1. Жалпы жағдайлар:
Берілген курстық жұмыстың негiзгi мақсаты студенттердiң пән бойынша алған блiмдерiн бекiту мен тереңдету және фирмалар мен ұйымдардың қызметтерiн бизнес- жоспарлаудың практикалық дағдысын алу болып табылады. Студенттер үшiн курстық жұмыстың жалпы тақырыбы "Фирма қызметiнің бизнес-жоспарын құру және инвестициялардың экономикалық тиімділігін анықтау" болып табылады. Берiлген тақырыптың қазіргі кездегі маңыздылығы бiрiншiден, қазiргi нарықтық экономика жағдайларында кез келген кәсіпорын өзінің қызметін тек пайда алуға ғана бағдарлау қажеттігімен, екіншіден өз бизнесіне несие, инвестиция, қаржы келтіру жұмысы міндетті түрде дұрыс, нақты және жан-жақты құрастырылған бизнес-жоспарды талап ететіндігімен түсіндіруге болады.
Берiлген курстық жұмыстың мақсаты - АӨК кіретін кәсiпорындарды қайта құру және қайтадан жасаудың бизнес-жоспарын құру және оның тиiмділiгiн потециалды инвесторлар үшiн дәлелдеу. Осылай студент алған бiлiмдерiн бекiтiп ғана қоймай, сондай ақ кәсiпорын қызметiн жоспарлаудың барлық бөлiмдерiн құрастыру дағдысын алады.
Жұмыс экономика және бизнес кафедрасымен берiлетiн тапсырмаға сәйкес орындалады және өндiрiстiң нақты жағдайларын ескеру керек. Бизнес жоспарды құрастыруға қажеттi материалдарды, мәлiметтердi және шамаларды студент арнайы анықтамалықтардан, оқулықтардан, кәсiпорынның статистикалық есебiнен, ғылыми басылымдардан, мақалалардан алады. Кейбір жағдайларда осы әдістемелік нұсқаулардың қосымшалар бөлімінде келтірілген мәліметтерді қолдануға болады.
Курстық жұмыс есептi-түсiндiрмелiк жазба (ЕТЖ) түрiнде орындалады. Бұл жазбада барлық қажет есептеулер, кестелер, графиктер болу керек. ЕТЖ көлемi қолмен жазылса - 40-45 бет құрайды (А4 формат беттерде). Жұмысты компьютермен басып орындауға болады (бет саны 25-30 бет).
Түсiндiрме қағазда жұмыстың орындалу тәртiбi және орындалған есептеулерге түсiндiрмелер болу керек. Жалпы курстық жұмыстың орындалуы стандарттар талаптарына сәйкес болуы қажет.
Жұмыстың орындалуынан кейiн студент оны мұғалiм мен топ студенттерiнiң алдында қорғауы керек.
Курстық жұмыс келесi бөлiмдерден тұрады:
Кiрiспе
1. Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау.
2. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу.
3. Маркетинг стратегиясын және жоспарын құрастыру.
4. Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру.
5. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру.
6. Өнiмнiң өзiндiк құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы.
7. Қаржы жоспары. Инвестиция тиiмдiлiгiн есептеу.
Қорытынды.
Қолданған әдебиеттер тiзiмi.
2. Курстық жұмыс бөлiмдерiнiң сипаттамасы
2.1. Кiрiспе:
Берiлген бөлiмде студент шаруашылық жүргізудің қазiргi жағдайларында бизнес жоспардың маңызын, мәнін және міндеттерін сипаттау қажет. Сонымен қатар зерттелетін салада осындай жоспарлаудың маңызын көрсету керек. Сонымен, крiспеде студент келесi сұрақтарға жауап беру керек.
Бизнес-жоспар деген не, оны кiм құрайды, бизнес жоспар не үшiн қажет және қашан қажет. Берiлген бөлiмнiң көлемi 2-3 беттен аспау крек.
2.2 Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау.
Берiлген бөлiмнiң мақсаты зерттелетiн саланың даму үрдістерін анықтау (дамып жатыр, дағдарыста, тұрақты) және жобаланған өндiрiстiң болашағын ашу. Студент берiлген салаға өзіндік талдау жасайды және осы саланың дамуына сыртқы фактолардың әсер етуiн көрсету қажет. Жалпы берiлген бөлiмде келесiлердi қысқаша және нақты көрсету қажет:
- жоспарланған бизнеске қатысты саланың сипаттамасы. Осы сала дамуының қысқа және ұзақ мерзімді болжамын жасау.
- жоспарланған фирма қызметтерiнiң негiзгi бағыттары мен мақсаттары. Нарықтың қанағаттандырылатын қажеттiлiктерiн көрсету.
- фирманың орналасуы, бизнестiң дамыы қандай географиялық шектерде жоспарналып жатыр.
- берiлген салада бәсекелестiктiң жағдайы. Берілген сала нарығындағы фирманың үлесi.
- берiлген салаға (заңдар, салық салу, мемлекеттiк реттеу және т.б.) әсер ететiн сыртқы факторларды зерттеу.
- жоспарланған кәсiпорынның ұйымдастырылушылық-заңдық формасы және оның ерекшелiктерi, артықшылықтары.
Берiлген бөлiмдi орындаудың ақпараттық көздерi арнайы журналдар, газеттер, мемлекеттiк мақалалар және өзiндiк зерттеулер болып табылады. Берiлген бөлiмнiң көлемi 3 - 4 бет.
2.3. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу.
Берiлген бөлiмде фирма берiлген сала бойынша (ет, сүт және т.б.) шығаруға жоспарлаған өнiмнiң ең тиімді ассортиментін таңдау қажет. Ол студенттерге берiлген өңделетiн шикiзат көлемiне қарай жасалынады. Таңдалған ассортиментті қалдықсыз және шикізатты толық өңдеу белгілеріне қарай түсiндiру қажет. Өнiмнiң таңдалған ассортиментiн және өнiмнiң әрбiр түрiн шығару көлемдерiн 1-кестеге енгiзу қажет.
Кесте 1. – Фирма шығаратын өнімнің ассортименті және көлемі
Өнім аты
Шығару көлемі (тонна, кг., дана, шартты бірлік)
Жалпы өңдеу көлеміндегі үлесі (%)
Тұтынушылар көзқарасы бойынша таңдалған өнiм түрлерiн сипаттау және нарықтың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға байланысты берiлген өнiмнiң қабiлеттiлiгiн атап көрсету қажет.
Студент бұл бөлiмде өнiмдi экспорттау мүмкiндiгiн қарсатыру керек. Сонымен қатар, өнiмнiң заңмен қамтамасыз етiлуiн қысқаша сипаттау қажет, яғни патенттермен, саудалық белгiлермен қамтамасыздығы. Берiлген өнiмнің отандық және импорттық аналогтарынан айырмашылықтары бар ма екендiгiн анықтау қажет. Сондай-ақ, бұл бөлiмде негiзгi тұтынушыларды, шығарылатын өнiмнiң клиентерiн, олардың санын, құрамын, төлем қабілеттерін және тұтыну ерекшелiктерiн сипаттау керек. Берiлген бөлiмнiң көлемi 4-5 бет.
2.4. Маркетинг жоспарын және стратегиясын құрастыру.
Бұл бөлiмде маркетингтің негізгі құрамдас бөліктері сипатталады: баға жасау, өнімді өткізу саясаты, тауарды нарыққа енгізу стратегиясы. Мұнда студент зертелетiн бизнестiң нарықтық мүмкiндiктерiн анықтау және бағалау керек. Өнiмге қатысты бар және потенциалды қажеттiлiктерді бағалау керек. Өндiрiс жобасын іске асыруға дейiн және одан кейiн халықтың берiлген өнiм бойынша қажеттiлiктерiнің қанағаттану дәрежесi, нарықтың сыйымдылығы, жоспарланған кәсiпорынның нарықтық үлесi, сатудың мүмкiн көлемi сияқты көрсеткiштер анықталады. Халық қажеттіліктерінің қанағаттану дәрежесі (Уп) келесі формула бойынша табылады:
Уп= ОП1Ч*Нп = ОП2Ч*Нп;
мұндағы ОП1,2 – жобаны іске асыруға дейін және кейін сатылатын өнім көлемі, т., кг., дана
Ч – аймақтағы халық саны, адам;
Нп- берілген өнім бойынша бір адамға арналған тұтыну нормасы, т.,кг.,дана
Сонымен қатар, бұл бөлімде жоспарланатын кәсіпорынның бәсекелестік қабілеті сипатталады, яғни нарықтағы бар бәсекелестердің саны, олардың шығаратын өнімдерінің ассортименті, ерекшеліктері. Бұл жерде студент жоспарланатын кәсіпорынның бәсекелестерге қарағанда артықшылықтарын, кемшіліктерін талдау керек.
Осыдан кейін студент болашақ фирманың маркетинг жоспарын құрастырады, яғни өнімді өткізуді ынталандыратын шараларды көрсету қажет: баға шегерімдері, жарнама түрлерін және құралдарын, өткізу жолдарын таңдау (делдал арқылы, өз дүкендері және с.с.), қызметін дамыту жолдарын (диверсификация, өндірісті кеңейту , т.б.). Осы айтылғанның негізінде өнімді өткізу шығындары анықталады. Бұл шығындарды анықтау үшін, ең алдымен бизнес-жоспардың басқа бөлімдерін құрастырып, санау қажет. Сондықтан да бұл есептеулерді бизнес-жоспардың соңында жасаған дұрыс. Жалпы алғанда өнімді өткізуге кеткен шығындар келесі түрде табылады (кесте 2)
Кесте 2.- Өткізу шығындары
Шығын баптары
Есептеу әдістемесі
Мәлімет, мың тг.
1. Сатушылардың еңбегін төлеу
15% нег.жұмысшылар еңбек ақысынан
2. Әлеуметтік төлемдер
30% П.1-ден.
3. Транспорттауға, тиеу-түсіруге кеткен шығындар
0,5% өндірістік өзіндік құннан
4. Маркетингтік зерттеулерге кеткен шығындар
70% П.1-ден.
5. Жарнама және өнімді өткізуді ынталандыру шығындары
1% өндірістік өзіндік құннан
6. Сатуға қажет құралдардың амортизациясы
120% П.1-ден
7. Делдалдық қызметтерді төлеу
25% П.1-ден
8. Басқа шығындар
5% П.1-7 сомасынан
Барлығы
Жалпы сомасы
Берілген бөлімді орындау үшін студент статистиканы, газеттердің, журналдардың мәліметтерін қолдану керек.
Берiлген бөлiмнiң көлемi - 6-7бет.
2.5 Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру.
Бұл бөлiмде фирманың мақсаттарына жету үшiн керектi материалдық ресурстардың барлық түрлеріндегі кәсiпорынның қажеттiлiктерiн анықтау қажет. Сонымен қатар кәсiпорынды жабдықтау жүйесi сипатталады. Берiлген бөлiмдi келесi пункттер бойынша орындау керек.
1) Жоспарланған кәсiпорынның негiзгi өндiрiстiк қорларының мөлшерін анықтау. НӨҚ жалпы құнын табу үшін келесі әдістеме қолданады. Шығарылатын өнiмнiң көлемдерi және олардың орташа нарықтық бағаларының негiзiнде, кәсiпорынның тауарлық өнiмiнiң жуықталған көлемі анықталады: ТПп=
мұндағы: ТПп - болжам боынша тауарлық өнім, м.тг
В - өнделетін өнiм көлемi, т., дана
Ц - өнiм бiрлiгiнің орташа нарықтық бағасы, м.тг.
