ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
"ТАМАҚ ӨНДІРІСІНІҢ МАШИНАЛАРЫ МЕН АППАРАТТАРЫ" кафедрасы
ГИДРОГАЗОДИНАМИКА
пәнінен білім алушылардың өздік жұмысына (БӨЖ) арналған
әдістемелік нұсқау
Семей
2014
Әрбір тапсырма А4 формат беттерде орындалу және есептеу жұмыстарына қойылатын талаптарға сай рәсімделіп жазылуы қажет. Өздік жұмыс анық жазуымен жазылу керек. Есептеу - графикалық жұмыстың сыртқы бетінде студенттің аты-жөні, мамандығы, курсы, тобы, вариант номері және тапсыру уақыты көрсетулі керек.
Есептерді шешу кезінде оларға қысқаша түсініктемелер беріледі, есептерде қолданатын барлық формулар міндетті түрде көрсетіледі және қажетті сызбалады масштабын ескеріп орындалады. Үй жұмысының соңында пайдаланылған әдибеттерге сілтеме жасау қажет.
Тапсырмаларды орындауды оны тапсырудың соңғы күніне қалдырмаңыз. Өкінішке орай кебір студенттер солай жасайды. Сізге бұл жағдайда күрделірек есептерді шешу кезінде қиыншылықтар туындайды.
Егер сіз тапсырма жұмыстарын орындағанда белгіленген графикті ұстансаңыз, есептерді шешу кезінде туындаған сұрақтарға ОСӨЖ өткізу кезінде жауап бере аламын.
Бақылау есептерінің номерін студенттің сынақ кітапшасының соңғы саны бойынша (кесте 1), ал есепте көрсетілген шамалардың сандық мәндерін студенттің сынақ кітапшасының соңғы санының алдындағы сан бойынша алады (кесте 2).
Есептерді шығаруға қажетті жетіспейтін параметрлерді берілген оқулықтың қосымша кестелерінен немесе басқа анықтамалық оқулықтардын алуға болады.
1-кесте
Шифрдың соңғы саны
Бірінші үй жұмысының тапсырмасы
Екінші үй жұмысының тапсырмасы
Үшінші үй жұмысының тапсырмасы
Төртінші үй жұмысының тапсырмасы
1
1, 3, 8, 10, 12
13, 16, 20, 24
25, 27, 30, 33
36, 38, 40
2
2, 4, 6, 7, 9
14, 19, 21, 22
26, 29, 31, 34
37, 39, 41
3
1, 5, 7, 11, 12
15, 20, 22, 24
28, 29, 33, 35
36, 40, 41
4
2, 3, 6, 8, 10
13, 17, 19, 22
25, 29, 32, 34
37, 38, 39
5
1, 4, 6, 9, 12
16, 20, 23, 24
26, 27, 30, 31
36, 38, 39
6
2, 3, 5, 8, 11
13, 18, 21, 22
27, 28, 31, 35
36, 39, 41
7
1, 5, 6, 10, 12
15, 19, 22, 23
25, 27, 31, 34
37, 38, 40
8
2, 5, 7, 8, 10
16, 18, 20, 24
26, 27, 33, 34
37, 40, 41
9
1, 3, 5, 7, 11
14, 18, 21, 23
28, 29, 31, 35
36, 38, 41
0
2, 5, 6, 9, 12
15, 17, 21, 24
26, 29, 30, 33
37, 38, 41
Бақылау тапсырмалары
1 есеп.
Автоклав көлемі 50,0 л сумен толтырылған және саңылаусыз, бітеліп жабылған. Сұйықтың температуралық үлкею коэффициенті Т, оның қатаңдық модулі Е. Сұйықтан температурасы Т шамаға дейін өскен кездегі автоклавтағы қысымның жоғарылауын анықтаңыз. Автоклав көлемінің өзгеруін елемеуге болады.
2 есеп.
Көлбеу жазықтыққа = 100 бұрышпен орналасқан тікбұрышты пластинаның (ахbхс), егер пластина мен жазықтық арасында қалыңдығы май қабаты болса, бірқалыпты сырғанау жылдамдығын w анықтау керек. Майдың температурасы 40 0С, пластина материалының тығыздығы м.
3 есеп.
Екі поршеннан тұратын жүйе штокпен жалғасқан, және тепе-теңдікте тұр. Пружинаны қысатын күшті анықтау керек.
Поршендар арасында және ыдыста 200С температурада сұйық Ж бар. Үлкен және кіші поршендардың диаметрлері D және d бір –біріне сәйкес тең. Ыдыстағы сұйықтың деңгейі Н жоғары Ыдыстағы сұйықтың бос бетінде артықша қысым р0 бар.
4 есеп.
Сұйықпен толтырылған ыдысқа екі плунжер қойылған. Плунжерлердің диаметрлері және тең. Біріншісіне күш әсер етеді. Монометрдегі қысымды және екінші плунжердегі тепе-теңдікте ұстап тұратын күшті анықтаңыз.
5 есеп.
