Адам жөніндегі басқа ғылымдардай педагогика үшін ең басты мәселе жеке адамның дамуы және сол дамудың көзі мен ықпал күштері. Идеалисттік және материалистік ағымдар бұл туралы әр-түрлі ежелден бір-біріне қарама-қарсы келе жатқан теориялық пікірлердің дұрыс - бұрыстығына баға беруде оқырманның өзіне қалдырып, оларға тек қана объектив сипаттама беруді өз міндетіміз деп есептейміз.
Идеализм өкілдері қай бағыттағы болмасын, жеке адамның қалыптасқан алдын-ала болжастырылған бағдарламаға теліп ол бағдарламадағы сапа мен қасиеттер өз бетінше өріс алатынын уағыздайды. Ал тәрбие оларды ойынша, жәрдемші рөль атқарып сол бағдарламаның іске асуына көмектесуші құрал.
Қазіргі кезеңде идеалистік философия психология мен педагогика әлеуметтік төңкерістер мен күйзелістерге толы қоғам және адамның тозуына себепші, сондықтан да адам өзінің шын кәмелетке жету үшін қоғаммен байланысының ұзақ қажеттілігін дәріптейді.
Бұдан шығатын қорытынды: адамдық мән рухани және әлеуметтік бостандықты алу үшін күрес емес, өз болмысының шын ең жоғары сыр мағынасын тану (экзистенциилизм) немесе тәңірлік кемелге жақындау (неотомизм).
Идеалистік педагогикада жеке адам дамуы жөніндегі пікір-сайыста бірнеше теориялық концепциялар бар Олар: биологизаторлық бағыт: адамның дамуы оның тбиғи (биологиялық) жетілуімен байланысты, соның барысында оның дене құрылымы мен рухани қасиеттері қалыптасады.
Адамдар арасындағы моралдық қатынастар биологиялық негізінде орнағады Аристотель Ф. Леюллер, Э. Геккель, Шлетурно, Ч. Ломброзо
Психоналитикалық бағыт: жеке, адамдық қалыптасудықоғам залиды.
Адамның дамуы мен оның мінез-құдқы толығы мен жыныстық инстинктке тәуелді.
Праграмматикалық бағыт: адамның психикалық дамуы тума инстинктерге байланысты әрбір адамды турақты тәсілдік қасиеттерді сақтаушы ерекше саналық гендер болады. Сондықтан да жеке адамдар мен әлеуметтік топтардың қоғамдағы орнын иеленуі олардың биологиялық болмысын анықталуы тиіс, себебі әр-түрлі халықтар мен нәсілдердің бірі табиғатынан дарынды, ал екіншілері - кемінрек дамыған, ал екіншілері - кемірек дамыған (ДЖ. Дьюй, Э.Л. Торндайк).
Материалистік бағыттағы философия және оның көрнекті өкілдері және адамның даму мен қалыптасуы туралы:
-ежелгі грекфилософы Эпикур: адамның қоғамдағы иелеген орнының әртүрлі болуы оның табиғатынан емес турмыстық жағдайы мен топтың түрғысынан.
- француз философы Гельвций адам қоғамдағы иеленген орнының әр-түрлі болуы оның табиғатынан емес, тұрмыстық жағдайы мен адам қоршаған орта, нәсілдік жәнетәрбиеге байланысты біртұтас әсерлердің нәтижесінде қалыптасады. Соның ішінде аса маңыздасы-тәрбие.
В.Г. Беменский: адам табиғаттан бірақ оны дамытып, жасайтын қоғамнан
Н.Т.Чернышевский: адамдарды бұзықтыққа келтіретін табиғат не олардың нәсілдік кемістегі емес қолайсыз қоғамдық жағдайлар мен жаман тәрбие.
Осы күнгі жөнінде педагогика о»-пікірлер төмендейгіше:
Адамның қоғамдық тұлға ретінде қалыптасуына оның дамуға деген табиғи қабілеті аса маңызды, әр адам іс-әрекеттің түріне негңз болатыны мен дүниеге келеді соңдықтан да адамның биологиялық және әлеуметтік фактордың рөлі басымды.
Жеке адамның дамудың ықпалды көзі - тәрбие, қоршаған орта, табиғи нышандарымен қатар тұрса, ол адам қалыптасуына жетекші фактор.
Жеке адам дамуы мен қалыптасуы жөніндегі теориялық көзқарастар
Адам жөніндегі басқа ғыдымдардан педагогика үшін де ең басты мәселе- жеке адамның және сол дамудың көзі мен ықпал күштері. Идеалистік және материалистік ағымдар бұл туралы әртүрлі тұжырымдар пайымдауда. Ғылымда ежелден бір-біріне қарама-қарсы келе жатқан теориялық пікірдің дұрыс-бұрыстығына баға беруді оқырманның өзіне қалдырып, оларға тек қана рбъектив сипаттама беруді өз міндетіміз деп есептейміз.