Тауарлық өнiмдi анықтағаннан кейiн, НӨҚ бағасы одан процент бойынша есептеледi.
Ет өндiрісi үшiн -25%, шұжық және консервiлiк өндiрiс үшiн -30%, сүт және тері, былғары өңдеу өндiрiсi үшiн 30-35%. НӨҚ құрамы бойынша есептеулер келесі құрылымдар бойынша жүргізіледі (3 кесте).
Кесте 3. – НӨҚ құны және құрылымы
НӨҚ түрлері
Ет өңдіру
Шұжық, консерв өндірісі
Сүт, тері, былғары өңдеу
%
м.тг.
%
м.тг.
%
м.тг.
Барлығы НӨҚ
100
100
100
Оның ішінде а) Өндірістік ғимарат
30
25
20
б) Әкімшілік ғимарат
5
5
5
в) Технол. жабдық және машиналар
25
35
35
г) Күш машиналары
10
10
10
д) Транспор құралдары
15
10
15
е) Құрлыстар
10
10
10
ж) Басқа қорлар
5
5
5
2) Шикiзат және негiзгi материалдар шығындарын анықтау.
Шығарылатын өнiмнiң ассортиментi, көлемi және қолданылатын технология негiзiнде негiзгi өндiрiстiң шикізаттағы, негізгі материалдардағы натуралдық және ақшалай қажеттілігі анықталады. Шикiзатқа деген қажеттiлiктердi есептеу үшiн оны өңдеудiң технологиялық ерекшелiктерiн, жоғалтулар нормативтерiн және өнім шығу және шикізат жұмсау нормаларын ескеру керек. Есептеулерде әртүрлi өндiрiстiң өзiнiң ерекшелiктерi ескерiлуi керек. Шикiзатқа деген қажеттiлiк есебi өнiмнiң әрбiр түрi үшiн жеке есептелiнедi. Өнiмдi шығару көлемi және әрбiр өнiм бiрлiгiн өндеу үшiн кеткен шикiзаттың шығын нормалары (сүт, консерв өндiрiсi, тері, былғары өндірісі үшін), өнiмнiң шығу нормалары (шұжық өндiрiсi, ет өңдірісі үшiн) сияқты көрсеткiштердi қолдану керек. Сүт және тері, былғары өндiрiстерiнде шикiзатты өңдеуден шығатын қалдықтарды (пахта, кесінділер), ет өңдіру комбинаты бойынша пайдалынатын шикiзаттың бағасынан алып тасталынатын қосымша өнiмдердiң (субөнiмдер, майлар, терiлер, т.б) бағасын есептеп, ескеру керек. Жалпы есептеулер қосымшаларда әр өндіріс бойынша жеке берілген кестелер негізінде жүргізіледі. Негiзгi материалдардың (дайын өнiм құрамына қоспалар ретiнде кiретiн тұз, қант, т.б.) шығындары ұқсас әдістеме бойынша табылады: яғни натуралды бірлікпен келесі формула бойынша табылады:
Пнат = В * Нр,
мұндағы В – берілген өнім түрінің жылдық көлемі,
Нр - өнiм бiрлiгi үшiн негiзгi материал түрiнiң шығын нормасы;
Ақшалай бірлікпен:
Пқ = Пнат * Цм ;
мұндағы Цм - материал бiрлiгiнiң бағасы, тг.
Шикiзаттың және материалдардың шығынын есептеу үшiн рецептураларды, анықтамалықтардың, салалық оқулықтардың, әдiстемелiк нұсқаулардың мәліметтерін қолдану қажет.
3) Көмекші материалдарға кететiн шығындар есебi. Көмекші материалдарға өнiмнiң сақталуын, тасымалдануын, маркiленуiн, ыдысталуын қамтамасыз ететiн материалдар жатады. Көмекші материалдарға кететін шығындар келесi формуламен анықталады:
Зк.м = В * Нр * Ц
мұндағы В - шығарылатын дайын өнім көлемi; Нр - өнiм бiрлiгi үшiн көмекші материалдардың шығындалу нормасы; Ц – көмекші материалдар бiрлiгiнiң бағасы.
Есептеулер қосымшада келтiрiлген кестелер бойынша жасалынады.
4) Энергия және отынның барлық түрлерiне кететiн шығындар есебi.
Энергияға (электр энергиясы, су, суық, жылу, бу, және т.б.) және отынға шығындар есебi негiзгi және көмекші материалдарға кеткен шығындар сияқты анықталады, яғни энергияның шығындалу нормалары, энергия түрлерінің бағалары қолданылады. Энергияға, отынға кеткен шығындар екi бөлiкке бөлiнедi: технологиялық мақсатқа кеткен шығындар, сонымен қатар жалпы шаруашылық мақсаттарға кететiн шығындар. Егер технологиялық мақсаттағы шығындар жоғарыда көрсетiлген формуламен анықталса, жалпы шаруашылық мақсаттағы шығындар жалпы энергетикалық шығындардың 30 %-н құрайды. Жалпы энергетикалық шығындар технологиялық мақсаттарға кететiн энергетикалық шығындардың көлемiн 0,7 коэффицентіне қатынасымен анықталады. Одан кейін жалпышаруашылық мақсаттағы шығындар анықталады.
Барлық есептеулер қосмымшада келтірілген кестелерде жүргізіледі.
Барлық көрсетілген есептеулер фирма үшін барлық материалдық қорлардың жабдықтаушыларына берілген қысқаша сипаттамамен толықтырылу керек. Қорларды жеткізу, материалдарға баға қою шарттары сипатталады.
Берілген бөлімнің көлемі өндіріс түріне байланысты 8-12 бет.
2.6. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру.
Бұл бөлімде студенттер есептеулер жүргізгенде негізгі және көмекші жұмысшылардың, басқарушы персоналдың және қызметкерлердің қажетті контингентін анықтайды. Сондай-ақ, еңбек ақы қорын және одан төленетін төлемдерді анықтауға есептеулер жүргізеді.
Өндірістің барлық түрлері бойынша негізгі жұмысшылардың санын есептеу үшін әрбір жұмысшының жұмыс уақытының тиімді қорын анықтау керек, яғни жұмыс уақыттың балансы құрылады.
Кесте 4.- Жұмыс уақытының балансы (барлық өндірістерге)
Көрсеткіштер
Есептеу әдістемесі
Мәлімет
1. Жұмыс уақытының күнтізбелі қоры, күн
365
2. Демалыс және мейрам күндері
58
3. Жұмыс уақытының номиналды қоры, күн
Пункт 1 – пункт 2
307
4. Жұмысқа шықпау күндердің саны, күн
35
оның ішінде а) сырқатқа байланысты
6
б) босануға байланысты
4
в) оқумен байланысты
3
г) кезекті және қосымша демалыстар
15
д) заңмен рұқсат етілген басқа себептер
2
5. Жұмыс уақытының нәтижелі қоры, күн
П.3 – П.4
272
6. Сменаның орташа ұзақтығы, сағ.
7,8
7. Жұмыс уақытының қоры, сағат
П.5*П.6
2122
8. Смена ішіндегі үзілістер, сағат
122
9. Нәтижелі жұмыс уақыт қоры, сағат
П.7 – П.8
2000
Негізгі жұмысшылардың санын анықтау үшін келесі формула қолданылады:
Чнег = Т Фэф
мұндағы: Т - белгілі бір өнім түрін шығарудың еңбек сіңіргіштігі, адам - сағаттар;
Фэф - жыл бойынша жұмысшы уақытының тиімді қоры, сағат.
Еңбек сіңіргіштік берілген өнім түрінің жалпы көлемін (В) берілген өнім бірлігін шығаруға қажет уақыттың ірілендірілген нормасына (Нвру) көбейту арқылы анықталады:
Т = В * Нвру;
Әртүрлі өнім бірліктерін шығарудың уақыт нормалары қосымшаларда берілген. Есептеулер нәтижесін кестеге енгізуге болады.
Кесте 5.- Негізгі жұмысшылар санын есептеу
Өнім түрі
Өңдіру көлемі, тн.
Іріленген уақыт нормасы,адам-сағ
Жалпы еңбек сіңіргіштік, адам-сағ
Негізгі жұмысшылар саны, адам
1
2
3
4
5
П.2 * П.3
П.4 2000
Көмекші персоналдың саны өндірістің жеке учаскелері бойынша, сондай-ақ негізгі жұмысшылардың санынан процент түрінде есептелінеді. Жеке учаскілер бойынша санын есептеу үшін келесі кесте қолданылады.
Кесте 6. Көмекші персоналдың санын есептеу.
Өндіріс учаскесі
Учаске-нің жұмыс істеу режимі
Жыл-дық нәтижелі уақыт қоры, сағат
Қызмет көрсету нормасы адам
Жылдық еңбек сіңіргіштік, адамсағ,
П.3 * П.4
Бір жұмысшының нәтижелі уақыт қоры, сағат
Көмекші персонал саны, адам
П.5П.6
1
2
3
4
5
6
7
Жөндеу цехы
2 смена
4900
2
9800
2000
4,9 =5адам
Және т.б.
Қосымша персоналдың санын есептеу негізгі жұмысшылардың санынан % түрінде алынуы мүмкін. Ет өндірісі бойынша - 25%, шұжық өндірісі бойынша - 30%, консервілік өндіріс бойынша - 30%, сүт өндірісі бойынша - 35%, былғары, тері өңдеу комбинаты - 35%. Жұмысшылар санын анықтағаннан кейін осы жұмысшыларының еңбек ақыларының қорын анықтау есебін жүргізу керек. Есептеулер мынадай көрсеткіштер негізінде жүргізіледі: ірілендірілген еңбек бағасы (кесімді жұмыс істейтін жұмысшыларға) және сағаттық тарифтік ставка (мерзімді жұмысшыларға). Еңбекті төлеудің тарифтік қоры 7-кесте бойынша анықталады.
Кесте 7. Жұмысшылардың еңбектерін төлеудің тарифтік қорының есебі.
Өнім түрі
Өңдіру көлемі, тн.
Іріл. еңбек бағасы
теңге
Кесімді ақы қоры, м.тг.
Мерозімді жұмысшылардың уақыт қоры, сағат
Орташа тарифтік ставка, тгсағ
Мерзімді қор,
м.тг
Тариф. қор,
М.тг.
1
2
3
4
5
6
7
8
П.2*П.3
Мерзімді жұмысшылар са-ны*2000
П.5*П.6
П.4+П.7
Одан кейін негізгі жұмысшылар еңбек ақыларының жалпы қоры тарифтік қорға әртүрлі төлемдердің қосылуы арқылы анықталады, осылай еңбек ақының негізгі қорын, одан кейін қосымша еңбек ақының қорын аламыз. Есептеулер кестеге енгізіледі.
Кесте 8. Негізгі жұмысшылардың жалпы еңбек ақы қорының есебі.
