Христиан-ең көп таралған дін , б.з. 1 ғасырда Палитинада пайда болды . Император Помпей жаулап алғаннан кейін Палистина Рим империясының құрамына енген еді . Тәуелсіздіктен айырылу , көтерілістің аяусыз бастырылуы , әлеуметтік және мүліктік теңсіздіктің тереңдеуі , ертеңге деген сенімсіздік , қоғамда мистикалық көзқарастардың таралуына ықпал етті . Б.з. 1 ғасырда Палистинада иудей халқын құтқарушы құдай елшісінің келетінін уағыздаушылар қаптап , әр түрлі діни ағымдар кең таралды . Осылардың ішінде ессейлер қауымына христиандықта кездесетін белгілер тән болды . Бұл ұқсастықтар мессианизм , эсхотологиялық , күнәһарлық идеяларын түсінуден байқалады . Христиан діні құлдық тәртіпті айыптап , қарапайым халықтын мүдделерін қорғауға талпынады . сөйтіп , адамдарға Христос алып келген құдайлық ақиқатты тану арқылы әрбір адам бостандыққа жете алады деп жариялайды . Әр адамға түсінікті адамгершілік құндылықтарды ұстануға шақырған христиан діні тез арда үлкен идеялық күшке айналды . Кейінен христиандық идеяларды қоғамның ауқатты бөлігі де қабылдады . Христиандық қозғалысқа ақсүйектермен білімді адамдардың тартылуы оның әлеуметтік мазмұның өзгертті . Жоғарғы тап өкілдері өауымда жетекші орындарға ие болды . Енді олар теңсіздікті жою , қалыптастырған тәртіпке қарсы шығу идеяларын христиандықтан ығыстырға талпынды . Қалыптасып келе жатқан шіркеу ұйымы орталықтануға ұмтылады . Біртіндеп Рим қауымы батыс Рим империясындағы басқа қауымдарға өз билігін жүргізе бастады .
Шіреку мен қауым басшылары императорлық билікпен жақындасуға талпынады , ал императорлық билік өз тарапынан империяны бір дін аясында топтастыруға мүдделі еді . Император Константин 312 жылы христиан дінінің мемлекеттік дінге айналуына бастау болған Милан шешімін қабылдады . Ал 325 жылы толыққанды билікке қол жеткізген Константин Рим империясынң аумағында христиандықтын шектеусіз таралуын және оның басқа діндермен теңдігін қамтамасыз етті .
Христиандық ілімнің қалыптасып дамуында христиан ойшылдары апологеттер мен патристика өкілдерің еңбектері зор рол атқарады . Апологеттер христиан ілімін пұтқа табынушылықпен күрес барысында қорғауды мақсат етсе , патристика христиандық дүниетаным мен философияның негізін қалады . Христиан догматтар бірден қалыптаса қойған жоқ , тіпті бірқалыпқа келтірілген соң да олардың төңірегіндегі пікірталастар тоқталмады .Бұл пікір-таластар құдайдың үштік бірлігі , құдайға айналу және күнәдан арылу қағидаларынан төңірегінде топтасты .
Жалпы дін адам жан-дүниесінің талап –талпыныстары мен арман мақсаттарынң тоғысу нүктесі бейнесінде адам өмірінің толыққандылығы танытатын категория ретінде де қарастырылады.
Дін деп адамдардың қасиетті байланысты іздеу және табу барысында қол жеткізген бірлестігінің тұрақтылығын қамтамасыз ететін методологиялық механизмді айтады . Діннің негізнде рәсім тұр . Рәсім деп жеке тұлғаның ілеуметтік іс-әрекеттіңн қатал қадағалаушы ережелер жиынтығын айтады . Өкімет пен азаматтық қоғам институттары пайда болмай тұрып-ақ рәсім адамдар арасындағы қарым-қатынастарды реттеп , өоғамдық тәртіпті сақтауға болысқан .
