ЭКСКУРСИЯТАНУ
ПӘНІ БОЙЫНША
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАН-АСТАНА Университеті
Инжинерлік-ЭКОНОМИКАЛЫҚ факультет
Туризм жӘне Сервис кафедрасы
Бекітемін
Тұран-Астана университетінің
ОӘК Төрағасы
э.ғ.к. Шайжанов М.К.
________________
_____________2009ж.
Туризм 050902 мамандығының студенттеріне
арналған
ЭКСКУРСИЯТАНУ ПӘНІ БОЙЫНША
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Кредиттер саны – 3
Астана 2009
Құрастырушы: Туризм и сервис кафедрасы
г.ғ.д профессор Достай Ж
оқытушысы Көрпеш Ж.
Рецензенттер:
Ph.D. Калашинова Л.К. __________________
т.ғ.к., доцент Касабекова А.И. _____________
Туризм және сервис” кафедрасының отырысында
“Талқыланды”
кафедра меңгерушісі, г.ғ.к. ____________ Аяпбекова А.Е.
Хаттама № ____
“____” _________________ 2009 ж
ИЭФ ОӘК отырысында
“Мақұлданды”
ӘЭФ төрағасы, э.ғ.к., доцент _____________ Мұқан Б.Ғ.
Хаттама № ____
“____” ______________ 2009 ж
Қазақстан Республикасы Білім жӘне ғылым министрлігі
Тұран-Астана Университеті
ИНЖЕНЕРЛІК-экономикалық факультет
Туризм жӘне сервис кафедрасы
Экскурсиятану пәні бойынша
syllabus
Туризм (050902) мамандығында оқитын студенттер үшін
Астана-2009
Силлабус Әл Фараби атындағы ҚазҰУ туристік мамандыққа арналған “Экскурсиятану” типтік бағдарлама негізінде құрастырылды.
РЕЦЕНЗЕНТТЕР:
Аяпбекова А.Е. г.ғ.к. доцент________________
Хасенов А.Х. аға оқытушы_________________
Оқу түрі – күндізгі
Курс – 3, семестр – 5, кредит - 3
Лекциялар: 15 сағат
Практикалық сағаттар: 30 сағат
COӨЖ: 45 сағат
СӨЖ: 45
Экзамен – 5 семестр
Барлық сағаттар саны: 135
Ағымдық бақылаулар саны: 2
Оқу түрі – сыртқы
Лекциялар: 10 сағат
Практикалық сағаттар: 5 сағат
COӨЖ: 15 сағат
СӨЖ: 105
Экзамен – 7 семестр
Барлық сағаттар саны: 135
Ағымдық бақылаулар саны: 1
Туризм және сервис” кафедрасының отырысында
“Талқыланды”
кафедра меңгерушісі, г.ғ.к. ____________ Аяпбекова А.Е.
Хаттама № ____
“____” _________________ 2009 ж
ИЭФ ОӘК отырысында
“Бекітілді”
ИЭФ төрағасы, э.ғ.к., доцент _____________ Мұқан Б.Ғ.
Хаттама № ____
“____” ______________ 2009 ж
Мазмұны
1. Оқу бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Курс мақсаты мен міндеттері
1.2 Курс бойынша талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.3 Курстың қысқаша мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.4 Оқыту факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.5 Студенттер білімін бағалау сұрақтарының тізімі ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Сабақ түрлері мен СӨЖ бойынша оқу сағаттарын тақырыптар
бойынша бӨлу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.1 Теориялық сұрақтар тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2.2 СӨЖ тапсырмаларының тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.3. Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің
Өздік жұмысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
3. Студент білімін бағалау сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
3. 1 Студентті пӘн бойынша қорытынды бағалау сызбасы ... ... ...15
4. Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1. Оқыту бағдарламасы
1.1 Курс мақсаты мен міндеттері
Мақсаттары:
Туризм мамандығының студенттерін экскурсияның теориялық негіздерімен таныстыру. Экскурсия туристік бизнестің белігі болғандыктан Экскурсиятану курсы туристік пәндер кешенінде маңызды орын алады. Экскурсиялық және туроператорлық фирмалар білім алу, тәрбиелеу, ой-сана қалыптастыру функңияларын орындайтын экскурсиялық қызметпен айналысады. Сондықтан туризм мамандары экскурсиялардың өткізу техникасы, дайыпдалуы, саласы, аталған қызметті атқаратын қызметкерлерді бақылау формалары жөнінде нақты хабардар болуы қажет.
Курс міндеттері:
туризмдегі қауіпсіздік жүйесіндегі басты ережелерді игеру;
Қауіпсіздік саласындағы алған білімді тәжірибе жүзінде іске асыра білу;
қызметтің сапасын жоғарлатуды меңгеру.
1.2 Курс бойынша талаптар
Экскурсиятану пәнін оқу нәтижесінде студент мыналарды меңгеруі қажет:
Курстың бағдарламасы төменде айтылған талаптарды игеріп менгеру үшін білім береді;
Қауіпсіздік жүйесіндегі басты ережелерді игеру;
Қауіпсіздік саласындағы алған білімді тәжірибе жүзінде іске асыра білу;
Қызметтің сапасын жоғарлатуды меңгеру
Экстремалдық жағдайларға дайын болу үшін адамдарды дайындау.
Оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін, студент мына ережелерді ұстануы керек:
сабақтан кешікпеу;
сабақ үстінде сөйлеспеу;
ұялы телефондарын сөндщіріп қою;
сабақтан қалмау, ауырған жағдайда анықтаманың болуы;
өздік жұмыстарын уақытылы орындау.
1.3 Курстың қысқаша мазмұны
Курсты бітірген соң студенттер экскурсия саласында тиісті денгейдегі мамандар дайындау үшін оқу іс-шараларын ұйымдастыру өткізе білу керек. Курста құқықтық норматиті базаны, терминдерді, сертифитаттауды жүргізу тәртібі, сертификаттау мен стандарттау жүйесінің ерекшеліктерін қарастырады. Туризмнің нормалар базасын, гид-жол серіктің міндеттерін сауатты және сапалы тиісті денгейде атқару керек.
1.4 Оқыту факторы
Оқыту элементтері – лекция, тәжірибелік сабақтар, СОӨЖ., СӨЖ.
Бақылау түрі – межелік бақылау, оған мыналар жатады: коллоквиум, тестілеу, жазбаша өздік жұмыстарды қабылдау. Әрбір кредит бойынша рейтингілік жүйені қолданатын межелік тестілеу.
Қорытынды бақылау түрі – емтихан
1.5 Студенттер білімін бағалауға арналған сұрақтар
Барлық сұрақтар мен тесттер пәннің оқу-әдістемелік кешенінен алынған. Бұл сұрақтар жыл сайын жаңарып отырады.
2. Сабақ түрлері мен СӨЖ бойынша оқу сағаттарын бөлу
Сабақтардың тақырыптық жоспары
№
Тақырып атауы
Апта
Сағаттар саны
Дәріс
Прак. (семин.) сабақ
Лаб.
сабақ
СОӨЖ
СӨЖ
очное обучение
1
Экскурсия құрылымы.
1
2
1
2
4
2
Экскурсия функциясы.
2
2
1
2
4
3
Экскурсия жіктемемесі.
3
2
1
2
4
4
Экскурсия даярлау әдістемесі
4
2
1
2
4
5
Экскурсиялық объектілер және оның түрлері.
5
2
1
2
4
6
Экскурсия жүргізу әдістемесі.
6
2
1
2
4
7
Экскурсиялық қызмет көрсетудің ерекшелігі.
7
2
1
2
4
8
Экскурсия жүргізу техникасы.
8
2
1
2
4
9
Экскурсияларды даярлау мен жүргізудегі түрлі пәндердің білімдерін қолдану.
9
2
1
2
4
10
Архитектуралық қаласалушылық тақырыбына экскурсия жүргізу ерекшелігі.
10
2
1
2
4
11
Табиғаттану экскурсиясын жүргізу ерекшелігі.
11
2
1
2
4
12
Тарихи және әдебиет тақырыптарына экскурсия ұйымдастыру ерекшеліктері.
12
2
1
2
4
13
Этнографиялық тақырыптарға экскурсия ұйымдастыру ерекшелігі.
13
2
1
2
4
14
Әдістемелік жұмысты ұйымдастыру.
14-15
4
2
4
6
Барлығы:
15
30
15
30
60
2.1 СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАМАСЫ МЕН ТІЗІМІ
Тақыр №
Дәріс жоспары
Практикалық
(семинар.) сабақ жоспары
Лабораториялық сабақ жоспары
1
Экскурсияға кіріспе, оның қүрылымы: үйымдастырулық және ақпараттық бөлімдері. Экскурсияның негізгі бөлімі: тақырыпшалар және қүрастырушы сұрақтар. Экскурсияның қорытындысы, оның мазмүны.
Кіріспенің ұйымдастырушылық және ақпараттық бөлімдерін құрастыру.
2
Экскурсияларды топтарға бөлу: қалалық, қала маңындағы, музейлік. Экскурсияларды тақырып бойынша бөлу: тарихи, табиғаттану, әдеби, сәулеттік, өндірістік-экономикалық. Экскурсиялар топтарын бөлу, бөлшектерінің сипаттамасы.
Экскурсияның объектілері мен негізгі тақырыптарын талғау. Экскурсиялық
объектілерінің паспорттарын құрастыру.
3
Экскурсия жүргізушілердің шығармашылық топтары. Экскурсияны даярлаудың дәйектілігі: экскурсияның тақырыбы мен мақсатын анықтау, әдеби көздерін таңдау және зерттеу, мүрағаттық, музейлік, статистикалық көздерді зерттеу, экскурсиялық объектілердің бақылау пакеті мен паспорттарын даярлау, әдістемелік қүралды қүрастыру; маршрутты жаяу түрде немесе көлік пайдаланып өз көзімен зерттеу, экскурсияны тапсыру және қабылдау.
Маршрут схемасын құрастыру.
4
Экскурсия даярлаудағы басты кезеңдері.
Экскурсиялық объектінің паспортын құрастыру.
5
Объекттердің орналасуы. айқындылығы, білім берү қүндылығы, сақтандығы. Негізгі және қосымша экскурсиялық объекттер. Объекттер классификаңиясы: мәдени, сәулет ескерткіштері, табиғи, тарихи, қалалық, қала маңындағы, музейлік, Әдебиет пен өнер объектілері. Қарапайым және күрделі объектілер.
Экскурсияның әдістемелік өңделуі.
6
Экскурсиялық жүмыстагы объектілерді көрсету жөне сипаттау. Үйлесімділіктің ерекшеліктері және деңгейлері. Экскурсиялық көрсетудің негізгі әдістемелік тәсілдері. Экскурсия өткізудің негізгі әдістемелік тәсілдері: көрсету әдістері.
Маршрут құрастыру.
7
Алғашқы байқау, оның сипаттамасы. Экскурсиялық талдаудың түрлері: сәулеттік, тарихи, табиғаттанулық, өндірістік-экономикалық.
Экскурсия жүргізудің әдістемелік тәсілдері.
8
Экскурсия жүргізу техникасы. Экскурсоводтың сөйлеу техникасы. Экскурсия жүргізу техникасы. Экскурсия жүргізудегі қойылатын талаптар.
Айтудағы әдістемелік тәсілдерді анықтау.
9
Экскурсия жүргізушінің сөз шеберлігі, экскурсия жүргізу техникасы. Экскурсия жүргізу техникасының үғымы, мақсаты жөне міндеттері. Экскурсия жүргізушінің топпен танысуы, үйымдастырушы нүсқаулар. Кіріспе, негізгі тарау, қорытынды кезіндегі экскурсия жүргізушінің орны.
Әдістемелік материал. Әдістемелік жетілдіру бөлімдері.
10
Экскурсиялық іс-әрекеттің психологиялық негіздері. Экскурсияның психологиялық сипаттары. Экскурсиялық іс-әрекетте психологияның элементтерін қолдану. Назар аударуға ықпал ету. Көңіл бөлудің кризистері. оларды экскурсия жүргізген уақытта ескеру. Экскурсантардың әртүрлі контингенттерімен жүмыс істеу ерекшеліктері.
Қала тарихы бойынша экскурсияны жетілдіру.
11
Сәулеттік-қала қүрылысы тақырыбы бойынша экскурсияларды өткізу ерекшеліктері. Сәулет өнерінің объектілерінің негізгі үйымдары, кезеңдері және сәулетік білімдерді экскурсия жүргізген кезде қолдану. Көрсету мен сипатгың ерекшеліктері. Аталған экскурсияларды жүргізудің әдістемелері. Сәулеттік және өнертану экскурсияларының эстетикалық тәрбиелеуде, этикалық идеяларды қальштастырудағы маңьзы.
Қаланың мәдени орталығы.
12
Тарихи экскурсиялардың мақсаттары мен міндеттері, Тарихи және әдеби экскүрсияларын жүргізу әдістері, көрсету мен сипаттау ерекшеліктері. Әдеби экскурсиялардың мақсаттары мен міндеттері. Тарихи және әдеби экскурсиялардағы музейлік экспозиңияларының орны. Әдеби экскурсияларын жүргізгенде экскурсия жүргізушінің сөз шеберлігіне қойылатын талаптар.
Қаланың саяси-әкімшілік орталығы.
Әдістемелік жетілдірудің бөлімдерімен танысу.
13
Экскурсиялық мекеменің әдістемелік жұмысының құрылымы: әдістемелік бөлім, әдістемелік кабинет, әдістемелік кеңес, экскурсия жүргізушілердің әдістемелік секциялары, шығармашылық топтар, халықтың өртүрлі кагегорияларымен жүмыс істеу топтары.
Кіріспенің ұйымдастырушылық және ақпараттық бөлімдерін қүрастыру.
14
Экскурсия дайындалудағы негізгі кезең. экскурсияның тақырыбы мен атын таңдау
Экскурсияның объектлерін таңдау
Топ презентациясы және реферат
СОӨЖ өткізу кестесі (кеңес беру)*
№
Тапсырма атаулары
Өткізу түрі
1
Экскурсияның негізгі белгілері және оның функциялары
Ауызша сұрау
2
Экскурсия түрлері.
Қысқаша аналитикалық, графикалық баяндама
3
Экскурсоводтың педогогикалық қызметінің жалпы мінездемесі
Практикалық жағдаяттарды талдау
4
Экскурсия жүргізудің логикалық формалары мен жолдары
Қысқаша аналитикалық, графикалық реферат
5
Көрсету, анализ және методикалық жолдары
Қысқаша аналитикалық, графикалық реферат
6
Логика заңдары
Демонстарцияның әдістері: индукция, дедукция, анология.
Энтузиазистік сауалдар
7
Экскурсовод дайындығының сапасын дамыту
Практикалық жағдаяттарды талдау
8
Экскурсия методикасының түсініктері
Қысқаша аналитикалық, графикалық реферат
9
Жаңа экскурсияға мәлімет жинау
Қысқаша аналитикалық, графикалық реферат
10
Тақырыпты, тақырыпшаны, әдебиетті таңдау..
Практикалық жағдаяттарды талдау
* Үй тапсырмасын орындаулары, курстық жұмысты жазулары, семестрлік және бақылау жұмыстарының орындалуы, есеп берулер және СӨЖ басқа түрлерінің орындалуы бойынша кеңес беру.
СӨЖ орындау тапсырмасы және өткізу кестесі:
№
Тақырыбы
өткізу түрі
өткізу мерзімі
1
Экскурсия түрлерінің мінездемесі. Сапасы бойынша
Адам саны бойынша
Жүргізу әдісі және жүру түрі бойынша
Аналитикалық баяндама
2
Экскурсовод мамандығының түсінігі. экскурсоводтың маманды және жеке қасиеттері
Оратор шеберлігі және оны экскурсия қызметінде қолдану
Топ презентациясы және реферат
3
Алматы қаласы маңындағы экскурсиялар. Алматы қаласы бойынша автобустық экскурсиялар
Аналитикалық баяндама
4
Экскурсия дайындалудағы негізгі кезең. экскурсияның тақырыбы мен атын таңдау
Экскурсияның объектлерін таңдау
Топ презентациясы және реферат
Оқу пәнін бақылау түрлері
Ағымдық - өткен тақырыптар бйынша студенттерден сұрау жүргізу, кейстер, жеке және топтық тапсырмалар;
Аралық – ауызша сұрау түрінде;
Қорытынды – тест түрінде;
Сабаққа қатысу – дәріс сабағына қатысу, блиц-сұрау жүргізу нәтижесіне қарай;
Жеке, топтық презентациялар – аудитория алдында презентацияларын қорғау;
Зерттеу жұмысы (реферат) – жазбаша жұмыс, берілген тақырыбын қорғау арқылы;
Коллоквиум – барлық өткен тақырыптар бойынша қысқаша сұрау, мәслені талқылай білу.
3. Білімді бағалау сызбасы
№
пп
Бақылау түрі
Саб. қатысу
Балл
1 кредит
2 кредит
3 кредит
Емтихан
Балл
Апта
лар
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
Лекция конспектісі
0,25
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
3.75
2
Коллоквиум (Практикум )
5
*
*
10
3
СӨЖ
1
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
15
4
Ағымдық бақылау
0.75
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
11.25
5
Барлығы
10
*
*
20
6
Бақылау түрі
30
30
40
100
Ағымдық бақылау жүйелі түрде әртүрлі бақылау түрлерінен тұрады: сабаққа қатысу, конспектілерді тексеру, тестілеу жіне коллоквиум
Межелік бақылау әрбір кредит бойынша әрбір жеті аптадан кейін өткізіледі.
Пән бойынша қорытынды бақылау формасы – емтихан.
Студент білімінің қорытынды бағасы баллдық әріптік жүйе бойынша бағаланады.
3.3 СТУДЕНТ білімін ПӘН БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫ БАҒАЛАУ СЫЗБАСЫ
Әріптік жүйемен бағалау
Баллдар
% -тік мазмұны
Дәстүрлік жүйемен бағалау
А
4.0
95-100
Өте жақсы
А-
3.67
90-94
В+
3.33
85-89
Жақсы
В
3.0
80-84
В-
2.67
75-79
С+
2.33
70-74
Қанағат
С
2.0
65-69
С-
1.67
60-64
D+
1.33
55-59
D
1.0
50-54
F
0
0-49
Қанағат емес
4. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер тізімі
1. Ягофаров Г.Ф., Тынчкрова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы 2001г.
2. Бархаш Л. Виды и формы туристских путешествий и экскурсий. М., 1934г.
3. Бурмистрова Н.Д. Организация работы методических секций экскурсоводов. М.: ЦРИБ Турист, 1975г.
4. Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск: Университетское, 1988.
5. Головин Б.Н. Основы культуры речи. Учебник для студентов вузов. М.: Высшая школа, 1988.
6. Городская литературная экскурсия. Методические указания. М.: ЦРИБ Турист, 1973.
7. Городская литературная экскурсия. Методические указания. М.: ЦРИБ Турист, 1975.
8. Дьякова Р.А., Емельянов Б.В., Пасечный П.С. Основы экскурсоведения – Учебное пособие. М.: Просвещение, 1985.
9. Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М.: Турист, 1981.
Қосымша әдебиет
1. Емельянов Б.В. Методика подготовки и проведения экскурсии. Учебное пособие. М.: ЦРИБ Турист, 1980.
2. Емельянов Б.В. Организация работы курсов по переподготовке и подготовке экскурсоводов. Учебное пособие. М., 1989.
3. Емельянов Б.В. Организация экскурсионной работы. М., 1984.
4. Емельянов Б.В. Основы экскурсоведения. М., 1981.
5. Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание на транспортных маршрутах. М.: ЦРИБ Турист, 1982.
6. Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание на транспортных маршрутах. М.: ЦРИБ Турист, 1982.
7. Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алма-Ата, 1988.
8. Ердавлетов С.Р. Казахстан туристский. Алма-Ата: Кайнар, 1989.
9. Использование памятников истории и культуры в экскурсиях. Сост. Б.В.Емельянов. К.: ЦРИБ Турист, 1976.
10. Каратаев М.М. Кочевники. Эстетика: Познание мира традиционным казахским искусством. Алматы: Гылым, 1993.
11. Квартальнов В.А., Санин В.С. Организация туристско-экскурсионного обслуживания. М.: 1987.
12. Максимова А.Г., Ермолаева А.С., Марьяшев А.Н. Наскальные изображения урочища Тамгалы. Алма-Ата: Онер, 1985.
13. Маляр И.И. Алма-Ата. Путеводитель. М.: Планета, 1985.
14. Методические рекомендации по использованию элементов психологии в экскурсиях. М.: 1980.
15. Методические рекомендации по подготовке новой экскурсии. М.: ЦРИБ Турист, 1986.
16. Методические рекомендации по подготовке и проведению экскурсий на исторические темы. М.: ЦРИБ Турист, 1974.
17. Методические рекомендации по проведению краеведческих экскурсий. М.: ЦРИБ Турист, 1973.
18. Организация и методика экскурсионной работы. Под. ред. А.В.Даринского. Л., 1983.
19. Памятники истории и культуры Казахстана. Сборник. Вып.3. Алма-Ата: Казахстан, 1988.
20. Попов Ю.Г. Каркаралинские узоры. Алма-Ата, 1986.
21. Попов Ю.Г. Свидание с Сары-Аркой. Алма-Ата, 1980.
Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
Апта,
тақырып №
СӨЖ
Практикум
Коллоквиум
Дәріс мәтіні
Тест тапсырмалары
1.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
2.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
3.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
4.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
5.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
6.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
7.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
Жұма 17.30
Ағымдық бақылау кестесі бойынша
8.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
9.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
10.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
11.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
12.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
13.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
14.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
Жұма 17.30
15.
Жұма 17.30
Сенбі
15.00.
Ағымдық бақылау кестесі бойынша
Экскурсиятану курсы бойынша оқу-әдістемелік қамтамасыз
етілу картасы
Пән атауы
Оқулық
Саны
экз.
Оқу және тәжірибелік құралдар
Саны
экз.
Ғылыми, әдістемелік құралдар
Саны
экз.
ОӘК
Саны
экз.
Экскурсиятану
Квартальнов В.А. Туризм, экскурсии, обмены. : Современная практика. – М.,
1993.- 416 с.
20
Емельянов Б.В. Экскурсоведение: В 3-х частях.:
Учебное пособие.-М.,1992.
Часть 1 Основы экскурсионной
теории.-1992.-122 с.
Часть 2. Основы экскурсионной методики.-1992- 122 с.
Часть 3 Профессиональное мастерство экскурсоведа. Организация экскурсионной работы.-1992.- 122 с.
4
Линчевский Э.Э. Психологический климат туристической группы. М., 1981. – 112 с.
3
Омельченко Б.Ф. Экскурсионное общение: познание, воспитание, отдых. – М.,1991.- 120 с.