Өнім түрі
Тарифтік қор
Қосым-ша төлем-дер
Негізгі еңбек ақы қоры
Қосым-ша еңбек ақы қоры
Жалпы еңбек ақы қоры
Әлеуметтік төлем-дер
Жалпы еңбек ақы қоры
1
2
3
4
5
6
7
8
25% П.2-ден
П.2+П.3
20 % П.4-тен
П.4+П.5
30% П.6-дан
П.6+П.7
Көмекші жұмысшылардың еңбек ақысы "Үстеме шығындар" статьясы арқылы жанама жолмен өнімнің өзіндік құнына қосылғандықтан, негізгі жұмысшыларға қолданылған әдістеме бойынша анықталады. Учаскенің жалпы еңбек сіңіргіштігін орташа тарифтік ставкаға көбейтіп, еңбек ақы төлеудің тарифтік қорын алады. Сондай-ақ қосымша төлемдерді және қолсымша еңбек ақыны қосып, еңбекақы төлеудің жалпы қорын алады. Одан кейін әлеуметтік мақсаттарға кеткен төлемдерді қосады.
Кесте 9. Қосымша жұмысшылардың еңбекақыларының есебі.
Учаске аты
Еңбек сіңіргіштігі, адам-сағат
Орташа тарифтік ставка, тгсағ
Тариф. қор, м.тг
Қосым-ша тө-лемдер, 25% тариф.
қордан, м.тг
Қосым-ша еңбек ақы, 20% нег.еңб. ақыдан, м.тг
Жалпы қор, м.тг.
Әлеум.төлемдер-мен қоса жалпы қор (30%), м.тг.
Уақыттың ірілендірілген нормалары, еңбек бағалары, тарифтік ставкалар қосымшаларда көрсетілген.
Әкімшілік, цехтік персонал саны және олардың еңбек ақы қорлары зауыт басқарудың және цехтардың штаттық кестелері негізінде анықталады. Басқарушы персоналдың, мамандардың, қызметкерлердің саны кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына, студент таңдаған кәсіпорынның меншік формасына, негізгі және көмекші жұмысшылардың санына тәуелді болады. ӘБП және цехтік персоналдың саны және олардың айлықтары бар штаттық кестені студент өзі құруы керек. Төменде штаттық кестенің мысалы келтірілген.
Кесте 10. ӘБП штаттық кестесі.
Лауазымы
Саны, адам
Айлық, теңге
Жылдық еңбек ақы қоры, м.тг
1. Мүдір
1
40000
480
2. Бас инженер
1
30000
360
3. Бас технолог
1
30000
360
4. Бас экономист
1
30000
360
5. Бас бухгалтер
1
30000
360
6. Бас механик
1
30000
360
7. Экономистер
2
20000
240
8. Бухгалтерлер
2
20000
240
9. Қызметкерлер
4
15000
360
10.Хатшы
2
12000
144
11.Техн.персонал
1
9000
108
Барлығы
17
3372
Кесте 11. Цехтік персоналдың штаттық кестесі.
Лауазымы
Саны, адам
Айлық, теңге
Жылдық еңбек ақы қоры, м.тг
1. Цех бастығы
2
30000
720
2. Аға механик
1
25000
300
3. Механиктер
3
20000
720
4. Аға технолог
1
25000
300
5. Технологтар
2
20000
480
6. Қызметкерлер
3
15000
540
7. Техн.персонал
2
9000
216
Барлығы
14
3276
Сонымен қатар студент жұмыс күшінің (келісімдер, уақытша немесе тұрақты жұмысқа алулар негізінде) құрамына қысқаша сипаттама беру қажет. Сондай-ақ кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы сипатталуы керек. Жұмысшыларды (еңбек биржалары арқылы немесе өзіндік іздеу нәтижесінде) жалдау формасы түсіндіріледі және еңбек нарығының қазіргі жағдайларында сәйкес мамандығы бар жұмысшылар жеткілікті ме, жоқ па деген мәселеге қысқаша сипаттама берілу керек. Берілген бөлімнің көлемі 7-8 бет.
2.7. Өнiмнiң өзiндiк құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы.
Бұл бөлімде студент өндіріс үшін жоспарланған өнімнің барлық түрлерінің өзіндік құнын анықтау мақсатында калькуляция құруы қажет. Берілген жұмыс Қазақстан Республикасында бекітілген жаңа әдістемелік нұсқауларға, стандарттарға сәйкес орындалуы керек. Өнімді өндіруге кеткен барлық шығындар есебін жасағанда, олардың тура (өнім бірлігінің өзіндік құнына тікелей қосылатын) және жанама (тарату арқылы өнімнің өзіндік құнына қосылатын) шығындарға бөлінуін ескеру керек. Өнімнің өзіндік құнының құрамын, шығындар статьяларын келесі тәсілмен анықтайды және есептейді.
Кесте 12. Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы (мың тг.)
Шығын баптары
Есептеу әдістемесі
Өнім түрлері
Барлы-ғы
1
2
...
N
1. Шикізат және нег.материалдар
2.5. бөлімінен
2. Транспорттау шығындары
5% П.1.-ден
3. Көмекші материалдар
2.5. бөлімінен
4. Энергия шығындары
2.5. бөлімінен
5. Еңбекті төлеудің нег.қоры
2.6. бөлімінен
6. Еңбекті төлеудің қос.қоры
2.6. бөлімінен
7. Әлеуметтік төлемдер
2.6. бөлімінен
8. Үстеме шығындар
Кешенді статья
9. Өндірістік өзіндік құн
П.1-П.8 сомасы
10. Мерзім шығындары
Кешенді статья
11. Қосымша өнім
Ет өндірісі б-ша (2.5. бөлімінен)
12. Толық өзіндік құн
П.9+П.10-П.11
13. Өнім бірлігінің өзіндік құны
П.12Өнім көлемі
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей өнімнің өзіндік құнын калькуляциясының шығын статьяларының көбісі алдыңғы бөлімдерде есептелінген, берілген калькуляцияда нәтижелік көрсеткіштер ғана келтіріледі. Берілген калькуляцияда "энергия және отын" статьясы бойынша технологиялық мақсаттарға энергетикалық шығындар келтіріледі. Ал "Негізгі, қосымша еңбек ақы және төлемдер" стаьясы бойынша негізгі жұмысшылардың еңбек ақы төлеу шамалары енгізіледі.
"Транспорттау шығындары", "үстеме шығындар" және "мерзім шығындары" статьяларын жеке қарастыру қажет.
Транспорттау шығындарын шикізатқа және негізгі материалдарға кеткен шығындар бағасынан санап 5 % шамасында есептейді.
"Үстеме шығындар" статьясы өндірісті қамтамасыз етудің және басқарудың шығындарымен байланысты және кешенді сипатта болады, анықталған тура шығындарға пропорционалды жанама тәртіппен өнім түрлері бойынша бөлінеді (берілген жұмыста бұл шығындарды "Негізгі еңбек ақы" статьясына пропорционалды өнім түрлері бойынша бөледі). "Үстеме шығындар" статьясына шығындардың келесі түрлері кіреді.
Кесте 13. Үстеме шығындар сметасы.
Шығын түрі
Есептеу әдістемесі
Мәліметтер, мың тг.
1. Шикізатпен, материалдармен қамтамасыз ету шығындары
0,5 % шикізат және нег.материалдар шығындарынан
2. НӨҚ жөндеу шығындары
3 % НӨҚ құнынан
3. Көмекші жұмысшылардың жалпы еңбек ақы қоры
кесте 9-дан.
4. Әлеуметтік төлемдер
Кесте 9-дан
5. Жалпы қажеттіліктерге арналған энергия шығыны
40% П.3.-тен
6. Қалыпты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету шығындары
20% П.3.-тен
7. Жабдықтарды күту, қолдану шығындары
4% технол.жабдық пен транспорт құнынан
8. Жабдық және транпорт амортизациясы
14% технол.жабдық пен транспорт құнынан
9. Өндірістік ғимарат амортизациясы
4% өндір.ғимарат пен құрлыстар құнынан
10.Басқа шығындар
5% П.1-П.9. сомасынан
Барлығы
П.1-П.10 сомасы
Өзіндік құны калькуляциясы бойынша аталған шығындар статьяларының қосындысы ("Мерзім шығындары" статьясына дейін) өнімнің өндірістік өзіндік құнын құрайды. Бірақ әрбір өндірісте тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнына қосылмайтын, "Мерзім шығындары" атауын алған шығын статьясы бар. Берілген шығындар кешенді сипатта болады және келесі шығындардан тұрады:
- жалпы және әкімшілік шығындар;
- өткізуге кеткен шығындар;
- проценттерді төлеу шығындары.
Барлық көрсетілген шығындар өз кезегінде әртүрлі шығындардан тұрады. Өткізуге кеткен шығындар есебінің құрамы мен әдісі жоғарыдағы 2.4 бөлімінде көрсетілген (2-кесте). Әкімшілік және жалпы шаруашылық шығындар келесі әдіспен анықталады.
Кесте 14. Әкімшілік және жалпышаруашылық шығындар (мың теңге).
Шығын түрі
Есептеу әдістемесі
Мәлімет-тер
1. Әкімшілік, цехтық персоналдың еңбек ақысы
кесте 10,11 жиындарының сомасы * коэф-т 1,3
2. Басқарудың техн.құралдарын күту шығындары
10% П.1.-ден
3. Жалпы шаруаш-қ мақсаттағы ғимараттарды жөндеу шығыны
3 % әкімш. ғимарат құнынан
4. Ғимараттардың амортизациясы
4% әкімшілік ғимарат құнынан
5. Банк қызметтерін төлеу
3% П.1.-ден
6. Іссапарларға кеткен шығын
5% П.1.-ден
7. Конторалық, типогр-қ, пошталық, телефон және басқа шығындар
15% П.1.-ден
8. Жұмыс күшін жалдау шығындары
5 % П.1.-ден
9. Мүлікке салынатын салық
1 % НӨҚ құнынан
10. Коммуналды қызметтерді төлеу
25% П.1.-ден
11. Ақпараттық және кеңестік қызметтерді төлеу
15% П.1.-ден
12. Басқа шығындар
2 % П.1-П.11 сомасынан
Барлығы
П.1.-П.12 сомасы
Проценттерді төлеу шығындарына келесі жатады:
- банктердің несиелері бойынша проценттерді төлеу. Банктердің жобаны несиелеудің жоспарлы көлемін анықтау қажет. Оның өлшемін студент өзі анықтайды. Келесі әдіс ұсынылады: өндірісті негізгі құралдармен қамтамасыз ету үшін ішкі көздері (негізгі қор, акционерлік капитал, салымдар, т.б.) қолданылады, алғашқы айналым қаржыны қажетті көлемін қамтамасыз ету үшін банктен 1 жылға, проценттік төлемі 10% болатын несие алу көзделеді. Сонда, несиелер бойынша проценттерді табу үшін айналым қаржының орташа жылдық бағасын 0,1 коэффицентіне көбейтеді. Студент қаржыландыру жүйесін өзі таңдайды және банк несиелері үшін проценттерді есептеуді өзі жүргізеді.
- жабдықтаушылардың несиелері бойынша проценттерді тасу. Кәсіпорынды несие алусыз материалдық ресурстармен қамтамасыз ету жоспарланады.