Поршен мультипликаторының тепе-тең кезінде деңгейлерайырмашылығын анықтау керек, егер поршендиаметрлерінің қатынасы тең және оң жақтағыбағанның биіктік деңгейі .
6 есеп.
Ені болатын тікбұрышты вертикаль қабырға биіктігі су ағысын ұстап қалады. Қабырғаға әсер ететін толық қысым күшін және құлау моментін анықтау керек. Қысым эпюрін тұрғызу керек.
7 есеп.
Бассейіннен диаметрі d құбыр бойыншаклапан арқылы су ағады.
Салмағы G клапанды көтеруге қажетті күшті анықтаңыз, егер бос (тәуелсіз) беттен клапан центріне дейінгі су бағанасының биіктігі Н. Рычагтың конструктивті өлшемдері а, b, тең. Рычагтың салмағын және үштіректер үйкелісін ескермеуге болады.
8 есеп.
Цилиндр пішінді ыдыс жартылайсфералы қақпақпен аяқталады және үстіне дейін тығыздығы болатын сұйықпен толтырылған. Цистерна диаметрі D, цилиндрлік бөлімінің биіктігі Н. Манометр М манометрлік қысымды көрсетеді рм. Жартылайсфераны цилиндрден А – А қимасы бойынша бөліп тұратын вертикаль күшті және цистернаны 1 – 1 қимасы бойынша бөліп тұратын горизонталь күшті анықтау керек. Қақпақтағы ауырлық күшін ескермеуге болады.
9 есеп.
Ұзындығы 3l және ені b призмалық ыдыс екі бөлімге бөлінген, және h1 және h2 биіктікке дейін сұйықпен Ж толтырылған, бірқалыпты үдемелі а түрде горизонталь қозғалады.
Табу керек:
1) Сұйықтың қосынды қысымын анықтау керек.
2) Осы күш нолге тең болған кездегі үдеуді анықтау керек.
10 есеп.
Диаметрі және биіктігі цилиндрлік ыдыс сұйықпен толтырылған және тік өспен салыстырғанда бірқалыпты айналыс санымен айналады.
Берілген айналыста сұйықтың қанша көлемі ыдыста қалып қоятынын анықтаңыз, егер ойық диаметрі d тең болса.
11 есеп.
Ашық цилиндрлік ыдыс сұйықпен Ж, 0,5Н биіктікке дейін толтырылған. Ыдыс диаметрі D, сұйықтың температурасы 200С.
Анықтау керек:
1) Ыдыс шеттеріне дейін көтерілетін ыдыстың айналыс санын;
2) Сұйықтың бастапқы көлемінің жартысы ғана қалатын ыдыстың айналыс санын.
12 есеп.
Поршен штогын бір орнында ұстауға жұмсалған күштің шамасы мен бағытын анықтау керек. Поршеннің оң жағында ауа, ал сол жағында резервуар бар. Құбырдың ашық жағы – сұйыққа батырылған. Пружиналы манометр көрсеткіші – .
13 есеп.
Резервуардан атмосфераға диаметрі және ұзындығы горизонталь құбыр бойынша сұйықтың ағу кезіндегі пьезометр деңгейі, құбыр ұзындығының ортасына орналасқан тең. Құбырдың шығынын және гидравликалық үйкеліс коэффициентін анықтау керек, егер бактағы статикалық тегеурін тұрақты және тең. Пьезометрлік және тегеуріндік сызықты тұрғызу керек. Құбырға кірердегі кедергіні ескермеуге болады.
14 есеп.
Шығыны бар сұйықты беретін құбырөткізгіш диаметрін анықтау керек. Ламинарлы режим. Сұйық температурасы .
15 есеп.
Критикалық орташа жылдамдықты анықтау керек. Бұл кездегі диаметрі құбырөткізгіштен өтетін сұйық қозғалысы ламинарлыдан турбуленттіге өтеді. Сұйық температурасы .
16 есеп.
Диаметрі горизонталь құбырөткізгіш бойынша сұйықтың ламинарлы қозғалысы кезіндегі шығын тең, ұзындығы бөліміндегі пьезометрлік биіктіктің құлауы (түсуі) құрайды. Сорылатын сұйықтың кинематикалық және динамикалық тұтқырлық коэффициенттерінанықтау керек.
17 есеп.
Диаметрі d және ұзындығы берілген құбырөткізгіш бойынша қысым р әсерінен сұйық Ж беріледі.Сұйық температурасы 20 0С.Құбырөткізгіш бойынша ағу режимін анықтау керек.
Нұсқау. Re санының мәнін және Пуазейл заңын қолданып шығарылады.
18 есеп.
10 0С температурадағы сұйықтың Ж, ұзындығы l құбырөткізгіш бойынша ағу режимін анықтау керек. Ол қысым төмендегенде р шығынды Vc, м3с қамтамасыз ету керек.
Нұсқау. Re санының мәнін және Пуазейл заңын қолданып шығарылады, ондағы d ескермеуге болады және осы режимдағы қысымның төмендеуін анықтау керек, оны берілген төмендеумен салыстыру керек.