5
Долженко Г.П. экскурсионное дело М.Ростов на Дону, 2005г.-272с
20
Емельянов Б.В. Экскурсоведение , М. 2006г.-216с
2
Ягофаров Г.Ф.
Экскурсоведение. – А..2003. – 118с.
2
Лютерович О.Г., Ягофаров Г.Ф. три экскурсии по Семиречью. Алматы. 2003г.-59с
Экскурсиятану курсы бойынша дәрістер конспектісі
**********************************************************************
1. Пәнге кіріспе: экскурсияның мақсаты, міндеттері, белгілері:
Экскурсия (латын тілінде excursion – жол жүру) – экскурсияны жүргізушінің жетекшілігімен оқу немесе мәдени-ағартушылық мақсаттармен көрнекі орындарда, мұражайларда және т.с.с. жерлерде. Ұжымдық немесе жеке түрде қарап шығу. Экскурсияның осындай анықтамасы 1993 жылы шыққан Энциклопедия туриста кітабында берілген. Экскурсияның мәні туралы Орыс тілінің сөздігі кітабында терең көрсетілген.
Экскурсия – бұл оқыту және таныстыру мақсатымен белгілі жоспар бойынша айтылатын, қандай да бір заттарды (өнер шығармалары, өткен күндердің ескерткіштері, қандай да болса құрылыстар, механизмдер және т.б.) ұйымдастырылған түсініктемелермен жүргізілетін көрме.
Жоғарыда көрсетілген анықтамалар бойынша әрбір экскурсияның спецификасы көрме мен әңгіменің бірлестігіне сүйенеді.
Әрбір экскурсияға белгілі анықталған белгілер тән. Емельянов Б.В. (1976 ж) 5 керекті белгілерді бөліп көрсетті:
1. Уақыт бойынша ұзақтығы, көбінесе 1 академиялық сағаттан 1 күнге дейін.
2. Мамандырылған экскурсия жүргізушінің болуы.
3. Экскурсиялық нысандарды қарау, көру, әсер алудың алғы шарттары.
4. Нысандармен қозғалу және тоқтау кезінде таныстыру, әсіресе автобустан шығу кезінде.
5. Осы көрменің негізі болып табылатын, яғни оның тұрақталатын нақты анықталған тақырыбы.
Экскурсияға тән белгілерге оның мақсаты мен міндеттерінің болуын, (яғни олар экскурсиялық нысандардың таңдауын экскурсия жүргізушінің портфелі деп атайды.)
Барлық экскурсияның басты белгісі оның жүргізу кезіндегі экскурсиялық әдісті нақты пайдалануы болып табылады. Яғни көру мен әңгіменің бірлестігі.
Экскурсиялардың жіктемесі.
Экскурсияның жіктемесі олардың топтары мен түрлеріне және сол немесе басқа экскурсияның жүргізу сипатын анықтайтын олардың әрбірінде негізгі белгілерінің бөлінетіндігін өзі көрсетеді.
ХХ ғ-ң 70-ші жылдары Кәсіби Одақтардың Бүкілодақтық Орталық Кеңесінің туризм және экскурсия бойынша орталық кеңесі қазіргі уақытта да қолданылатын өзгертілмеген экскурсияның жіктемесі қабылданды:
мазмұны бойынша,
қатысушының құрамы бойынша,
өткізу орны бойынша,
қозғалу тәсілі бойынша,
өткізу формасы бойынша.
Мызмуны бойынша экскурсиялар бөлінеді: шолуық және тақырыптық. Оның ішінде тақырыптық келесі топтарға бөлінеді:
Тарихи;
Тарихи-төнкерістік;
Әскери-тарихи;
Өндірістік;
Табиғатт танушылық;
Өнер танушылық;
Әдеби;
Архитектуралық-қала құрылысшылық.
Қазіргі уақытта экскурсиялық тәжірибеде тарихи төңкерістік экскурсиялар толық жойылуда, тарихи төңкерістік тақырыбына сәйкес тақырыпшалар бірқатар шолулық экскурсияларда сақталынды. Тақырыптық экскурсияның жіктемесіне бүгінгі күнде діни тақырыбына байланысты экскурсияларды енгізу керек.
Әрбір аталған тақырыптық топтар өзінің ішінде мазмұны бойынша белгілі топшаларға бөлінеді:
1. Тарихи экскурсиялар (тарихи өлкетанушылық, археологиялық, этнографиялық)
2. Әскери-тарихи. ХХ ғ-ң әскери инженерлік құрылыстарды, бекіністерді, мұнараларды, көпірлерді және т.б. көрсетумен әскери оқиғалар болған естелік орындарындағы; халық кейіпкерлерінің ерлігімен байланысты орындарындағы әскери-тарихи және мемориалды мұражайлардағы экскурсиялар.
3. Өндірістік экскурсиялар. Өндірістік-тарихи, өндірістік экономикалық, өндірістік-техникалық, профарентациялық, табиғаттанушылық: географиялық, шолулық, ботаникалық, геологиялық, топырақтанушылық, табиғаттыңтаңғажайып ескерткіштері мен зоологиялық экскурсиялар, табиғат қорғаушылық немесе экологияға байланысты экскурсиялар, экскурсиялық мұражайлар бөлімдерінде.
4. Өнертанушылық. Театрельды композиторлар мен музыканттардың творчествосы туралы әңгімесі мен тарихи-музыканың, монументалды мүсіндерінің шығармалардың көруімен экскурсиялар, сурет галереясындағы, мұражайдағы мүсіншілер мен суретшілердің шеберханасындағы, халық бұйымдары бойынша көрмелерінде, әртіс пен суретшілердің өміріменәрекетіне байланысты орындарындағы экскурсиялар.
5. Әдеби. Жазушы немесе драматургтың өмірі мен творчествосы туралы естелікті сақтайтын орындар бойынша әдеби-биографиялық, мысалы: Баянауыл - Сұлтанмахмұт Торайғыровтың отаны; қазақ әдебиетінің белгілі кезеңдерін алатын тарихи, тарихи-әдеби. Мысалы: ХХ ғ-ң 20 ж.ж. Әдеби Алматы жазушылардың шығармасында суреттелген орындар бойынша экскурсиялар, мысалы: Мұхтар Әуезовтың Абай жолы романы бойынша мемориалды мұражайларында.
6. Архитектуралық-қала құрылысшылық экскурсиялар. Белгілі кезең бойынша архитектуралық ескерткіштерді көрсетумен байланысты экскурсиялар; бір архитектордың творчествосы туралы берілетін экскурсиялар; қаланың планировкасымен және құрылуымен таныстыратын экскурсиялар.
Діни тақырыбына байланысты экскурсиялар қазіргі уақытта жалпы қабылданған мазмұны бойынша жіктемесі жоқ. Туристік ұйымдар және епархиялардың қажылық қызметтерімен храм және монастірлер, мешіттер бойынша экскурсияларды жүргізеді.
Экскурсиялар қатысушылардың құрамы бойынша келесі топтарға бөлінеді:
Ересек азаматтар (әр алуан ұйымдардың студенттер топтарының жинақтары, кәсіби топтар және т.б.);
Әр түрлі жастағы балалар (мектепке дейінгілер, бастауыш сыныптағылар, орта және жоғарғы сыныптағы оқушылар);
Жергілікті тұрғындар;
Қаладан тыс тұрғындар;
Шетелдіктер.
Экскурсияны өткізу бойынша 5 топқа бөлеміз:
қалалық
қаладан тыс
Өндірістік
Мұражайлық
Табынушылық құрылыстар және
монастірлер мен мешіттер.
Қалалық экскурсиялар шолулық және тақырыптық болуы мүмкін және тек бүкіл қаланы көрсетумен ғана шектелмейді, оның жеке бөліктерін де көрсетеді. Мысалы, қаланың ескі орталығы.
Қаладан тыс экскурсиялар қаланың шетінде ұйымдастырылады және автобусты немесе жаяу болуы мүмкін. Автобусты экскурсиялардың 100 км-ден аспайды. Жаяу экскурсияларды көліктің бір түрімен(арнайы жалданған немесе рейсті автобус, қаладан тыс поезд, теплоход немесе тік ұшақ). Экскурсиялық топты қандайда бір нақты орнынға апарып сол жерде ұйымдастырылады. Қаладан тыс экскурсиялар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Экскурсия қорытынды нүктеде жүргізіледі. Мысалы, орманда немесе тарихи-мәдени нысандарға бай ұсақ қалада.
2. Экскурсияны жол барысында жүргізу, көрсету нысандары ретінде маршрут бойында жақсы көрінетін көрнеліктерді пайдаланады.
3. Жол барысындағы экскурсияның, маршруттың соңғы нүкиесіндегі экскурсияның жиынтығын айтамыз. Соның ішінде экскурсияны қорытынды нүктеде топты қабылдайтын туристік ұйымның экскурсияның жүргізушісі немесе мражайдың қызметкері жүргізеді.
Мазмұны бойынша қаладан тыс экскурсиялар шолулық және тақырыптық болып бөлінеді. Шолулық экскурсия да бірнеше тақырыпшаларды ашады: өлкенің тарихы, экономикадағы жетістіктер( мәдениетте, ғылымда), табиғаттың ерекшеліктері және т.б.
Өндірістік экскурсияның өткізу орны: заводтар, фабрикалар, тұрғын, мәдени тұрмыстық нысандардың құрылыстары, ауыл шаруашылық кәсіпорындары, теміржол вокзалдары, аэропорттар, ғылыми-зерттеушілік институттар, ЖОО, планетарий, театр, цирк, филармония және басқа өндірістік, оқу, ғылыми, әлеуметтік-мәдени мәні бар нысандар болып табылады. Өндірістік экскурсияның маршруттары тек бүкіл кәсіпорындағы емес, сонымен оның жеке өндірістік учаскелерінде жүргізілуі мүмкін.
Мұражай экскурсиялары: экскурсанттар саны бойынша жоғарыда аталған топтардан күрт артығырақ болады. Олар мемлекеттік, ведомстволық мұражайларында, сурет галереяларында, көркем көрмелерде, шаруашылық жеке салаларының (машина жасау, ауыл шаруашылық және т.б.) тарих пен жетістіктер көрмелерінде, мемориалды мұражайларда және т.с.с. жүргізіледі.
Діни құрылыстар мен монастырлерде діни тақырыпқа байланысты өзіндік экскурсиялар ұйымдастырылады. Сонымен қатар, олар архитектуралық-қала құрылысшылық, өнер танушылық және тарихи экскурсияларды пайдаланады.
Экскурсиялар қозғалу тәсілі бойынша жаяу, көліктік және комбинирленген болып бөлінеді. Әрбір аталған экскурсияның түрлері өзінің артықшылықтарына ие.
Жаяу экскурсияларда (маршруттағы топтың қозғалысының темпінің баяу кезінде) экскурсиялық нысандарды көруіне және экскурсия жүргізушінің әңгімесіне қолайлы жағдайлар қамтамасыз етеді.Жаяу қалалық экскурсияның ұзындығы 2-6 км.
Көліктік экскурсияның артықшылығы – қалалық немесе қаладан тыс үлкен территориялармен таныстыру, нысандардың(бір-бірінен алыс алыс орналасқан) экскурсияның көрінуіне мүмкіндігін береді. Ең тарлған түрі – автобустық. Олар 2 бөліктен тұрады: автобустың қозғалыс барысындағы көру және әңгіме; тоқтаулардағы автобустан шығу мен экскурсиялық нысандарға талдау жасау. Қазіргі уақытта экскурсиялық ұйымдар, экскурсиялардың өткізуіне көліктік құралдар ретінде, сонымен қатар өзен теплоходтарын, арнайы жабдықталған трамвайларды, тік ұшақтарды пайдаланады.
Комбинирленген экскурсиялар көліктік жаяу құралдарды, тәсілдерді пайдаланады.
1985 жылы Емельянов Б.В. экскурсияларды өткізу формасы бойынша келесі түрлерге бөледі:
1. кәдімгі экскурсиялар;
2. оқу;
3. экскурсиялар-массовкалар;
4. экскурсиялар-серуендер;
5. экскурсиялар-концерттер.
Кәдімгі экскурсия дегеніміз – туристік экскурсиялық ұйымдармен жүргізілетін шолулық және тақырыптық экскурсияның барлық спектрі деп аталады.
Оқу экскурсиялары – жұмыстың жоспары бойынша экскурсия жүргізушінің кәсіби мамандылығын арттыру формасын өзіндік көрсетеді. Олар экскурсия жүргізушілерін дайындау және қайта дайындау бойынша, жаңа экскурсияларға экскурсия жүргізушілердің дйындау кезіндегі курстар немесе семинарлардың тыңдаушылары үшін жүргізіледі.
Оқу экскурсиясының қатысушылары алдын ала экскурсияның бақылау мәнімен оның маршрутымен, экскурсиялық нысандардың карточкаларымен т.б. танысады.
Оқу экскурсиясының басқа мәні де бар. Олар сонымен қатар оқу үрдісінің ұйымдастыру формасын әр түрлі дәрежелі оқу орындарындағы сабақтың түрі болып өзінді көрсетеді. Көбінесе ең белсенді олрды географтар, биологтар, геологтар, тарихшылар, архитекторлар өз тәжірибелерінде қолданылады.
Экскурсиялар-массовкалар – духовой оркестрдің қолдауымен плакаттар мен тулармен көңілді шеруімен тән.
Экскурсиялар-серуендер – көбінесе табиғаттағы демалыс пен табиғаттанушылық экскурсияларды көрсетеді. Өткізу орны – ботаникалық бақтар, теңіздің, көлдің, өзеннің жағалаулары.
2. Экскурсия функциясы
Экскурсияның белгілері мен функциялары
Экскурсияның белгілері:
1. Уақыт бойынша ұзақтығы. Экскурсия 1 сағаттан 24 сағатқа дейін созылады.1 сағат – 45 минут академиялық болады.
2. Экскурсанттардың болуы. Экскурсанттар саны 1-70 адамға дейін.
3. Жоғарғы маманды экскурсоводтың болуы. Экскурсоводтар 4 категорияға бөлінеді: 1- категориялы экскурсоводтар 1 тақырып және 1-2 экскурсия жүргізеді. 2- категориялы экскурсоводтар 1-2 тақырып 7-8 экскурсия жүргізу керек. 3- категориялы экскурсоводтар 4 тақырып 60-70 экскурсия жүргізеді. 4- категориялы экскурсоводтар 10 тақырып және экскурсияларды жеке ұйымдастыру.
4. Экскурсия кезінде объектілерді көрсету.
5. Экскурсанттардың алдын-ала құрастырылған маршрутпен жүргізу. Экскурсия шеңберлі болу керек.
6. Экскурсиялық объектілерді көрсетудің мақсаттылығы.
7. Экскурсиялық құжаттар:1) Экскурсияның маршрутының схемасы.
2) Экскурсияның мәліметтері.
3) Эксурсоводтың портфелі.
8. Экскурсанттардың белсенділігі.
Экскурсияның функциялары:
1. Танымдылық
2. діни
3. мәдени
4. рекреациялық
5. ақпараттық
6. белсенді түрі
Экскурсияның құрылымы:
1. Кіріспе. 3-15 минут созылу керек.
2. Негізгі бөлім. Экскурсияның басты ақпараттары айтылады.
3. Қорытынды. 3-5 минут.
Экскурсияның классификациясы.
1. Экскурсия құрылымы бойынша: обзорная экскурсия және тақырыптық экскурсия.
Тақырыптық экскурсия түрлері:
1) тарихи экскурсия: а) археологиялық экскурсия
б) этнографиялық экскурсия
в) тарихи – биографиялық экскурсия
г) тарихи шайқастар болған жерлерде
2) өнерге байланысты экскурсия: а) тарихи – театралдық
б) театрларда жұмыс істейтін әйгілі
адамдардың өмірбаяны
в) көрмелер, шеберханалар және галерея.
3) Әдебиеттік экскурсиялар: а) тарихи – әдебиеттік экскурсиялар
б) көркем әдебиеттік экскурсиялар
в) әдебиеттік-биографиялық экскурсиялар.
4) Архитектуралық экскурсиялар: а) атақты архитектураларға байланысты
экскурсия жүргізіледі
б) белгілі бір уақыттағы архитектуралық
құбылыстар туралы экскурсиялар
жүргізеді
в) қаланың негізгі жоспары бойынша
салынып жатқан ғимараттарға
экскурсия жүргізу.
2. Экскурсияға қатысатын адамдар саны бойынша:
1) топтық және индивидуалдық
2) шетелден келген қонақтарға және жергілікті тұрғындарға көрсетілетін экскурсиялар.
3) үлкен адамдарға және балаларға жүргізілетін экскурсиялар.
3. Экскурсия өткізілетін жер бойынша:
1) қала ішіндегі экскурсиялар
2) қала сыртындағы экскурсиялар немесе табиғи экскурсиялар
4. Экскурсияда жүру тәсілі бойынша:
1) жаяу туризм
2) көлікпен жүру
3) әртүрлі жануарлармен жүру.
5. Экскурсияны жүргізу формасы бойынша:
1) экскурсия масовка (көп адамдық)
2) серуендеу экскурсиясы
3) концерттік экскурсия
4) экскурсия спектакль
5) экскурсия сабақ
6) экскурсия жарнама.
Жаңа экскурсияны дайындау.
Жаңа экскурсияны дайындау үшін бірнеше мақсаттарды қарастыру керек:
1. Бизнес план экскурсиондық жұмыстың негізгі құжаты. Бизнес планда экскурсияның жаңа тақырыптары, экскурсияға берілген уақыты және әртүрлі нұсқаулары қарастырылады. Бизнес планды жазу үшін туристік нарықты зерттеу керек. Туристік нарық зерттелген соң туристік фирманың меңгерушісі бұйрық шығарады. Бұл бұйрықта туристік фирманың қызметшілеріне жаңа экскурсияның орындалу уақыты, мақсаты және жаңа экскурсияға жауапты адамды тағайындайды. Жаңа экскурсияны жасайтын адамдар анықталған соң, экскурсаводтар тақырып бойынша ақпараттарды жинайды. Жаңа экскурсияларда көрсетілетін объектілерді таңдайды және экскурсия маршрутын қарастырады.
2. Жаңа экскурсияның мақсаттары мен міндеттері анықталады. Экскурсияның негізгі мақсаты туристерді археологиялық, архитектуралық, тарихи, мәдени және әдеби ақпараттармен таныстыру. Әрбір экскурсиялық ұйымның негізгі мақсаты ол табыс. Сондықтан әрбір экскурсия танымды, ақпаратты және табысты болу керек. Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді атқару керек:
1) экскурсанттарды туған аумақтың табиғатымен, тарихымен және
архитектурасымен таныстыру керек.
2) жаңа экскурсияның негізгі міндеттері экскурсияның мақсатына жету және экскурсияның тақырыбын ашып жеткізу.
3. Экскурсияның тақырыбы мен атын таңдау.
Қазіргі кезде экскурсияның тақырыбын таңдап алу келесі талаптардан
тұрады: 1) потенциалдық сұраныс
2) нақты экскурсия
Тақырып бірнеше тақырыпшаларға бөлінеді. Мысалы:бір экскурсиялық
объекті таныстырғанда, сол мәліметтерін тақырыпқа байланыстыру
керек. Экскурсияның аты тақырыпқа байланысты болу керек.
Экскурсия атының мақсаты экскурсанттарды қызықтыру.
4. Экскурсияға қажетті ақпараттарды таңдап алу. Экскурсияға қажетті ақпараттар 2 түрге бөлінеді: 1) негізгі
2) қосымша
Экскурсияға қажетті ақпараттарды кітапханалардан, музейлерден, газет- журналдардан, интернеттен және архивтерден алуға болады. Музей ғылыми зерттеуші және ағарту мекемесі. Музейде мәдениет және табиғи ескерткіштерді зерттеу және сақтау мақсатымен ұйымдастырылады.
5. Экскурсиялық объектілерді таңдау. Экскурсиондық объектілар келесі түрлерге бөлінеді: 1) тарихи
2) табиғи
3) археологиялық
4) архитектуралық
5) мәдени
6) құжаттық
Экскурсиондық объектілердің классификациясы:
1) мазмұны бойынша. Мазмұны бойынша экскурсиондық
объектілер: а) бір жоспарлық
б) көп жоспарлық
2) функциялық қызметі бойынша.Экскурсиондық объектілер функциялық қызметі бойынша: а) негізгі
б) қосымша
Қалалық экскурсияларға экскурсиондық объектілердің саны 15- тен аспау керек.
2) Сақталу дәрежесі бойынша. Экскурсиондық объектілер сақталу дәрежесі бойынша: а) толық сақталған
б) б.з.д. өзгерістерге
ұшыраған
в) жоғалтылған объектілер
6. Экскурсиондық объектілерді таңдап алу принциптері:
1) объект атақты, даңқты және көрнекті болуы;
2) танымды болуы;
3) мәнерлі болуы;
4) сақталу дәрежесі бойынша;
5) объектің ерекше және экзотикалық болуы;
6)орналасу орны бойынша;
7) уақыты бойынша.
7. Маршрутты құрастыру.Экскурсиондық маршрутты құрастырудың 3
түрі бар: 1) хронологиялық
2) тақырыптық
3) хронологиялық – тақырыптық
Маршрутты құрастыруда бірнеше мәселелерді қарастыру керек:
1) логикалық
2) топологиялық
3) қауіпсіздікті қамтамасыз ету ( қалалық экскурсияларда экскурсанттар жолдан өтпеуі кажет)
8. Маршрутты айналып өту. Экскурсияны құрастырған кезде хронометраж анықталады. Хронометраж – экскурсиондық объектіге бөлінген уақытты есептейді. Хронометраж – бір объектіден екінші объектіге дейін болған уақытты есептеп, экскурсияның соңында толық уақытты есептеп шығарады.
Маршрут объектілердің орналастыру принциптері:
1) маршрут қайталанбауы керек;
2) туристік объектінің қасында туристерге арналған орандар болу керек;
3) бір объектіден екінші объектіге дейін уақыт 10 минуттан аспау керек;
4) қалалық экскурсияның маршруты шеңберлі болу керек;
5) маршруттардың қосымша нұсқаулары болу керек;
6) қала шетіндегі экскурсияда санитарлық остановкалар қарастырылуы керек;
7) маршрут жол полиция қызметкерлерімен келісілген болу керек.
9. Контрольді текст. Контрольді тексте экскурсия бойынша жиналған
барлық мәліметтер зерттеледі және жиналған мәліметтер әдеби тілмен
жазылады. Экскурсия тақырыпшаларға бөлінеді.
10. Экскурсаводтың портфелінің ішінде суреттер, көшелердің схемалары, адамдардың суреттері, жануарлардың суреттері, ғимараттардың сызбалары және маңызды құжаттардың көшірмелері болады.
