі.

1.
Митоз

C) Гидраның спора арқылы көбеюі.

D) Мүктерде суда ұрықтану жүреді, зигота пайда
2.
Мейоз

болады.

E)
Аналық бүрдің ісінуі

F)
Қырықжапырақтардың архегонии жасушасы

Әріптерге сай келетін жауапты санмен жазыңыз.

А

B
C
D
E

G

2. Мүктер мен қырықжапырақтардың тіршілік цикліне назар аударыңыз.

А. В.

(ii)А. Сызбаны пайдаланып:гаметофит және спорофитті ұрпақтарына түсініктеме беріңіз.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

44
B. Сызбаны пайдаланып:гаметофит және спорофитті ұрпақтарына түсініктеме беріңіз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(iiі). Ашықтұқымды және жабықтұқымды өсімдіктердің тіршілік циклі тақырыбында мини-эссе жазыңыз. 65-75 сөз.

Кілтті сөздер

Ашықтұқымды өсімдіктер:
спорофит,аталық бүр, микроспорангий, аталық гаметофит, аналық бүр, тұқымбүршік, мегаспор, мегаспорангий, аналық гаметофит, архегония, тозаңның өнуі, ұрық.

Жабықтұқымды өсімдіктер: гүл, аталық, аналық, мегаспор, микроспор, спермий, қосылу, жұмыртқажасуша, дән ұрығы, ұрықтану, зигота, қосарлы ұрықтану,ұрық, эндосперм, жаңа өсімдік, аналық жатын, тозаң түтікшесі.

Ашықтұқымды және жабықтұқымды өсімдіктердің тіршілік циклі тақырыбы.

3 (а.) Төмендегі суретте ағзаның эмбрионалды даму кезеңдері бейнеленген.

(i) Дұрыс реттілігін көрсетіңіз._______________________________________________

(b) Ұрықтық даму кезеңдеріне тән сипаттамаларды аяқтаңыз._________________________

(і) Ұрық жапырақшаларының түзілуінің даму кезеңін көрсетіңіз. _____________________

(іі) Бластула кезеңінің ерекшелігін түсіндіріңіз. _____________________________________

4. Ұрық жапырақшаларында түзілетін мүшелерді анықтаңыз.

Эктодерма
Энтодерма
Мезодерма
жұлын
бауыр

қан тамырлары
көз

45

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Жануарлардың көбею
1(i)
көбею тәсілдерінің түрлерін атайды;
3

тәсілдерін салыстырады.

әрқайсысына сипаттама береді;

Тірі ағзалардың тіршілік
(iі)
митоз бен мейозға салыстырады;
4

әрекетіндегі митоз бен

мейоздың маңызын

түсіндіреді.

Мүктер мен
2(ii)
мүктер мен қырықжапырақтардың тіршілік
4

қырықжапырақтардың

цикліндегі гаметофит және спорофитті

мысалдарында жынысты

ұрпақтарынының ерекшеліктерін

және жыныссыз

түсіндіреді;

ұрпақтарының

ерекшеліктерін

түсіндіреді.

Ашықтұқымды және
(iiі)
ашықтұқымды және жабықтұқымды
6

жабықтұқымды

өсімдіктердің тіршілік циклінің

өсімдіктердің тіршілік

ерекшеліктерін кілтті сөздерді пайдалана

циклінің ерекшеліктерін

отырып эссе жазу арқылы түсіндіреді;

кілтті сөздерді

пайдаланып түсіндіреді.

Эмбрионалдық даму
3
эмбрионалды даму кезеңдерінің реттілігін
1

кезеңдерін сипаттайды
(a)(i)
анықтайды;

(b)(i)
ұрық жапырақшаларының түзілуінің даму
1

кезеңін сипаттайды;

(b)(ii)
бластула кезеңінің ерекшелігін түсіндіреді;
1

Әр түрлі ұрық
4
эктодерма, энтодерма және мезодермадан
4

жапырақшаларынан

түзілетін мүшелерді атайды.

қалыптасатын ұлпалар

мен мүшелердің

дифференциялануын

сипаттайды.

Жалпы балл саны

24

46
Көбею.Өсу және даму бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен
Орташа
Жоғары
Жануарлардың көбею
Жануарлардың көбею тәсілдерін
Көбею тәсілдерінің түрлерін
Жануарлардың көбею тәсілдерін
тәсілдерін салыстырады.
салыстыруда қиналады.
толық атауда \ әрқайсысына
салыстырады.