Дамыған діндердің ортақ мүддесі – қақтығыссыз өмір сүру . Бір құдайға табынушы діндердің алғашқысы –иудаизмнің өзінде қауымдастарарсындағы жанжалды бүкіл көпшілік алдында ортақтаса шешу принципі қабыл алынған болатын . Жіни бірлестік бұл жерде қауым арасында үйлесімді тіршілік етуді көздейтін және бейбіт – тыныш өмір сүрудің кепілдігі бола алатын дәрижеде көрсетілген
Жалпы қандайда болмасын қауымның тұрақты әрі үзіліссіз, ұдайы дауының және қызмететуінің түпкі себебі сол ұауым мүшелерінің әлеуметке лайық , мақсат мүдделі іс -әрекетіне көп байланысты екендігі кімге де болса түсінкіті нәрсе. Адамның жалған өмірінің шеңберінен тысқары орналасқан қандай да бір тқпнегіздер табу – діннің болмыс етуінің алғы шарты . Қоғамдағы адамның алдында көптеген өмірлік маңызы бар сұрақтар туары рас , ал енді оның шешімін құдайға деген сенімсіз , дінсіз табу қиынға соғады , әлде тіпті де мүмкін емес деуге болады . Ол мәселелер мәңгілік мәселелер және де ол адам болмыс –бітімінің айрықша ерекшелігін құрастырады да . Сондықтан да діннің қай кезеңінде болмасын , қандай қоғам типінде болмасын алар ролі ерекше .
Бастапқы дін өкіметпен , мемлекетпен тығыз байланыста өмір сүрді . Мысалы , қола дәуіріндегі көптнген мәдениеттерде саяси және рәсімділік немесе діни қызметтерді бөліп жару өте қиын болатын . Көне шығыс өркениеттерде діни ұйымдар мемлекеттік басқару ісіне тікелей араласатын еді . Бұндай күйді біз орта ғасырлық Еуропа тарихынан да кездестіреміз . Еуропада тек Жаңа Дәуірдегі ірі рухани төңкерілістен кейін ғана жағдай мүлдем басқаша болып өзгереді .Қайта Өрлеу кезеңінен басталған өзгерістер нәтижесінен еуропалық қоғамдық – мәдени өмір шіркеу қарамағынан , оның қатал бақылауынан бірте-бірте босана бастайды . Бұл процесс реформация нәтижесінде жылдамдап , қарқын алады . Мәдениеттің зайырылық принципіне өтуі саяси-қоғамдық және экономикалық құндылықтарын пайдалану аясында кеңеюімен , ғылыми зерттеулер мен техникалық шығармашылықтың қарқынды дамуымен етене бацланысты жүріп отырады . Қоғамның жеке адамның дін ықпалының айырылу шіркеудің өкіметтен , мемлекеттен шеттеуіне соның нәтижесінде оның саяси құрымдар қатарынан жеке бастың еншілігіне қарай ығысуына , яғни мемлекеттен азаматтық қоғам аясына ауысында әкеліп соқты .
Христиан және буддизм дінімен салыстырғанда дүние жүзілік діндердің тағы бірі – ислам адамдардың күнделікті тіршілігінде көп араласады . Сондықтан болар исламда дін мен саясаттың , діни ұйымдар мен мемлекетік органдардың байланысты тамырын тереңге жайған .
Дін деп адамдардың қасиетті байланысты іздеу және табу барысында қол жеткізетін бірлестігіне тұрақтылығын қамтамассыз еттетін методологиялық механизді айтады . Діннің негізінде рәсім тұр . Рәсім деп жеке тұлғанаң әлеуметтік іс-әрекетін қатал қадағалаушы ережелер жиынтығын айтады . Өкіметпен азаматтық қоғам институттары реттеп , қоғамдық тәртіпті сақтауға болысқан .
Дамыған діндердің ортақ мүддесі – қаөтығыссыз , кикілжінсіз өмір сүру . Бір құдайға табынушы діндердің алғашқы – идуаизмнің өзіне қауымдастар арасындағы жанжалды бүкіл болатын . Діни бірлестік бұл жерде қауым арасында үйлесімді тіршілік етуді көздейтін және бейбіт-тыныш өмір сүрудің кепілдігі бола алатын дәрежеде көрсетіледі . Дін – бейбіт өмірдің субстанциясы . Дін арқылы көпшілік арасында кең танымал бейбітсүйгіштік идеясы тарайды .
Жалпы қандай да болмасын қауымның тұрақты әрі үзіліссіз , ұдайы дамуының және қызмет етуінің түпкі себебі сол қауым мүшелерінің әлеуметке лайық , мақсат мүдделі іс-әрекетіне көп байланысты екендігі кімге де болса түсінікті нәрсе . Адамның жалған өмірінің шеңберінен тысқары орналасқан қандай да бір түпнегіздер табу – діннің болмыс етуінің алғы шарты . Қоғамдағы адамның алдында көптеген өмірлік маңызы бар сұрақтар туары рас , ал енді оның шешімін құдайға деген сенімсіз , дінсіз табу қиынға соғады , әлде тіпті де мүмкін емес деуге болады . Ол мәселелер міңгілік жіне де ол адам болмыс-бітімінің айрықша ерекшелігін құрастырады да , діннің қай кезеңінде болмасын , қандай қоғам типінде болмасын алар рөлі ерекше .