11. Технологиялық картаның бірінші парағында экскурсияны дайындаған адамның аты – жөні, экскурсияның аты және түрі, экскурсияның ұзақтығы, экскурсанттардың құрамы және экскурсия жүргізуші туралы толық мәліметтер қолданылады. Техналогиялық картаның екінші парағында экскурсияның міндеттері қарастырылады. Үшінші парағында экскурсияны ұйымдастыру жолдары қарастырылады. Экскурсовод экскурсияның алдында 15 минут бұрын келуі керек. Экскурсияның кіріспесіне 7 минут беріледі. Экскурсияны бастаған кезде экскурсовод өзінің аты – жөнін, турфирманың атын айтады, содан кейін жүргізушінің атын айтады және қауінсіздік ережелерін айтып таныстырады.
12. Экскурсияның негізгі бөлімі 7 бөлінеді:
1) экскурсияның маршруты (көшелердің аттары, тур
объектілер, экскурсияның басталу және аяқталу уақыттары
қарастырылады).
2) экскурсияны жүргізген кезде арнайы тоқтаулар қарастырылады;
3) экскурсия кезінде көрсетілетін объектілер негізгі және қосымша болып бөлінеді;
4) экскурсияның ұзақтығы, толық уақытын есептеп шығару керек;
5) тақырыпшалардың аттары;
6) экскурсияны ұйымдастыру жолдары: экскурсантардың қауіпсіздігін камтамасыз ету,экскурсанттардың объектілер қасында орналасуы, экскурсанттардың жолдардан, өзендерден өту тәсілдерін қарастырады.
7) әдістеме жолдары.
13. Индивидуалды текст 3 бөлімнен тұрады: 1) кіріспе
2) негізгі бөлім
3) қорытынды
14. Технологиялық картаға және текстке лицензия алу. Туризм саласында
мамандар комиссиясы жаңа экскурсияны қарастырады және жазбаша
түрде қорытынды шығарады. Мамандар комиссиясы экскурсияның
контрольдік және индивидуалдық бөлімдерін тексереді. Сонымен бірге
технологиялық картада объектілердің дұрыс таңдап алуын тексереді
және жаңа экскурсияның дұрыс құрастыруын тексереді. Жаңа
экскурсияны мамандар комиссиясы тексеріп болған соң, байқау
экскурсиясы өткізіледі. Байқау экскурсиясын өткізу алдында алдын-ала
экскурсияның уақытын қай күнде өткізілетіні және қандай көлікпен
өткізілетінің анықтау керек. Байқау экскурсиясын өткізген соң, жаңа
экскурсияны өткізуге рұқсат алады. Жаңа экскурсияны талқылау
кезінде комиссия мүшелері экскурсия карточкасын толтырады. Бұл
карточкада келесі мәселелер қарастырылады:
1) экскурсовод туралы толық мәліметтер;
2) экскурсия өткізілетін күні және уақыты;
3) экскурсия тақырыбы және аталуы;
4) экскурсияның түрі;
5) экскурсанттардың құрамы және саны;
6) экскурсоводтың айту және көрсету жолдарының сапасы;
7) экскурсоводтың тіл шеберлігі;
8) экскурсияны жүргізу әдісі.
Комиссия шығаратын қорытынды бойынша кемшіліктерді дұрыстаған соң, жаңа экскурсия бекітіледі.
3. Экскурсия педагогикалық үрдіс ретінде
Экскурсия білім беру, тәрбиелеу және жалпы даму (мәдени-техникалық ой-өрісін кеңейту) жиынтықты құрайтын педагогикалық үрдісті өзін-өзі көрсетеді. Мектепте ол қосымша рольді атқарады. Өйткені, оқыту әрекетінің басқа маңызды түрлеріне – сабақ пен дәріс – тәуелді болады. Институттағы, колледждегі, университетіндегі оқу үрдісі, оқу формасы болып табылатындығынан, оның мәні бойынша оқу үрдісінің басқа формаларынан ерекшеленбейді.
Бірақ, тек осындай оқу экскурсиялар ғана емес, басқа да өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық кәсіпорындарынның, мекемелердің, ұжымдарда, туристік базаларда, шипажайларында, т.б. жүргізілетін экскурсиялар қатысушыларына өзіннің міндеттері мен әсер ету бойынша өзін-өзінді педагогикалық үрдіс ретінде көрсетеді.
Қандай да болса педагогикалық үрдісінде де, экскурсияларда да екі жақтар қатысады: білім беретін – экскурсяи жүргізуші және білім алушылар – экскурсанттар. Экскурсия жүргізуші белгілі бір тақырыбы бойынша білімдерді айтып береді, экскурсанттар осы осы білімдерді елестетеді. Осы екі жақтың өзара әсерлесуінің белсенділігі педагогикалық үрдісті құрайды. Экскурсияның педагогикалық үрдіс ретінде эффективтілігі екі жақтың белсенділігіне – экскурсия жүргізушісі және экскурсанттар – тура тәуелді болады.
Экскурсияның педагогикалық үрдіс ретінде міндеті – балалардың (экскурсанттардың) максималды белсенділігіне және өзара әрекет жасауына жету, оларды экскурсияларда өз бетімен жұмыс істеуіне әкеп соқтыру. Экскурсия жүргізушіне қойылатын талабының бірі – оқушыларды нысандарды байқау барысында жиналған көргеннен алынған әсеріне талдау жасауына итеру екендігін ұғып, нысандарды осылай көрсету керек деп білуі қажет.
Экскурсияның педагогикалық үрдіс ретінде басқа міндеті – экскурсанттарды нысандарды өз әрекетімен қарауына арналған дағдыларын беру. Өзіннің көрнекілігімен, көрсетуінің әдістемелік амалдарымен, әңгіменің белсенді формаларымен экскурсия экскурсанттарды белсенді жұмыс істеуіне қалыптастыру керек. Осы міндетті шешу үшін, экскурсия жүргізуші басынан бастап, топқа (әсіресе, егер олар экскурсияға бірінші рет қатысатын болса) белгілі экскурсиялық сауаттылықты, ең алдымен, нысанды қарау шеберлігін, беруіне тырысу қажет. Экскурсанттардың өз-өзінді ұстауын анықтайтын ұйымдастырушылық дағдыларын мен әлеуметтік эмоцияларды құру, зерттеген материал бойынша ұжымдық жұмыстың дағдыларын қалыптастыру керек.
Педагогикалық үрдісте бүкіл маршрут бойы болып жүргізілетін (топтың экскурсиялық автобусқа отырғызу моментінен, жаяу экскурсия кезіндегі бірінші қадамынан бастап) экскурсия жүргізушісінің ұйымдастырушылық жұмысы маңызды орынды алады.
Педагогикалық үрдісті ұйымдастырғанда, экскурсияның екі ерекшелігін санау керек: таңдаған тақырыбын байқауына қол жетерлік материал бойынша зерттейді және бұл байқау нысандарды қарау көмегімен жүргізіледі.
Экскурсияның педагогикалық үрдіс ретіндегі маңызды бөлігі экскурсия жүргізушінің экскурсиядан кейінгі жұмыс болып табылады. Ол экскурсия жүргізу кезеңінде басталады. Экскурсия жүргізушінің алдында келесі міндет қойылады – экскурсияның қорытындысын қатысушылардың алынған білімдерді тереңдету үшін өзіндік жұмысының басына айналдыру керек. Экскурсанттар өзіннің білімін көтеру үшін нұсқауларды алады; оларға, мысалы, оқуына үшін әдебиет тізімі, қарауына арналған кинофильмдердің тізбесі, әсіресе қатысу керек экскурсиялардың атаулары, т.с.с. хабарласады.
Экскурсия біткеннен кейін, көбінесе, келесі күнде топтың қатысуымен экскурсияның мазмұның талқылануы нұсқауланады. Талқылануын кітапхананың, туристік базасының, санаторийдің, туристік пойыздың, теплоходтың жұмыскерлері болуы мүмкін. Экскурсияның соңында оның қатысушыларына анкеталарды беру тиісті. Алынған жауаптардың жалпылануы экскурсияның жүргізу мазмұнына мен әдістемесіне керек өзгертулерді енгізуге мүмкіндік береді.
Экскурсия жүргізушінің педагогикалық әрекетінде келесі кезеңдерді ажыратады: жетекшінің және топтың экскурсияға дайындылығын, экскурсияны өзі және экскурсиялық материалды бекітуінің барлық стадияларды өзіне қосатын экскурсиядан кейінгі жұмысын өткізуін.
Экскурсия жүргізушінің мақсатына, педагогқа да сияқты, оның әрекетін төрт компоненттер тән: конструктивтік, ұйымдастырушылық, коммуникативтік, танымдық.
Констурктивті компонент – экскурсиялық материалды таңдау және дұрыс рәсімдеу, керек кезінде экскурсияның өткізу жоспарын, әдістемелік амалды пайдалануының сызба-нұсқасын, өзіннің ақпараттың мазмұнын қайта құру шеберлігі.
Ұйымдастырушылық компонент – экскурсиялық топ бойынша жетекшілікті атқару, ақпараттың беруін ұйымдастыру, экскурсанттардың зейіндерін керек нысандарға бағыттау шеберлігі, туристтер мен экскурсанттарға қызмет көрсету бағдарламаның атқаруының қамтамасыз ету шеберлігі.
Коммуникативті компонент – топпен іскерлік қарым-қатынастарды тұрақтандыру, экскурсанттармен қатынас жасау кезеңінде оларды сақтау шеберлігі. Экскурсия жүргізушінің коммуникативтілігі, оның қатынас жасауына қабілеттілігі автобус жүргізушімен, мұражай жұмысшыларымен, бюроның әдіскерлерімен, әдістемелік секцияның жетекшісімен, экскурсия жүргізушімен, экскурсияларды ұйымдастырушыларымен өзара қатынасын дұрыс құруында айқын көрінуі керек.
Аудиториямен керекті түйісуін тұрақтатуына экскурсия жүргізушінің келесі қасиеттері үлкен әсерін тигізеді: жылы шырайлылық, тілектестік, аудиториямен өзара қатынас жасауындағы өзін-өзі ұстау мәнерлігі және еркіндігі сияқты. Әрбір экскурсия жүргізушіне топпен кездесу кезінде қысылып кетуі тән болады. Осындай қысылып кетуі оған берген іс бойынша жауапкершілікті екенін жоғары сезуінің нәтижесі болып табылады. Соның ішінде, экскусрсия жүргізушісі сенбеушілікті, жұлқынып сөйлеуін, экскурсияның мазмұнын өте жылдам айтуын келтірмеу керек.
Танымдық компонент – экскурсия жүргізушінің жұмысында ең басты компонент. Бұл экскурсияның мазмұнын, оларды өткізу әдістемесі мен техниканы, экскурсанттардың әр түрлі топтарға дифференциалды келісті дамыту шеберлігі, экскурсиялық үрдісінің ерекшеліктеріне, өзіннің әрекетінің нәтижелеріне талдау жасау шеберлігі және осының негізінде педагогикалық шеберлікті әрі қарай дамыту. Экскурсия жүргізушісіне педагог ретінде ең бастысы – өзіннің білімдерін топқа беру, оларды экскурсанттармен эффективті түрде меңгеруіне жету шеберлігі.
Экскурсия педагогикалық үрдіс ретінде өзіннің ерекшеліктерін ие. Оларға көрнекіліктің жоғары дәрежелігін, берген және зерттеген материалдың нақты тақырыптылығын, оқитындарға білімдерді беруінің дамыған әдістемесін, елестетуінің белсенділігін жатқызуға болады.экскурсияның ерекшілігі – оның қатысушыларына қысқа уақытындағы әсер етуінінде (көбінесе, бір сағаттан үш-төрт сағатқа дейін).
Педагогиканың негізгі талаптарын меңгеріп алғаннан кейін, экскурсия жүргізушісі экскурсия барысында аудиторияға білімдерді беруінің, оқыту мен тәрбиелеу құралдарының ең эффективті формаларын белсенді түрде пайдаланады. Экскурсия жүргізушінің кәсіби шеберлігіне қойылатын жоғары талаптар, экскурсияның өзінен педагогикалық үрдісті (яғни білім беру, тәрбиелеу және адамдардың жалпы дамуының жиынтығы) болып көрсететіндігімен түсіндіріледі.
Экскурсия жүргізушінің шеберлігінің құрамдас бөлігі – педагогикалық техникасына ие болуы. Оның құрамдас бөліктері: тілдік шеберліктері, яғни дұрыс, ұғымды, әдемі сөйлеу, өзіннің сөйлеуін айқын түрде интонациялау, сөйлеуінде белгілі ойлар мен сезімдерді білдіру шеберлігі; мимикалық айқындылық, нақты қимылдар, айқын қарау; өзіннің эмоционалдық (психикалық) күйін басқару, жылы шырайлылық, тілектестік болу шеберлігі; режиссерлік пен актерлік шеберліктердің элементтерін меңгеруі болып табылады.
4. Экскурсияда көрсету тәсілдері.
Экскурсияда көрсету тәсілдері – объекті бақылауды жеңілдетеді, экскурсиондық объектілік ерекшелігін көрсетеді және экскурсиондық объекті бөліктерге бөліп көрсетеді. Экскурсияның көрсету тәсілдері бірнеше түрге бөлінеді:
1. Экскурсиондық объектті алдын – ала көрсету тәсілі – бұл тәсіл экскурсанттар объектің қасында тұрғанда қолданылады. Алдын-ала көрсету тәсілі келесі мәселелерді қарастырады:
1) қарастырып жатқан объектінің тарихын және
сонымен байланысты тарихи оқиғаларды алдын-ала
қарастырады;
2) экскурсиондық объектке баға беру, әсіресе ол
архитектуралық ескерткіш болса;
3) экскурсиондық объект табиғи ескерткіш
болса, қоршаған табиғатқа баға беру;
Бұл тәсілде экскурсанттар өздері экскурсоводтың көмегісіз объекті қарастырады. Алдын-ала көрсету тәсілі 2 түрге бөлінеді:
1) объектті көрсету ақпаратпен бірге
жүргізіледі;
2) объекті көрсету ақпаратсыз жүргізіледі.
2. Панарама тәсілі – экскурсанттарға объекті биіктіктен
көруге мүмкіндік береді. Панарамалық тәсілде экскурсанттар бір ғана объектті емес, бірнеше объектті қарастырады. Экскурсоводтар панарамалық тісілде көптеген объекттің ішінде негізгі объектілерді таңдап алып, экскурсанттанрға көрсетеді.
3. Реконструкциялық тәсіл – экскурсиялық объектілерді экскурсовод алғашқы түрін сөзбен айтып жеткізеді. Бұл тәсіл соғыстар, қозғалыстар, революция болған жерлерде көрсеткенде қолданылады, соған қоса ескерткіштерді, ғимараттарды және мекемелерді көрсеткен кезде қолданылады. Экскурсовод туристік объектілерді көрсетудің алдында өзі сол объектің толық мінездемесін білу керек. Ғимараттарды көрсеткен кезде объектілердің сақталған бөліктерін көрсетіп, жетіспеген бөліктерін сөзбен айтып жеткізу керек. Егер объект толығымен жойылған болса, бұл кезде экскурсовод өзінің портфелінің көмегімен сол объектің мінездемесін беру керек. Егерде ескерткіштер, ғимараттар және туристік объектілер жойылған болса, олардың ежелгі көрінісі қандай болғанын айтып жеткізуі керек. Егер де танымал адамдардың өмірбаяны болса, олардың қай жерде тұрғанын және қай салада қызмет көрсеткені туралы айтып беру керек. Бұл тәсіл негізі архитектуралық ескерткіштерді көрсеткенде қолданылады.
4. Монтаж тәсілі. Бұл тәсіл реконструция тәсіліне ұқсас келеді. Монтаждық тәсілдің көмегімен экскурсовод бір объектті көрсеткенде басқа бір объектпен немесе бірнеше объектілерді мысалға келтіреді. Монтаж тәсілін қолданған кезде экскурсовод экскусанттарға сол объект туралы толық ақпарат береді.
5. Локализация тәсілі бойынша туристтердің назарын бір объектіге немесе сол объектінің бір бөлігіне көңіл аударады.
6. Обстрогирование тәсілін қолданып экскурсовод объекттің бөліктерін экскурсанттардың ойында мысал ретінде келтіреді. Бұл тәсілдің көмегімен экскурсовод объекттің керек емес бөліктерін көрсетпей тек қана экскурсияның тақырыбын ашуға көмектесетін бөліктерін көрсетеді.
7. Салыстыру тәсілінде экскурсовод бір объектіні басқа бір объектімен салыстырады. Салыстыру тәсілінің міндеті – объектің ерекшеліктерін көрсету.
Экскурсияда көрсетудің ерекшеліктері:
1. Автобус сағатына 60-70км жылдамдықта келе жатқанда объектілерді көрсету.
2. Автобус ақырын келе жатқанда объектілерді көрсету.
3. Объектті автобус тоқтаған кезде көрсету, бірақ экскурсанттар автобустан шықпайды.
4. Объектті автобус тоқтаған кезде және экскурсанттар автобустан шыққан кезде көрсету.
Экскурсияда айтып жеткізу тәсілдері.
Экскурсияда айтып жеткізу тәсілі экскурсанттарға экскурсияның мазмұнын жеткізу үшін қолданылады.
Айтып жеткізу тәсілдері 2-ге бөлінеді:
1) Бірінші бөлімде айтып жеткізудің келесі түрлері кіреді: мінездеме, индукция және дедукция тәсілдері кіреді.
2) Екінші бөлімде айтып жеткізудің келесі түрлері кіреді: анықтама, сипаттама, цитата және репортаж тәсілдері.
1.Анықтама тәсілі – экскурсовод туристік объектінің толық анықтамасын береді: қашан ашылғанын, жобаның авторы және қандай қызмет көрсетеді.
Тофтология – бір мағынаның екі рет қайталануы.
2.Экскурсиондық объектіге сипаттама беру – бұл тәсілде объектіге және оның сыртқы көрінісіне сипаттама береді. Сипаттама тәсілі ескерткіштерді және тарихи оқиғаларды айтып жеткізгенде қолданылады.
3.Экскурсиондық объектіге мінездеме беру. Бұл тәсілде экскурсиондық объектінің ерекше тәсілдерін және объектінің сапасы қарастырылады. Мінездеме беру тәсілінен айырмашылығы мінездеме тәсілінде – объектінің танымдылығына ерекшелене сақталуына баға беріледі.
4.Түсіндіру тәсілін қолданған кезде тарихи оқиғаларды экскурсанттарға қандай себептер әсер етті соны қарастырады.
5.Коментарий тәсілі – экскурсовод бұл тәсілді қолданған кезде әртүрлі көріністерге, оқиғаларға, дәлелдерге коментарий беріледі.
6.Репортаж және цитата тәсілдері. Экскурсовод бұл тәсілді қолданған кезде көріністерге, оқиғаларға қысқаша мәлімет немесе цитата беріледі.
5. Экскурсиялық әрекетінің психологиялық негіздері
Экскурсиятану экскурсияны жүргізудің танымдық тәрбиелеушілік максимальды қорытындыға жету мақсатында психология талаптарын ескереді. Әдістемелер мен экскурсия жүргізушісінің экскурсияға дайындалу барысында келесі қатысушылар шарттарын ескеру қажет: қабілеттілік, мінез, темперамент, ес, байқаушылық, елестету. т.б. Негізгі әлеуметтік психологиялық факторларға келесілер жатады:
Әрекеттің шақыру стимулдары болып шығатын және тақырып мазмұнына қатынасы ретінде әсер ететін әлеуметтік қажеттіліктер мен қызығушылықтар.
Топты сипатталатын әлеуметтік сезімдер, эмоциялар,көңіл -күй.
Білімдер мен өмір тәжірибесінен алынған танымдық мүмкіншіліктер.
Белгілі топқа сенімдер.
Негізгі психолгиялық міндеті-топтың зейінін тақырыпқа деген қызығушылығын арттыру.
Аса маңызды ролді – кіріспе деп атайды. Қызықты кіріспе экскурсанттардың тарихи оқиғалармен танысуға қызығушылығын арттырады. Және де кіріспе формасын таңдаған кезде тақырып сипатын, тыңдаушылар құрамын , нақты жағдайларын ескеру керек. Мысалы: топтың жалпы білімділік деңгейі төмен болса немесе олардың кәсіби қызығушылықтарына сәйкес келмесе, аса эмоцианальды жасау керек.
Қорытынды кіріспеге қарағанда үлкен мәнге ие. Дұрыс жүргізілген қорытынды қатысушылар көңілінде жақсы әсер етіп, білімдерін бекітеді.
Экскурсия тану үрдіс ретінде
Таным мәні оның үрдісі барысында қандай да болса шындық меңгеріледі. Тану ойлаудағы ақиқаттың елестету және кері қайту үрдісі. Соның дәрежесінде субъект мен нысанның әрекеттесуі, нәтижесінде субъект жаңа білім алады. Экскурсия тану үрдәс ретінде өзіне өзі пәндік, сезімдік, тәжірибелік, адамгершілік әрекетін көрсетеді. Тану нысаны сыртқы дүниенің заттары болуы мүмкін.
Тану үрдісі адамгершілік сезім мен органының экскурсиялық нысан мен қарым қатынас жасау кезінде пайда болады. Көру және есту сезімінің көмегімен толық бейне қалыптасады. Ал тану үрдісі экскурсияның абстрактылы ойлауын жалғастырады. Экскурсияда тану үрдісі екіге бөлінеді
Сезімдік (сезу, елестету, бейнелеу )
Логикалық.
Сезу. Бұл элементарлық сезімдік бейне, нысандық заттар, және құбылыстың жеке қасиеттерін адамдық сана сезіммен кері қайтару психологиялық үрдісі. Алсезімдік сезу адамның сана сезіміне заттар мен құбылыстардың келесі сапалар мен қасиеттерін ескеруге бағытталады. Олардың өлшемі, формасы, дыбыс, иісі , қаттылығы , жылдамдығы болады.
Елестету. Бұл өзін өзі байқауының заты болып табылатын құбылыс тарихы, тарих пен мәдениетінің нысаны ескерткіштері мен сезім органдары на әсер етуінің қорытындысы. Сезу сезіміне қарағанда елестету сезімі күрделі болады. Ол бірнеше немесе көптеген сезулер бойынша құрастырылған олардың әрбір заттың , құбылыстардың, оқиғаның жеке қасиеттерін немесе жағын көрсетеді.
Экскурсиядағы елестету ол экскурсиянің сезу органдарының нысаны мен ауызша ақпараттың әсер ету қорытындысы. Оған елестету, көру, есту, сезу, дәм тату, иіс сезімі жатады. Адамда ең дамығыны көру және елестету.