- меншікті жалға алуға байланысты проценттерді төлеу. НӨҚ бағасынан 0,05% өлшемінде анықталады. Көрсетілген есептерден кейін өткізуге кеткен, әкімшілік, жалпы шығындар, және проценттерді төлеу бойынша шығындар қосылып, "мерзім шығындары" статьясында жазылады. Калькуляцияда бұл шығындар өнім түрлері бойынша "Өндірістік өзіндік құны" статьясына пропорционалды бөлінеді. Өнімнің толық өзіндік қүнын есептеу үшін өндірістік өзіндік құнға мерзім шығындарын қосу керек. Ет өңдіру өндірісі бойынша толық өзіндік құн шамасынан қосымша шығарылатын өнімнің бағасы алынады. Толық өзіндік құнды тапқаннан кейін студент өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтайды, ол үшін жалпы толық өзіндік құн өнімнің жылдық көлеміне бөлінеді. Одан кейін болашақ өнімнің бағалары анықталады.
Кесте 15. Өнім бағаларын есептеу.
Өнім түрі
Өзіндік құн, теңгетн, кг, дана, млн.дм3
Жоспарлы рентабельділік, %
пайда, теңге
Көтерме баға (ҚҚС-сыз), теңге
Көтерме баға (ҚҚС-пен), теңге
1
2
3
4
5
6
Кесте 12-ден
П.2*П.3100
П.2+П.4.
П.5 * 1,15
Жоспарлы рентабельділікті студент өздігінен 10-25% шектерінде алады. Қосымша құн салығы (ҚҚС) 15% -ке тең, 15 кестедегі 6-пункттің есептелуі кезіндегі 1.15 коэффиценттін сипаттайды.
Етті өңдіру өндірісінде дайын өнім (әртүрлі мал бойынша) бірнеше сорттарға және категорияларға бөлінеді, сондықтан берілген айырмашылықтар есебімен өнімнің бағасын есептеу үшін ең алдымен категориялар бойынша өнімнің өзіндік құнын есептеу керек.
Кесте 16. Категориялар бойынша еттің өзіндік құнын есептеу.
Өнім
Шығару көлемі, тонна
Келтіру коэф
Келтір.
бірліктер
Өзіндік құн
барлығы, мың тг
1 тн, теңге
1
2
3
4
5
6
Сиыр еті
1 категория
1,0
П.2*П.3
П.6.*П.2
П.5жиыны П.4жиыны * П.3
2 категория
0,61
П.2*П.3
---
---
Жиыны
П.2.б-ша сома
П.4 б-ша сома
Калькул.б-ша толық өзіндік құн
Шошқа еті бойынша дәл осы әдіс келесі коэффиценттермен қолданылады: терісіз майлы шошқа еті -1,1, терісі бар етті - 1,0, терісі бар бекондық - 1,1.
Одан кейін 15-кестеге сәйкес өнімнің бағалары анықталады.
Есептелген бағаларды студент сәйкес өнімнің іс жүзіндегі нарықтық бағаларымен, бәсекелестердің бағаларымен салыстыруы қажет және салыстыру кезінде шығарылған өнімді өткізу бойынша қортындылар жасауы тиіс. Сонымен қатар студент бағаларды оңтайландыру, шығындарды азайту бойынша өз ұсыныстарын бере алады.
Берілген бөлімнің көлемі 6-7 бет.
2.8. Қаржы жоспары. Инвестициялардың тиімділігін есептеу.
Берілген бөлім басқа бөлімдердегі барлық ақпаратты қорытындылайтын, сондай-ақ барлық бизнес-жоспардың негізін жасайтын қаржылық көрсеткіштерден тұрады. Сонымен қатар, бұл бөлімде жоспарланған кәсіпорын қызметінің барлық негізгі көрсеткіштері келтіріледі. Берілген бөлімді орындауды студент қаржылық жоспарды құрастырудан бастайды.
Кесте 17. Кәсіпорынның қаржылық жоспары.
Өнім
Шығару көлемі, тн, кг, дана, млн.дм3
Толық өзіндік құн, м.тг.
Пайда, м.тг.
Тауарлыө өнім (ҚҚС-сыз), м.тг
Тауарық өнім (ҚҚС-пен), м.тг
1
2
3
4
5
6
Калькуляциядан
П.3*Р100
П.3 + П.4
П.5 * 1,1
1
2
... және т.б
Жиыны
П.3 сомасы
П.4 сомасы
П.5 сомасы
П.6 сомасы
Мұндағы Р - өнімнің жоспарлық рентабельділігі, %.
Одан кейін студент жобаны іске асыру үшін қаржыдағы жалпы қажеттіліктерді және олардың алыну көздерін анықтайды.
Жоғарыда көрсетілгендей, келесі қаржыландыру жүйесі ұсынылады: негізгі құралдардың (НӨҚ) бағасын өзіндік капиталдың немесе акционерлік капиталдың (егер бизнестің ұйымдастырылуы акционерлік қоғамға негізделсе) есебінен төлеу, қажетті алғашқы айналым капиталдың бағасын кәсіпорынның меншігін кепілге салып, банк несиесі арқылы төлеу. Айналым қаржының қажетті мөлшерін шикізат және негізгі материалдар шығындарының жалпы сомасынан процент түрінде санауға болады. Оны сол шамадан 10 % -ке тең етіп алуға болады.
Одан кейін кәсіпорынның бір жыл ішіндегі баланстық және таза пайда есебі жүргізіледі.
Кесте 18. Фирма қызметінің қаржылық нәтижелерінің есебі.
Көрсеткіштер
Есептеу әдістемесі
Мәлімет, мың тг.
1. ҚҚС пен тауарлы өнім, м.тг
Кесте 17-ден –П.6.
2. ҚҚС, т.тг
П.1 – (П.1.1,15)
3. ҚҚС-сыз тауарлы өнім, м.тг
П.1 – П.2
4. Қосымша табыс, м.тг
5% П.3-тен
5. Толық өзіндік құн, м.т.тг
Кесте 17-ден. – П.3
6. Қосымша шығын, м.тг
4% П.5.-тен
7. Баланстық пайда, м.тг
П.3+П.4-П.5-П.6
8. Пайдаға салық -30%, м.тг
П.7 * 0,3
9. Таза пайда, м.тг
П.7-П.8
Одан кейін студент кәсіпорын қызметіндегі барлық негізгі техникалы-экономикалық көрсеткіштерінің есебін жүргізу керек және берілген көрсеткіштер негізінде қарастырылған жобаны іске асырудың мақсатқа сайлығын анықтайды.
Кесте 19. Бір жыл ішіндегі негізгі техникалы-экономикалық көрсеткіштердің есебі.
Көрсеткіштер
Есептеу әдістемесі
Мәлімет
1 Шығарылатын өнім көлемі, түр бойынша:
А)
Б)
... т.б
2. ҚҚС-сыз тауарлық өнім, м.тг
кесте 17.
3. ҚҚС-пен тауарлық өнім, м.тг
кесте 17.
4. Толық өзіндік құ, м.тг
кесте 17.
5. Баланстық пайда, м.тг
П.2-П.4
6. Өнім рентабельділігі, %
П.5*100П.4
7. Инвестиция құны, м.тг
Кесте 3.
8. Айналым қорларының құны, м.тг
Шикізат шығыны*0,1
9. Өндіріс рентабельділігі, %
П.5.*100(П.7+П.8)
10. Жұмыскерлер саны, адам
Нег, қосымша жұм.саны + ӘБП және цех перс.саны
оның ішінде жұмысшылар
П.10- ӘБП саны
11. Қор қайтарылымдылығы, теңге
П.2П.7
12. Айналым қорларының айналымдылығы, рет
П.2П.8
13. Тауарлық өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығын, теңге
П.4П.2
14. Еңбек өнімділігі, м.тгадамға
П.2П.10
оның ішінде жұмысшылардың
П.2(П.10-ӘБП саны)
Көрсетілген көрсеткіштерден басқа, студент келесі көрсеткіштерді есептей алады:
- қор қайтарымдылығының кері шамасы ретіндегі (Фс = 1 Фо) қор сыйымдылығын, теңге;
- айналым құралдарының бір айналымының ұзақтығы (Д = 365 айналымдылық), күндер;
- ӘБП және тағы басқа жұмысшылардың еңбек ақыларының жалпы қорының жұмыс істеушілер санына қатынасымен және 12 айға бөлу арқылы анықталатын бір жұмысшының орташа айлық еңбек ақысы (П10 19-кестеден);
- Жұмысшыларға ғана қатысты берілгендермен анықталатын жұмысшылардың орташа айлық еңбек ақысы.
Содан кейін студент ақшаны альтернативті салумен (берілген жағдайда ақша құралдарын альтернативті салу ретінде жылына 15% төленетін банктің депозитті шотына салу болып табылады) салыстырғанда берілген жобаның мақсатқа сайлығы мен тиімділігін бағалайды. Жобаның тиімділігін бағалаудың барлық көрсеткіштерін уақытқа қарай ақша құнының өзгеруін есебке алып анықтайды. Есептеу шарты реінде - өнімді шығару көлемі және оның бағалары барлық жылдар бойынша бірдей болып қалады, сол сияқты барлық көрсеткіштер әрбір жыл сайын өзгеріссіз, біркелкі болады. Ақша ағынын уақыттың ағымдағы мезетіне келтіру үшін дисконттау әдісі бойынша келесі формула қолданылады.
ТС = ,
мұндағы ТС - болашақтағы ақша ағындарының ағымдағы құны;
БС - ақша ағындарының болашақтағы құны;
t - есептеу жүргізілетін жыл номері, 0,1, ... n.
к - ақша ағындарының табыстылық ставкасы, %.
Келесі көрсеткіштер есептелінеді:
1. Жобаның ақталу мерзімі (РР). Есептеу келесі тәсілмен жүреді. (Түсім ставкасы 15%-ке тең етіп алынады).
Кесте 20. Инвестициялардың ақтау мерзімін есептеу.
№
жыл
Таза пайда
Дисконт
коэф.
Келтірілген
құн
Инвестициялардың
ақталатын бөлігі
Инвестициялардың
ақталған бөлігі
0
0
1
0
32000
0
1
10000
1,15
8696
23304
8696
2
10000
1,323
7559
15745
16255
3
10000
1,52
6579
9166
22834
4
10000
1,749
5718
3448
28552
5
10000
2,01
4975
- 1527
32000
Келтірілген мысалда инвестициялар толық 4 жыл ішінде және 5-ші жылдың белгілі бір бөлігінде ақталады. Берілген жылдың бөлігін анықтау үшін келесі есептеу жүргізеді: 4 жыл ішінде (3448 мың теңге) ақталмаған инвестициялардың қалған бөлігін 5-ші жылы таза пайданың келтірілген құнына (4975 мың теңге) бөліп және шыққанды 12 айға көбейтеді.
(3448 4975) * 12 = 8,3 ай, берілген мысал бойынша инвестицияның ақталу мерзімі 4 жылға және 8,3 айға тең болады. Берілген ақталу мерзімі 5 жылға тең ақталудың нормативті мерзімімен салыстырылады. Егер ақталудың іс жүзіндегі мерзімі нормативті шамадан кем (Тф Тн) болса, берілген жоба тиімді болып саналады, егер үлкен (Тф Тн) болса, керісінше болады.
2. Таза келтірілген құн (NPV). Есептеу формуласы
NPV= ,
мұндағы СҒt - мерзім сайын түсетін таза пайда мөлшері;
lо - алғашқы инвестициялар.
Курстық жұмыс бойынша берілген көрсеткішті 15% табыс ставкасы бар кәсіпорын қызметінің болашақтағы 5 жылға есептелінеді.