19 есеп.
Диаметрі d және ұзындығы l құбырөткізгіш бойынша сұйық Ж қозғалады. Ламинарлық режимнен турбулентткке ауысқандағы тегеуріні неге тең? Тегеуріннің жергілікті кедергілерін ескермеуге болады. Сұйықтың температурасы .
Нұсқау. Ламинарлық режимдегі үйкеліс шығынының формуласын пайдалан (Пуазейл формуласы).
20 есеп.
Температурасы Т сұйық Ж материалдан М жасалған құбырөткізгіш арқылы резервуардан тұрақты деңгейде атмосфераға шығарылып отырады. Құбырөткізгіштің диаметрі d, құбырөткізгіштің көлбеу және көлденең бөлігінің ұзындығы бірдей l.
Горизонталь бөлімнің деңгейі h1. Көлбеу бөлімнің биіктігі h2. Кранның гидравликалық кедергі коэффициенті тең.
Құбырөткізгіш бойынша ағатын сұйық шығынын және ағыс және пьезометрлік сызықтарды тұрғызу керек.
21 есеп.
Резервуардан атмосфераға сұйық Ж тегеурінмен диаметрі , ұзындығы құбыр бойынша ағады.
Құбырдың аяқ жағына кедергі коэффициенті болатын құбырөткізгіш орнатылса сұйық шығыны қалай өзгеретінін анықтау керек, егер үйкеліс коэффициенті . Пьезометрлік және тегеурін сызықтарын тұрғызу керек.
22 есеп.
Құбырөткізгіштің кенеттен үлкеюі кезінде, құбырдың үлкен диаметріндегі сұйық жылдамдығы тең. Құбыр диаметрлерінің қатынасы . Пьезометр көрсеткіштерінің айырмашылығын - анықтау керек.
23 есеп.
Екі резервуарды қосатын құбыр бойымен пьезометрлік сызықты тұрғызу керек және су шығынын анықтау керек.
Резервуардағы сұйық деңгейлері және , құбыр бөлімдерінің диаметрі , және .
Есептеген кезде жергілікті кедергінің тегеурін шығынын анықтау керек. Үйкеліске кеткен тегеурін шығынын ескермеуге болады.
24 есеп.
Сұйықтың қозғалыс жылдамдығын және диаметрі құбыр өсінен қашықтықта тұратын нүктедегі жанама кернеудің шамасын анықтау керек, егер сұйық қозғалысының орташа болса. Тығыздық және кинематикалық тұтқырлық және тең.
25 есеп.
Екі резервуар бір-біріне тізбектей жалғанған, Т = 200С температурадағы сұйық Ж үлкен ашық тұрған А резервуарынан В резервуарына ағады құбыр М материалынан жасалған.
Резервуарлардағы А және В деңгейлер айырмашылығы Н тең. Құбыр ұзындықтары l1 және l2, олардың диаметрлері d1 және d2.
Құбырөткізгіш бойынша ағып өтетін сұйық шығынын Vc анықтау керек. Есептегенде тегеурін шығыны ұзындық бойынша шығынның 20% құрайды деп қабылдау керек.
26 есеп.
Резервуардан диаметрі d және ұзындығы l горизонталь құбырөткізгіш бойынша атмосфераға сұйық Ж ағып шығады. Құбырөткізгіш материалы М. Сұйық деңгейі Н, ол құбыр өсінде тұрақты болады.
Т температурадағы сұйық шығынын анықтау керек, тегеурін шығыны ұзындық бойынша шығынның 15% құрайды деп қабылдау керек.
27 есеп.
Ұзындығы l горизонталь құбырөткізгіштің диаметрін d анықтау керек. Құбырөткізгіш Т = 20 0С температурада Vс мөлшеріндегі сұйықты Ж өткізу керек. Құбырөткізгіш басындағы тегеурін Н. Құбырөткізгіш материалдан М жасалған.
28 есеп.
Екі параллель құбырлар арасындағы шығын Vc = 50 10-3 м3с олардың біреуінің ұзындығы l1 және диаметрі d1, ал кедергі коэффициенті бар бөлігінің ( ) ұзындығы l2 және диаметрі d2.
М материалдан жасалған құбырдан Т = 200С температурадағы сұйық Ж ағады осы бөлімдегі тегеурін шығынын анықтау керек.
29 есеп.
Ұзындығы горизонталь құбырөткізгіштің мөлшерінде су өткізетін, диаметрін анықтау керек. Егер берілген тегеурінтең болса. Құбыр қабырғаларының бұдырлығы .
Нұсқау. Есепті графиктік ідіспен шығару керек.
30 есеп.
Горизонталь құбыр көлемі болатын сұйықты Ж ашық тұрған үлкен бактан шығаруға арналған.
Оның аяқ жағы кранмен жабдықталған. Құбардағы кран алдындағы соққылы қысымның жоғарылауын анықтау керек, егер құбыр диаметрі , ұзындығы l, қабырғаның ені , қабырға мериалы – болат болса. Кран аралығында ашылып жабылады.