сипаттама беруде қателіктер

жібереді.

Тірі ағзалардың тіршілік
Тірі ағзалардың тіршілік
Жасуша түрлерін бөліну әдістері:
Тірі ағзалардың тіршілік
әрекетіндегі митоз бен
әрекетіндегі митоз бен мейоздың
митоз бен мейозды салыстыруда
әрекетіндегі митоз бен мейоздың
мейоздың маңызын
маңызын түсіндіруде қиналады.
қателіктер жіберді.
маңызын түсіндіреді.
түсіндіреді.

Мүктер мен
Мүктер мен
Мүктер мен қырықжапырақтардың
Мүктер мен
қырықжапырақтардың
қырықжапырақтардың тіршілік
тіршілік цикліндегі гаметофит \
қырықжапырақтардың тіршілік
мысалдарында жынысты және
цикліндегі гаметофит және
спорофитті ұрпақтарынының
цикліндегі гаметофит және
жыныссыз ұрпақтарының
спорофитті ұрпақтарынының
ерекшеліктерін түсіндіруде
спорофитті ұрпақтарынының
ерекшеліктерін түсіндіреді.
ерекшеліктерін түсіндіруде
қателіктер жібереді.
ерекшеліктерін толық

қиналады.

түсіндіреді.

Ашықтұқымды және
Ашықтұқымды және
Ашықтұқымды және
Ашықтұқымды және
жабықтұқымды өсімдіктердің
жабықтұқымды өсімдіктердің
жабықтұқымды өсімдіктердің
жабықтұқымды өсімдіктердің
тіршілік циклінің
тіршілік циклінің ерекшеліктерін
тіршілік циклінің ерекшеліктерін
тіршілік циклінің ерекшеліктерін
ерекшеліктерін кілтті сөздерді
кілтті сөздерді пайдалана отырып
кілтті сөздерді пайдаланып эссе
кілтті сөздерді пайдалана отырып
пайдаланып түсіндіреді.
эссе жазу арқылы түсіндіруде
жазу арқылы түсіндіруде
эссе жазу арқылы толық

қиналады.
қателіктер жібереді.
түсіндіреді.

Эмбрионалдық даму
Эмбрионалды даму кезеңдерінің
Эмбрионалды даму кезеңдерінің
Эмбрионалды даму кезеңдерінің
кезеңдерін сипаттайды
реттілігін сипаттауда қиналады.
реттілігін сипаттауда қателіктер
реттілігін толық сипаттайды.

жібереді.

Ұрық жапырақшаларының
Ұрық жапырақшаларының
Ұрық жапырақшаларының

түзілуінің даму кезеңін сипаттауда
түзілуінің даму кезеңін сипаттауда
түзілуінің даму кезеңін толық

қиналады.
қателіктер жібереді.
сипаттайды.

47

Бластула кезеңінің ерекшелігін
Бластула кезеңінің ерекшелігін
Бластула кезеңінің ерекшелігін

түсіндіруде қиналады.

толық түсіндіруде қателіктер

толық түсіндіреді.

жібереді.

Әр түрлі ұрық
Эктодерма, энтодерма және
Эктодерма, энтодерма және
Эктодерма, энтодерма және

жапырақшаларынан
мезодермадан түзілетін мүшелерді
мезодермадан түзілетін мүшелерді
мезодермадан түзілетін

қалыптасатын ұлпалар мен
сипаттауда қиналады.
сипаттауда қателіктер жібереді.
мүшелерді дұрыс сипаттайды.

мүшелердің

дифференциялануын

сипаттайды.

48
Тұқымқулаушылық пен өзгергіштік бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштіктің эволюциядағы ролі.

Ағзалар селекциясы үшін қолдан сұрыптаудың маңызы.

Мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу тегінің

орталықтары.

Маңызды мәдени өсімдіктер іріктемелері мен үй

жануарлары.