Жоғарыда берілген шартқа сәйкес таза ақшалық түсімдер барлық жылдар бойынша бірдей болғандықтан, студент есепті жеңілдету үшін аннуитет формуласын қолдануына болады. Аннуитет коэффиценті:
Ka = , мұндағы k =0.15, t = 5,
Аннуитет коэффиценті 3,35 -ке тең. Онда таза келтірілген құнның есептелуі келесіге сәйкес жүргізіледі: NPV = CFt * 3.784 -lо ;
Егер көрсеткіш 0-ден үлкен болса, (NPV 0), онда жоба тиімді, егер кіші болса керісінще.
3. Табыстылықтың ішкі нормасы (IRR), %. Бұл NPV = 0 кезіндегі к көрсеткіші. Бұл көрсеткішті анықтау үшін келесі әдісті қолдану керек. Табыс ставкасының мәнін (к) біртіндеп өсіру арқылы NPV 0 болатындай шамасын тауып алады. Одан кейін келесі теңдеу бойынша IRR анықталынады:
,
мұндағы Х1,2 - NPV 0 (Х1) және NPV 0 (Х2) жағдайлары үшін сәйкес табыстылықтың проценттік ставкалары.
У1,2 - Х1 ставкасы қолданылатын, Х2 ставкасы қолданылатын жағдайларға сәйкес NPV мәні.
Бөлімнің көлемі 5-6 бет
2.9. Қорытындылар.
Берілген бөлімде студент жасаған жұмыс, оның нәтижелері бойынша жалпы қорытындылар жасайды және берілген жобаны нақты өмірде іске асыру мүмкіндігін сипаттайды. Оның негізінде берілген өндіріс бойынша инвестициялар жобасын жетілдіруге бағытталған ұсыныстар жасайды. Берілген бөлім 1-2 бет.
2.10. Жұмыстың соңында студент қолданған әдебиеттер, әдістемелік нұсқаулар, статистикалық есеп берулер және т.б. қажетті ақпарат көздерінің тізімін көрсету қажет.
3. Ұсынылатын әдебиеттер тізімі.
1. Радченко Л.А. "Организация производства на предприятиях общественного питания" Ростов Н.Д., изд-во "Феникс", 2001г
2. Фатхутдинов Р.А. "Организация производства" М. 2001г
3. Стеренгов Б.И. "Планирование, организация и управление на предприятиях", 1982
4. Экономика предприятия. Под ред. О.И.Воякова, 1997
5. Горемыкин В.А., Богомолов А.Ю. "Планирование предпринимательный деятельности предприятия", 1997
6. Бизнес-план: отечественный и зарубежный опыт. Под ред. В.М. Попова, 1997
7. Сборник задач по курсу "Организация планирования предприятий мясной и молочной промышленночти", Б.И. Стерлигов, 1987
8. Идрисов А.Б. "Планирование и анализ эффективности инвестиции" М, 1984
9. Экономика, организация и планирование промышленного производства. Под ред. Н.А.Лисицина, 1990
10. Макаренко "Производственный менеджмент"
11. Фатхутдинов Р.А. "Производственный менеджмент", 2000.
Ет өндірісі бойынша есептеулер
Қосымша А.
Қосымша А.1. -Әртүрлі мал түрлері бойынша ет көлемін анықтау
Мал түрі және күйлілігі
Тірі салмақ
Өңдіру көлемі
Категория бойынша
Көлемі, т.
%
Тірі сал-мақтан %
Тонна саны, жиыны
1
2
1. ІҚМ
Үлкен мал
Жоғары күйл
24
47,4
Орташадан төмен
18
41,8
Орташа
18
44,5
Жас мал
Жоғары
8
48,4
Орташадан төмен
20
43,9
Орташа
12
45,5
Жиыны
Жв
100
Нвых.ср.
А
2. Шошқа
Майлы
30
64,1
Етті
50
57,8
Арық
20
50,9
Жиыны
Жв
100
Нвых.ср
А
3. қой
Жоғары
18
41,5
Орташа
42
39,7
Орташадан төмен
40
37,5
ЖИЫНЫ
Жв
100
Нвых.ср.
А
Ескерту: Еттің орташа шығу нормасы (Нвых.ср.) келесі формула б-ша табылады::
Нвых.ср.= ,
мұндағы: Н –еттің мал күйлілілігі бойынша бөліну проценті,%
С – еттің шығу нормалары,%.
Тірі салмақ (Жв) келесі формула б-ша табылады: Жв= А*100Нвых.ср.,
мұндағы: А – ет б-ша джылдық тапсырма, тн.
Қосымша А.2.- Субөнімдерді есептеу.
Субөнімдер аты
СИЫР ЕТІ
Шошқа еті
ҚОЙ ЕТІ
Шығу нормасы, % ет массасынан
тонна
Шығу нормасы, % ет массасынан
Тон-на
Шығу нормасы
Тон-на
1
2
3
4
5
6
7
1 категория субөнімдері
1. Бауыр
2,02
1,73
2,6
2. Бүйрек
0,51
0,32
-
3. Тіл
0,48
0,26
0,4
4. Ми
0,21
-
0,3
5. Ет кесіндісі
2,12
1,23
1,7
6. Жүрек
0,81
0,36
1,00
7. Құйрық еті
0,32
-
-
8. Вымя
0,7
-
-
ЖИЫНЫ
7,17
3,9
6,0
2 категория субөнімдері
1. Тілсіз миы бар бас
-
6,1
-
2. Тілсіз, миы алынған бас
6,1
-
8,6
3. Құйрық еті
-
0,12
-
4. Легкие
12,0
0,44
1,9
5. Өңеш еті
0,13
0,09
0,15
6. Шошқа қарны
2,8
0,82
3,1
7. Калтык
0,33
0,22
0,3
8. Өңделген сычуг
0,43
-
0,78
9. Трахея
0,3
0,11
-
10.Көк бауыр
0,35
0,2
0,45
11.Путовый сустав
1,85
1,8
-
12.Сиыр қарны
0,67
-
-
13.Ерін
0,3
-
-
14.Құлақ
0,21
0,54
-
ЖИЫНЫ
25,47
10,54
15,28
Барлығы
32,64
14,44
21,28
Ескерту: субөнімдер көлемі келесі формула б-ша табылады: Ксуб = Шығу нормасы*А100
Қосымша А.3.- Тері көлемін есептеу
Мал түрі
Терінің шығу нормасы, % ет массасынан
Тері көлемі,
тн
Тері көлемі
1 сорт
2 сорт
3 сорт
Улестік салмақ, %
тонна
Улестік салмақ, %
тонна
Улестік салмақ, %
тонна
1
2
3
4
5
6
7
8
9
СИЫР ЕТІ
13,35
82
8
10
Шошқа еті
7,95
25
35
40
ҚОЙ ЕТІ
12,5
30
35
35
ЖИЫНЫ
Ескерту: теріні анықтау формуласы: Кт= Шығу нормасы*А100
Қосымша А.4.- Ішек көлемін есептеу
Түрі
Шығу нормасы, пучок., дана 1 бастан
Көлемі
Сорт бойынша
1 сорт
2 сорт
Улестік салмақ, %
Көлемі, дана
Улестік салмақ, %
Көлемі, дана
СИЫР ішегі
1.Круга
0,54 пучков
85
15
2. Черева
1,46 пучков
90
10
3. Синюга
0,94 дана
25
75
4. Пузыри
0,92 дана
12
88
ЖИЫНЫ
Шошқа ішегі
1. Черевы
1,24 пучков
87
13
2. Пузыри
0,75 дана
10
90
ЖИЫНЫ
ҚОЙ ішегі
1. Черевы
0,8 пучков
70
30
2. Пузыри
0,7 дана
10
90
ЖИЫНЫ
Ескерту: малдың бас санын табу үшін клесі формула қолданылады:
К = Жв*1000Мср ,
мұндағы: Мср- 1 бас малдың орташа салмағы, кг.
Мср. СИЫР үшін – 320кг., шошқа – 70 кг., ҚОЙ – 35кг.
Одан кейін ішек фабрикаттары табылады: Ф = К* шығу нормасы.
Қосымша А.5. – Май көлемін анықтау.
Ет түрі
Көлемі, тн.
Май шығымы, % ет салмағынан
Көлемі, тн
Балқытылған май шығымы
Барлығы
Сорт бойынша
%
Көлемі, тн
жоғары
бірінші
жинақты
Ул.салмақ, %
Көлемі, тн
Ул.салмақ, %
Көлемі, тн
Ул.салмақ, %
Көлемі, тн
Сиыр еті
1 категория
6,1
-
-
2 категория
3,0
-
-
ЖИЫНЫ
72
91,0
8,0
1,0
Шошқа еті
Майлы
9,8
-
-
Етті
7,2
-
-
Арық
2,4
-
-
ЖИЫНЫ
85
64,0
32,0
4,0
Қой еті
1 категория
3,4
-
-
2 категория
2,6
-
-
ЖИЫНЫ
75
82,0
16,0
2,0
Барлығы
Ескерту: Майдың жалпы көлемінің формуласы : Кж = Нвых*ет көлемі100;
Балқытылған май көлемі: Км.барл*Нб.м.ш100. Одан кейін сорт бойынша табылады.
Қосымша А.6.- Малды күту шығындарын есептеу.
Көрсеткіштер
Мал түрі
Барлығы
СИЫР
Шошқа
ҚОЙ
1. Мал саны (жылына), бас саны
2. 1 бас малды күту уақыты, күн
1
1
1
1
3. Бас күндер саны. П.1*П.2
4. 1 баскүнге кететін шөп, кг.
12
-
2,5
14,5
5. Қажет шөп көлемі, ц. П.3*П.4100
-
6. 1 центнер шөптің бағасы, теңге
1600
1600
1600
7. Шөпке кеткен шығындар, мың тг. П.5*П.61000
8. комбикорм шығыны, кг.
-
3,5
-
3,5
9. комбикормның жалпы шығыны, кг. П.3*П.8
-
-
10. 1 ц. комбикорм бағасы, тенге
1908
1908
1908
1908
11.комбикормның жалпы шығыны, мың тг, П.9*П.10100000
12.Су шығыны, куб.м.
0,6
0,5
0,3
1,4
13.Жалпы су шығыны, куб.м. П.3*П.12
14. 1 куб.м. су бағасы, тенге
16
16
16
16
15.Суға кеткен шығын, мың тг П.13*П.141000
16. Жиыны, мың тг П.7+П.11+П.15
Қосымша А.7.- Тауарлы және жалпы өнім есебі
Өнім аты
СИЫР ЕТІ
Шошқа еті
ҚОЙ ЕТІ
Көле-мі
Баға-сы, м.тг
Сома-сы, м.тг
Көле-мі
Баға-сы, м.тг
Сома-сы, м.тг
Көле-мі
Баға-сы, м.тг
Сома-сы, м.тг
Ет: 1 категория
144
138
2 категория
136
132
Майлы
174
Етті
165
Арық
146
ЖИЫНЫ:
Май: жоғары сорт
85
102
88
1 сорт
74
95
78
Жинақты
65
83
70
ЖИЫНЫ:
Субөнімдер 1 категор.:
Тіл
81
68
68
Бауыр
65
52
48
Бүйрек
58
45
45
Ми
65
45
45
Жүрек
64
64
64
Ет кесіндісі
74
78
72
Құйрық еті
28
-
-
Вымя
21
Субөнімдер 2 категор.:
Тілсіз миы бар бас
-
42
-
Тілсіз, миы алынған бас
32
-
32
Құйрық еті
-
18
Легкие
30
30
30
Өңеш еті
30
30
30
Қарын
25
25
25
Калтык
16
16
16
Өңделген сычуг
18
-
18
Трахея
15
15
-
Көк бауыр
28
28
28
Путовый сустав
18
18
-
Қарын
14
-
-
Ерін
14
-
-
Құлақ
12
12
-
ЖИЫНЫ:
Тері: 1 сорт
105
68
78
2 сорт
94
61
70
3 сорт
83
54
62
ЖИЫНЫ:
Ішек: 1 сорт
0,05
0,01
0,04
2 сорт
0,04
0,005
0,03
ЖИЫНЫ:
БАРЛЫҒЫ:
Ескерту: Бағаларды студенттер өздігінен, қазіргі уақытқа сай жаңадан қоя алады.