Экскурсиядағы елестету психологиялық үрдістің үш түрінің қосындысы ретінде негізделеді.
Танымдық: бейнелеу, ойлау,елестету
Эмоционалды
Қайраттылық
Экскурсиялық әдістеме елестетуінің белсенділігінің әр түрлі ләсілдері пайдаланылады. Мысалы: фотосуреттер, репродукциялар. Суреттемелер бойынша нысанның танысылуы болып жатыр. Елестетудің белсендетуіне әңгіменің әр түрлі формалары роль атқарады. Осының бір формасы материалдың мәселелік айтылуы. Экскурсия жүргізушісі сұрақ қояды және оның жауабын талап етеді. Елестетуді белсендетудің басқа тәсілі әңгімені әңгімелесу түрінде өткізу.
6. Логикалық және оның талаптары
Әрбір экскурсияның мазмұны логиканы ойлаудың заңдары мен формасы туралы ғылым талаптарын негізделіп қарастырылады. Логикалық заңдарға белгілі, қарама қайшы емес тізбекпен жасалады.Логикалық формаларға ойлардың құрылымы мен құрылысы, логикалық амалдар, салыстыру, талдау, жасау, синтез, абстракциялау, жалпылау.
Экскурсияны жүргізушілер экскурсияны құрастыру кезінде ойлаудың негізгі заңдарын ескеру керек. Алғашқы заң яғны ұқсау заңы бойынша экскурсияда экскурсоводтың әңгіме немесе айту үрдісі кезінде қандай да болса нысан құбылыс немесе оқиға туралы белгілі анықталған нысан басқалар мен ауыспауы керек. Яғни қалыптасқан ұғымдар әр түрлі мәнге ие болмас үшін.
Екінші заң. Қарама қайшылық : қандай да бір құбылыс, оқиға туралы барысында осы нысан өзінен көрсететілген бейнеден айырмашылықта болмауы керек .
Үшінші заң. Үш ойды болмауы. Егер бір ой қолдайтын болса, ал екінші ой теріске шығарылатын болса, осы ойлардың бірі ғана дұрыс болады. Яғна үшінші ой қалыптаспауы керек.
Төртінші заң. Негіздеменің жеткілікті болуы заңы. Әрбір ой дәлелденген болуы керек. Егер осындай жағдайлар болған кезде ой нақты дұрыс болуы мүмкін. Әңгіме кезінде экскурсоводқа дәлелденбеген ойларды айтуға болмайды.
Қызметтерді жабдықтаушылар және оларға қойылған талаптар.
Қызметтерді жабдықтаушылар туристерге қызметтерді көрсету саласында әртүрлі кәсіпорындар мен ұйымдар қатысады. Мысалы: қонақ үйлер, тур.базалар, мейрамханалар, көңіл көтеру орындары, көлік компаниясы, рекреациялық ұйымдар, экскурсиялық фирмалар және т.б.
Туристерге қызмет көрсететін барлық кәсіпорындар мен ұйымдар қызметтерді жабдықтаушылар деп атайды.
Қызметтерді жабдықтаушылар жұмыс істеген кезде келесі талаптарға көңіл бөлу керек:
1. Қызмет көрсету саласына және қызметтерді жабдықтаушылардың репутациясына бөлу керек.
2. турфирма ұсынған өніммен қызметтерді жабдықтаушы өнімі сәйкес келуі керек.
3. келісім шартты құрастырған кезде барлық құжаттар дұрыс толтыруы керек.
Қызмет жабдықтаушылармен жұмыс істеген кезде олардың тәжірибесіне, тарифтарына, ассортиментіне, лицензиясына және жеңілдіктеріне көңіл аудару керек. Өзара қатынастар келісім шарт арқылы бекітіледі.
Бір жылда немесе белгілі бір уақыт ішінде келісім шарттар қайта қарастырылады.
Келісім шарт бекіту алдында жоспар қарастырылады. Бұл жоспарда келесі бөлімдерге көңіл аударылады: 1) қызмет жабдықтаушының аты;
2) қызмет жабдықтаушының негізгі
объектісі;
3) қызмет жабдықтаушының мерзімі
және оның құны;
4) қызмет жабдықтаушының бекіту
уақыты;
5) арнайы мәліметтер(фирманың
реквизиттері, туристік фирмада
қызмет жабдықтаушы туралы арнайы
папка болуы керек.Оның ішінде
қызмет жабдықтаушының буклеттері,
толық мәліметтері, газет-журналда
шыққан мақалалары және т.б.)
Музеймен келісім шарт.
Музеймен келісім шарт бекіткен кезде, келесі мәселелер қарастырылады:
1. экскурсияның түрлері және тақырыптары;
2. экскурсияның бағасы (жас дәрежесі бойынша, топтық, жеке);
3. экскурсияның өткізу уақыты;
4. келісім шарты бекіткен уақыт;
5. экскурсанттардың саны;
6. экскурсияны өткізу үшін арызды өткізу мерзімі;
7. экскурсияны қай уақытқа дейін онуляция жасауға болады;
8. экскурсияға жауапкер адам.
Көлік фирмасымен келісім шарт.
Көлік фирмасымен келісім шарт бойынша туристік ұйымға көлікті жалға береді. Сонымен бірге көлік фирмасы жоғарғы маманды жүргізушімен қамтамасыз ету керек. Келісім шарт бекіткен кезде келесі мәселелерге көңіл аудару керек:
1. көлік түрі (автобус, жеңіл, ауыр көліктер);
2. тарифтер мен бағалар;
3. көлік графигі;
4. көлік фирмасы қызмет көрсететін маршрут;
5. көлік өз уақытында келуі немесе келмей қалған жағдайда жауап беретін адам;
6. турфирма жағынан жауап беретін адам;
7. туристер кешіккен кезде көбірек күту керек;
8. экскурсоводтардың міндеттері мен мақсаттары.
Көлік жүргізушінің қолында келесі құжаттар болу керек:
1. жүргізушінің куәлігі және көліктің техникалық құжаты;
2. көлік техникалық байқаудан өткізілген болу керек;
3. сақтандыру полисі болу керек;
4. маршруттың құжаты болу керек.
Турфирмада әрбір топқа маршрут қағазы толтырылады. Маршрут қағаздың ішінде келесі мәселелер қарастырылады:
1. көлік түрі;
2. экскурсияның маршруты;
3. туристтердің саны;
4. экскурсияның басталуы және аяқталу уақыты;
5. көліктің бағасы;
6. көлік қай уақытта және қай жерде туристерді алып кетеді;
7. туристік топтың жетекшісінің аты-жөні.
Туристік фирманың көлік фирмасымен келісім шарт бекіткен кезде атқаратын міндеттер.
Турфирма міндеттері: жалға алған көлікті тек қана туристік объектке бару үшін қолдану керек. Егерде көлікке туристтер жағынан зақым келтірілсе, оған толығымен турфирма жауап береді.
Тамақтану кәсіпорындарымен келісім шарт.
Тамақтану кәсіпорындарымен келісім шарт бекіту үшін келесі мәселелер қарастырылады:
1.туристтердің саны;
2.тапсырыстарының көлемі;
3.тамақтану түрі;
4.бағалары;
5.жеңілдіктер;
6.тапсырысты өткізу уақыты;
7.жауапты адам.
7. Экскурсиондық қызметке келісім шарт.
Бұл келісім шарт экскурсиондық фирмамен клиенттер арасында бекітіледі, келісім шарт бойынша туристік фирма клиентке экскурсиондық қызметті көрсетуге жауапты болады. Келісім шарт туристік путевкалармен бекітіледі. Келісім шартқа қол қою алдында туристік фирма клиент талап еткен барлық ақпаратты беруі тиіс. (көрсетілген қызметтер экскурсоводтардың классификациясы және клиенттің талабы бойынша экс-я тур. толық мәліметті береді)
Келісім шарт келесі мәселелерді қарастырады:
1.көрсетілетін қызметтің түрлері (жалпы экс-я, тақырыптық экс-я және т.б.) 2.экскурсияның аты және өткізілілетін жері;
3.экскурсоводтың аты-жөні;
4.экскурсияның тақырыбы;
5.бір топтағы туристтер саны;
6.қызметтердің ақы төлеу реті;
7.экскурсияны өткізу уақыты;
8.туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
9.экскурсия қай тілде өткізіледі;
10.қосымша қызметтер.
Жол ақпаратты дайындау.
Жол ақпаратты 3 кезеңге бөлінеді:
1. алдын-ала жұмыс – бұл кезеңде экскурсия бойынша толық мәліметтерді жинайды және оларды зерттейді. Экскурсияның тақырыбын, мақсатын және міндеттерін анықтайды. Экскурсияның маршрутында көрсетілетін объектілерді таңдап алады;
2. экскурсияны ұйымдастыру – бұл кезеңде келесі іс-шаралар қарастырылады. Экскурсиондық маршрутты құрастыру, нақты мәліметтерді зерттеу, контрольді тексті жазу. Маршрут бойынша технологиялық картаны дайындау . Индивидуалды тексті дайындау.
3. соңғы кезең – бұл кезеңде жол ақпаратты қорғайды және комиссия мүшелері қарастырған соң бекітіледі.
Жол ақпаратты дайындауда негізгі пункттер:
1. жол ақпараттың мақсаты мен міндеттерін таңдап алу;
2.тақырыпты анықтау:
3.экскурсияға қажетті әдебиеттерді зерттеу;
4.экскурсия барысында көрсетілетін объектілерді таңдап алу;
5.экскурсияның маршртын құрастыру;
6.экскурсияның контрольді текстін дайындау;
7.экскурсовод портфелін толықтыру;
8.экскурсияны жургізу техникасы;
9.көрсету және айтып беру әдістемелерін таңдап алу;
10.экскурсияның техникалық картасын дайындау;
11.индивидуалды текстті дайындау;
12.экскурсиялық ақпаратты қорғау;
13.жол ақпаратты бекіту.
Жол ақпаратты дайындауға қажетті құжаттар. Ол 9 бөлімнен тұрады:
1. Тақырып бойынша әдебиеттер тізімі экскурсия бойынша қолданылатын барлық кітаптардың, газет-журналдардың, мақалалардың тізімі болуы керек.
2. Объекттің құжаты қарастырылып жатқан объектке толық сипаттама беретін мәліметтер. Объекттің құжатын жазған кезде келесі мәселелер қарастырылады: 1) объекттің түрі;
2) объекттің аты;
3) объектіге байланысты оқиғалар;
4) объектінің орналасуы;
5) объекттің қысқа сипаттамасы;
6) объектінің авторы;
7) объектіні жасау немесе орналастыру уақыты.
3. Экскурсияның контрольді тексті. Экскурсияның тақырыбы және сұрақтары толығымен ашылып жазылады.
4. Индивидуалдық текст – контрольді тексттен алынады, экскурсовод өзі үшін қысқаша түрде жазып алады.
5. Маршруттың схемасы – онда экскурсияның басталуы және аяқталу орны туристік объектілердің орналасуы және аялдамалар көрсетіледі.
6. Экскурсоводтың портфелі – оның ішінде экскурсия тақырыбына байланысты суреттер, құжаттар, кестелер, схемалар, карталар және т.б.
7. Әдістемелік қабылдаулар көрсету және айтып беру әдістемелері.
8. Жол ақпаратқа қажетті мәліметтер (құжаттар, газет-журналдар, кестелер, мақалалар және т.б.)
9. Экскурсоводтардың тізімі – қарастырып жатқан экскурсияны жүргізуге алатын экскурсаводтардың тізімі.
Экскурсия ұйымдастырушы турфирманың міндеттері:
1) Әртүрлі кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен экскурсиондық қызмет көрсету үшін келісім шартқа отыру керек;
2) Экскурсанттарды жинап туристік топтарды ұйымдастыру;
3) Экскурсияның билеттерін және жолдамаларын сатады;
4) Туристтерге сақтандыру полистерін тапсырады;
5) Туристтердің путевкаларын толтырады;
6) Экскурсия жүргізуге сұраныстарды қабылдайды.
Экскурсияны өткізу үшін қажетті құжаттар:
1) Турфирманың атестациондық қағазы;
2) Турфирманың жарғысы;
3) Мемлекеттік регистрация құжаты;
4) Жалға беруге келісім шарт;
5) Турфирманың қызметкерлері туралы толық мәліметтер болу керек;
6) Әртүрлі кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен келісім шарттар болу керек;
7) Көлікпен экскурсияларды ұйымдастырғанда көлік фирмасымен келісім шарттар болу керек;
8) Туристтердің экскурсия кезінде қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ережелер болу керек;
9) Экскурсияның технологиялық картасы, экскурсияның мәтіні, экскурсияның маршруты, экскурсоводтың портфелі және т.б. құжаттар болу керек.
8. Экскурсоводтың міндеттері:
1) Экскурсияның мәтінін дайындау әдістемелік мәліметтерді және экскурсоводтың потрфелін дайындау керек;
2) Экскурсияларды жүргізу және экскурсияда жол ақпараттарды беру және экскурсияларды ғылыми және әдеби тілде жүргізу керек;
3) Экскурсияның мәтіндерін экскурсовод өз уақытында жаңарту керек;
4) Экскурсия мәселесіне байланысты конференцияларға және көрмелерге қатысу керек;
5) Туристтердің назарына байланысты экскурсияларды дайындау керек. Жаңа экскурсияны дайындағанда туристтердің талаптарын ескеру керек;
6) Сөйлеу мәдениетіне ие болу керек және сөйлеу шеберлігін жетілдіру;
7) Экскурсияны жүргізуге қажетті құжаттарды дайындау, музейлермен, көлік фирмаларымен келісім шарттарды бекіту керек;
8) Туристтердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған іс-шараларды қолдану;
9) Экскурсовод турфирманың бастығының экскурсия мәселесіне байланысты бұйрықтарымен таныстыру керек;
10) Экскурсовод экономиканы және нарық негіздерін білуі керек;
11) Экскурсовод экскурсияның мақсатын және тақырыбын білуі тиісті;
12) Экскурсовод экскурсияның маршрутын және әдістемелерін білуі тиісті;
13) Экскурсанттарға қызмет көрсетуді білуі керек;
14) Экскурсовод қауіпсіздік техникаларын және өртке қарсы сақтықты білуі керек.
Қауіпсіздік ережелері:
1. Турфирма экскурсия кезінде экскурсанттарға толық жауап береді.
2. Қауіпсіздікті сақтау мақсатында туристтерге көлік фирмаларында, қонақ үйлерде, ұшақтарда анықталған ережелерді бұзуға тыйым салынады;
3. маршрутта кездесетін тәуекел факторлар: а) жолда және демалыс орындарда қауіпсіздік ережелерін бұзу;
б) рұқсатсыз шомылу және туристік құрал-жабдықтарды дұрыс қолданбауы;
в) жеке сақтандыру құрал-жабдықтарының болмауы;
г) тыйым салынатын белгілерін білдірмеуі;
4. туристтер биологиялық әсерлерге ұшырамау үшін маршрутта қандай шараларды қолдану керек: а) қайнамаған суды ішуге болмайды;
б) жуылмаған көкөністерді жеуге болмайды;
в) танымсыз азық-түліктерді және медикаменттерді қолдануға тыйым салынады.
5. маршрутқа шығу алдында қойылатын негізгі талаптар:
а) туристтер өздерінің денсаулығын және заттарын сақтандыру керек;
б) жұқпалы және қауіпті аурулардан профилактикалық прививкалар салыну керек;
в) жеке гигиена ережелерін сақтау керек;
г) жеке аптечкалар болуы керек;
6. Маршрутқа керек болатын ескертулер:
а) вокзалда заттардан көз үзбеу керек және туристтердің құжаттары әрқашан қасында болу керек;
б) әрқашан туристтермен бірге тоқтаған қонақ үйдің карточкасы болу керек. Және заттарды құжаттарды ұрлап кетпеу үшін іс-шараларды қолдану керек;
в) бағалы заттарды сейфте сақтау керек;
г) барған елдің заңдарын және ережелерін бұзбау керек.
7. Жалны ережелер:
а) ауа райы ыстық кезінде арақ-шараптарды ішпеу керек;
б) сәтсіз оқиға болған жағдайда сақтандыру полисінде жазылған телефон бойынша хабарлау керек;
в) көлік апаттары немесе барған елдің полициясымен дағдарыс болса, топ жетекшісіне тез уақыт ішінде хабарлау керек;
г) туристтер саяхат кезінде ақы төленетін жұмыс істеуге құқығы жоқ;
д) туристтер өздерімен бірге көп ақша алып жүруге тыйым салынады;
е) экскурсияның басында және экскурсиядан қайтқанда автобусқа кешікпеу керек;
ж) автобустың ішінде ақшаны немесе бағалы заттарды қалдыруға болмайды. Жүргізуші автобустың ішінде қалған заттарға жауап бермейді.
з) басқа елде жүргенде құжаттардың көшірмесін түсіріп алу керек және негізгі құжаттан басқасын қонақ үйде қалдыру керек;
и) бағалы заттарды көшеде кез келген адамдардан сатып алуға болмайды.
к) егер де кредиттік карточкалар жоғалса немесе ұрланса, тез уақытта банкқа хабарласып, карточканы жабу керек.
қ) көлікті жалға алғанда құжаттарды дұрыс толтырып, сол елдің жол ережелерін жаттау керек.
9. Экскурсия жүргізудің техникасы.
Экскурсия жүргізу техникасына бірнеше талаптар қойылған. Олар экскурсоводтың туристік топпен танысуы, туристтердің объект қасында орналасуы, экскурсанттардың автобустан шығу және кіру ережелері, экскурсоводтың микрофонды дұрыс қолдануы, экскурсиондық уақытты есептеу, тақырыпты ашып жеткізу және сұрақтарға жауап беру.
1. экскурсоводтың туристік топпен танысуы. Экскурсовод автобусқа кіріп, туристтермен танысады. Өзінің аты-жөнін, турфирманың атын және экскурсанттарға жүргізушіні таныстырады. Туристтер экскурсия тақырыбын алдын-ала білу керек. Әрбір тақырыптың кіріспесі әртүрлі болады. Кіріспе туристік топ кұрамына байланысты болады.
2.Туристтердің автобустан шығуы. Туристтердің экскурсиондық объектіге жақындағанда автобустан шығуға дайындау керек. Әйтпесе, туристтердің жартысы автобустан шығып, объектке қарай кетеді, ал 2-ші жартысы автобустың ішінде қалады. Экскурсияның басында қанша аялдама болады және қай жерлерде болатынын айту керек. Автобус тоқтаған кезде, экскурсовод автобустан 1-ші шығады, барлық экскурсанттарды жинап, экскурсияның бағытын көрсетеді. Автобус санитарлық немесе әртүрлі сувенирлерді сатып алу үшін тоқтаған кезде экскурсовод автобустың жүретін уақыты қысқарса, немесе созылып кетсе, барлық өзгерістерді экскурсанттарға айтуы керек.
3. Туристтерді объекттің қасында орналастыру. Экскурсияны дайындаған кезде туристердің объект қасында орналастыру әдістері қарастырылады. Сонымен бірге туристтердің объект қасында орналастырудың қосымша әдістері қарастырылады. Жаздың күні, күн қатты қызғанда, туристік топты көлеңкеге орналастыру керек. Жауын-шашын жауған кезде туристік топты сол объектінің қасында орналасқан, ғимараттардың немесе ағаштардың қасында орналастыру керек.
Кейбір экскурсияларда объект қасында бірнеше орналастыру нүктесін объектен алыс жерден орналастыру. Бұл әдіс объекті түбегейлі зерттеген кезде қолданылады. Туристік топты объектің қасына орналастырған кезде, қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек. Бір объекттің қасында бірнеше туристік топтар тұрса, олардың аралығы бір-біріне сөйлегенде, кедергі болмау керек.
4. Экскурсанттардың жүрісі. Туристтер автобустан объектке бір объектіден екінші объектіге тек қана топпен жүреді. Бір объектіден екінші объектіге жүрген кезде, экскурсоводтың орны топтың ортасында. Экскурсияның топ созылып кетпеуі керек. Туристік топтың басындағы топпен аяғындағы туристтердің аяғымен 5-7 метр болуы керек. Туристік топтың жүрісі мен жылдамдығы топ құрамына және жер бедеріне байланысты. Жаяу экскурсия кезінде туристік топтың жылдамдығы оңша көп болмайды. Автобуспен экскурсия ұйымдастырған кезде топтың жылдамдығы жоғары болады. Туристік топ объекттің қасына барғанда экскурсанттарды сол объектті көруге өздерін жіберу керек.
5. Экскурсанттардың автобусқа қайтып келуі. Туристік топ жүріс кезінде топтың бас жетекшісі экскурсовод болды. Туристтер автобусқа отырған кезде экскурсовод автобустың қасында оң жағында тұрады. Экскурсанттар автобусқа кіріп болған соң және бәрі өз орнына отырып, экскурсовод бәрін санаған соң жүргізушіге белгі береді.
10. Экскурсияның өткізу техникасы.
Топпен таныстыру. Экскурсовожд топқа бнлгіленген орынға алдын ала 10- 15мн бұрын келу керек. Егер экскурсия ұйымдастырушысы, туртоптың жетекшісі бар болса, олармен топ құрамын және оның экскурсиядан кейінгі жоспарын білуге болады. Содан кейін экскурсияға қатысушыларды автобусқа шақырады.
Басқа да нұсқау болуы мүмкін. Өтіп бара жатқан автобусқа экскурсовод отырып экскурсанттармен амандасады.Өз аты жөнін, экскурсия тақырыбын айтады. Топқа маңызды бірқатар нысандарды нысандарды санап шығады. Одан кейін экскурсияның басталуын, аяқталуын, шақырымын айтады.
Психологтар экскурсоводтарға ұсынады: автобусқа кіргеннен кейін және тыңдаушылар алдында тұрғаннан кейін, бірнеше секунд шыдап, сөйлемді бастауы керек.Ең алдымен кіріспе жақсы болуы тиіс. Мысалы экскурсияда мамандар мен қызығушылықтар туралы олардың тақырыбын, меңгеру дайындылығы туралы мәліметтер алуы тиіс.
Көліктен шығу.
Алдын ала айтылуы керек. Нысандар арасында қозғалыс кезінде экскурсанттар логиканың ауысуын тыңдағаннан кейін және шығу орнын белгілеп, нысандарды көргеннен кейін ерекше шақыруларды күтпей тұрып шығады.
Қыста – күн көзінде, жазда -көлеңкеде, жаңбар кезінде –ағаштар арасында немесе қоғамдық ғимараттардың кіріберісінде орналасуы керек. Нысан қасында басқа топтармен бір уақытта кездеспеу, немесе ол экскурсоводтың әңгімесіне кедергі жасамау үшін дистанция сақтау керек. Топты доға бойынша немесе 2,4 қатарлы етіп, нысанға бетімен орналастыру керек. Экскурсовод сол кезде топтың сол кезде топтың оң жағында тұру керек.