31 есеп.
Үш бөлімге (А, Б, В) бөлінген сұйық беріледі Ж. Сұйықтың температурасы Т = 200С. А бөлімінен, диаметрі d1 сопла арқылы, сұйық Б бөліміне беріледі. Одан әрі ішкі цилиндрлік диаметрі d2 саптама арқылы сұйық В бөліміне жіберіледі, соңында диаметрі d3 сыртқы цилиндрлік саптамамен сұйық атмосфераға шығарылады. Жүйе арқылы сұйықтың шығынын және дейлердің h1 және h2 төмендеуін анықтау керек, егер В
бөліміндегі сұйықтың деңгейі Н-қа, ал шыға берістегі саптаманың ұзындығы b = 3d3 тең болса.
32 есеп.
Диаметрі тереңдігі цилиндрлік бактан сұйықтың ағып шығуы, диаметрлі тесіктен аққанға қарағанда екі есеге жылдам жүреді осы құбырының ұзындығын анықтау керек.
Құбырдағы гидравликалық үйкеліс коэффициентін деп қабылдау керек..
Нұсқау. Құбырлар үшін шығын коэффициентін мына формуламен анықтайды .
33 есеп.
Диаметрі d0 тесік арқылы сұйық аққан кездегі ұшу ұзақтығы x және ағыстың құлау биіктігі y берілген. Сығу коэффициентін , жылдамдығын , шығынын және кедергісін анықтау керек, егер сұйықтың ағуын жүргізетін тегеурін Н және сұйық шығыны Vc тең болса. Ағыстың қима бойынша таралуын бірқалыпты деп санаймыз. Ауа кедергісін ескермеуге болады.
34 есеп.
Диаметрі , ұзындығы және қабырға қалыңдығы шойын құбыр бойымен көлеміндегі су сорылады. Құбырдың соңы тығынмен бекітілген. Гидравликалық соққы әсерінен құбырдағы қысым шартын қанағаттандырған кездегі тығынның жабылу уақытын анықтау керек. Тығын кенеттен жабылған кездегі қысым қалай жоғарылайды?
35 есеп.
М материалынан дайындалған құбырөткізгіш бойынша сұйық Ж орташа жылдамдықпен w ағады. Құбырөткізгіштің диаметрі , ұзындығы және қабырға қалыңдығы . Құбырөткізгіштегі соққылы қысымның жоғарылау шамасын және құбырөткізгіштің аяқ жағына орнатылған тығынды кенеттен жабылу кезіндегі қабырғадағы қысымды анықта. Сұйықтың температурасы
Т = 200С.
Шамалардың сандық мәндері
15-кесте
№
Өлшем бірліктердің атауы
Шифрдық соңғы саны
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
Т 106,1 С
150
500
956
735
180
653
832
536
150
653
Е 10-9, Па
2,060
4,464
1,473
1,717
32,37
1,768
1,942
4,083
2,065
1,751
Т, С
50
20
16
35
8
40
28
21
39
32
2
Май
Индустриал
ды-12
Турбиналы
Индустриальды-50
Трансформаторлы
АМГ-10
Индустриал-ды-20
Кастор майы
АУ
Индустриалды-30
Автотракторлы
a, мм
580
400
590
530
470
630
310
850
720
450
b, мм
450
250
300
260
290
440
140
740
570
280
c, мм
12
43
10
13
20
11
15
7
6
35
, мм
0,4
0,7
1,1
0,5
0,4
0,9
1,2
0,6
0,5
0,9
м, кгм3
800
240
680
450
260
640
1100
2500
2100
270
3
Сұйық Ж
Глице-рин
Индустрии-алды - 20
майы
Трансформаторлы май
Индустриалды - 50
майы
АУ майы
АМГ-10
Индустриалды-12 майы
Кастор майы
Индустри-алды-30 майы
Турбинды май
D, мм
80
90
100
80
110
90
150
120
100
90
d, мм
30
40
50
30
50
60
90
70
60
60
H, м
1,0
0,8
1,2
1,2
1,0
1,5
1,0
1,3
2,0
1,5
p0, кПа
10,0
12,0
8,0
15,0
10,0
14,0
10,0
13,0
7,0
14,0
4
d1, м
0,05
0,06
0,07
0,08
0,07
0,06
0,05
0,04
0,09
0,10
d2, м
0,02
0,03
0,04