Қосымша А.8. – Мал құнын есептеу.
Мал түрі
Көлемі, тонна
Мал бағасы, мың тг1 тонна етке
Сомасы, мың тг
1. СИЫР ЕТІ: Үлкен мал: жоғары күйлілігі
110
Орташа
108
Төмен
104
Жас мал: жоғары
109
Орташа
105
Төмен
101
ЖИЫНЫ:
2. Шошқа еті:
Майлы
138
Етті
142
Арық
130
ЖИЫНЫ:
3. ҚОЙ ЕТІ:
Жоғары
108
Орташа
106
Төмен
104
ЖИЫНЫ:
БАРЛЫҒЫ:
Ескерту: Бағаларды студенттер өздігінен, қазіргі уақытқа сай жаңадан қоя алады.
Қосымша А.9. – Көмекші материалдардың шығынын атбу
Материал аты
Өнім түрі
Шығын нормасы
Өндірістік бағдарлама
Қажеттілік
Сомасы, м.тг.
Көлемі
Бағасы, м.тг
П.3*П.4
П.5*П.6
Тұз, кг
СИЫР терісі
500
0,015
Шошқа терісі
500
0,015
ҚОЙ терісі
500
0,015
СИЫР ішегі
1500 мың компл.
0,015
Шошқа ішегі
500 мың компл.
0,015
ҚОЙ ішегі
350 мың компл.
0,015
Шпагат, кг
СИЫР ішегі
1,2 мың компл.
0,132
Шошқа ішегі
1,2 мың компл.
0,132
СИЫР терісі
3,0 мың дана
0,132
ҚОЙ терісі
2,2 мың дана
0,132
Бирки, шт.
СИЫР терісі
1100 мың дана
0,0002
Шошқа терісі
1100 мың дана
0,0002
ҚОЙ терісі
1100 мың дана
0,0002
СИЫР ішегі
110 жүз комплектіге
0,0002
Шошқа ішегі
110 жүз комплектіге
0,0002
ҚОЙ ішегі
110 жүз комплектіге
0,0002
ЖИЫНЫ
Ескерту: Бағаларды студенттер өздігінен, қазіргі уақытқа сай жаңадан қоя алады.
Қосымша А.10. - Расчет потребности и стоимости энергозатрат и воды.
Энергия түрі
Шығын нормасы 1 т.етке
Бағасы, тг.
СИЫР ЕТІ
Шошқа еті
ҚОЙ ЕТІ
барлығы, м.тг.
Көле-мі
Сомасы, м.тг
Көле-мі
Сомасы, м.тг
Көле-мі
Сомасы, м.тг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Элэнергия, кВт-с
20,0
2,5
Су, м3
15,3
12,0
Қысылған ауа, м3
13,0
22,0
Суық, ГДж
0,0001
850
Газ, м3
6,3
40,0
Бу, ГДж
2,4
600
ЖИЫНЫ:
Ескерту: энергиядағы қажеттілік: Пэнер= Нрэ*Аi, мұндағы Нр-жұмсау нормасы (П.2); Аi-ет көлемі. Қажеттілік энергия бағасына көбейтіледі.
Ірілендірілген уақыт нормалары мен еңбек бағалары Қосымша Д.
Қосымша Д.1. – Ет өндірісіне арналған көрсеткіштер.
Өңдеу көлемі
1 басқа уақыт нормасы, мин.
1 тонна етке норма, сағ
Еңбек бағасы 1 басқа, тенге
СИЫР ЕТІ: 250 басқа дейін
34,6
3,64
63,5
251-400 бас
31,2
3,47
58,0
400 бастан артық
23,5
2,51
43,0
Шошқа еті: 500 басқа дейін
19,2
4,05
28,0
- терімен қоса
21,1
4,69
30,0
- крупон
23,0
5,12
32,0
500 бастан артық
14,4
3,2
22,0
- терімен
15,6
3,47
24,0
- крупон
17,4
3,87
27,0
ҚОЙ ЕТІ: 1500 басқа дейін
7,0
7,11
12,0
1500 бастан артық
7,7
6,5
11,5
Қосымша Д.2.–Шұжық өндірісі бойынша (1т-ға)
Өнім түрі
Уақыт нормасы, адам-сағ
Еңбек бағасы, тг.
Пісірілген шұжық
21,0
630
Сосискалар
39,0
1050
Сарделькалар
32,0
930
Жартылай қақталған шұжық
38,4
1100
Пісірілген-қақталған шұжық
43,7
1200
Шикілей қақталған шұжық
53,6
1400
Ливерлі шұжық
29,6
750
Жартылай фабрикат
22,5
680
Қапталған ет
23,9
700
Шошқа етінен жасалынған қақталған тағамдар
20,1
580
Тұшпара
18,9
530
Қосымша Д.3. – Сүт өндірісі бойынша ( 1т)
Өнім түрі
Уақыт нормасы, адам-сағ
Еңбек бағасы, тг.
Сүт
5,84
178
Диетикалық өнім
9,9
250
Сүзбе
42,5
1200
Сүзбе массасы
46,8
1350
Сыроктар
68,8
1550
Қаймақ
28,1
750
Балмұздақ
115,0
2200
Ірімшік
186
2900
Май
33,9
950
Құрғақ сүт
48,2
1400
Қойылтылған сүт, мшб
3,04
140
Былғары шығару бойынша – уақыт нормасы 0,0012 сағат кв.дм; еңбек бағасы - 0,048 теңгекв.дм
Тері өңдеу бойынша - уақыт нормасы 0,07 сағат дана; еңбек бағасы - 4 теңгедана
ШҰЖЫҚ ӨНДІРІСІ БОЙЫНША ШИКІЗАТ ЕСЕБІ Қосымша Б.
Қосымша Б.1. – Шикізаттағы және нег.материалдардағы қажеттілік.
Өнім аты
Жылдық жоспар, т.
Шығу нормасы, %
Шикізат көлемі, тонна
Сиыр еті
Шошқа еті
жоғары сорт
1 сорт
2 сорт
Жартылай майлы
Майсыз
Шпик
Норма%
Көлемі, тонна
Норма%
Көлемі, тонна
Норма%
Көлемі, тонна
Норма%
Көлемі, тонна
Норма%
Көлемі, тонна
Нор-ма,%
Көлемі, тонна
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Гп
Нвых
Кс
Нуi
Кi
Нуi
Кi
Нуi
Кi
Нуi
Кi
Нуi
Кi
Нуi
Кi
Ескерту: Шикізат көлемі (Кс) келесі формула бойынша табылады: Кс = Гп*100Нвых; мұндағы Гп-жылдық жоспар
Шығым нормалары төменде көрсетілген. Одан кейін рецептураға қарай жалпы шикізат көлемі жеке шикізат түрлері бойынша бөлінеді: Кi=Кс*Нуi100,
Қосымша Б.2.- Дайын өнімнің шығу нормалары (%):
Пісірілген шұжықтар: Любительская – 107; Любительская (свиная) – 107; Докторская – 108; Молочная – 108; Эстонская – 110; Русская – 108; Столичная – 96; Языковая – 101;
1-ші сорт: Диетическая – 115; Отдельная – 117; Столовая – 114; Московская – 118; Ветчинно-рубленая – 107; Свиная – 107;
2-ші сорт: Чайная – 120; Говяжья – 121; Свиная – 108; Закусочная – 116; Баранья – 115;
Сосискалар: любительские (вс) – 114; молочные (вс) – 109; свиные (вс) – 105; диабетические (вс) – 114; русские (1с) – 113; говяжьи (1с) – 113.
Сарделькалар: свиные (вс) – 113; говяжьи (1с) – 121
Жартылай қақталған шұжықтар: полтавская (вс) – 82; краковская (вс) – 82; таллинская (вс) – 85; армавирская (вс) – 83; охотничьи колбаски (вс) – 67;
украинская (1с) – 79; одесская (1с) – 77; минская (1с) – 79; польская (2с) – 79; семипалатинская (2с) – 72; баранья (2с) – 77.
Пісірілген-қақталған шұжықтар: деликатесная (вс) – 66; сервелат (вс) –67; украинская (1с) – 65; заказная (1с) – 67; любительская (1с) – 67; ростовская (1с) – 65.
Шикілей қақталған: столичная (вс) – 61; особенная (вс) – 65; сервелат (вс) – 61; брауншвейгская (вс) – 60; московская (вс) – 57; любительская (1с)-56.
Шошқа қақталған өнімдері: окорок тамбовский – 93; окорок воронежский – 91; корейка – 90; грудинка – 90; ветчина в форме – 68; шпик копченый – 90.
Ет нандары: заказной (вс) – 100; ветчинный (1с) – 100; отдельный (1с) – 109; чайный (2с) – 114.
Қосымша Б.3. – Сиыр етін бөлу.
Өнім түрі
1 категория
2 категория
Жиыны
Шығу нормасы, %
Көлемі, т.
Шығу нормасы, %
Көлемі, т.
1
2
3
4
5
6
Ет
62,6
61,1
Май
4,0
1,5
Сорпалық набор
17,0
17,0
Сүйек
7,5
10,0
Сүйек паспортты
5,6
6,1
Шеміршектер
3,0
4,0
Жоғалтулар
0,3
0,3
Сүйектегі ет
100,0
100,0
Ескерту: қосымша Б.1 алынған жалпы ет (жоғары сорт + бірінші сорт + екінші сорт) келесі түрде бөлінеді: 30% 1 –ші категориияға және 70% 2-ші категорияға. Одан кейін сүйектегі ет көлемі табылады: Ет көлемі*100Нет шығу. Одан кейін басқа өнім түрлері табылады, олардың шығу нормаларына сәйкес (П.2 және П.4. сәйкесінше).
Қосымша Б.4. – Шошқа етін бөлу.
Өнім түрі
Майлы
Етті
Жиыны
Шығу нормасы, %
Шығу нормасы, %
Көлемі, т.
Шығу нормасы, %
Кол-во, т.
1
2
3
4
1
2
Ет
54,9
61,8
Шпик
26,0
16,0
Рагу
10,6
10,6
Рулька
4,4
4,4
Сүйек
2,7
5,2
Шеміршек
1,2
1,8
Техн тазартулар және жоғалтулар
0,2
0,2
Сүйектегі ет
100,0
100,0
Ескерту:Есептеулер өткен кесте сияқты. Жалпы шошқа еттің (жартылай майлы, майлы және майсыз) 40% майлы категорияға; 60% еттікатегорияға бөлінеді.