Оқу мақсаттары
8.2.4.1 тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің

эволюциядағы ролін дәйектеу

8.2.4.2 ағзалар селекциясы үшін қолдан сұрыптаудың

маңызын сипаттау

8.2.4.3 мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу

тегінің орталықтарын оқып білу

8.2.4.4 маңызды мәдени өсімдіктер іріктемелері мен үй

жануарлары қолтұқымын сипаттау

Бағалау критерийі
Білім алушы

• Tұқым
қуалаушылық
пен
өзгергіштіктің

эволюциядағы ролін сипаттайды

Ағзалар селекциясы үшін қолдан сұрыптаудың маңызын сипаттайды

Мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу тегінің орталықтарын атайды

Үй жануарлары қолтұқымын сипаттайды

Ойлау дағдыларының Білу,түсіну және қолдану
деңгейі

Орындау уақыты 15 минут

Тапсырма

1(a). Терминдерге анықтама беріңіз.

Тұқымқуалаушылық:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

Өзгергіштік:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(ii). Ағзалар селекциясы үшін қолдан сұыраптаудың маңызын түсіндіріңіз. _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

b(ii). Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарының атауын жазыңыз.

1. Күріш, қант қызылшасы, циртусты өсімдіктер,баклажан және тб (50% мәдени өсімдіктер) _________________________________________________________________

49
2.Соя, тары, қарақұмық, жемісті – алша, шие және көкөніс дақылдары. (20% мәдени өсімдіктер)___________________________________________________________________

3.Бидай, қарабидай, шомыр, бұршақ тұқымдастар, жүзім, сарымсақ (14% мәдени өсімдіктер)
_____________________________________________________________________________

4. Қырыққабат, жоңышқа, зәйтүн (11% мәдени өсімдіктер) ___________________________

5. Қатты бидай, арпа,кофе ағашы, банан,сорго _____________________________________

6. Жүгері, какао, асқабақ, темекі,мақта ___________________________________________

7. Картоп, ананас, хинна ағашы __________________________________________________

(с). Картаға назар аударыңыз.

(с) (і). Үй жануары қолтұқымының біріне сипаттама беріңіз. _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

(іі)
Кестені толтырыңыз.


Шығу орталық атауы
Үй жануарлары
1

2

3

4

5

6

50

Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Tұқым қуалаушылық пен
1 (a)
тұқымқуалушылық пен өзгергіштік
2

өзгергіштіктің

ұғымдарына анықтама береді;

эволюциядағы ролін

сипаттайды.

Ағзалар селекциясы үшін
(i)
ағзалар селекциясы үшін қолдан
3

қолдан сұрыптаудың

сұрыптаудың маңызын сипаттайды;

маңызын сипаттайды.

Мәдени өсімдіктер мен
(b)(ii)
берілген мәдени өсімдіктердің шығу
7

үй жануарларының шығу

орталықтарының атауын жазады;

тегінің орталықтарын

атайды.

Үй жануарлары
с(i)
үй жануары қолтұқымының біріне
2

қолтұқымын сипаттайды.

сипаттама береді;

(ii)
картада берілген шығу орталықтары мен
6

суреттер арқылы үй жануарларының

қолтұқымдарына атау береді.

Жалпы
балл саны
20

51
Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Tұқым қуалаушылық пен
Тұқымқуалушылық
пен
өзгергіштік
Тұқымқуалушылық

пен
Тұқымқуалушылық
пен
өзгергіштіктің эволюциядағы
ұғымдарына
анықтама
беруде
өзгергіштік ұғымдарына
толық
өзгергіштік
ұғымдарына
рөлін сипаттайды.
қиналады.

анықтама
беруде
қателіктер
анықтама береді.

жібереді.

Ағзалар селекциясы үшін
Ағзалар селекциясы үшін
қолдан
Ағзалар
селекциясы
үшін
Ағзалар селекциясы үшін қолдан
қолдан сұрыптаудың маңызын
сұрыптаудың
маңызын
сипаттауда
қолдан сұрыптаудың
маңызын
сұрыптаудың маңызын
толық
сипаттайды.
қиналады.

сипаттауда қателіктер жібереді.
сипаттайды.

Мәдени өсімдіктер мен үй
Берілген мәдени өсімдіктердің
шығу
Берілген
мәдени өсімдіктердің
Берілген мәдени
өсімдіктердің
жануарларының шығу тегінің
орталықтарының
атауын
жазуда
шығу
орталықтарының
атауын
шығу
орталықтарының
атауын
орталықтарын атайды.
қиналады.

жазуда қателіктер жібереді.
толық жазады.