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
0,06
0,07
Р1, кг
30
40
50
60
70
80
90
100
30
20
5
Dd
1,5
2,0
2,5
3,0
2,5
2,0
1,5
2,0
2,5
3,0
Н, м
1,2
0,8
1,5
1,0
2,5
1,8
2,0
3,0
1,0
1,5
6
b, м
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
5,0
Н, м
5,0
3,0
7,0
10,0
9,0
6,0
5,0
4,0
3,0
10,0
7
d, мм
250
300
500
125
225
150
350
400
450
325
G, Н
40
60
55
32
70
44
120
95
36
50
Н, м
3
5
3,8
8
4,6
6,2
5,2
7,4
6
4
а, м
0,45
0,8
0,38
0,5
0,6
0,55
0,7
0,64
0,4
0,5
b, м
1,2
2,1
1,6
1,5
2,4
1,7
2,6
1,4
1,1
1,5
45
30
40
60
50
55
35
45
60
30
8
, кгм3
884
924
745
808
819
846
1245
960
1000
884
D, м
2,4
1,6
2,8
1,8
3,0
2,0
4,0
1,4
3,2
2,6
Н, м
3,5
3,0
5,4
2,6
8,2
4,0
10,0
3,6
6,0
4,5
рм, кПа
0,00
15,1
16,6
11,0
0,00
9,8
24,0
18,4
32,0
8,6
9
Сұйық, Ж
Кастор майы
АМГ-10
Дизельді жағар май
Турбинды май
Су
Керосин Т-2
Глицерин
Баку мұнайы, жеңіл
Баку мұнайы, ауыр
Керосин Т-1
l, м
1,0
1,0
0,8
1,2
1,4
0,8
1,5
0,6
2,0
1,5
b, м
1,0
0,8
0,6
1,0
1,4
0,8
1,5
0,6
1,5
1,8
a, мс2
0,4g
0,2g
0,1g
0,4g
0,3g
0,1g
0,5g
0,2g
0,4g
0,3g
h1, м
1,0
0,8
1,2
1,0
0,8
1,6
0,8
1,3
1,4
1,5
h2, м
1,75
1,4
2,1
1,75
1,6
2,8
1,4
2,2
2,4
2,6
10
D, мм
400
450
500
550
400
450
520
380
430
510
d, мм
200
250
300
350
250
275
300
240
290
330
H, мм
300
300
400
450
400
425
385
320
370
460
n, обмин
200
250
300
400
250
520
430
240
280
490
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
11
Сұйық, Ж
Су
Баку мұнайы, жеңіл
Керосин Т-2
Кастормайы
Глицерин
Дизельді мұнай
Керосин Т-1
Турбиналы май
АМГ-10
Баку мұнайы, ауыр
D, м
0,80
1,10
0,85
0,90
0,70
0,55
0,60
0,65
0,75
0,90
H, м
1,20
1,40
1,30
1,50
1,10
0,90
0,90
1,00
0,80
1,30
12
Сұйық, Ж
Су
Керосин
Жанар май
Трансформатор майы
Мұнай
Турбиналы май
Глицерин
Спирт
Керосин
Жанар май
рм, МПа
0,02 (вак)
0,08 (арт.)
0,07 (абс.)
0,08 (абс.)
0,05 (вак)
0,10 (абс.)
0,02 (вак.)
0,02 (арт.)
0,10 (абс.)
0,05 (арт.)
H, м
5
6
7
8
6
5
5
8
7
6
D, мм
100
200
300
120
140
160
180
200
180
160
d, мм
50
100
140
60
70
80
90
100
90
80
13
H, м
10
10
7
8
7
9
10
9
8
7
h, м
4,5
4,5
3,0
3,5
3,0
4,0
4,5
4,0
3,5
3,0
l, м
46,0
4,5
3,0
6,0
4,0
4,0
5,2
6,7
4,6
2,0
d, мм
300
30
30
50
40
30
35
50
40
20
14
Сұйық, Ж
Керосин
Жанар май
Су
Глицерин
Индустриалды-30 май
Су
Трансформатор май
Бензин
Су
Керосин
Vс, лс
0,72
0,21
0,29
25,0
14,4
0,29
8,66
0,21
0,29
0,72
15
Сұйық, Ж
Керосин
Жанар май
Су
Глицерин
Индустриалды-30 май
Су
Трансформатор май
Бензин
Су
Керосин
d, мм
80
120
100
20
30
200
40
60
120
50
16
Vс, м3с
0,26
0,28
0,31
0,33
0,35
0,38
0,40
0,42
0,45
0,17
l, м
2,6
3,2
3,7
4,0
4,5
1,8
2,2
2,6
3,0
3,3
hl, м
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
17
Сұйық, Ж
АМГ-10
Керосин Т-2
Кастор
майы
Дизель майы
Глицерин
Баку мұнайы, жеңіл
Керосин Т-1
Турбиналы май
Су
Баку мұнайы, ауыр
d, мм
10
45
50
35
20
25
62
32
50
25
l, м
10
12
17
15
8
18
37
25
35
21
р, Мпа
4,0
6,4
5,7
4,6
5,1
6,0
10,5
8,0
15,0
6,0
18
Сұйық, Ж
АМГ-10
Керосин Т-2
Касторов май
Дизель майы
Глицерин
Баку мұнайы, жеңіл
Керосин Т-1