Идеализм өкілдері, қан бағыттағы болмасын,жеке адамның қалыптасуын алдын-ала болжастырылған бағдарламаға теліп, ол бағдарламадағы сана мен қасиеттер өзбекше өріс алатынын уағыздайды. Ал тәрбие олардың ойынша, жәрдемші рол атқарып сол бағдарламаның іске асуына көмектесуші ғана құрал.
Қазіргі замандағы идеалисттік философия, психология не ғылыми әлеуметтік төңкерістер мен күйзелістерге қолы қоғам жеке адамның тозуына себепші, сондықтан да адам өзінің шын, кемеліне жету үшін қоғаммен байланысын өті қасиеттілігін дәріптейді. Бұдан шығатын қорытынды адамның мәні рухани және әлеуметтік бостандықты алу үшін үлес емес, өз болмысының ең жоғарғы тану (экзистенцияларды) немесе тәңірлік кемелге жақындық неотомизм.
Идеалистік идеологиялық осы ғылым дамуы жөніндегі пікір-сайыста бірнеше теориялық аты жеке адам жөніндегі конститутциялар бар. Олар: биологиялық бағыт адамның оның бтабиғи (биологиялық) жетілуімен бағытталыды. Адамдар арасындағы моралдық қатынастар биологиялық негізде орнығады (Аристотель Ы. Мюддер) Геккель, Ш.Летурно, Ч. Ломброзо) Психоаналитикалық бағыт: жеке адамдық қалыптасуды қоғам жайында Адамның дамуы мен оның мінез құлқы толығымен жыныстық инстинктке тәуелді (З. Френд) Праграматикалық бағыт: адамның психикалық дамуы тума инстинктерге байланысты, әрбір адамды тұрақты нәсілдік қасиеттерді сақтаушы ерекше саналық гендер болады. Сондықтан да жеке адамдар мен әлеуметтік топтардың қоғамдағы орнын иелену олардың биологиялық болмысымен анықталуы тиіс, себебі әртүрлі халықтар мен нәсілдердің бірі табылатынын дарындыкемірек дамыған (Дж. Дьюн, Э.Л. Лоридани).
Материалдық ғылымдағы философия және оның қоршаған ортада адамның дамуы мен қалыптасуы туралы.
Эпикур: адамның қоғамдағы иелеген орны әртүрлі болуы оның табиғтынан емес, тұрмыста ғылымның даму жағдайы тұрғысында.
Француз және тәрбиесі бағытының біртұтас әсерлердің нәтижесінде қалыптасады. Соның ішінде аса маңыздысы тәрбие;
- В.Г.Белинский: адам табиғаттан, бірақ оны дамытып, жасайтын қоғамнан;
Н.Т. Чернышевский: адамдарды бұзықтыққа келтіретін табиғат не олардың нәсілдік кемістігі емес, қолайсыз қоғамдық жағдайлар мен жаман тәрбие.
Осы күнгі педагогика жеке адам дамуы жөнінде қалыптасқан о»-пікірлер төмендегіше:
Адамның қоғамдық тұлға ретінде қалыптасуына, оның дамуға деген и табиғи қабілеті аса маңызды. Әр адам іс-әрекеттің негіз болар нышанмен дүниеге келеді, сондықтан да адамның биологиялық және әлеуметтік даму мүмкіншілігі бір-бірімен тығыз байланыста, бірақ әлемметтік фактордың рөлі басымдау.
Жеке адамдық дамудың ықпалды көзі – тәрбие, қоршаған орта, табиғи нышандармен қатар тұрса, ол адам қалыптасуына жетекші фактор.
Жеке адамның дамуындағы өзіндік белсенділіктің маңызы
Адам дамуына тәрбиенің ықпалды күш екенін айта отырып, оның қоршаған орта мен нәсілдік әсерлердің енжар объектісі деп тануға болмайды. Бұл процесте жеке адамның өз белсенділігі мен шығармашыл-жасампаздық іс-әрекетінің маңыздылығын ескеру қажет.
Жеке адам дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы әсерлер екі топқа бөлінеді: ішкі және сыртқы. Қоршаған орта тәрбие – сыртқы әсерлер: табиғи орта әсерлернен пайда болатын сезімдер мен толғаныстардың жиынтығы – ішкі әсерлерге жатады. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуы осы екі фактордың байланысынан болады. Тәрбие адамның ішкі жан дүниесіне ұнамдық қозғау салып, өзіне бағдрланған өзіндік өңдеу белсенділігін арттыра алса ғана, адам өз дамуындағы қызметін орныдай алғаны.