Үй жануарлары қолтұқымын
Үй жануары
қолтұқымының
біріне
Үй
жануары қолтұқымының
Үй
жануары
қолтұқымының
сипаттайды.
сипаттама беруде қиналады.

біріне
толық сипаттама
беруде
біріне толық сипаттама береді.

қателіктер жібереді.

52
Биосфера, экожүйе және популяция.Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Бөлімше
Экожүйелердің жалпы құрылымы.

Су және құрлық экожүйесі.

Популяцияның негізгі қасиеттері және құрылымдық ерекшеліктері.

Ағзалардың тіршілікке қабілеттілігінің әртүрлі тәсілдері.

Жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы

Тірі ағзалардың өзара қарым-қатынас түрлері.

Тірі ағзалардың қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына

бейімделу механизмдері.

Дүниежүзілік Тұқым қорының маңызы.

Қазақстан аумағындағы экологиялық проблемалардың туындау

себептері мен оларды шешу жолдарын.

Оқу мақсаттары
8.3.1.1 экожүйелердің жалпы құрылымының сызбасын жасау;

8.3.1.2 су және құрлық экожүйелерін салыстыру

8.3.1.3 популяцияның негізгі қасиеттерін және құрылымдық

ерекшеліктерін сипаттау;

8.3.1.4 ағзалардың тіршілікке қабілеттілігінің әртүрлі тәсілдерін

зерттеу

8.3.1.5 жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы мысалында популяция

санының өзгеру себептерін анықтау

8.3.1.6 тірі ағзалардың өзара қарым-қатынас түрлерін сипаттау;

8.3.1.7 тірі ағзалардың қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына

бейімделу механизмдерін түсіндіру

8.3.2.2 Дүниежүзілік Тұқым қорының маңызын бағалау

8.3.2.3 Қазақстан аумағындағы экологиялық проблемалардың

туындау себептері мен оларды шешу жолдарын түсіндіру
Бағалау критерийі
Білім алушы


Экожүйедегі заттар ағынының айналымына
қатысатын

компонентті анықтайды

• Су және құрлық экожүйелерін салыстырады

• Популяцияның негізгі
қасиеттерін және құрылымдық

ерекшеліктерін сипаттайды


Ағзалардың
тіршілікке
қабілеттілігінің
әртүрлі
тәсілдерін

зерттейді


Жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы мысалында
популяция

санының өзгеру себептерін анықтайды

• Тірі ағзалардың өзара қарым-қатынас түрлерін сипаттайды

• Тірі ағзалардың қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына

бейімделу механизмдерін түсіндіреді

• Дүниежүзілік Тұқым қорының маңызын бағалайды

• Қазақстан
аумағындағы экологиялық
проблемалардың

туындау себептері мен оларды шешу жолдарын түсіндіреді
Ойлау дағдыларының
Жоғары деңгей дағдылары

деңгейі

Орындау уақыты
25 минут

53
Тапсырма

1. Диаграммада экожүйедегі заттар ағынының трофикалық деңгейдегі айналымы көрсетілген. Шөпқоректілер айналымның қай бөлігінде бейнеленген, көрсетіңіз.

(a). Экожүйеге назар аударыңыз.

А. В.

(i). Екі экожүйеге атау беріңіз.

А.________________________________________________________________________
В.________________________________________________________________________

(іі). Екі экожүйені салыстырыңыз.

А
В

(iii). Популяцияның негізгі ерекшеліктерінің бірі құрылымдық популяция түрлерін атаңыз.

1 2 3

1.___________________________________________________________________________
2.___________________________________________________________________________
3.___________________________________________________________________________

54
2. Төменде берілген екі графикке назар аударыңыз.

(і). Сұр тышқан санының 5 және 6 жылдары арасындағы санының төмендеуінің 2 себебін келтіріңіз.
1.____________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________

(ii). Сұр тышқан мен үкінің арасындағы байланыс 10 жыл бойы зерттелді. Сұр тышқан – кішкене сүтқоректі, ал үкі – етқоректі құс.
1 және 2 графикті пайдалана отырып, үкінің негізгі қорегі сұр тышқан болғандығын, нақты дәлелдемелер арқылы түсіндіріңіз.
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________

3. (а)Тірі ағзалардың қарым-қатынас түрлерін атаңыз.