Турбиналы май
Су
Баку мұнайы, ауыр
Vс 103, м3с
1,0
4,5
2,0
3,5
1,0
2,5
6,2
3,2
50,0
3,0
l, м
5,0
12,0
6,7
15,0
8,0
18,0
13,0
25,0
35,0
21,0
р, Мпа
4,0
6,4
5,7
4,6
2,0
6,0
5,5
8,0
15,0
6,0
19
Сұйық, Ж
Керосин
Веретен майы
Су
Веретен майы
Керосин
Жанар май
Су
Керосин
Су
Трансформатор майы
d, мм
20
50
10
60
30
10
8
25
12
80
l, м
500
20
400
34
1710
745
203
990
685
225
20
Материал, М
Тат баспайтын БТ
Латунь
Пісірілген болат
Алюмини қортпасы
Шойын
Жез
Цинкті болат
Шойын
Алюминий
Тат баспайтын БТ
Сұйық,, Ж
Касторов майы
Керосин Т-1
АМГ-10
Турбина майы
Керосин Т-2
Авиациялық жанар май
Глицерин
Су
Су
Дизельді майы
Т, С
25,0
18,0
30,0
20,0
40,0
30,0
20,0
25,0
23,0
40,0
d, мм
60
70
50
70
60
50
60
70
60
50
l, м
50,0
22,0
18,0
35,0
48,0
50,0
44,0
38,0
42,0
26,0
h1, м
2,0
3,2
2,0
2,5
3,0
2,0
3,6
2,4
3,2
1,4
h2, м
18,0
12,0
9,0
16,0
22,0
25,0
16,0
14,0
21,0
11,0
10,8
18,7
15,4
20,5
19,0
20,5
16,8
14,8
17,4
20,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
21
Сұйық, Ж
Керосин
Веретен майы
Су
Веретен майы
Керосин
Жанар май
Су
Керосин
Су
Трансформатор май
Н, м
3,0
8,0
4,0
6,5
3,5
4,5
2,5
3,0
5,0
9,5
d, мм
50
100
60
80
25
30
40
35
20
90
l, м
18
9
24
12
22
14
30
17
28
6
22
w, мс
2,0
2,5
3,0
1,5
2,3
2,8
1,6
3,5
3,2
3,0
23
Н1
4,5
4,0
5,0
4,2
6,0
3,8
5,2
3,0
3,6
5,6
Н2
2,0
1,4
2,2
1,6
2,0
1,2
1,8
0,6
0,8
1,4
d1, мм
100
90
80
60
90
50
70
40
40
70
d2, мм
75
80
70
50
70
40
60
30
30
50
d3, мм
50
60
50
40
50
25
40
20
20
20
24
r, мм
25
25
25
20
25
20
20
25
20
20
d, мм
100
90
80
70
80
90
100
90
80
70
w, мс
0,25
0,20
0,32
0,14
0,32
0,36
0,28
0,30
0,22
0,18
, кгм3
884
924
846
1245
884
860
920
910
946
934
, Ст
0,25
1,4
0,28
9,7
0,28
0,17
0,48
0,45
0,85
0,97
25
Материал, М
Шойын
Тат баспайтын болат
Алюминий
Шойын
Жез
Цинкті болат
Алюминий
Пісірілген болат
Латунь
Латунь
Сұйық, Ж
Глицерин
Авиациялық жан май
Керосин Т-2
Су
Керосин Т-1
Керосин Т-2
Турбиналы май
Су
Су
Глицерин
H, м
6,8
7,6
8,4
12,2
8,8
7,2
9,4
10,3
6,4
5,8
l1, м
7,2
8,8
10,6
11,0
11,6
14,0
6,7
9,6
4,3
5,2
l2, м
9,7
11,0
9,4
15,3
7,8
17,0
6,9
11,4
6,7
7,4
d1, мм
50
40
32
40
40
25
50
32
25
32
d2, мм
70
50
40
60
50
40
70
40
32
50
26
Материал, М
Пісірілген болат
Жез
Тат баспайтын болат
Цинкті болат
Латунь
Тат баспайтын болат
Алюминді қортпа
Алюминий
Шойын
Шойын
Сұйық, Ж
АМГ-10
Авиациялық жанармай
Касторов майы
Глицерин
Керосин Т-1
Дизель жанар майы
Турбиналы май
Су
Керосин Т-2
Су
Т, 0С
50
30
45
64
20
48
36
72
56
40
d, мм
50,0
32,0
25,0
50,0
60,0
70,0
25,0
70,0
90,0
100,0
l, м
10,0
28,5
51,0
20,0
100,0
16,0
20,0
150,0
55,0
900,0
Н, м
8,0
4,2
12,4
6,3
9,8
5,0
7,5
64,0
6,8
48,0
27
Материал, М
Шойын
Шойын
Тат баспайтын болат
Алюминий
Тат баспайтын болат
Пісірілген болат
Латунь
Жез
Цинктелген болат
Алюминий қортпасы
Сұйық, Ж
Су
Керосин Т-2
Дизельдік жанармай
Су
Касторов майы
АМГ-10
Керосин Т-1
Глицерин
Авиациялық жанармай
Турбиналы май
Vс 103, м3с
50,0
10,0
25,0
75,0
15,0
10,0
8,0
2,0
100,0
6,0
H, м
24,0
8,0
14,0