Қосымша Б.5.- Сүйектегі еттің құнын есептеу
Ет түрі
Көлемі, т
Бағасы, мың тг
Сомасы, м.тг
1
2
3
4
қосымша Б.4
П.2*П.3
Сиыр еті 1-ші категория
115,0
Сиыр еті 2-ші категория
110,0
Жиыны
Майлы шошқа еті
148,0
Етті шошқа еті
142,0
Жиыны
Ескерту: бағаларды қайта санауға болады.
Қосымша Б.6.- Сиыр еті бойынша алынатын өнім құны
Өнім түрі
1 категория
2 категория
Көлемі, т.
бағасы, м.тг.
Сомасы, м.тг
Көлемі, т.
бағасы, м.тг.
Сомасы, м.тг
Май
54,0
48,0
Сорпалық набор
37,0
32,0
Сүйек
16,0
11,0
Сүйек паспортты
12,0
9,0
Шеміршектер
8,0
6,0
Жоғалтулар
4,5
3,0
ЖИЫНЫ
Ескерту: бағаларды қайта санауға болады.
Қосымша Б.7. – Сиыр етінің өзіндік құнын табу
Ет сорты
Көлемі, тн.
Келтіру коэф
Келтірілген көлемі
Өзіндік құн
1 тонна, м.тг
Барлығы, м.тг
1
2
3
4
5
6
Жоғары
1,2
Бірінші
1,0
Екінші
0,8
Жиыны
Опр
Х
Ом
Ескерту: Алдымен жалпы көлемі табылады (Ом): сүйектегі сиыр етінен (Қосымша Б.5.) алынатын өнімнің құны (Қосымша Б.6.) алынады. Келтірілген бірлік көлемі (Опр) келесі формула бойынша табылады:
Опр=, мұндағы К – сорт бойынша ет көлемі;
1 тонна еттің орташа құны (Х) келесі формула б-ша табылады: Х = ОмОпр. Одан кейін оны кезек –кезек келтіру коэффициентіне көбейтеді (П.3) және сорт бойынша еттің өзіндік құнын табады. Жалпы құны (П.6.) келесі түрде табылады: П.2.*П.5.
Қосымша Б.8.- шошқа еті бойынша алынатын өнім құны
Өнім түрі
Майлы шошқа еті
Етті шошқа еті
Көлемі, т.
бағасы, м.тг.
Сомасы, м.тг
Көлемі, т.
бағасы, м.тг.
Сомасы, м.тг
Рагу
56,0
58,0
Рулька
45,0
46,0
Сүйек
12,0
14,0
Шеміршек
7,0
8,0
Техн тазартулар және жоғалтулар
3,0
4,0
ЖИЫНЫ
Ескерту: бағаларды қайта санауға болады.
Қосымша Б.9. – Шошқа етінің өзіндік құнын табу
Ет сорты
Көлемі, тн.
Келтіру коэф
Келтірілген көлемі
Өзіндік құн
1 тонна, м.тг
Барлығы, м.тг
Жартылай майлы
1,1
Майсыз
0,9
Шпик
1,4
Жиыны
Опр
Х
Ом
Ескерту: Есептеулер қосымша Б.8. сәйкес.
Қосымша Б.10. – Негізгі материалдар шығындарының есебі
Өнім түрі
Жылдық көлем,т.
Тұз
Бұрыш
Ұн
Құрғақ сүт
Жұмыртқа
Басқа материалдар
Барлығы, м.тг
Н
К
С
Н
К
С
Н
К
С
Н
К
С
Н
К
С
Н
К
С
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Ескерту: Н – материалдың жұмсалу нормасы, кг.; К – материалдың қажет көлемі, т. (Жылдық көлем*Н); С – қажет материалдың құны, мың тг (К*Материал бағасы).
Қосымша Б.11. –Шикізат пен негізгі материалдар есебі.
Өнім түрі
Жылдық көлем,т.
Сиыр еті
Шошқа еті
Шпик
Қосылыстар м.тг
Барлығы, м.тг
жоғары сорт
1 сорт
2 сорт
Жарт.майлы
майсыз
1 т.-ға
Жк
Көлем
Сома
Көлем
Сома
Көлем
Сома
Көлем
Сома
Көлем
Сома
Көлем
Сома
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Ескерту: Шикізат көлемі қосымша Б.1. алынады . Шикізат құны (Сум.) шикізатты қосымша Б.7. және Б.9. шыққан бағаларға көбейтіп табады. Қосылыстар бұл нег. Материалдар құны (қосымша Б.10 (П.21.)) Жалпы шығындарды (П.17.) барлық шығынды қосу арқылы табады (П.4+П.6+П.8+П.10+П.12+П.14+П.15). 1 тоннаға кеткен шығын: П.16 = П.17П.2.
Қосымша Б.12.- Көмекші материалдар шығыны.
Б.12.1.- Қабықша шығынын табу
Өнім түрі
Жылдық жоспар,т.
Жұмсау нормасы
Қабықша аты
Қабықша мөлшері
Бағасы, тг.
Сомасы, м.тг
1
2
3
4
5
6
7
П.2*П.3
П.5*П.6
Қосымша Б.12.1а.- 1 тонна шұжыққа кететін қабықша шығыны.
Қабық түрі
Шұжық аты
бағасы, тенге
Пісірілген және ливерлі
Жарт.қақт
Қақт
1. Круга говяжьи № 1, пучки
135
170
135
16,0
2. № 2
100
125
133
17,0
3. № 3
71
90
105
17,5
4. № 4
64
80
92
18,0
5. № 5
52
65
75
18,0
6. № 6
45
55
65
18,5
7. Черевы говяжьи: экстра, пучки
46
57
65
18,0
8. кең
62
78
90
17,0
9. орташа
82
105
122
16,0
10.тар
120
150
-
15,0
11.өте тар
160
190
-
15,0
12.Синюги говяжьи, дана : кең
96
-
-
14,0
13. орташа
117
-
-
14,0
14. тар
200
-
-
13,0
15.Пузыри говяжьи, дана
800
-
-
9,0
16. Черевы бараньи 1-4 категории, пуч.
200
250
-
10,0
17.Черевы бараньи 5-7 категории, пуч
300
375
-
9,0
18.Синюги бараньи, дана
700
1000
-
4,0
Қосымша Б.12.2.- Шпагаттағы қажеттілікті анықтау.
Өнім түрі
Жылдық жоспар,т.
Жұмсау нормасы, кг
Шпагат көлемі, кг
бағасы, тгкг
Сомасы, м.тг
1
2
3
4
5
6
П.2*П.3
125 тенгекг
П.4*П.5
Ескерту: шпагат жұмсау нормасы ( 1тоннаға): пісірілген шұжық – 2,0; сарделька – 2,0; сосиска – 0,7; жарт.қақт – 2,5; шикілей қақт – 3,0; фаршированные – 1,0; ливерлі – 2,0.
Қосымша Б.12.3- Ыдыстағы қажеттілік
Өнім түрі
Жылдық жоспар,т.
Жұмсау нормасы, данат
Ыдыс саны, дана.
Бағасы, тенге
Сомасы, м.тг
1
2
3
4
5
6
П.2*П.3
П.4*П.51000
Ескерту: картон жәшіктердің шығыны: 1 тонна сосиска сарделька – 143 дана.; ағаш жәшіктер: 1 тонна шұжық – 25 дана.
Бағасы: картон жәшік – 2 тенге; ағаш жәшік – 14 тенге.
Қосымша Б.13. Энергия және отын шығындары.
Өнім аты
Жылдық жоспар,т.
суық
Элэергия
бу
Қыс.ауа
су
Газ
отын
Барлығы, мың тг
Көлем
ГДж
Сом
М.тг
Көлем
кВт
Сом
М.тг
Көлем.
ГДж
Сом
М.тг
Көлем.
Куб.м.
Сом
М.тг
Көлем
Куб.м
Сом
М.тг
Көлем
м3
Сом
М.тг
Көлем.
Куб.м
Сом
М.тг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Ескерту: Энергия шығынын былай табады: Жылдық жоспар * жұмсау нормасы. Одан кейін шыққан нәтижені бағаға көбейтіп ақшалай шығынды табады.
Қосымша Б.14. Энергия шығыны (1 тонну өнімге).
Наимен-е продукции
суық, ГДж
Элэнергия, кВт
бу, ГДж
Қыс.ауа, м3
су, м3
отын, м3
Газ, м3
Пісірілген шұжық
0,0005
65
4,62
89
16
0,1
17
Сосиска
0,0005
149
4,62
89
16
0,1
17
Сарделька
0,0005
65
4,62
89
16
0,1
17
Жарт.қақт шұжық
0,0005
94
4,62
110
16
0,3
17
Шикілей қақт.шұжық
0,0005
116
-
110
17
0,6
20
Ливерлі шұжық
0,0005
100
4,8
89
16
-
17
Қақт өнім
0,0005
47
4,62
65
16
0,3
17
Фарширов. Шұжық
0,0005
13
4,62
-
17
-
20
Жарт.фабрикаттар
0,0006
30
-
-
-
-
-
Тұшпара
0,0012
40,5
1,35
-
9
-
-
Пісірілген-қақт.шұжық
0,0005
116
4,62
100
16
0,2
17
Ет нандары
0,0005
112
4,62
-
17
0,1
20
Энергия бағалары: электроэнергия – 2,5 тгкВт; бу – 600 тгГДж; суық – 850 тгГДж; қыс.ауа – 22 тгкуб.м.; су – 12 тгкуб.м.; газ – 40 тгкуб.м.; отын – 200 тгкуб.м.
СҮТ ӨНДІРІСІНІҢ ЕСЕБІ Қосымша В.
Қосымша В.1. –Шикізат пен қалдықтар есебі.
Өнім түрі
Жылдық жоспар, тн
Шикізат көлемі
Қалдықтар
сүт
Майсыз сүт
Пахта
Сары су
қаймақ
қаймақ
Майсыз сүт
Сары су
Пахта
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1 т-ға
Жк
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Ескерту: Шикізаттағы қажеттілік жылдық жоспарды жұмсау нормасына көбейту арқылы табылады. Қалдықтар технология бойынша анықталады немесе формула бойынша табады:
(1 тонна өнімге кеткен шикізат шығыны – 1) * 0,95.
Қосымша В.2. – Шикізаттың шығындалу нормалары (сүт майлылығы – 3,6%)
Өнім
Шығындалу нормасы
Шикі сүт
Майсыз сүт
Нормаланған қоспа
сүт 2,5%
0,691
0,314
1,005
сүт 3,2%
0,892
0,113
1,005
Стерленген сүт
0,905
0,115
1,02
Балқытылған сүт 6%
1,694
-
-
Айран, ацидофилин, простокваша, ацидофильді сүт
0,898
0,114
1,012
Қаймақ 10%
2,812
-
-
қаймақ 20%
5,658
-
-
қаймақ 30%
9,912
-
-
Кілегей 10%
2,748
-
-
Кілегей 30%
8,508
-
-
Сүзбе 18%
5,772
1,174
6,946
Сүзбе 9%
2,943
3,774
6,717
Сүзбе майсыз
7,550
-
-
Сырковая масса, сырки 17%
5,108
1,039
6,147
Ірімшік: российский және голландский круглый
10,480
0,67
11,150
Ірімшік :ярославский, станиславский, угличский, латвийский, волжский
9,410
2,720
12,130
Май вологодское, соленое
23,71
-
-
Май Крестьянское
20,93
-
-
Май Бутербродное
17,414
-
-
Қойылтылған сүт қанты бар (туб)
0,985
0,032
1,017
Құрғақ сүт
7,346
1,154
8,500
Балмұздақ
0,800
-
0,744
Құрғақ майсыз сүт
11,69
-
-
ЗЦМ
9,594
-
-
Қосымша В.3.- Шикізат құнын есептеу (қалдықсыз)
Өнім түрі
Жылдық жоспар, т.