Топтың жаяу жүруін басқару керек. Ондаған метрлерге топ созылмауы керек; қалып қойғандарды тосып, уақыт кетіреміз. Сондықтанда экскурсовод топтың орта белінде жүруі тиіс. Яғни қалып қойғандардың жеңіл басқарылуына мүмкіндік беріледі.
Қозғалыс жылдамдығы берілген ақпараттар мөлшеріне, нысанның күрделілігіне, келесі нысанға дейінге қашықтықтың ұзақтығына байланысты.
Және топтың физикалық күйіне тәуелді болады. Мысалы қарттар мен кішкентай балалардың болуына немесе жолдардың дәрежесіне байланысты.
Жаяу экскурсияның ұзындығы 3-4 шақырымға созылуы тиіс.
Автобусқа қайту.
Экскурсовод жетекшілігімен жүреді. Әсіресе отырғызу орны көліктен шығу орнымен сәйкес келмеген жағдайда бұл өте маңызды. Адамдарды алдын ала есептеу қажет. Отарғызу кезінде экскурсовод есіктің оң жағында тұруы тиіс.
Барлығы жиналған соң ол ең соңынан автобусқа кіреді.
Автобустағы экскурсоводтың орны ұзақ уақыт бойы талқыланды. Осыдан он – он бес жыл бұрын көлік жүргізушісінің қасында арнайы креслода экскурсанттарға бетімен орналасуы нұсқауланды. Қалалық экскурсияларда шығусыз тоқтаулар болған кезінде экскурсовод креслодан тұрып, өз әңгімесін жалғастырады. Автобуста микрофон болмаған жайда, экскурсия
барысына өзгертулер енгізіледі.
Уақытты сақтау
Хронометражды немесе үйде не маршрутта құрастыру керек. Содан кейін жөндеулер енгізіледі. Материалдар толықтырылады немесе алып тасталынады. Сөйлеу жылдамдығы өзгереді. Кейде автобустың кешігіп қалуынан немесе басқа жағдайлар болған кезде, уақыттың қысқартылуы жөнінде сұрақ туады.Соның ішінде тақырыпшалардың айтылуын қысқарту, шығулар санын азайту.Осындай жағдайларға дайын болу керек.
Карточкаларды пайдалану.
Бұл экскурсияны жүргізуді жеңілдетеді. Маршруттың әрбір учаскелері мен нысандары бойынша карточка қалың қағаздан алақанның өлшеміндей болып жасалынады. Карточкалар нөмірленіп, маңызды терминдер әр түрлі түстермен ерекшеленеді. Олар үш тәсіл бойынша пайдаланылады.
1. Олардан цитаталар оқылады.
2. Оларды асулар немесе өтулер кезінде қолданады.
3. Әңгіме кезінде еске түсіру үшін қолданады.
Негізінен, соңғы тәсілді қолданбаңыздар.
Экскурсия барысында қойылған сұрақтарға жауап экскурсия кезінде емес, оның аяталуынан кейін берілуі тиіс.
1. Көптеген сұрақтарға жауаптар экскурсиядан кейін берілуі тиіс
2. Көптеген сұрақтарға жауап тақырыпшалар кезінде берілсе олар экскурсантардың зейінін шашыратады.
3. Көптеген сұрақтарға зейінсіз отқандар үшін беріледі. Олар экскурсия тақырыбына жатпайды.
11. Экскурсия жүргізушінің кәсіби шеберлігі
Экскурсия жүргізушісіне қойылатын маңызды мамандырылған талабы – сөйлеудің жоғары талабы. Экскурсия жүргізушісі сақтау керек: экскурсанттардың алдында оның сөйлеуі – ең алдымен сөйлемдердің құрылымы және көлемі мен жазба жұмысының ерекшеленетін ауызша сөйлеуі деп аталады. Ораторлық сөйлеуінде сөйлемдер қысқа және күрделі болмауы керек деп саналады.
1981 жылы Е.А.Ножин былай деп жазды: Ораторлық сөйлеудің мәдениеті берілген аудиторияға қойылған міндетіне сәйкес нақты жағдайында ең жақсы әсерін қамтамасыздандыратын тілдін материалдық осындай пайдалануын атайды.
Ауызша сөйлеу – бұл дыбысталған жазба сөйлеуі ғана емес. Егер экскурсия жүргізуші осы жолды таңдаса, ол жетістікке ешқашан жетпейді. Жиналған әдеби, ғылыми, газет, мұрағаттық статистикалық материалдар жеке мәтінді құрастыруы үшін міндетті түрде ауызша сөйлеудің үлгілеріне өнделуі керек.
Экскурсиялық карточка.
1. Аты, толық аты.
2. Орналасқан жері.
3. Неге арналған.
4. Өлшемдері.
5. Авторлары.
6. Құрылған жылдары.
Ауызша сөйлеуінде сөздердің құрылуы салыстырмалы бостандықпен ерекшеленеді. Егер жазбаша сөйлеуіне жүйелендірілген байланысқан, логика бойынша нақты құрастырылған шығармаға тән болса, ауызша сөйлеуіне айтарлықтай дәрежеде деген сөз беріледі. Оған қоршаған ортадан, тыңдаушылардың реакциясынан алынатындығы көбінесе толықтырады.
Оратордың сөйлеу мәдениетінің маңызды элементінің бірі – сөздерді дұрыс пайдалануы. Сөйлеу мәдениетінің тағы бір көрсеткіші сөздердің дұрыс айтылуы. Мысалы, аристокр*атия – аристократ*ия емес, догов*ор – д*оговор емес, эксп*ерт – *эксперт емес, парт*ер – п*артер емес, жалюз*и – ж*алюзи емес.
Қиындықтар жеке аттарын, тегін, географиялық атаулар(әсіресе шетелдік) жиі пайда болады.
Оған байланысты – экскурсия жүргізушісі әр түрлі сөздіктерді пайдалану керек.
Сөйлемдер – штаптер сөйлемдерде сезімдерін атауы, оларды кедейлендіреді.
Сөздік штаптердің тағы бір түрі – канцеляризмдер болып табылады, өйткені іскерлік жазбаша сөйлеуінің стандартты айналымдары. Олар радиодан, теледидарлардан, әр түрлі ораторлардың сөйлеуінде айтылады, оларды газеттерде табуға болады. Экскурсия жүргізушілеріне кәсіби жерлерден және шетел сөздері қауіпті болуы мүмкін.
Біріншіден, оларды дұрыс пайдалану керек (яғни оларға деген мәніне сәйкес), екіншіден, осы сөздердің (егер ұғынсыз болса) мәндерін түсіну керек.
Синонимдерді пайдалану.
Ораторларға пайдалы мақал-мәтелдерді пайдалану, мақал-мәтелдармен бірге әр түрлі қанатты сөздерді пайдалануларымыз дұрыс болады. Мысалы, атақты адамдардың цитаталары:
Из двух зол избрать меньшее Аристотель
О времена! О нравы! Цицерон және т.б.
Кірме сөздер – паразиттер: сонымен, яғни, оның үстіне, осылай, солай, мынау және т.б.
Дауыстың күші.
Сөйлеу темпі – орыс тілінде сөйлегенде ең дұрыс орташа темпі минутына 120 сөз, қазақ тілінде минутына 100-110 сөз.
Бір ақпараттық мәтіні бар бет 14-ші кеглмен интервал 1,5 деп басылу керек. Экскурсияда сөйлеу темпі жеке мәтіннің әр түрлі бөліктерінің мазмұнына тәулді болып ауыстырылады. Көп баяуланған сөйлеу, аудиторияны ұйықтатып тастайды.
Пауза – ол дыбыстаудың уақытша тоқтауы. Пауза – үнсіздік.
Жаңылтпашты көбірек пайдалану керек. Онымен жұмыс істеу үшін келесі кеңесті пайдалану керек: медленно, отчетливо выговаривая каждый звук продиктуйте текст скороговорки. Делайте не большие паузы. Не торопитесь. Лучше всего записать диктовку на диктофон, а затем прослушать и откорректировать. Когда вы убедитесь в четкости произношения каждого отдельного звука, чуть убыстрите темп. Диктуйте также как и в первом случае, но только быстрее. Не скандируйте слова и произносите их в обычной манере Осы әдісті Л.А.Веченский және Л.Г.Павлова ұсынды.
12. Экскурсиялық әрекеттің психологиялық негіздері.
Экскурсиятану экскурсияны жүргізудің танымдық тәрбиелеушілік максимальды қорытындыға жету мақсатында психология талаптарын ескереді. Әдістемелер мен экскурсия жүргізушісінің экскурсияға дайындалу барысында келесі қатысушылар шарттарын ескеру қажет: қабілеттілік, мінез, темперамент, ес, байқаушылық, елестету. т.б. Негізгі әлеуметтік психологиялық факторларға келесілер жатады:
А. Әрекеттің шақыру стимулдары болып шығатын және тақырып мазмұнына қатынасы ретінде әсер ететін әлеуметтік қажеттіліктер мен қызығушылықтар.
В. Топты сипатталатын әлеуметтік сезімдер, эмоциялар,көңіл -күй.
С. Білімдер мен өмір тәжірибесінен алынған танымдық мүмкіншіліктер.
Д. Белгілі топқа сенімдер.
Негізгі психолгиялық міндеті-топтың зейінін тақырыпқа деген қызығушылығын арттыру.
Аса маңызды ролді –кіріспе деп атайды. Қызықты кіріспе экскурсанттардың тарихи оқиғалармен танысуға қызығушылығын арттырады. Және де кіріспе формасын таңдаған кезде тақырып сипатын, тыңдаушылар құрамын , нақты жағдайларын ескеру керек. Мысалы: топтың жалпы білімділік деңгейі төмен болса немесе олардың кәсіби қызығушылықтарына сәйкес келмесе, аса эмоцианальды жасау керек.
Қорытынды кіріспеге қарағанда үлкен мәнге ие. Дұрыс жүргізілген қорытынды қатысушылар көңілінде жақсы әсер етіп, білімдерін бекітеді.
Экскурсия тану үрдіс ретінде
Таным мәні оның үрдісі барысында қандай да болса шындық меңгеріледі. Тану ойлаудағы ақиқаттың елестету және кері қайту үрдісі. Соның дәрежесінде субъект мен нысанның әрекеттесуі, нәтижесінде субъект жаңа білім алады. Экскурсия тану үрдәс ретінде өзіне өзі пәндік, сезімдік, тәжірибелік, адамгершілік әрекетін көрсетеді. Тану нысаны сыртқы дүниенің заттары болуы мүмкін.
Тану үрдісі адамгершілік сезім мен органының экскурсиялық нысан мен қарым қатынас жасау кезінде пайда болады. Көру және есту сезімінің көмегімен толық бейне қалыптасады. Ал тану үрдісі экскурсияның абстрактылы ойлауын жалғастырады. Экскурсияда тану үрдісі екіге бөлінеді
А. Сезімдік (сезу, елестету, бейнелеу )
В. Логикалық.
Сезу. Бұл элементарлық сезімдік бейне, нысандық заттар, және құбылыстың жеке қасиеттерін адамдық сана сезіммен кері қайтару психологиялық үрдісі. Алсезімдік сезу адамның сана сезіміне заттар мен құбылыстардың келесі сапалар мен қасиеттерін ескеруге бағытталады. Олардың өлшемі, формасы, дыбыс, иісі , қаттылығы , жылдамдығы болады.
Елестету. Бұл өзін өзі байқауының заты болып табылатын құбылыс тарихы, тарих пен мәдениетінің нысаны ескерткіштері мен сезім органдары на әсер етуінің қорытындысы. Сезу сезіміне қарағанда елестету сезімі күрделі болады. Ол бірнеше немесе көптеген сезулер бойынша құрастырылған олардың әрбір заттың , құбылыстардың, оқиғаның жеке қасиеттерін немесе жағын көрсетеді.
Экскурсиядағы елестету ол экскурсиянің сезу органдарының нысаны мен ауызша ақпараттың әсер ету қорытындысы. Оған елестету, көру, есту, сезу, дәм тату, иіс сезімі жатады. Адамда ең дамығыны көру және елестету.
Экскурсиядағы елестету психологиялық үрдістің үш түрінің қосындысы ретінде негізделеді.
А. Танымдық: бейнелеу, ойлау,елестету
В. Эмоционалды
С. Қайраттылық
Экскурсиялық әдістеме елестетуінің белсенділігінің әр түрлі ләсілдері пайдаланылады. Мысалы: фотосуреттер, репродукциялар. Суреттемелер бойынша нысанның танысылуы болып жатыр. Елестетудің белсендетуіне әңгіменің әр түрлі формалары роль атқарады. Осының бір формасы материалдың мәселелік айтылуы. Экскурсия жүргізушісі сұрақ қояды және оның жауабын талап етеді. Елестетуді белсендетудің басқа тәсілі әңгімені әңгімелесу түрінде өткізу.
Логикалық заңдар
Әрбір экскурсияның мазмұны логиканы ойлаудың заңдары мен формасы туралы ғылым талаптарын негізделіп қарастырылады. Логикалық заңдарға белгілі, қарама қайшы емес тізбекпен жасалады.Логикалық формаларға ойлардың құрылымы мен құрылысы, логикалық амалдар, салыстыру, талдау, жасау, синтез, абстракциялау, жалпылау.
Экскурсияны жүргізушілер экскурсияны құрастыру кезінде ойлаудың негізгі заңдарын ескеру керек. Алғашқы заң яғны ұқсау заңы бойынша экскурсияда экскурсоводтың әңгіме немесе айту үрдісі кезінде қандай да болса нысан құбылыс немесе оқиға туралы белгілі анықталған нысан басқалар мен ауыспауы керек. Яғни қалыптасқан ұғымдар әр түрлі мәнге ие болмас үшін.
Екінші заң. Қарама қайшылық : қандай да бір құбылыс, оқиға туралы барысында осы нысан өзінен көрсететілген бейнеден айырмашылықта болмауы керек .
Үшінші заң. Үш ойды болмауы. Егер бір ой қолдайтын болса, ал екінші ой теріске шығарылатын болса, осы ойлардың бірі ғана дұрыс болады. Яғна үшінші ой қалыптаспауы керек.
Төртінші заң. Негіздеменің жеткілікті болуы заңы. Әрбір ой дәлелденген болуы керек. Егер осындай жағдайлар болған кезде ой нақты дұрыс болуы мүмкін. Әңгіме кезінде экскурсоводқа дәлелденбеген ойларды айтуға болмайды.
13.Экскурсияны жүргізу техниасы.
Топпен таныстыру. Экскурсовожд топқа бнлгіленген орынға алдын ала 10- 15мн бұрын келу керек. Егер экскурсия ұйымдастырушысы, туртоптың жетекшісі бар болса, олармен топ құрамын және оның экскурсиядан кейінгі жоспарын білуге болады. Содан кейін экскурсияға қатысушыларды автобусқа шақырады.
Басқа да нұсқау болуы мүмкін. Өтіп бара жатқан автобусқа экскурсовод отырып экскурсанттармен амандасады.Өз аты жөнін, экскурсия тақырыбын айтады. Топқа маңызды бірқатар нысандарды нысандарды санап шығады. Одан кейін экскурсияның басталуын, аяқталуын, шақырымын айтады.
Психологтар экскурсоводтарға ұсынады: автобусқа кіргеннен кейін және тыңдаушылар алдында тұрғаннан кейін, бірнеше секунд шыдап, сөйлемді бастауы керек.Ең алдымен кіріспе жақсы болуы тиіс. Мысалы экскурсияда мамандар мен қызығушылықтар туралы олардың тақырыбын, меңгеру дайындылығы туралы мәліметтер алуы тиіс.
Көліктен шығу.
Алдын ала айтылуы керек. Нысандар арасында қозғалыс кезінде экскурсанттар логиканың ауысуын тыңдағаннан кейін және шығу орнын белгілеп, нысандарды көргеннен кейін ерекше шақыруларды күтпей тұрып шығады.
Қыста –күн көзінде, жазда -көлеңкеде, жаңбар кезінде –ағаштар арасында немесе қоғамдық ғимараттардың кіріберісінде орналасуы керек. Нысан қасында басқа топтармен бір уақытта кездеспеу, немесе ол экскурсоводтың әңгімесіне кедергі жасамау үшін дистанция сақтау керек. Топты доға бойынша немесе 2,4 қатарлы етіп, нысанға бетімен орналастыру керек. Экскурсовод сол кезде топтың сол кезде топтың оң жағында тұру керек.
Топтың жаяу жүруін басқару керек. Ондаған метрлерге топ созылмауы керек; қалып қойғандарды тосып, уақыт кетіреміз. Сондықтанда экскурсовод топтың орта белінде жүруі тиіс. Яғни қалып қойғандардың жеңіл басқарылуына мүмкіндік беріледі.
Қозғалыс жылдамдығы берілген ақпараттар мөлшеріне, нысанның күрделілігіне, келесі нысанға дейінге қашықтықтың ұзақтығына байланысты.
Және топтың физикалық күйіне тәуелді болады. Мысалы қарттар мен кішкентай балалардың болуына немесе жолдардың дәрежесіне байланысты.
Жаяу экскурсияның ұзындығы 3-4 шақырымға созылуы тиіс.
Автобусқа қайту.
Экскурсовод жетекшілігімен жүреді. Әсіресе отырғызу орны көліктен шығу орнымен сәйкес келмеген жағдайда бұл өте маңызды. Адамдарды алдын ала есептеу қажет. Отарғызу кезінде экскурсовод есіктің оң жағында тұруы тиіс.
Барлығы жиналған соң ол ең соңынан автобусқа кіреді.
Автобустағы экскурсоводтың орны ұзақ уақыт бойы талқыланды. Осыдан он -он бес жыл бұрын көлік жүргізушісінің қасында арнайы креслода экскурсанттарға бетімен орналасуы нұсқауланды. Қалалық экскурсияларда шығусыз тоқтаулар болған кезінде экскурсовод креслодан тұрып, өз әңгімесін жалғастырады. Автобуста микрофон болмаған жайда, экскурсия
барысына өзгертулер енгізіледі.
Уақытты сақтау
Хронометражды немесе үйде не маршрутта құрастыру керек. Содан кейін жөндеулер енгізіледі. Материалдар толықтырылады немесе алып тасталынады. Сөйлеу жылдамдығы өзгереді. Кейде автобустың кешігіп қалуынан немесе басқа жағдайлар болған кезде, уақыттың қысқартылуы жөнінде сұрақ туады.Соның ішінде тақырыпшалардың айтылуын қысқарту, шығулар санын азайту.Осындай жағдайларға дайын болу керек.
Карточкаларды пайдалану.
Бұл экскурсияны жүргізуді жеңілдетеді. Маршруттың әрбір учаскелері мен нысандары бойынша карточка қалың қағаздан алақанның өлшеміндей болып жасалынады. Карточкалар нөмірленіп, маңызды терминдер әр түрлі түстермен ерекшеленеді. Олар үш тәсіл бойынша пайдаланылады.
4. Олардан цитаталар оқылады.
5. Оларды асулар немесе өтулер кезінде қолданады.
6. Әңгіме кезінде еске түсіру үшін қолданады.
Негізінен соңғы тәсілді қолданбаңыздар.
Экскурсия барысында қойылған сұрақтарға жауап экскурсия кезінде емес, оның аяталуынан кейін берілуі тиіс.
1.Көптеген сұрақтарға жауаптар экскурсиядан кейін берілуі тиіс
2. Көптеген сұрақтарға жауап тақырыпшалар кезінде берілсе олар экскурсантардың зейінін шашыратады.
3.Көптеген сұрақтарға зейінсіз отқандар үшін беріледі. Олар экскурсия тақырыбына жатпайды.
14. Жаңа экскурсия дайындау.
1)Бизнес план
2)Экскурсияның тақырыбы мен атын таңдау
3)Экскурсиялық объектілерді таңдап алу принцптері
Жаңа экскурсияны дайындау үшін бірнеше мақсаттарды қарастыру керек:
1. Бизнес план – экскурсияда бизнес план экскурсиондық жұмыстың негізгі құжаты. Бизнес планды экскурсияның жаңа тақырыптары, экскурсияға берілген уақыты, және әр түрлі нұсқаулары қарастырылады. Бизнес планды жазу үшін тк нарықты зерттеу керек. Турфирманың меңгерушісі – бұйрық шығарады. Бұл бұйрықта қызметшілерге экску орындалу уақыты, мақсатты және экскурсияға жауапты адамды анықтайды. Жаңа экскурсия жасайтын топ анықталған соң экскурсоводтар тақырып бойынша ақпараттар жинайды, жаңа экскурсияда көрсетілетін объектілерді таңдайды, және жаңа экскурсиялық маршрутын қарастырады.
2. Жаңа экскурсияның мақсаттары мен міндеттері анықталады. Экскурсияның негізгі мақсаты – туристерді археологиялық , архитектуралық , тарихи, мәдени және әдеби ақпараттармен таныстыру. Бірақ әрбір экскурсиялық ұйымның экономикалық мақсаттары бар, ол табыс. Сондықтан әрбір экскурсия танымдық , ақпаратты және табысты болуы керек. Осы мақсаттарға жету үшін келексі міндеттерді атқару керек:
Экскурсанттарды туған аумуқтық табиғатымен, тарихымен, қаланың архитектурасымен таныстыру қажет.
Жаңа экскурсиялың негізгі міндеттері экскурсияның мақсатына жету және экскурсияның тақырыбын ашып, жеткізу.
3. Экскурсияның тақырыбы мен атын таңдау. Қазіргі кезде экскурсияның тақырыбын таңдап алу келесі пункттерге байланысты: а) потенциялдық сұраныс, б) нақты тапсырма. Тақырып – бірнеше тақырыпшаларға бөлінеді: бір экскурсиялық объектіні таныстырған кезде тек қана тақырыпқа байланысты мәліметтерді беру керек. Экскурсиялың аты тақырыпқа байланысты болады. Экскурсияның атының мақсаты – экскурсанттарды қызықтыру.
4. Экскурсияға қажетті ақпараттарды таңдап алу – экскурсияға қажетті ақпараттардың тізімі. 2 түрге бөлінеді: а) негізгі, б) қосымша. Сонымен бірге әр түрлі ақпараттарды музейлерден алуға болады. Музей – ғылыми зерттеуші және ағарту мекемесі. Музейде мәдениет және табиғи ескерткіштерді зерттеу және сақтау мақсатымен ұйымдастырылады.