36,0
16,4
6,0
4,6
4,0
60,0
3,8
l, м
900,0
250,0
86,0
580,0
50,0
20,0
6,8
3,6
320,0
12,0
28
Материал, М
Алюми-ний
Шойын
Латунь
Шойын
Тат баспайтын болат
Пісірілген болат
Латунь
Цинктелген болат
Алюминий қортпасы
Жез
Сұйық, Ж
Керосин Т-2
Су
Глицерин
Глице-рин
Авиациялық жанармай
Су
Су
Керосин
Т-2
Турбиналы май
Керосин
Т-1
l1, м
30,0
28,0
13,0
22,0
24,0
33,0
18,0
30,0
16,0
15,0
l2, м
50,0
54,0
24,0
46,0
38,0
58,0
26,0
50,0
25,0
26,0
d1, мм
50
70
32
50
40
50
25
32
32
40
d2, мм
70
100
50
70
50
100
60
60
50
70
3,0
4,3
3,7
2,8
5,4
3,7
4,7
5,1
3,0
3,3
29
Vс, лс
2,5
3,1
3,8
4,4
5,0
5,6
6,2
7,0
7,5
8,1
H, м
3,4
5,2
7,5
10,0
13,5
17,0
21,0
25,0
30,0
35,0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
30
Сұйық, Ж
Су
Керосин Т-2
Дизельдік жанармай
Су
Касторов майы
АМГ-10
Керосин Т-1
Глицерин
Бензин авиационный
Турбиналы май
Vс, лс
0,2
10,0
0,5
0,3
0,2
0,2
0,2
0,1
15,0
0,5
d, мм
16
55
22
16
16
18
16
10
70
20
l, м
20
1000
50
25
20
25
25
10
1500
50
, мм
2
3
2
2
2
3
2
2
2
3
зак, с
0,5
2,0
0,7
0,8
0,6
0,7
0,6
0,2
2,0
0,6
31
Сұйық, Ж
Су
Керосин Т-2
Керосин Т-1
Су
Керосин Т-2
Турбиналы май
Су
Керосин Т-2
Керосин Т-1
Турбиналы май
Н, м
1,10
2,3
1,8
2,8
1,6
4,3
1,3
3,1
1,5
5,0
d1, мм
8,0
15,0
8,0
32,0
15,0
32,0
12,0
40,0
25,0
60,0
d2, мм
10,0
20,0
10,0
50,0
25,0
40,0
15,0
60,0
32,0
70,0
d3, мм
6,0
12,0
6,0
25,0
12,0
25,0
8,0
32,0
15,0
40,0
32
Н, м
6
7
8
4
5
6
5
4
5
6
d, мм
70
30
50
70
90
70
50
40
60
80
33
Vс 103, м3с
0,30
0,64
0,17
1,26
1,77
0,46
0,65
0,96
3,06
7,78
H, м
2,00
1,75
1,66
2,23
1,77
1,77
1,77
1,30
1,91
2,14
d0, мм
10,0
15,0
8,0
20,0
25,0
10,0
15,0
20,0
32,0
50,0
x, м
5,5
5,0
4,4
6,0
5,1
5,1
5,1
3,2
4,8
6,4
y, м
4,0
3,8
3,1
4,3
3,9
3,9
3,9
2,1
3,2
5,1
34
Vс, м3мин
0,352
1,41
3,18
5,66
8,85
12,7
8,85
5,66
3,18
1,41
d, мм
50
100
150
200
250
300
250
200
150
100
l, м
1200
1400
1600
2000
1500
1100
1300
1500
1700
1200
, мм
7,0
8,5
9,5
10,5
11,5
12,5
11,5
10,5
9,5
8,5
35
Материал, М
Жез
Латунь
Цинктелген болат
Шойын
Алюминий
Алюминий қортпасы
Тат баспайтын болат
Пісірілген болат
Жез
Латунь
Сұйық, Ж
Глицерин
Су
Керосин Т-2
Су
Керосин Т-2
Турбиналы май
Дизельдік жанармай
Су
Керосин Т-1
Турбиналы май
w, мс
0,5
0,7
1,3
1,0
1,5
0,8
0,6
3,8
1,6
1,2
d, мм
70
32
60
305
80
40
50
225
70
50
l, м
85
540
800
700
120
65
500
900
360
50
, мм
1,8
1,8
2,0
12,0
2,0
2,2
2,2
2,0
1,8
1,6
ҚОСЫМША
1. Кейбір сұйықтардың тығыздығы мен
кинематикалық тұтқырлығының орташа мәндері
16-кесте
Сұйық
Тығыздық
кгм3, Т болғанда, 0С
Кинематикалық тұтқырлық, 104, м2с,
Т болғанда, 0С
20
50
20
40
60
80
Су
998
-
0,010
0,0065
0,0047
0,0036
Мұнай, жеңіл
884
-
0,25
-
-
-
Мұнай, ауыр
924
-
1,4
-
-
-
Жанар май
745
-
0,0073
0,0059
0,0049
-
Керосин Т-1
808
-
0,025
0,018
0,012
0,010
Керосин Т-2
819
-
0,010
-
-
-
Дизелдік май
846
-
0,28
0,12
-
-
Глицерин
1245
-
9,7
3,3
0,88
0,38
Сынап
13550
-
0,0016
0,0014
0,0010
-
Май:
касторов
960
-
15,0
3,5
0,88
0,25
трансформатор
884
880
0,28
0,13
0,078
0,048
АМГ – 10