Бастапқы дін өкіметпен , мемлекетпен тығыз байланыста өмір сүрді . Мысалы , қола дәуіріндегі көптеген мәдениеттер саяси және рәсімдік немесе діни қызметтерді бөліп жару өте қиын болатын . Көне шығыс өркениеттерінде діни ұйымдар мемлекеттік басқару ісіне тікелей араласатын еді. Бұндай күйді біз орта ғасырлыұ Еуропа тарихынан да кездестіреміз . Еуропада тек жаңа дәуірдегі ірі рухани төңкерілістен кейін ғана жағдай мүлдем басқаша болып өзгереді . Қайта өрлеу кедеңінен басталған өзгерістер нәтижесінде еуропалық қоғамдық-мәдени өмір шіркеу қарамағынан , оның өатал бақылдауынан бірте-бірте босана бастайды. Бұл роцесс реформация нәтижесінде жылдамдап , қарқын алады . Мәдениеттің зайырлылық принципіне өтуі саяси-өоғамдық және экономикалық құндылықтардың пайдалану аясының кеңеюімен , ғылыми зерттеулер мен техникалық шығармашылықтың қарқынды дамуымен етене байланысты жүріп отырды . Қоғамның , жеке адамның дін ықпалынанайырылу шіркеудің өкіметтен , мемлекеттен шеттеуіне , соның нәтижесінде оның саяси құрылымдар қатарынан жеке бастың еншілігіне қарай ығысуына , яғни мемлекттен азаматтық қоғам аясына ауысына әкеліп соқты .
Христиан және буддизм дінімен салыстырғанда дүние жүзілік діндердің тағы бірі – ислам адамдардың күнделікті тіршілігіне көп араласады . Сондықтан болар болмас діни ұйымдар мен мемлекттік органдардың байланысы тамырын терңге жайған .Қазақстан Республикасында заң жүзінде бекітілген шіркеумешіттің мемлекеттен бқлінуі діннің мемлекетке ешбір етер ықпалы жоқ дегенде білдірмесе керек .Қандай да болмасын мемлекет азаматтардан тұрады , ал олардың өзіндік наным-сенімдер , бар болатын болса , онда мемлекетте өзін толығымен діннің ықпалынан тысқарымын деп сезіне алмайды . Діни факторды ескермей маңызды әлеуметтік процесстерді қарастыру және олардың мәселе тұстарын шешу мүмкін емес екендігін бүгінде елдің бәрі мойындайды.
Христиан діні елдің бәріне , көпшілікке түсінікті түрде адамзат тарихының мәні мен ерекшелігі туралы сұрақ қояды , адамшылық идеясын алға тартады , адамгершілікті тұлға , ар-ождан , Ұят туралы көзқарастарды қалыптастырды . Ол тек адамның сыртқы қылығы мен іс-әрекетін ғана реттеп , бағыттап қоймайды , сонымен қатар ішкі дүниесін жасайды , адамның Мейірімділік , Махаббат және Шындыққа деген сенімі мен үмітін қалыптастырады .
Қазіргі таңда әлемде бар діндердің қайсысымен болсын әлсіз байланысқан адам бүгінгі таңда әбіржу үстіндек – ол не өзінің заң беруші ақыл – ойына , не ұлы пайғамбарлар мен адамзаттың ұлы ұстаздарына сену қажет . Біздің замандас жоғарыда аталғандардыңғ қайсысын тағдап алғанына қарамастан діни қажеттіліктің өзектілігі азаймайды , кемімімейді . Діни қажеттіліктер әсіресе қоғамдық қарым-қатынастардың күрт өзгеріске ұшыраған түбегейлі жаңашыл бағыт ұстанған қиын құстау өтпелі кезеңдерінде өте маңызды болары сөзсіз , өйткені дәл сондай шақтарда жеке тұлғанының өзінің болашағына деген үміті жоғалып , өзіне деген сенімінің азаятындығы белгілі . Сондықтан болар болмас , адамдардың көпшілігі әр түрлі діни , бірлестіктерге бет бұрды .