5. Экскурсиялық объектілерді таңдау. Экскурсиондық объектілер келесі түрлерге бөлінеді: а) тарихи, б) табиғи, с) археологиялық , д) архитектуралық , г) мәдени, ж) құжаттық.. Экскурсиондық объектілер классификациясы: 1) мазмұны бойынша (біржоспарлық , көпжоспарлық), 2) функциялық қызметі бойынша (негізгі, қосымша), 3) сақталу дәрежесі бойынша (толық сақалған, біздің заманға дейін өзгеріске ұшыраған, жоғалтылған объектілер).
6. Экскурсиялық объектілерді таңдап алу принцптері: 1) объектінің атақты, даңқты және көрнекті болуы; 2) танымды болуы; 3) мәнерлік болуы (выразительность); 4) сақтау дәрежесі бойынша; 5) объектінің ерекше және экзотикалық болуы; 6) орналасу орны бойынша; 7) уақыты бойынша.
7. Маршрутты құрастыру.
Маршрутты құрастырудың 3 түрі бар:
а. Хронологиялық.
б. Тақырыптық.
с. Хронология – тақырыптық.
Маршырутты құрастыруда бірнеше мәселелерді қарастыру керек:
а) логикалық..
б) топологиялық..
с) қауіпсіздікті қамтамасыз ету (туристер қалада экскурсия жүргізгенде, жолдан өтпеу керек)
8. Маршрутты айналып өту. Экскурсияны хронометраж құрастырады. Хронометраж - әрбір объектінің көрсету уақытын есептейді. 1 объектіден 2 объектіге дейін болған уақытты есептейді, және соңында экскурсияның толық уақытын есептеп шығарады.
Маршрутты объектілердің орналасу принциптері:
1) Маршрут қайталанбауы керек.
2) Туристік объекті қасында туристерге арналған орындар болуы керек.
3) 1 объектіден 2 объектіге дейінгі уақыт 10 минуттан аспауы керек.
4) Қалалық экскурсияның маршруты шеңберлі болуы керек. Экскурсия қай жерде басталса, сол жерде аяқталуы керек.
5) Маршруттың запасной варианттары болуы керек.
6) Қала шетіндегі экскурсияларда санитарлық остановкалар қарастырылуы керек.
7) Маршрут полиция қызметкерлерімен келісілген болуы керек.
9. Контрольды текст. Контрольды текстта экскурсия бойынша жиналған баолық мәліметтерді зерттейді, және жиналған мәліметтердің бәрі әдеби тілмен жазылады. Экскурсия тақырыпшаларға бөлінеді.
10. Экскурсоводтың портфелі. Экскурсоводтың портфелінің ішінде суреттер, картиналар және көшелердің схемалары, адамдардың суреттері, аңдардың суреттері, карталар, ғимараттың сызбалары және маңызды құжаттардың копиялары.
11. Технологиялық карта. Технологиялық картаның I – ші парағында экскурсияны дайындаған. Фирманың аты, экскурсияның аты және түрі, эксскурсияның ұзақтығы, экскурсанттардың құрамы және экскурсияның дайындаған адамдар туралы мәліметтер. Технологиялық картаның II – ші парағында экскурсияның мақсаттары мен міндеттері қарастырылады. III – ші парағында экскурсияны ұйымдастыру жолдары (экскурсовод экскурсияның алдында 15 минут бұрын келуі керек). Экскурсияның кіріспесіне – 7 минут беріледі экскурсовод өзінің аты – жөніне айтады турфирманың аты, кейін жүргізушінің аты – жөні, қауіпсіздік ережелерін айтып жеткізу.
12. экскурсияның негізгі бөлімі:
1) экскурсияның маршруты – көшелердің аттары, туристік объектілер, экскурсияның басталуы және аяқталуы қарастырылады.
2) остановкалар – экскурсия кезіндегі остановкалар туралы толық мәлімет беріледі.
3) экскурсия кезінде көрсететін объектілер – негізгі және қосымша объектілер тізімі кіргізіледі.
4) ұзақтығы – экскурсияның толық уақытын есептеп шығару керек.
5) тақырыпшалардың аттары.
6) экскурсияны ұйымдастыру жолдары – экскурсанттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, экскурсанттардың объектілер қасында орналасуын, экскурсанттардың жодардан, өзендерден өтуі қарастырады.
7) әдістемелік жолдары.
13. Индивидуалдық текст – 3 бөлімнен тұрады.
1) Кіріспе бөлім.
2) Негізгі.
3) Қорытынды.
14. Технологиялық картаға және текстке лицензия алу. Туризм саласында мамандар комиссиясы жаңа экскурсияны қарастырады және жазбаша түрде қорытынды шығарады. Комиссия жаңа экскурсияның контрольді және индивидуалдық текстті тексереді. Сондықтан бірге технологиялық картада объектінің дұрыс таңдап алынуын тексереді және экскурсияның дұрыс құрастырылуын тексереді. Жаңа экскурсияны комиссия тексеріп, болған соң байқау экскурсиясы өткізіледі. Байқау экскурсиясын өткізудің алдында алдын ала экскурсияның өткізетін күнін, уақытын және қандай транспортпен өткізетінін анықтайды. Байқау экскурсия өткізіліп болған соң жаңа экскурсия өткізіледі. Жаңа экскурсияны талқылау кезінде комиссия мүшелері картаны толтырады. Бұл карточка келесі пункттер қарастырады:
1. Экскурсовод тур. толық мәліметтер.
2. Экскурсия өткізілетін уақыты.
3. Экскурсия тақырыбы жіне аталуы.
4. Экскурсияның түрі.
5. Экскурсияның құрамы және экскурсанттың саны.
6. Экскурсоводтың айтылу және көрсету жолдарының сапасы.
7. Экскурсоводтың тіл шеберлігі.
8. Экскурсияның жүргізу техникасы.
Комиссиясы шығаратын қорытындысы бойынша кемшіліктерді дұрыстаған соң жаңа экскурсия бекітіледі.
1? Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2002.
2? Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 1983.
1? Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы,
2001.
Көрсету тәсілі объектті бақылауды жеңілдетеді, экскурсиондық объекттің ерекшелігін кқрсетеді. Экскурсиондық объектті бөліктерге бөліп көрсетеді. Көрсету тәсілдерінің бірнеше түрлері бар:
1. Экскурсияның объектті алдын – ала көрсету тәсілдері. Бұл тәсіл экскурсанттар объекттің қасында тұрғанда қолданады. Бұл тәсіл келесі мәселелерді қарастырады:
а. Қарастырып жатқан жердегі тарихи оқиғаларды алдын – ала танысу.
б. Экскурсиондық объектке баға беру. Егер ол архитектуралық ескерткіш болса.
с. Экскурсиондық объкет табиғи ескерткіш болса, қоршаған табиғатқа баға беру. Бұл тәсілде экскурсанттар өздері экскурсоводтың көмегінсіз объектті қарастырады.
Алдын – ала көрсету тәсілі 2 түрге бөлінеді:
- объектті көрсету баяндамамен бірге жүргізіледі.
- объектті көрсету баяндамасыз жүргізіледі.
2. Панорама тәсілі экскурсанттарға объектті биіктіктен көруге мүмкіндік береді. Панорамалық тәсілде экскурсанттар бір ғана объектті емес, бірнеше объектті қарастырады. Экскурсоводтар көптеген объекттің ішінде негізгі объекттерді таңдап алып экскурсанттарға таныстырады.
3. Реконструкциялық тәсіл. Экскурсиялық объектілердің алғашқы түрін сөзбен айтып жеткізеді. Бұл тәсіл соғыстар, қозғалыстар және революция болған жерлерді көрсеткенде қоданады. Соған қоса ескерткіштерді, ғимараттарды және мекемелерді көрсеткен кезде қолданады. Экскурсовод тк объектілерді көрсетудің алдында өзі сол объекттің толық мінездемесін білуі керек. Ғимараттарды көрсеткен кезде объекттердің сақталған бөліктерін көрсетіп, жетіспеген бөліктерін сөзбен айтып жеткізеді. Егер объект толығымен жойылған болса, бұл кезде экскурсовод портфелін құрастырылады. Экскурсоводтың міндеті: реконструкция тәсілінің көмегімен экскурсоводтарға толық мінездеме беру. Егер де ескерткіштер ғимараттар тур ба, олардың ежелгі көрінісі қандай болғнын айтып жеткізу керек. Егер де тарихи оқиғалар болса, олардың қай жерде болғанын айтып жеткізеді. Егер де танымал адамдардың өмірбаяны болса, олардың қай жерде тұрғанын және қай салада қызмет көрсеткенін жеткізеді. Бұл тәсіл негізі архитектуралық ескерткіштерді көрсеткен кезде қолданады.
4. Монтаж тәсілі. Бұл тәсіл реконструкция тәсіліне ұқсас келеді. Монтаждық тәсілдің көмегімен экскурсовод 1 объектіні көрсеткен кезде басқа бір немесе бірнеше объектілерді мысалға келтіреді. Монтаж тәсілін қолданған кезде белсенді түрде экскурсовод тәсілі қолданады.
5. Локализация тәсілі. Локализация тәсілі бойынша экскурсовод туристің назарын 1 объектіге немесе 1 объекттің бөлігіне бағыттайды.
6. Обстрогирование тәсілі. Обстрогирование тәсілін қолданып, экскурсовод объекттің бөліктерін экскурсанттардың ойында мысал келтіреді. Бұл тәсілдің көмегімен экскурсовод объекттің керек емес бөліктерін көрсетпей тек қана экскурсияның тақырыбын ашуға көмектесетін бөліктерін көрсетеді.
7. Салыстыру тәсілі. Салыстыру тәсілінде экскурсовод 1 объектті басқа бір объектпен салыстырады. Салыстыру тәсілінің міндеті: объекттің ерекшелігін көрсету.
Экскурсияда көрсетудің ерекшеліктері:
1. Автобус сағатына 60 – 70 км. жылдамдықта келе жатқанда объектілерді көрсету.
2. Автобус ақырын келе жатқанда объектілерді көрсету.
3. Объектті автобус тоқтаған кезде көрсетеді, бірақ экскурсанттар автобустан шықпайды.
4. Объектті автобус тоқтаған кезде және экскурсанттар шыққан кезде көрсету.
Экскурсияда айтып жеткізу тәсілдері:
Экскурсияда айтып жеткізу 2 топқа бөлінеді:
1. айтып жеткізу экскурсияның түрлеріне байланысты:
1. Айтып – жеткізудің келесі түрлері кіреді: цитата, репортаж және анықтама.
1 топтағы тәсілдердің міндеті: экскурсанттарға экскурсияның мазмұнын жеткізу.
2 топқа келесі тәсілдер кіреді: мінездеме, индукция және дедукция тәсілдері.
1. Анықтама тәсілі. Экскурсовод объектінің толық анықтамасын береді. Қай уақытта ашылған, жобаның авторы кім? Және қандай өызметтер атқарады.
2. Экскурсиондық объектке сипаттама беру тәсілі. Бұл тәсілде объекттің сыртқы көрінісінің сипатттамасы беріледі. Сипаттама тәсілі негізі ескерткіштерге және тарихи оқиғаларды қарастырады.
3. Экскурсиондық объектке мінездеме беру. Экскурсиондық объектілердің ерекше қасиеттерін, сапасын қарастырады. Сипаттама тәсілінен айырмашылығы: мінездеме тәсілінде объектке толық мәлімет беріледі. Мінездеме тәсілінде объекттің танымдылығына ерекшелене сақталуына баға береді.
4. Түсіндіру тәсілі. Түсіндіру тәсілін қолданған кезде, объекттің анықтамасын басқа тарихи тур айтып жеткізеді. Сонымен бірге қандай себептер әсер етті соны қарастырады.
5. Коментарий тәсілі. Бұл тәсілде әр түрлі көріністерге, оқиғаларға, дәлелдерге комментарий беріледі.
6. Репортаж тәсілі. Репортаж тәсілі оқиғаларға, көріністерге қысқаша мәлімет береді.
Экскурсиятану курсын оқуға арналған әдістемелік нұсқаулар
Өткен материалды қайталау
Өткен дәрістерді қайталау студенттің өздік жұмысының негізгі бөлігі болып келеді. Материал неғұрлым терең қарастырылса, соғұрлым студенттердің өздік жұмыстары оңай орындалады. Өткен материалдарды жүйелі түрде, уақытында орындап отыратын болса, келесі тақырыптардағы практикалық сабақтар мен өздік жұмыстар неғұрлым тезіріе және жеңіл орындалоады.
Материлады қайталамас бұрын мына жағдайларды анықтау керек:
Жұмыс орнын анықтау;
Егер үйде дұрыс жағдай болмаса, кітапханада дайындалу керек.
Дәріс конспектерін алу;
Курс бағдарламаларын алу;
Ұсынылатын әдебиеттердің болуы, (оқулық, құралдар), еге керек болса, керекті материалдар жинақтау.
Жұмыс әдісі:
Дәріс материалдарын керек болса уақытында қарастыру;
Конспектпен жұмыс жасаған кезде, әдебиеттерге сілтемелер жасау, керекті нұсқаулар мен керек болса түзетулер жасау;
Жұмыс материал толығымен игерілгенге дейін жалғасуы керек;
Жұмыс мысалдар мен тапсырмаларды толығымен қарастырып, оларды шешудің жолдары табылғанға дейін жалғасуы керек;
Егер жұмыс аяқталғаннан кейін түсінікасіз сұрақтар қалуы мүмкін, оларды оқытушылардан келесі сабақта сұрап білу керек.
Практикалық сабақтарға дайындалу. Көптеген курстар үшін практикалық сабақтар дәрістерден кейін орындалатын негізгі жұмыстар болып табылады. Олар дәріс материалдарын толықтырып, осы ғылымның практикаға байланысуын қамтамасыз етеді.
Практикалық сабақтарға дайындалу барысында мына нәрселерді еске алу керекк:
Аудиториядағы жасалынған жұмыс өте көп пайда әкелетіндігін есте сақтау қажет;
Сабаққа дайындалуға жете мән беріп көп уақыт бөлу керек;
өткен тақырыптарға оралып, оларды арасындағы байланыстарды анықтау;
курстың теориялық жақтарын қарастыру кезінде, оқулықтар бойынша мысалдарды қарастыру қажет;
Жақсы дайындық аудиторияда жұмыс жасауға және тақырыпты түсінуге көмектеседі.
Коллоквиумға дайындық. Кейбір сабақтардан теориялық білімнің берілуін тексеру үшін ауызша сұрақтарға жауап беру (коллоквиум) пайдаланылады Осыған байланысты теориялық сұрақтар тағы бір мәрте қаталануы керек.
Лабораториялық жұмыстарға дайындалу
Көптеген пәндер бойынша лабораториялық сабақтар ақарастырылған. Олардың мақсаты:
кейбір теориялардың салдарын. Анықтау, яғни теория мен практиканың байланысын анықтау;
Жұмыс кестелерімен жұмыс жасау әдістерін таңдап алу;
Алынған мәліметтерді сараптау және бір-бірімен салыстыру;
Студенттің практикумға деген қызығушылығын ғылыми іс-әрекетке деген қызығушылығын тудыру;
Студенттің пәннің теориялық маңызын игергендігін білу үшін әңгімелесу жүргізу.
Жұмысты орындаған кезде жұмыфстарды орналасуға арналған әдістемелік нұсқаулар беріледі.
Жұмыстар атқарылып болғаннан кейін алынған материалдар сарапталып, жұмыс бойынша есеп дайындалып қорғалады. Есеп қорғалмай студен келесі жұмысты орындауға жіберілмейді.
Бақылау жұмыстарына дайындалу. Бақылау жұмыстарының орындалуының мақсаттары:
Студенттердің аралық үлгерімін бақылау;
Студенттердің дайындықтарын тексеру ;
Үлгерімі төмен студенттермен арнайы жұмыс жасау.
Студенттер бақылау жұмысына дайындала отырып мына нәрселерді іске асырулары қажет:
Бақылау жұмысының тақырыбын білу;
Теориялық материалды еске түсіру, берілген тақырып бойынша есептерді шешу және негізгі формулаларды еске алу;
Оқулықтарда қарастырылған тапсырмалар мен мысалдарды қарастыру.
Егер студент өткен материалдар бойынша пысықтау жұмыстарын жүргізетін болса, ол жағдайда бақылау жұмысына дайындалу ерекше қиындықтар тудырмайды.
Жобалар жасау. Курстық жұмыстар немесе жобаларды іске асырған кезде, кафедрада дайындалған әдістемелік нұсқауларды пайдалану қажет. Әдістемелік нұсқаулар тапсырмалармен бірге берілуі керек.
Тапсырмаларды орындау тәртібі:
Кафедрадан немесе оқытушыдан курстық жұмысқа немесе жобаға тапсырма алу.
Жұмысты өздік жұмыстарды орындауға арналған кестеде көрсетілген уақытта бастау.
Егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туатын болса, сол тақырыфпқа оралып, оны қайталап, тапсырманы орындауды қайта бастау қажет.
Егер одан кейін де қиындықтар туындайтын болса, ондай жағдайда оқытушыға кеңеске келу;
Тапсырманы орындауға арналған әдістің түсінікті екендігіне көз жеткізу;
Тапсырма уақытынан қалмай қорғалуы қажет, басқа жағдайда ол академиялық қарыз болып есептеледі.
Өздік жұмыс үшін шектеулі уақыт беріледі, сондықтан уақытты саналы түрде пайдалануға үйрену керек.
Студенттің өздік жұмысын орындауға әдістемелік нұсқаулар
Студенттердің өздік жұмысы оқу үдерісінің сапасын интегральды бағалаудың маңызды факторы, ол алған білімдері мен іскерліктерінің беріктігіне әсер ететін, студенттердің өздігінен білім алуына, озін өзі дамытуға қабілетін жасауға мүмкіндік беретін, өзінің тәжірибелік іс-әрекетінде шығармашылық білім алу қажеттіліктерін жасайды.
Экскурсиятану пәні бойынша студенттердің өздік жұмыстарының мақсаты :
интеллектуальды ынтасын ояту;
танымдық қызметтің барлық түрлеріндегі шығармашылық ойлауды дамыту.
СӨЖ міндеттері:
Үй тапсырмасын, курстық жұмыстар мен дипломдық жобаларды орындау барысында және тәжірибелік, лабораториялық жұмыстарға, коллоквиум мен семинарларға, емтихандарға, ағымдық бақылаулар және қорытынды бағалауларға дайындық барысында оқыту материалдарын тереңдету және орнықтыру.
Ғылыми және техникалық әдебиеттермен, есептеуіш техникаларымен жұмыс істеу дағдыларын, эксперименттер жүргізу, ақпараттарды өз бетінше іздеу, ғылыми-зерттеушілік және шығармашылық қабілеттіліктерін иемдену.
Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, ақпараттарды үнемі іздеуге, меңгеруге, яғни оқытудың үздіксіздігіне және жүйелілігіне, жұмыс уақытын жоспарлай және ұйымдастыра білуге, шыдамды табандылық пен мақсаткершілікке тәрбиелеу .
Экскурсиятану пәнінің бағдарламалық сұрақтарын меңгеру студенттердің аудиториялық және аудиториядан тыс жұмыстарынан құралады. Осыған байланысты өздік жұмыстарды ұйымдастыруда негізгі үш құрамдас бөлігін анықтайды, бұл:
1. Үй тапсырмасы немесе аудиториядан тыс жұмыс, онда басты роль студентке бағытталады. (Бұл лекциялық, тәжірибелік, лабораториялық сабақтарға дайындығы, рефераттар мен баяндамаларды жазу, тұсау кесерлерге дайындық, еспиер мен жатығуларды орындау болуы мүмкін.)
2. Аудиториялық сабақтардағы белсенді жұмыстар, онда негізгі роль оқытушыға да, студентке де бағытталады. Бұл сабаққа үйдегі дайындығы мен сабақ уақытындағы жұмыстарының (тренинг, диспут, іскерлік ойындар, тұсау кесерлер, логикалық есептер т.б.,) жинақталуы.
3. Нәтижелі сабақты өткізу мүмкін емес Сабақтың мақсаттық нұсқамасы оқытушы арқылы жасалады, ол бекітілген түрде рәсімделіп, міндетті түрде студентке жеткізіледі.
Қандай да бір сұрақты өз бетінше зерттеу үдерісін екі бөлікке бөлетін болсақ, онда әрқашан бірінші өздік жұмысты орындаудың репродуктивті бөлімінде оқу материалын меңгерудің білім, түсіну, оны пайдалану сияқты деңгейіне сәйкес келуі керек. Келесі кезеңінде өнімді деңгейде СӨЖ-ді жүргізуде тапсырмаларды талдау, жинақтау, бағалау сияқты деңгей категорияларына сәйкес келуі керек.
Студенттің өздік жұмысы ең алдымен ақпараттармен жұмыс істеуді қамтиды. Оған студенттің өзіндік жұмыс деңгейіне сәйкес және оқыту әдістеріне сәйкес мыналар кіреді: жаңғырту, жаңартушылық-вариациялық, жартылай ізденушілік, эвристикалық және шығармашылық.
СӨЖ түрлері мен әдістері:
1. Жаңғыртушы СӨЖ – көрген және естіген ақпараттарды есте сақтау мен бекіту үшін жаңғырту. Жаңғыртушы жаттығулар оқытушының пайымдауы сызбасы негізінде жасалып, қысқа мерзім ішінде негізгі оқу материалын меңгеруге мүмкіндік береді.
2. Жаңғыртушылық-вариативтік (немесе өз бетімен жаттықтыратын) – формулалар нұсқаларымен, логикалық шешімдермен, дәлелдемелермен, жалпыламалармен т.б. байланысты тапсырмаларды орындау. Жаңғыртушылық-вариативтік тапсырмаларда оқытушы студенттердің алдына мәселені қояды, ал студенттер ұсынылған нұсқаларды таңдай отырып, оны өздері шешеді,
3. Жартылай ізденушілік, эвристикалық (күрделілігі жоғарылатылған өздік жұмыстар). Эвристикалық әдістер зерттеу әдістері сияқты студенттердің жеткіліксіз білім мөлшерін өз бетінше іздеуді қамтиды. Шығармашылық еңбектің дағдылары мен қабілеттіліктерін талап ететін мәселенің жеке бөліктерін өз бетінше шешу мысалы екі немесе одан да көп көзқарастарды салыстыру, баяндама тезистерін құрастыру, семинарлар жоспарларын дайындау және қысқаша библиографиялық нұсқау қосымшасын дайындау т.б.
4. Зерттеушілік, шығармашылық жұмыстар – рефераттар, баяндамалар, ғылыми хабарламалар, ойлар мен тәжірибелерді суреттеу, эссе, глоссарий, іс-шараларды (диспут, дөңгелек-столдар) жүргізуге әдістемелік ұсыныстар дайындау, жеке және топтық жобалар бойынша тұсау кесерлерді дайындау, курстық, дипломдық, және келісімдік жұмыстар т.б.