А. В.

A.____________________________________________________________________________
B.____________________________________________________________________________

(в). Сызбаға назар аударыңыз.

55

(ii). Түр дарақтарының қоршаған ортаның температруасына бейімделу механизмін түсіндіріңіз . _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________

4 (i). Қазіргі таңда биоаулан түрліліктің азаюының екі себебін келтіріңіз:

1.___________________________________________________________________________
2.___________________________________________________________________________

(ii). Дүниежүзілік Тұқым қорының маңызы тақырыбында эссе жазыңыз. _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________

(iii). Суреттегі Арал және Каспий теңіздерінің көрінісіне назар аударыңыз.

1. 2.

Арал теңізінің тартылуының себебін түсіндіріңіз. _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

Каспий теңізінің ластану себебін келтіріңіз:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

(с). Қазақстан аумағындағы экологиялық проблемаларды шешудің кем дегенде 2-3 жолдарын ұсыныңыз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

56
Бағалау критерийі
Тапсырма
Дескриптор
Балл



Білім алушы

Экожүйедегі заттар ағынының
1
диаграммада берілген экожүйедегі
1

айналымына қатысатын

заттар ағынының трофикалық

компонентті анықтайды.

деңгейдегі шөпқоректілер айналымнын

көрсетеді;

Су және құрлық экожүйелерін
(а)(i)
суретті пайдаланып экожүйеге атау
1

салыстырады.

береді;

(ii)
суретті пайдалана отырып, екі
2

экожүйені салыстырады;

Популяцияның негізгі
(iii)
суретпен сызбаға қарай отырып,
3

қасиеттерін және

популяцияның негізгі ерекшеліктерінің

құрылымдық ерекшеліктерін

бірі құрылымдық популяция түрлерін

сипаттайды.

атайды;

Ағзалардың тіршілікке
2(i)
сұр тышқан санының 5 және 6
2

қабілеттілігінің әртүрлі

жылдары арасындағы санының

тәсілдерін зерттейді.

төмендеуінің 2 себебін келтіреді;

Жыртқыш-құрбан қарым-
(ii)
сұр тышқан мен үкінің арасындағы
3

қатынасы мысалында

қарым-қатынасты нақты дәлелдемелер

популяция санының өзгеру

арқылы графикті пайдаланып

себептерін анықтайды.

түсіндіреді;

Тірі ағзалардың өзара қарым-
3(а)
А және В суреттерді пайдаланып, тірі
2

қатынас түрлерін сипаттайды.

ағзалардың қарым-қатынас түрлерін

атайды;

Тірі ағзалардың қоршаған
в(iі)
түр дарақтарының қоршаған ортаның
2

ортаның өзгермелі

температурасына бейімделу механизмін

жағдайларына бейімделу

графикті пайдаланып түсіндіреді;

механизмдерін түсіндіреді.

Биологиялық әртүрлілікті
4 (i)
қазіргі таңда биоаулан түрліліктің
2

сақтаудың және қолдауды

азаюының екі себебін келтіреді;

қажеттіктің себептерін

негіздейді.

Дүниежүзілік Тұқым қорының
(ii)
Дүниежүзілік тұқым қорының маңызы
3

маңызын бағалайды.

тақырыбында эссе жазып, түсіндіреді;

Қазақстан аумағындағы
(iiі)
Арал теңізінің тартылуы мен
1

экологиялық проблемалардың

туындау себептері мен оларды

Каспий теңізінің ластану себебін
1

шешу жолдарын түсіндіреді.

келтіреді;

(с)
Қазақстан аумағындағы экологиялық
2

проблемаларды шешудің кем дегенде 2-

3 жолдарын ұсынады.

Жалпы балл саны
25

57
Биосфера, экожүйе және популяция, Адам қызметінің қоршаған ортаға әсері бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне
қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Экожүйедегі заттар ағынының
Экожүйедегі
заттар
ағынының
Диаграммада
берілген
экожүйедегі
Экожүйедегі заттар ағынының

айналымына қатысатын
айналымына

қатысатын
заттар
ағынының
трофикалық
айналымына қатысатын

компонентті анықтайды.
компонентті анықтауда қиналады.
деңгейдегі

шөпқоректілер
компонентті анықтайды.

айналымнын толық көрсете алмайды..