Шикізат
Шикізат шығыны
Қалдық
Шикізаттың қалдықсыз құны
аты
Бағасы 1 тоннаға, м.тг
1 тонна өнімге
Жк
аты
Бағасы 1 тоннаға, м.тг
Көлемі, тонна
құны, м.тг
Жк, м.тг
1 тон-наға, м.тг
Көлемі, тонна
құны, м.тг
Көлемі, тонна
құны, м.тг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
П.4*П.5
П.4*П.7
П.10*
П.11
П.8-
П.12
П.13П.2
Ескерту: бағалар (1 тоннаға): сүт (3,6% ) – 18 мың тг; майсыз сүт – 1,8мың тг; пахта – 0,5 мың тг; сарысу – 0,3 мың тг; қаймақ (30% ) – 110 мың тг..
Қосымша В.4.- Балмұздаққа қажет нег.материалдар есебі.
Материал аты
бағасы (1 тоннаға), м.тг
Шығындар, т.
Құны, м.тг
1 тонна өнімге
Жкөлемге
1
2
3
4
5
рецептурадан
П.3 * көлемі
П.2*П.4
Қосымша В.5. – Көмекші материал шығыны.
Материал аты
сүт
айран
кілегей
Сүзбе
балмұздақ
т.с.с.
Барлығы, мың тг
Жк шығын
құны, м.тг
Жк шығын
құны, м.тг
Жк шығын
құны, м.тг
Жк шығын
құны, м.тг
Жк шығын
құны, м.тг
Жк шығын
құны, м.тг
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
...
...
Қосымша В.6. – Көмекші материал шығыны.
Материал аты
бағасы, тг.
Сүт
Диет. өнім
Сүт топленое 6%
Сүзбе
Творожн. масса
Сыроктар
қаймақ
Кілегей
Балмұздақ
Май
Ірімшік
Марля, м.
12
0,2
0,51
0,3
2,46
0,42
0,51
1,27
1,53
0,45
27
16
Фланель, м.
32
0,037
0,037
0,042
0,18
-
-
0,09
0,27
-
3
0,5
Лавсан, м.
88
0,006
0,015
0,009
0,4
0,01
0,015
0,036
0,041
0,05
0,5
0,2
Ваталык фильтрлер, г.
0,5
13
13
13
82
14
47
34
122
-
200
100
Кислота серная, г
28
39,4
35,5
58,6
161,2
43,3
40,5
177,8
122,5
0,18
8,7
5,2
Изоамилов. Спирт, г.
26
1,76
1,58
2,62
7,22
1,93
1,81
7,94
5,48
0,004
412
227
Формалин, мл
95
0,61
0,61
1,0
5,7
-
-
-
-
-
12
9
Спирт денатур, мл.
56
2,4
11,9
5,2
20,32
14,6
14,2
11,8
19,7
32,0
280
140
Масло сепарат-е,кг
80
0,006
0,006
0,009
0,036
0,032
0,032
0,015
0,054
-
0,01
0,01
Масло маш-е, кг
85
0,015
0,058
0,019
0,088
0,78
0,78
0,036
0,13
-
0,8
0,8
Кір сабын,кг
25
0,012
0,031
0,035
0,072
0,021
0,072
0,021
0,076
0,08
2,5
2
Сода кальцинир,кг
40
0,92
0,92
0,92
6,25
3,62
3,02
2,36
8,3
4,25
20
22
Кислота азотная, л.
120
0,07
0,07
0,07
0,42
-
-
0,18
0,63
-
1,1
0,5
Щетка, шт.
15
0,17
0,18
0,2
0,96
0,17
0,17
1,03
0,95
1,3
2,6
2,3
Жууға қажет ерштар, дана.
38
0,016
0,016
0,016
0,088
-
-
0,1
0,088
0,06
1,1
0,5
Қағаз, кг
45
0,32
-
-
28,5
-
5,4
-
6,0
4,0
-
6,0
Фольга, кг
65
-
1,33
1,33
-
-
30,0
1,33
4,94
-
2,6
-
Кольца резин-е, шт
3
1,0
-
-
1,0
-
-
-
1,0
-
16,0
10,0
Этикетки,кг
2
0,017
-
-
2,5
0,017
0,19
-
0,051
0,041
-
-
Хлорная известь, кг.
20
0,16
0,16
0,21
0,78
0,7
0,7
0,5
0,6
0,8
6,5
9,0
Қосымша В.7. – Ыдыс шығынын есептеу
Өнім түрі
Ыдыс түрі
бағасы, тенге
Шығыны
Ыдыс құны, м.тг
Айналымдылығы, рет
Айналымдылықты ескергендегі ыдыс құны, м.тг
1 т-ға
Жк
1
2
3
4
5
6
7
8
П.4*Жылдық V
П.3*П.5
П.6П.7
Ескерту: Айналымдылық: бутылкалар – 2,5; бөшке – 6; ағаш жәшік – 3; фляга – 12; пакет – 1; банка – 2.5. Бағалар: шыны бутылка – 4 тенге; бөшке – 50 тенге; жәшік– 35 тенге; фляга – 200 тенге; пакет – 1.4 тенге; банка – 7 тенге.
Қосымша В.8. –Энергия шығынын есептеу.
Өнім түрі
Жылдық көлем,т.
Элэнергия
Вода
Пар
Холод
Барлығызатрат
Норма бойынша шығын
құны, м.тг
Норма бойынша шығын
құны, м.тг
Норма бойынша шығын
құны, м.тг
Норма бойынша шығын
құны, м.тг
1 т.
Жк
1 т.
Жк
1 т.
Жк
1 т.
Жк
1 т.
Жк
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Ескерту: Бағалар: элэнергия – 2,5 тенгекВт; су – 12 тенгем3; бу – 600 тенгеГДж; суық – 850 тенгеГДж.
Қосымша В.9. – Энергия шығындалу нормалары
Өнім түрі
Электроэнергия, кВт
су, куб.м.
бу ГДж
суық, ГДж
сүт: бутылкада
47
5,5
0,4
0,201
Пакетте
32
5,5
0,28
0,201
Қышқылсүт өнімдері
52
5,5
0,84
0,451
Сүзбе
128
37
1,28
0,452
Сырковая масса
121
37
1,15
0,450
Сырки творожные
131
37
1,22
0,450
Кілегей
60
39
1,94
0,448
Балмұздақ
9
37
0,3
1,090
Ірімшік
250
60
12,8
1,800
Май кілегейлі
336
65
4,8
0,980
Сүт қойылтылған, мшб
120
6
2,7
0,480
Құрғақ сүт
830
55
15
0,460
ЗЦМ: сұйық
20
3
0,41
0,102
Құрғақ
871
60
15,9
0,520
СОМ
950
65
17,5
0,610
КОНСЕРВ ӨНДІРІСІ БОЙЫНША ЕСЕПТЕУЛЕР Қосымша Г.
Қосымша Г.1. –Консервілердің жылдық көлемін анықтау
Өнім түрі
Банка №
Жылдық тапсырма, мшб
Қайта есептеу коэффициенті
Жылдық көлем, тфб
1
2
3
4
5
П.3*П.4
Ескерту: банка № және қайта есептеу коэффициенттері салалық анықтамалықтардан алады.
Қосымша Г.2. –Шикізат негізгі материал шығыны табу
Өнім түрі
Жыл-дық көлем, тфб
Сиыр етін, кг
Шошқа еті, кг
Май, кг
Тұз, кг
сарымсақ, кг
Бұрыш, кг
Күріш, кг
Т.с.с. рецептура б-ша
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
Норма
Көлем
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
П2*П3
П2*П5
П2*П7
П2*П9
И т.д.
Қосымша Г.3. – Шикізат, нег. материал құнын табу, мың тенге
Өнім түрі
Сиыр еті.
бағасы 210 тгкг
Шошқа еті, 220 тгкг
Май, 250 тгкг
тұз, 10 тгкг
сарымсақ, 15 тгкг
бұрыш, 280 тгкг
Күріш 45 тгкг
Т.с.с. рецептура б-ша
Жиыны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
Көлем
құны
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
П2*Ц
П4*Ц
П6*Ц
П8*Ц
П10*Ц
П12*Ц
П14*Ц
П16*Ц
∑
Ескерту: бағалар өзгеру мүмкін.
Қосымша Г.4. – Көмекші материал шығыны, мың тенге
Өнім түрі
Жыл-дық көлем, тфб
Гофрокоробка
Қаңылтыр
Картон
Силикатты клей
банкілер
Жиыны
норма
Көлем
құны
норма
Көлем
құны
норма
Көлем
құны
норма
Көлем
құны
норма
Көлем
құны
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
П2*П3
П4*Ц
П6*П2
П7*Ц
П2*П9
П10*Ц
П2* П12
П13*Ц
П2* П15
П16*Ц
∑
Ескерту: бюағалар : гофрокоробка – 10 тенгедана, қаңылтыр – 100 тенгеметр, картон – 50 тенгекг, силикатты клей – 70 тенгекг, банка – 5000 тенге 1 мың дана. Шығындалу нормасы салалық анықтамалықтарда
Энергияға кеткен шығын шұжық өндірісіне сәйкес жүргізіледі. Келесі нормаларды қолдануға болады: электроэнергия: 62,4 -78,3 кВт; бу: 0,48-0,66 тонна; суық: 0,8-1,2 ГДж; қысылған ауа: 10,5 м3; ыстық су: 1,1-1,3 м3; суық су: 8,2-11,5 м3. Нормалар банка №-не тәуелді алынады.
ТЕРІ, БЫЛҒАРЫ ӨҢДЕУ КОМБИНАТЫНЫҢ ӨНДІРІСІ Қосымша Д.
Қосымша Д.1. Шикізат шығыны (тері өңдеу комбинаты)
Өнім түрі
Жылдық
жоспар
мың.дана
Шикізаттағы қажеттілік
1
2
3 және с.с.
1 данаға
жк
1 данаға
жк
1 данаға
жк
Қосымша Д.2. Шикізаттың қалдықсыз шығыны
Өнім түрі
Жылдық
жоспар
мың.дана
Шикізат
аты
Шикізат шығыны
Отходы
Шикізаттың қалдықсық құны
Бағасы
1 данаға
Жалпыкөлемге
аты
бағасы
Көлемі
құны
жк
1 данаға
1т., м.тг
Көлемі,дана
құны, м.тг
Көлемі, м.дана
құны, м.тг
1т., м.тг
тонна
м.тг
м.тг
теңге
Ескерту: Сүт өндірісіндегі шикізат есебі сияқты табылады.
Көмекші материалдар (химикаттар, бояулар және с.с.), энергия шығындары сүт өндірісінің кестелері сияқты орындалады. Көмекші материалдар, энергияның шығындалоу нормаларын студент салалық анықтамалықтардан, оқулықтардан алу керек.
Былғары комбинатында өлшем бірлік ретінде млн.дм3 қолданылады, есептеулер осы бірлікке жасалынады.