-
850
0,17
0,11
0,085
0,65
веретен АУ
-
892
0,48
0,19
0,098
0,059
индустриальды 12
-
883
0,48
0,19
0,098
0,059
индустриальды 20
-
891
0,85
0,33
0,14
0,080
индустриальды 30
-
901
1,8
0,56
0,21
0,11
индустриальды 50
-
910
5,3
1,1
0,38
0,16
турбиналы
-
900
0,97
0,38
0,16
0,088
2. Сұйық және қатты денелердің серпімділік модулінің орташа мәні
17-кесте
Сұйық
Серпімділік модулі Е, 109, Па
Қатты дене
Серпімділік модулі Е, 109, Па
Су
2,06
Көміртекті болат
206
Мұнай
1,28
Легірленген болат
216
Керосин
1,37
Қара шойын
152
Спирт
0,98
Ақ шойын
134
Турбиналы 30 майы
1,72
Латунь, бронза
118
Глицерин
4,08
Дюралюминий
70
Сынап
24,6
Білікшелі алюминий
68
3. Қаныққан су буының қысымы рп
18-кесте
Температура Т, 0С
0,0
5,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
80,0
Қысым
р, кПа
0,588
0,882
1,18
2,35
4,19
7,29
12,1
19,6
46,0
4. Эквивалентті бұдырлықтың мәні э
19-кесет
Құбыр материалы мен дайындалу әдістері
э
Жаңа суыққажүгіртілген және ыстыққажүгіртілген болат құбыр
0,06
Жаңа пісірілген болат құбырлар
0,07
Жаңа жоғарысапалы цинктелген болат құбырлар
0,08
Жаңа кәдімгі цинктелген болат құбырлар
0,12
Ескі пісірілген болат құбырлар
0,75
Бұрыннан пайдаланылатын керілген суөткізгіш болат құбырлар
1,4
Татбаспайтын болаттан жасалған пісірілген құбырлар
0,075
Жаңа суықпен жүгіртілген латунь және жез құбырлар
0,006
Жаңа суықпен жүгіртілген алюминий құбырлар және алюминий қортпасынан (дюралюминий) жасалған құбырлар
0,03
Жаңа шойын құбырлар
0,6
Бұрын пайдаланылған, бірақ тазаланған шойын құбырлар
0,9
5. Жергілікті кедергі коэффициенттерінің мәні
20-кесет
Кедергілер түрлері
Кедергі сұлбасы
коэффициентінің мәні
Құбырға ену
а
0,5
Кенеттен кішірею
б
Кенеттен кеңею
в
Құбырдан шығу
е
1,0
21-кесте
Баяу бұрылыс, (г)
Жылдам бұрылыс (д)
dR
0,20
0,14
20
0,12
0,40
0,21
30
0,16
0,60
0,44
45
0,32
0,80
0,98
60
0,56
-
-
90
1,19
7 ӘДЕБИЕТТЕР
7.1 Негізгі әдебиеттер
7.1.1 Гидравлика Ш. Қалмұратова., Г. Құдайбергенова - Астана: Фолиант, 2009. – 208 бет.
7.1.2 Лапшев, Н.Н. Гидравлика: учебник Н.Н. Лапшев.- 3-е изд., стереотип.- М.: Академия, 2010.- 269 с.- (Высш. проф. образование. Строительство).
7.1.3Гидравлика, пневматика и термодинамика: курс лекций под общ.ред. В.М.Филина.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2008.- 317 с.- (Проф. образование).
7.2 Қосымша әдебиеттер
7.2.1 Қадырбаев, Ә. Гидравлика және гидрометрия негіздері: оқу құралы Ә. Қадырбаев, Ә. Қадырбаева.- Астана: Фолиант, 2008.- 163 б.- (Кәсіптік білім).
7.2.2 Кудинов, В.А. Гидравлика: учеб. пособие В.А Кудинов; Э.М. Карташов.- 2-е изд., перераб. и доп.- М.: Высш. шк., 2007.- 198с.
7.2.3 Гидравлика и гидропневмопривод. Задачник: учеб. пособ. Ю.А.Беленков, А.В.Лепешкин, А.А.Михайлин и др.- М.: Экзамен, 2009.- 286 с.- ([Учеб. для вузов]).
7.2.4 Нұрекен, Е. Сұйық және газ механикасы. Сорғылар: әр түрлі мамандық студ. арн. оқулық Е Нұрекен.- Алматы: Алматы энергетика және байланыс институты, 2005.- 191б.