Су және құрлық экожүйелерін
Экожүйеге атау беруде \

Экожүйеге толық атау беруде

екі
Су және құрлық экожүйелерін

екі

\

салыстырады.
экожүйені салыстыруда қиналады.
экожүйені

толық
салыстыруда
салыстырады.

қателіктер жібереді.

Популяцияның негізгі қасиеттерін
Популяцияның
негізгі
қасиеттерін
Популяцияның негізгі

Популяцияның негізгі қасиеттерін

және құрылымдық ерекшеліктерін
және құрылымдық ерекшеліктерін
ерекшеліктерінің бірі құрылымдық
және құрылымдық ерекшеліктерін

сипаттайды.
сипаттауда қиналады.

популяция түрлерін атауда қателіктер
сипаттайды.

жібереді.

Ағзалардың тіршілікке
Ағзалардың

тіршілікке
Сұр тышқан санының 5 және 6
Ағзалардың
тіршілікке

қабілеттілігінің әртүрлі тәсілдерін
қабілеттілігінің
әртүрлі
тәсілдерін
жылдары

арасындағы
санының
қабілеттілігінің әртүрлі тәсілдерін

зерттейді.
зерттеуде қиналады.

төмендеуінің
2 себебін
зерттеуде
зерттейді.

қателіктер жібереді.

Жыртқыш-құрбан қарым-
Жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы
Сұр тышқан мен үкінің арасындағы
Жыртқыш-құрбан қарым-

қатынасы мысалында популяция
мысалында популяция санының
қарым-қатынасты нақты дәлелдемелер
қатынасы мысалында популяция

санының өзгеру себептерін
өзгеру себептерін анықтауда
арқылы
графикті
пайдаланып
санының өзгеру себептерін

анықтайды.
қиналады.

түсіндіруде қателіктер жібереді.
анықтайды.

Тірі ағзалардың өзара қарым-
Тірі ағзалардың өзара қарым-
Тірі ағзалардың қарым-қатынас
Тірі ағзалардың өзара қарым-

қатынас түрлерін сипаттайды.
қатынас түрлерін сипаттауда
түрлерін атауда \ сипаттама беруде
қатынас түрлерін сипаттайды.

қиналады.

қателіктер жібереді.

58
Тірі ағзалардың қоршаған ортаның
Тірі ағзалардың қоршаған ортаның
Түр дарақтарының қоршаған ортаның
Тірі ағзалардың қоршаған ортаның

өзгермелі жағдайларына
өзгермелі жағдайларына бейімделу
температруасына бейімделу
өзгермелі жағдайларына

бейімделу механизмдерін
механизмдерін түсіндіруде
механизмін графикті пайдаланып
бейімделу механизмдерін

түсіндіреді.
қиналады.
түсіндіруде қателіктер жібереді.
түсіндіреді.

Биологиялық әртүрлілікті
Биологиялық әртүрлілікті
Биологиялық алуан түрлілікке толық
Биологиялық әртүрлілікті

сақтаудың және қолдауды
сақтаудың және қолдауды
сипаттама бере алмайды.
сақтаудың және қолдауды

қажеттіктің себептерін негіздейді.
қажеттіктің себептерін негіздеуде

қажеттіктің себептерін негіздейді.

қиналады.

Дүниежүзілік Тұқым қорының
Дүниежүзілік Тұқым қорының

Дүниежүзілік Тұқым қорының

Дүниежүзілік Тұқым қорының

маңызын бағалайды.
маңызын бағалауда қиналады.
маңызы тақырыбында эссе жазып,
маңызын бағалайды.

түсіндіруде қателіктер жібереді.

Қазақстан аумағындағы
Қазақстан аумағындағы
Арал теңізінің тартылуы мен
Қазақстан аумағындағы

экологиялық проблемалардың
экологиялық проблемалардың
Каспий теңізінің ластану себебін
экологиялық проблемалардың

туындау себептері мен оларды
туындау себептері мен оларды
айтуда \ Қазақстан аумағындағы
туындау себептері мен оларды

шешу жолдарын түсіндіреді.
шешу жолдарын түсіндіруде
экологиялық проблемаларды шешудің
шешу жолдарын түсіндіреді.

қиналады.
кем дегенде 2-3 жолдарын ұсынуда

қателіктер жібереді.

59

60


Скачать


zharar.kz