5. Тақырып бойынша шолу дайындау – бұл ұсынылған тақырып бойынша қысқаша жазбаша 1-2 беттен тұратын қосымша материалдар мен Интернеттің ақпараттық ресурстарын пайдалану арқылы әдеби шолу жазу.
6. Глоссарий – қазақ және орыс тілдеріндегі терминдер мен түсініктерді қысқаша түсіндіру, шетел тіліне аудару да мүмкін, берілген тақырып бойынша орындалады.ъ
7. Семинарлық сабақтар – студенттердің оз бетінше дайындығының классикалық түрі ретінде өз кезегінде әртүрлі формалардан тұруы мүмкін. Ал оқытушы оны жүргізудің авторлық әдістемесін жасайды.
8. Реферат – СӨЖ-дің біршама кең таралған түр. Ол белгілі бір тақырыптың міндетті түрде әдебиетерге шолу жасалған немесе ғылыми жұмысты, кітапты мазмұндау. Біршама қызықты және шығармашылықты жұмыс, рефератты опоненттеу. Оның нәтижесінде дискуссия жүргізудің, көпшілік алдында сөз сойлеуді талдау дағдылары қалыптасады.
9. Коллоквиум – нақты зерттелетін пәннің әртүрлі тақырыптары бойынша дайындық деңгейін, білімін әңгімелесу түрінде анықтауға мүмкіндік береді.
10. Өз бетінше зерттеуге арналған сұрақтардың – жауаптары жинақталған материалды талдау және оның трактовкасына негізделуі болуы керек.
11. Эссе әдетте жоғары курс студенттеріне ұсынылады, бұл өз ойларын пікірлерін өзекті әлеуметтік-экономикалық мәселелерге, әртүрлі жанрларда – критика, публицистикаларға негіздеу.
12. Мақсаттарды тізу – ол үшін студенттерге бір мәселені таңдау, деңгейлер бойынша мақсаттарды анықтау, барлық тапсырмаларды барлық деңгейлер мен болашағы бар жоспарларға анықтау; орынды анықтау, мысалы кәсіпорынның осы мақсатқа жетудегі ұйымдастырушылық құрылымы, тапсырмаларды бақылау формасы мен жұмыс сапасы өлшемін таңдау.
13. Тұсау кесер (Презентация) - өз презентациясына кез-келген тақырыпты таңдап алуына және презентацияда қарастырылатын қандай-да бір аспектісін түсінуін немесе түсінбеуін көрсетуіне болады. Презентация тақырыптың қаншалықты ашылу критериі арқылы, сондай ақ студенттің қарастырылып отырған мәселеге қаншалықты кәсіби қарастырғандығына байланысты бағаланады.
14. Нақты оқыту ситуациялары – студенттерге көптеген қарапайым және күрделі ситуациялар ұсынылады. Ол ситуацияларға өз мәселесін көру, сұрақтарға жэауап бере алу, біршама дайындалған студенттер өз кейстерін жаза алады.
15. Іскерлік ойындар студенттердің болашақтағы кәсіби іс-әрекетіне қажетті дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Кейбір ойындар бойынша үй дайындығы немесе кітапханада отырып дайындалу қажет болады.
16. Топтық жоба – топта 3-5 адам болуы керек, әрбір топ өз жобасын жасауы керек.
17. Жеке жоба – ны біршама дайындалған студенттер өз қалауы бойынша орындалады. Жұмыс тақырыптың зерттеушілік сипатымен ерекшелуі керек. Жобаның нәтижелері студенттік конференцияда жинақталуы керек.
Студенттің өздік жұмысын тиімді
ұйымдастыруына арналған Ұсыныстар
Өткен материалдарды өңдеу. Өткен дәрістік материалды өңдеу өздік жұмыстың біршама маңызды түрі. Материал неғұрлым тереңірек, және толығырақ өңделсе, онда өздік жұмысының басқа түрлерін орындау оңайырақ. Өткен дәрістік материалмен жүйелі түрде жұмыс істеу тәжірибелік және лабораториялық сабақтарды міндетті талабы болып табылады.
Материалды өңдеуге кіріспес бұрын мыналар қажет:
Жұмыс орнын анықтау;
Егер үйде жұмыс істеуге қажетті жағдайлар болмаса кітапхананың оқу залының қызметтеріне жүгіну;
Дәріс конспектілерінің болуы;
Курс бағдарламасының болуы;
Ұсынылатын әдебиеттердің болуы (оқулық, есептер жинағы),
Жұмыс әдісі;
Дәріс материалдарын өзінің есте сақтауы бойынша әрі қарай өңдеу. (Кейінге қалдыруға болмайды, себебі себебі дәріс мазмұны ұмытылып қалады.)
Конспектілермен жұмыс істеу, әдебиеттерге сілтемелер жасау пайдалы, (ол емтихандарға дайындалуға қажет) және қажетті толықтырулар мен түзетулер енгізілуі керек.
Тақырыппен жұмыс істеу материалдар есте қалғанша және түсінгенге дейін жалғастырылуы керек.
Тақырыппен жұмыс істеу оқулықтарда көрсетілген мысалдар мен есептерді толық талдаумен аяқталуы қажет.
Тақырыппен жұмыс істегеннен кейін түсініксіз сұрақтар қалатын болса, онда оны оқытушыдан кезекті дәріс уақытында қоюы керек.
Тәжірибелік сабақтарға дайындық. Көптеген сабактар үшін тәжірибелік сабақтар дәрістен кейінгі оқу жұмысының басты түрі болып табылады. Ол дәрістік курсты толықтырады, айтылмыш ғылымның тәжірибеде бекітілуіне мүмкіндік береді.
Тәжірибелік сабақтаға дайындала отырып, мыналар қажет:
Сабақтан алатын пайда аудитоияда өз бетінше өндірімді жұмыс істеуіне мүмкіндік беретіндей жағдайларға жетекшілік етуі керек.
Сабақтарға дайындалуға үнемі ден қоя қарау;
Курстың алдыңғы тақырыптарына тоқталу, теорияның негізгі ережелерін еске түсіру, олардың есте қалғандығын тексеру;
Курстың теориялық бөлімін өңдеу барысында теорияның негізгі бөлімдерін қайтадан қарап, оқулықтар бойынша мысалдар қарастырып, формулаларды жазып алып, олардың кейбіреулерін жаттап алу керек;
Қажет жағдайда сабаққа материалдар дайындау қажет.
Сабаққа жақсылап дайындалу аудиторияда белсенді жұмыс істеуге және одан қанағаттануға ие болуға мүмкіндік береді.
Коллоквиумдарға дайындалу. Кейбір пәндер бойынша курстың теориялық бөлімін меңгеруін бағалауда коллоквиум (әңгімелесу) жүргізіледі. Коллоквиумға енгізілген сұрақтар бойынша материалдар тағы да қайталануы керек.
Лабораториялық жұмыстарға дайындық.
Көптеген пәндер бойынша лабораториялық сабақтар жүргізіледі. Олардың мақсаты:
Теорияның қандай да бір тұжырымдамаларын растау, теория мен тәжірибенің ұштасуын анықтау;
Приборлармен жұмыс істеу дағдылары мен машықтарын анықтау;
Жумыс сызбаларын дайындау дағдыларын жасау;
Алған нәтижелерді өз бетімен талдай білуге оның теориямен сәйкестенуін анықтау;
Студенттің лабораториялық практикумдарға ғылыми қызметтің формасы ретінде қызығушылығын ояту;
Студенттің теориялық бөлімді меңгеру деңгейін бағалау үшін, студенттің дайындығын анықтау үшін әңгімелесу жүргізіледі.
Лабораториялық жұмыстарды орындау барысында студенттердің дисциплинасы қатаң сақталуы қажет, және қауіпсіздік техникасы ережелерін қатаң сақтауы керек.
Студенттердің жұмыстарды орындау барысында әдістемелік нұсқаулар беріледі. Оны студенттер пайдалануы қажет.
Жұмыс орындалғаннан кейін алған нәтижелерді өңдеу жүргізіледі. Есеп жасалып, қорғалады. Қорғалмаған жағдайда студент ереже бойынша кезекті жұмысқа жіберілмейді.
Бақылау жұмыстарына дайындық. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты:
Студенттердің ағымдық үлгерімін тексеру;
Топ студенттерінің дайындығын анықтау;
Үлгерімі төмен студенттермен жұмыс істеу әдістемесін ұйымдастыру;
Бақылау жұмыстарына дайындала отырып студенттерге мыналар қажет:
Бақылау жұмысы тақырыбын білу;
Есінде теориялық материалдарды қайталау, тақырыпқа байланысты есептерді шешу әдістері мен формулаларын қайталау;
Оқулықта, тәжірибелік сабақтарда қарастырылған мысалдар мен есептерді қайтадан қарастыру,
Егер студент бірінші лекциядан өтілген материалдармен жүйелі түрде жұмыс істейтін болса, онда бақылау жұмысына дайындық қиындықтар туғызбайды және оған көп уақыт қажет емес .
Жобаларды орындау. Курстық жобаларды орындау барысында кафедрада тапсырмамен қатар берілетін әдістемелік нұсқауларды басшылыққа алуы керек.
Тапсырманы орындау тәртібі:
Кафедрадан немесе оқұтушыдан курстық жоба немесе жұмысқа тапсырмалар алуы қажет.
өздік жұмысты орындауға берілген мерзімнен кешіктірмей жұмысты орындауға кірісу;
Егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туатын болса, онда курстың сәйкес тақырыбына қайта оралуы, оны қайта өңдеп тапсырмаларды орындауға кірісуі керек;
Бұдан соң да қиындықтар туындайтын болса, оқытушыға консультацияға келуі керек.
Алған шешімге талдау жасау;
Тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережелерін анықтауы крек;
Тапсырманы орындау барысындағы әдісті түсінуге сену.
Тапсырма график бойынша көрсетілген мерзімнен кешіктірілмей қорғалуы керек, олай болмаған жағдайда ол оның академиялық қарызы болып есептеледі;
Өздік жұмысына көрсетілген уақыт шектеулі, сондықтан өздік жұмысты тиімді жоспарлауға үйрену керек, өздік жұмыс дағдыларына машықтануға ұмтылу және тәжірибе қолдануға өндірімді жұмыс істеп, демалуға ұмтылуы қажет.
Пайдаланатын әдебиеттер:
Негізгі әдебиеттер:
1. Никитинский Е.С., Этапы становления и современное состояние туристской индустрии Республики Казахстан Учебное пособие для ВУЗов, Астана, 2007 г.-169с
2. Вуколов В.Н. История и теория международного туризма, Алматы — 2002 год.
3. Ердавлетов С.Р. География туризма, Алматы: Атамура, 2000г-336с.
4. Накатков Ю.С. История туризма Казахстана, Алматы – 2003 год.
5. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. – М.:1996.-312с
6. Ердавлетов С.Р. История туризма. Развитие и научное изучение Учебное пособие. – Алматы,2001
Қосымша әдебиеттер тізімі
6. ҚР туристік қызмет туралы Заңы , 2001 г.
7. Абакумова Г.Н. Культурный туризм. Учебное пособие. – Астана,2006.
8. Бузыкаев А.А. Менеджмент охраняемых территорий. Учебное пособие. – Астана,2006.
9. Сборник решений Правительства РК, материалов и нормативно-правовых актов по развитию туристической отрасли
Экскурсиятану пәні бойынша СОӨЖ тапсырмалары
СОӨЖ №1
Тақырып 1. Экскурсияның негізгі белгілері және оның функциялары
Тапсырма:
Экскурсияның негізгі белгілері және оның функциялары
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Әдебиеттердің толық тізімі;
-Саябақтың схемасы.
Беріліп отырған тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №2
Тақырып 2. Экскурсия түрлері.
Тапсырма:
Экскурсия қызметінің объектлері
Үлестіретін мәліметтер:
-Турист картасы;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Беріліп отырған тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №3
Тақырып 3. Экскурсоводтың педогогикалық қызметінің жалпы мінездемесі
Тапсырма:
Экскурсоводтың педогогикалық қызметінің жалпы мінездемесі
Үлесмтіретін мәліметтер:
-Cуреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Беріліп отырған тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №4.
Тақырып 4. Экскурсия жүргізудің логикалық формалары мен жолдары
Тапсырма:
Экскурсия жүргізудағы дидактиканың орны
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу
СОӨЖ №5
Тақырып 5. Көрсету, анализ және методикалық жолдары
Тапсырма:
Баяндама, сөз анализы және методикалық жолдары
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №6
Тақырып 6. Логика заңдары Демонстарцияның әдістері: индукция, дедукция, анология.
Тапсырма:
Логика заңдары демонстарцияның әдістері: индукция, дедукция, анология.
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №7
Тақырып . Экскурсовод дайындығының сапасын дамыту
Тапсырма:
Экскурсоводтың өз деңгейін дамытуыдағы жеке дайындалу формасы
Үлестіретін тапсырма:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №8
Тақырып 8. Экскурсия методикасының түсініктері
Тапсырма:
Жаңа экскурсияға дайындалудағы негізгі кезеңдері
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №9
Тақырып 9. Жаңа экскурсияға мәлімет жинау
Тапсырма:
Жаңа экскурсияға методологиялық негіздерін жасау.
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №10
Тақырып 10. Тақырыпты, тақырыпшаны, әдебиетті таңдау..
Тапсырма:
Басқа кездер мен материалдар анықтау
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №11
Тақырып 11. Экскурсия өткізу уақытын хронометраждау
Тапсырма:
Экскурсия өткізу уақытын есептеп шығару
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
СОӨЖ №12
Тақырып 12. Мұражай экскурсиясының тыңдау карточкасын күрастыру.
Тапсырма:
Мұражайлар тұралы барлық мәліметтерді жинау
Үлестіретін мәліметтер:
-Туристік карта;
-Суреттер, фотосуреттер;
-Әдебиеттердің толық тізімі.
Берілген тапсырманы орындау үшін әдістемелік ұсыныс:
Берілген сұрақтарға жауап беру, ұсынылған әдебиетті оқу.
Тестілік тапсырмалар
1) Экскурсияға байланысы жоқ белгіні көрсетіңіз:
A. уақыт ұзақтылығы(1-24)
B. экскурсанттардың болуы
C. белгілі бір барытты қарау
D. транспорттың болуы
E. белгілі тақырыптары құжат
2) Экскурсияға байланысы жоқ белгіні тап:
A. обьектіні көрсету
B. автобустан шығу
C. алдынала юарытталган маршрутпен журү
D. қатысушылардың жан-жақты аралауы
E. профессионалды жетекшілік болу
3) Қандай анықтама экскурсияға дәл:
A. қыдыру, жолжүру, ғылыми, білімдік, спорттық, көңіл көтеру мақсатымен музейге бару
B. мәдени орындарға бару
C. таңдалган обьектінің барытталран процесін тану
D. жетекші экскурсоводтың әңгімелесу арқылы тақырыпты ашу, көрсетудегі
E. таңдалган обьектінің багытталран процесін тану
4) Экскурсияда басты мәселе не:
A. көрсету
B. әңгімелеу
C. экскурсиялық обьектілерде болу
D. қозралыс
E. автобус.
5) Экскурсияның функциясына қайсысы жатпайды:
A. ғылыми тарату
B. көңіл көтеру
C. адамның қызырушылырын арттыру
D. демалыстарды ұйымдастыру
E. танымдылық
6) Экскурсиялық методика:
A. жалпы
B. жеке
C. педагогикамен байланысты
D. өлкелік
E. географиялық
7) Экскурсияның тақырыбы қандай:
A. көрсету мен әңгімелееу п,әні
B. экскурсияның мазмұнын қысқаша айту
C. экскурсияның аты
D. экскурсияның маршруты
E. обьектірердің бағытталған көрінісі
8)Қалалық экскурсиянық тақырыбы қай жерде дұрыс көрсетілген
A. "Алматы-менің туған қалам"
B. "Алатау тауларының маңайында"
C. "Таудың алақанында жатыр менің қалам"
D. "Дала маржаны"
E. "Алматы- Қазақстанның оңтүстік астанасы"
9) Табиги экскурсияның мақсаты қайсысы:
A. "Кербез Тянь-Шаньға қарай "
B. Туристердің тау табиғатымен танысуы
C. "Ормандарға қарайық"
D. Табиғатта демалу
E. Туристердің экологиялық ойларын тәрбиелеу
10) Экскурсияның дұрыс анықтамасын тап:
A. Ұйымдастыру бөлімі, бағдарлама бөлімі, қорытынды бөлімі
B. Кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды бөлімі
C. Кіріспе, бағдарламалау бөлімі, қорытынды
D. Басы, ортасы, аяғы
E. Бірінші, екінші, үшінші бөлімі
11) Экскурсияның классификациялық негізгі белгіліріне қайсысы жатпайды:
A. Мазмұны
B. Топтың тізімі
C. Экскурсияның ұзақтығы
D. Өткізу орны
E. Өткізу тәсілі
12) Экскурсияның функциясына не жатады:
A. Қозғалыс түрі
B. Демалыстарды ұйымдастыру
C. Идеялық бағыт
D. Транспорттың болуы
E. Ғажайыптармен танысу
13) Экскурсияның классификациялық обьектілеріне қайсысы жатпайды:
A. Негізгі
B. Көпжоспарлы
C. Біржоспралы
D. Сақталған
E. Жоғалған
14) Экскурсияға дайындалудағы негізгі бөліміне қайсысы жатпайды:
A. Анықталған бағыт
B. Тақырыпты таңдау
C. Әдебиеттер таңдау
D. Басқа жолдарды қарастыру
E. Атауын таңдау
15) Экскурсияға дайындалудағы негізгі этапына қайсысы жатпайды:
A. Обьектілерді топтастыру
B. Маршрутты құрастыру
C. Экскурсияға қатысушылардың тізімі
D. Бақылау тестін құрастыру
E. Методикалық әдістерді таңдау
16) Экскурсияның классификациясына қайсысы жатпайды:
A. Жаттығу
B. Көпшілік
C. Үйрету
D. Экскурсия-спектакль
E. Экскурсия-сабақ
17) Экскурсиялық обьектілердің критерийіне қайсысы жатпайды:
A. Сұлулық
B. Ерекше
C. Атақты
D. Экзотикалық
E. Танымдылық
18) Көрнектіліктің әдіс-тәсілі мынандай жагдада іске асырылады:
A. Оъектінің жетілуі
B. Объектіні қарау
C. Объектіні көрсету
D. Объекті туралы әңгімелесу
E. Автобустан шығу
19) эскурсиялық тематика- бұл:
A. Экскурсияның маңызы
B. Экскурсияның турфирмалардың өткізуіндегі бірлік
C. Экскурсияның композициясы
D. Ондай термин жоқ
E. Эскурсияға ұқсас
20) Экскурсияны өткізу маұсаты мыналарға байланысты емес:
A. қазіргі кезде жоқ обьектілерді көрсету
B. тарихи оқиға болған жерлерді көрсету
C. экскурсанттардың таңцаған жерлерін көрсету
D. бар обьектілерді көрсету
E. музейлық экспонаттарды көрсету
21) Көрсету шартына қайсысы жатпайды:
A. көрстеуге ыңғайлы уақыт
B. көрсетуге таңдалған нүкте
C. экскурсоводтың танымдылығы
D. экскурсанттардың тақырыпқа байланысты емес обьектілерден назарын аудару мүмкіншілігі
E. обьектілердің сақталауы
22) Көрсету ерекшелігіне:
A. логикалық жалғасымдылық
B. қозғалыс темпі
C. уақыт бойынша шектеу
D. қозғалыс жылдамдығы
E. обьектінің болуы
23) Экскурсиядағы көрнектілік мынадай болады:
A. нағыз
B. эффекті
C. уақыттың өтуі
D. жаман
E. жақсы
24) Көрсету ерекшелігіне:
A. белсенділікпен көрсету
B. көрсетудегі парадоксальдық
C. маңызды белгілерді көрсету
D. көрсетудегі шектеу мүмкіншілігі
E. анықталған ролик көрсету
25) Экскурсияға дайындалудагы негізгі этапына қайсысы жатпайды:
A. бақылау тестін жазу
B. әдіс-тәсілдерді жазу
C. қозғалыс әдісін таңдау
D. бағыт таңдау
E. тақырып таңдау
26) Экскурсиялық маршрутқа қатысы жоқ қайсысы:
A. қауіпсіздік
B. 100 км дейінгі қашықтық
C. тақырыпты ашу
D. маршрутты жүріп өту
E. маршруттың ұзындық көрсеткіші
27) Экскурсоводтың портфелі деген сөз нені аңғартады:
A. документтер жиынтығы: куәлік, экскурсияға берілетін рұқсат, т.б.
B. құрғақ тамақ сөмкесі
C. көрнектілік құралдар
D. туристердің жолдамасы
E. жеке тестік карточкалар
28) Экскурсиялық бақылау тестіне қай белгі жатпайды:
A. бір тақырыпты экскурсияға материалдардың көптілігі
B. логикалық өту
C. мәліметтерге сүйену
D. жылнамалық мазмұндау
E. фактылық материалдар
29) Экскурсияның бақылау тестіне қайсысы жатады:
A. топтың тізіміне сәйкес келу
B. тақырыптарға бөлу
C. экскурсияның тапсырмасына сәйкес келу
D. мазмұнның көркемділігі
E. айналысу
30) Жеке тестке қайсысы жатпайды:
A. жылнамалық жалғасу
B. сезімталдық
C. обьектілер туралы қысқаша мәліметі бар карточкалар
D. логикалық
E. цитата келтіру
31) Жеке тесті кім жазады:
A. экскурсия жүргізуші
B. шығармашылық топ
C. әдістемелік бөлімі
D. рецензент
E. оппонент
32) Бақылау және жекелен тестердің мазмұны бойынша
A. сәйкес келеді
B. сәйкес келмейді
C. жартылай сәйкес келеді
D. бүл салыстырылмайды
E. әркімнің қалауы бойынша топтастыру
33)Экскурсиялық әдістемелік талдауларға не жатпайды:
A. маршрутпен жүру тәртібі
B. әңгімелеуге дайындық
C. мәліметтерге сүйену
D. үйлесімді ауыстыру тәсілі
E. қолмен нұсқау тәсілі
34) Әдістемелік талдаудың таблицасына қайсысы жатпайды:
A. аялдама
B. тақырыпшылардың аты
C. экскурсанттармен кездесу орны
D. қолмен нұсқау дайындығы
E. тақырыпшалардың ішіндегі сұрақтар
35) Экскурсия өткізуде қайсысы қажет емес:
A. маршруттың карта-схемасы
B. "экскурсоводтың портфелі"
C. экскурсоводтың өтініші
D. тестке рецензияның болуы
E. қабылдау комиссиясының болуы
36) Қай әдістемелік тәсіл мынды көрсетілген:
A. алдын-ала тексеру
B. экскурсиялық анықтама қағазы
C. обьектіге сипатгама беру
D. обьектіге сілтеме
E. қаратсыру
37) Көрсету әдісіне нені жатқызбайды:
A. көрімділік реконструкциясы
B. түсініктеме беру
C. локализациялау (оқшаулау, даралау)
D. байланыссыз ойлау
E. экскурсиялық анализ (талдау)
38) Әңгімелеудің әдістемелік тәсіліне не жатады:
A. экскурсиялық анализ (талдау)
B. экскурсиялық анықтама
C. әңгімелеу
D. қайталап айту
E. баяндап беру
39) Көрсетудің әдістемелік тәсілін анықта:
A. даралау
B. байланыссыз ойлау
C. қатыстьшық әдісі
D. жалпыландыру
E. обструкциялау
40) Әңгімелеудің әдістік тәсілін анықта:
A. назарды ауыстьфу
B. оқиғаларды жекелеу
C. обьектіге сипаттама беру
D. байланыс
E. қозғалыс тәсілі
41) Обьект бақылау кезінде өзгеретін болса, немесе даму кезінде көрсетілетін болса, мына әдіс пайдалынылады:
A. мысал келтіру
B. репортаж
C. түсіндірмелеу
D. сөздік монтаж,
E. сипаттау
42) Экскурсиялық әңгімеде не нәрсе міндетті емес:
A. тақырыптылық бағыттылық
B. материал берудің қызықтылығы
C. үзіліссіздік
D. ғьшыми
E. жекелеу
43) Экскурсанттардың зейінін не белсенділейді:
A. үздіксіз қимыл жылдамдылығы
B. экскурсиядағы үзіліс
C. әңгіме және тапсырма
D. түскі үзіліс
E. жол апаты
44) Арнайы методологиялық әдістерге не жатады:
A. қимыл қабылдау
B. көрініс қабылдау
C. әңгіме қабылдау
D. зерттеу қабылдау
E. әдептілік
45) Экскурсияға қанша минутқа келу ұсынылады:
A. 15 мин
B. 10 мин
C. 5 мин
D. 20 мин
E. 30 мин
46) Топпен кездесудегі қасиеттілік:
A. автобус есігін ашу және кіріге шақыру
B. жүргізушіге үсыну
C. шағып, топ басшысымен келісу
D. басшылыққа жеткізу
E. МАИ-ға хабарлау
47) Экскурсоводтың автобустағы орны
A. жүргізушінің қасындағы орны
B. жүргізушінің артындағы орны
C. кіре берістегі орын
D. салон ортасында
E. салон аяғында
48) Экскурсовод қалай отыру керек:
A. топқа бетпе-бет отыру
B. топқа арқасымен
C. топқа жартылай бұрылып
D. бәрі-бір
E. қалай ыңғайлы
49) Автобустың шығу жерінде:
A. бірінші шығу
B. аяғында
C. топ ортасында
D. жүргізушіден кейін
E. қалай болса солай (бәрі-бір)
50) Қалалық экскурсияда автобустан шығу жерлер осынша болу керек:
A. 3
B. 5
C. 7
D. 10
E. бәрі-бір
51) Алдын-ала тексеру ұзақтығы:
A. 30 сек
B. 1-3 мин
C. 5 мин
D. 7-8 мин
E. жағдайға байланысты
52)Егер экскурсияда уақыт жетпесе, бірінші кезекте қайсысын қысқарту керек:
A. шығу соңын
B. обьектілерді
C. әігімелеу уакытын
D. экскурсаннтардың тізімін
E. жағдайға байланысты
53) Экскурсия кезінде мынаны қолдануға болмайды:
A. магнитофон
B. экскурсия тақырыбына байланысты карточкалар
C. цитата келтіру энциклопедиясын
D. мегафон
E. "экскурсовод портфелін"
54) Қалалық экскурсияда қандай тақырышалар қолданылмайды:
A. тарихи
B. архитектуралық (сәулет)
C. мемлекеттің экономикасы
D. театрлық
E. спорттық
55) Экскурсаннтарды дифференсациялаудың негізгі белгілері:
A. жынысы
B. жасы
C. мамандығы
D. ақыл-ой қабілеті
E. қаржы мүмкіншілігі
56) Оқушылармен экскурсия үшін ең бірінші мынаны білу қажет:
A. мектеп бағдарламасы
B. педагогикалық негіздер
C. ғылымның соңғы жетістіктері
D. мектеп директорының аты
E. пепси-кола қайда сатылады
57) Әдістемелік тәсілге түсініктемелерге қайсысы жетпейді:
A. оқиғаларды талдау
B. сын ескертпелер
C. деректілер нақтылығы
D. экскурсаннтардың сенімі
E. талқылау
58) Егер ғимарат сақталмаған жағдайда мемориалдық тақтаны көрсету:
A. әңгімені шектейді
B. әңгімені қорытындылау
C. мағынасы жоқ
D. жоққа шығарылады
E. тақта әдемі болса, жүзеге асырылады
59) Көрсетудің салыстыру тәсілі:
A. әңгімедегі сандардың мөлшерін қысқартуға әсер етеді
B. ой-өрісін кеңейтеді
C. экскурсияның уақытын ұзартады
D. шындықтан алыстайды
E. таңдандырады
60) Оқиғаларды жекелендіру тәсілі:
A. әңгімені жинақтандырады
B. көрініп түрған кеңістікті кеңейтуге мүмкіндік береді
C. экскурстанттрадың назарларын шектейді
D. жаңа көріністерді ашады
E. ойлануға итермелейді
61) Көре отырып, қалпына келтіру әдісі төмендегідей кврсету кезінде пайд аланылмайды:
A. ғимараттардың болашақ бейнесі
B. ғимараттардың бұрвнғы бейнесі
C. ғимараттардың қазіргі кездегі бейнесі
D. тарихи оқиғалар орны
E. болашақ құрылыс орны
62) Экскурсия жүргізушілер (еңбек стажына байланысты) жаңа тақырыпқа байланысты экскурсия жүргізуге тек қана төмендегідей жағдайда жіберіледі:
A. әдістемелік дайындамалар бар болса
B. қалауы болса
C. жекелеген тест болса
D. бақылау тесті болса
E. сіңірген еңбегі
63) Экскурсоводтар мен гидтердің кәсіптік қызметі
A. айырмашылық жасалады
B. айырмашылық жасалмайды
C. ол сол сияқты
D. мағынасы жоқ
E. гид экскурсоводтан жоғары (басым)
64) Дамыған адамның сөз қоры:
A. 1-2 мың сөзден тұрады
B. 5-7 мың сөзден тұрады
C. 8-10 мың сөзден тұрады
D. 25-30 мың сөзден тұрады
E. 30-35 мың сөзден тұрады
65) Экскурсоводтың сөз құрамына қайсысы жатпайды:
A. синонимдер
B. оммонимдер
C. жаңа сөздер
D. терминдер
E. диалектизмдер
66) "Мынау" деп сөйлеу әдеті
A. дауыс ырғағының болуы
B. дауыстың жағымдылығы
C. дыбыс интонациясы
D. дауыс күшінің болуы
E. дикция
67) Тавтологиялық сөз тіркесін табыңыздар:
A. сәттілік мүмкіндігі
B. сәтсіздік мүмкіндігі
C. күтілетін мүмкіндіктер
D. кездейсоқ мүмкіндіктер
E. болшақтағы мүмкіндік
68) 1 га көлемдегі қылқан жапырақты орман 1 тәулік ішінде атмосферага қанша мөлшерде фетоцид бөледі:
A. 4 кг
B. 6 кг
C. 8 кг
D. 10кг
E. 12 кг
69) Орманда 1 м3 ауада қанша бактерия бар:
A. 90
B. 190
C. 290
D. 390
E. 490
70) Орман бірыңғай экскурсиялық обьект ретінде көру бұрышы мынадай болатындай етіп, экскурсия жүргізушіден қашықтыгына байланысты алыстан көрініп тұруы тиіс:
A. 12-15°
B. 18-20°
C. 35-40°
D. 45-50°
E. 75-90°
71) Ағашты көрсету үшін арадағы ара-қашықтық ағаш биіктігінен осынша есе артық болуы тиіс:
A. 1,5 есе
B. 2,5 есе
C. 3,5 есе
D. 4 есе
E. 5 есе
72) Айналадағы табиғи комплекстерді көрсету үшін мынаны таңдау керек:
A. ең биік нүктені
B. комплекспен бағытталған нүктені
C. комплекстен төмен нүктені
D. нүктелерді өзгерту керек
E. мағынасы жоқ
73) Ағаштарға жалпы шолу экскурсиядағы көрсетудің сипаты:
A. тамыр жүйесі
B. діні
C. қабығы
D. қоршаған ағаштар
E. маңызды емес
74) Әдеби экскурсияда монографиялық экскурсия деп қайсысын атаймыз:
A. тарихи-әдебиеттік
B. әдеби-архивтік
C. әдеби-көркемсуреттік
D. әдеби-поэтикалық
E. әдеби-биографиялық
75) Экскурсиядағы обьекті таңдаудагы көзқарастардың түрлері:
A. шығармашылық топтың көзқарасы
B. экскурсанттың қалауы бойынша
C. экскурсиялық әдістер бойынша
D. экскурсоводтың тандауы
E. барлық қатысты адамның дауыс беруі бойынша
76) Қала экскурсиясында қолданылатын обьектілірдің жалпы саны қанша болады:
A. 1-3
B. 5-8
C. 10-15
D. 15-20
E. 20-25
77) "Экскурсовод портфелінде" болатын заттар түрлері:
A. экспонаттар
B. экскурсия тақырыбы
C. топтың дайындық деңгейі
D. экскурсоводтың мүмкіншілігі
E. туристік фирма мүмкіншілігі
78) Экскурсия жүргізуші экскурсия қатысушылардың сұрағына жауап береді:
A. экскурсия басында
B. экскурсия кезінде
C. экскурсия соңында
D. экскурсия бойы, сұрақ қойылған кезде
E. шектеу жоқ
79) Ойлаудың заңдарын мен формаларын ашылатын ғылым:
A. Педагогика
B. Философия
C. Логика
D. Психология
E. Этика
80) Логикалық заңдарға келесілерді жатқызады, артық заңды тауып алыңыз:
A. Айқындылық
B. Бір ізділік
C. Дәлелділік
D. Қайшылық еместігі
E. Дерек
81) Салыстыру, талдау жасау, синтез, жалпылау – бұл барлығы...
A. Логикалық заңдар
B. Логикалық амалдар
C. Логикалық формалар
D. Логиканың міндеттері
E. Логиканың әдістері
82) Бұл логикалық амал кезінде зерттелетін зат ойша бірнеше бөлікке бөлінеді. Бұл не:
A. Абстракциялау
B. Синтез
C. Жалпылау
D. Талдау жасау
E. Салыстыру
83) Төменде экскурсиялық талдау жасаудың түрлері көрсетілген. Олардың қайсысы артық:
A. Архитектуралық талдау жасау
B. Әдебиеттанушылық
C. Педагогикалық
D. Өнерлік
E. Тарихи
84) Бұл әдістің қолданылуы ойша заттың жеке элементтерін қосылуын анықтайды
A. Абстракциялау
B. Синтез
C. Жалпылау
D. Талдау жасау
E. Салыстыру
85) Бұл экскурсиялық талдау жасаудың түрі тарихи-төңкерістік, тарихи тақырыптарына байланысты экскурсияларда жүргізіледі:
A. Әдебиеттанушылық
B. Архитектуралық
C. Тарихи
D. Өнерлік
E. Өндірістік-экономикалық
86) Бұл талдау жасаудың мақсаты – шығарманың идеясы мен сюжетін, олардың көмегімен жасай алынған әдістерді, заттарды және көркемдік бейнелерді табу:
A. Әдебиеттанушылық
B. Архитектуралық
C. Тарихи
D. Өнерлік
E. Өндірістік-экономикалық
87) Өндірістік-экономикалық экскурсияларда талдау жасаудың бұл түрі тарихи экскурсияларымен қосындылады:
A. Әдебиеттанушылық
B. Архитектуралық
C. Тарихи
D. Өнерлік
E. Өндірістік-экономикалық
88) Архитектуралық талдау жасау ... байланысты экскурсияларда пайдаланылады:
A. Өндірістік тақырыбына
B. Табиғаттанушылық тақырыбына
C. Қалақұрушылық тақырыбына
D. Тарихи-төңкерістік тақырыбына
E. Өнерлік тақырыбына
89) Бұл ғылым адамның тәрбиелеу мәнін, мақсат пен міндеттерін, заңдылықтарын, оның қоғамдағы ролін және өзі білім алу және оқыту үрдісін ашады:
A. Педагогика
B. Философия
C. Логика
D. Психология
E. Этика
90) Экскурсияларда педагогикалық үрдістің міндеті болып табылады:
A. Экскурсия жүргізушінің педагогиканың негіздерін білуі
B. Әдістемелік дұрыс экскурсияларды құрастыру
C. Экскурсанттардың максималды дербестік пен белсенділігіне жету
D. Топпен қатынасты табу дағдысы
E. Экскурсияға қызығушылығын тудыру
91) Экскурсияларда педагогикалық үрдістің міндеті болып табылады:
A. Экскурсияны дайындау кезінде экскурсанттардың қабілеттерін, мінездерін еске алу керек
B. Экскурсанттарға белгілі тақырып бойынша жаңа білімдерді беру
C. Экскурсанттарда қызығушылықтарды тудыру
D. Экскурсиялық нысандарды жеке түрінде байқауына дағдыларды беру
E. Ғылыми идеялардың таралуына мүмкіндік туғызу
92) Экскурсияда анықталған тақырыпты материалда зерттейді және бұл байқау нысандарды аралып шығу (айналып өту) көмегімен болады – бұл барлығын қалай атауға болады:
A. Экскурсияның тақырыбы
B. Экскурсияның міндеттері
C. Экскурсияның белгілері
D. Экскурсияның ерекшеліктері
E. Экскурсияның функциялары
93) Экскурсиядан кейін жұмыстың негізгі міндеті:
A. Экскурсанттардың белсенділігін туғызу
B. Экскурсияның соңын жеке өзіндік жұмыстың басталуына айналдыру
C. Экскурсияның тақырыбына қызығушылығын арттыру
D. Экскурсиялық нысандарға зейінді шоғырлану
E. Экскурсияның жіктемесін білу
94) Жұмыс күннен кейін қалатын және барлық өндірістік емес міндеттерді атқарылғаннан кейін, жұмыс емес уақыттың бөлігі қалай аталады:
A. Демалыс
B. Бос уақыт (досуг)
C. Жұмыс
D. Әрекет
E. Экскурсия
95) Әскери-тарихи экскурсияның орны ... болып табылады:
A. Мұражайлар
B. Бекініс
C. Қаланың көшелері
D. Өнеркәсіп кәсіпорындары
E. Діни құрылыстар
96) Тарихи, өндірістік, табиғаттанушылық экскурсиялар – жіктемелік белгіні анықтаныз:
A. Қатысушылар құрамы
B. Экскурсияның мазмұны
C. Жүргізу орны
D. Қозғалу тәсілі
E. Жүргізу формасы
97) Экскурсияның бұл формасы қаладан тыс болып ұйымдастырылады және не автобусты, не жаяу болуы мүмкін:
A. Өндірістік
B. Қаладан тыс
C. Мұражайлық
D. Табиғаттанушылық
E. Тақырыптық
98) Жаяу экскурсиялардың ұзындығы:
A. 6-8
B. 10-15
C. 2-6
D. 8-10
E. 1-2
99) Экскурсия аяқталғаннан кейін ... ұсынылады:
A. Педагогикалық техниканы меңгеруі
B. Туристтерге қызмет көрсету бағдарламасын орындауын қамтамасыз ету
C. Экскурсиялық үрдістің ерекшеліктеріне талдау жасау
D. Топтың қатысушыларымен экскурсия мазмұнын талқылау
E. Экскурсияның материалына керекті өзгертулерді енгізу
100) Экскурсиялық материалды дұрыс жасау мен алып қою білімділігі, керек болса – экскурсияның жүргізу жоспарын қайта құруы, бұл барлығы ... өзіне қосады:
A. Ұйымдастырушылық компоненті
B. Танымдық компоненті
C. Конструктивті компоненті
D. Педагогикалық компоненті
E. Коммуникативті компоненті
101) Ұйымдастырушылық компоненті – бұл:
A. Экскурсияның мазмұның жетілдіру білімділігі
B. Әдістемелік амалдарды пайдалану білімділігі
C. Экскурсиялық топқа жетекшілік жүргізу білімділігі
D. Топпен іскерлік қатынастарды жасау білімділігі
E. Педагогикалық техниканы пайдалана білу білімділігі
102) Коммуникативті компоненті өзіне қосады:
A. Топпен іскерлік қатынастарды жасау білімділігі
B. Экскурсанттардың зейіндерін керекті нысандарға бағыттау білімділігі
C. Ақпаратты беруін ұйымдастыру білімділігі
D. Экскурсияны жүргізу техникасын жетілдіру білімділігі
E. Экскурсияны дайындау білімділігі
103) Бұл компонент экскурсияны жүргізушінің жұмысында басты болып табылады, ол экскурсияның мазмұнын, әдістемесін және оны жүргізу техинкасын жетілдіру білімділігіне сүйенеді
A. Ұйымдастырушылық компоненті
B. Танымдық компоненті
C. Конструктивті компоненті
D. Педагогикалық компоненті
E. Коммуникативті компоненті
104) Архитектураның шығармалары, археологиялық ескерткіштері, мұражайдағы экспозициялар ... ретінде пайдалануы мүмкін:
A. Экскурсияның тақырыбы
B. Экскурсияның ескерткіштері
C. Экскурсиялық нысандар
D. Экскурсияның міндеттері
E. Экскурсияны бағалау критерийлер
105) Экскурсиялық нысандардың бағалануы келесі белгілер арқылы жүргізіледі, артығын таңдаңыз:
A. Атақтылық
B. Танымдылық құндылығы
C. Құны
D. Көз көренбегенділік
E. Орналасу орны
106) Экскурсияның тақырыбын ашуға мүмкіндік жасайтын экскурсиялық нысандар қалай аталады:
A. Қажетті
B. Негізгі
C. Қосымша
D. Негізгі емес
E. Көз көренбеген
107) Экскурсиялық тәжірибеде шолулық қалалық экскурсияда ... экскурсиялық нысандарды пайдалану қажет, қалдырып алған сандарды қойыңыз:
A. 5-10
B. 10-15
C. 15-30
D. 20-25
E. 15-20
108) Тақырыптық экскурсияларда ... экскурсиялық нысандарды пайдалану қажет, қалдырып алған сандарды қойыңыз:
A. 1-5
B. 5-10
C. 15-20
D. 10-15
E. 20-25
109) Экскурсия – бұл:
A. Экскурсия жүргізушінің жетекшісімен көрнекті орындарды көру
B. Таза ауада серуендеу
C. Дәріс
D. Қала құрылыстың ескерткіштерін көрсету
E. Саяхат
110) Әрбір экскурсияға жеке белгілері тән болады, артық белгіні тауып алыңыз:
A. Экскурсиялық топтың болуы
B. Экскурсия жүргізушінің болуы
C. Көліктің болуы
D. Экскурсиялық нысандарды көруі
E. Нақты белгіленген тақырып
111) Жұмыс күннен кейін қалатын және барлық өндірістік емес міндеттерді атқарылғаннан кейін, жұмыс емес уақыттың бөлігі қалай аталады:
A. Демалыс
B. Бос уақыт (досуг)
C. Жұмыс
D. Әрекет
E. Экскурсия
112) Мазмұны бойынша экскурсиялар бөлінеді:
A. Тақырыптық, шолулық
B. Өндірістік, табиғаттанушылық
C. Тарихи, әскери-тарихи
D. Өнерлік, әдебиелік
E. Архитектуралық-қалақұрылыстық
113) Тарихи, өндірістік, табиғаттанушылық экскурсиялар – жіктемелік белгіні анықтаныз:
A. Қатысушылар құрамы
B. Экскурсияның мазмұны
C. Жүргізу орны
D. Қозғалу тәсілі
E. Жүргізу формасы
114) Экскурсияның бұл формасы қаладан тыс болып ұйымдастырылады және не автобусты, не жаяу болуы мүмкін:
A. Өндірістік
B. Қаладан тыс
C. Мұражайлық
D. Табиғаттанушылық
E. Тақырыптық
115) Өндірістік экскурсияның орны ... болып табылады:
A. Мұражайлар
B. Сурет галереялары
C. Қаланың көшелері
D. Өнеркәсіп кәсіпорындары
E. Діни құрылыстар
116) Жаяу экскурсиялардың ұзындығы:
A. 6-8
B. 10-15
C. 2-6
D. 8-10
E. 1-2
117) Архитектураның шығармалары, археологиялық ескерткіштері, мұражайдағы экспозициялар ... ретінде пайдалануы мүмкін:
A. Экскурсияның тақырыбы
B. Экскурсияның ескерткіштері
C. Экскурсиялық нысандар
D. Экскурсияның міндеттері
E. Экскурсияны бағалау критерийлер
118) Экскурсиялық нысандардың бағалануы келесі белгілер арқылы жүргізіледі, артығын таңдаңыз:
A. Атақтылық
B. Танымдылық құндылығы
C. Құны
D. Көз көренбегенділік
E. Орналасу орны
119) Экскурсияның тақырыбын ашуға мүмкіндік жасайтын экскурсиялық нысандар қалай аталады:
A. Қажетті
B. Негізгі
C. Қосымша
D. Негізгі емес
E. Көз көренбеген
120) Экскурсиялық тәжірибеде шолулық қалалық экскурсияда ... экскурсиялық нысандарды пайдалану қажет, қалдырып алған сандарды қойыңыз:
A. 5-10
B. 10-15
C. 15-30
D. 20-25
E. 15-20
121) Тақырыптық экскурсияларда ... экскурсиялық нысандарды пайдалану қажет, қалдырып алған сандарды қойыңыз:
A. 1-5
B. 5-10
C. 15-20
D. 10-15
E. 20-25
122) Өкілетті-іскерлік сөйлеудің стандартталған айналымдар – бұл:
A. Қанатты сөдер
B. Сөздер-паразиттер
C. Канцеляризмдер
D. Шетел сөздер
E. Мәтелдер
123) Археологиялық ескерткіштеріне жатады:
A. ормандар, шоқ тоғайлар, қорықтар
B. Архитектуралық ансамбльдер
C. Тарихи оқиғаларымен байланысты құрылыстар мен орындар
D. Мұражайлар
E. Ескі қаланың орны (қалашық), ескі қорғандар
124) Бұл ғылым адамның тәрбиелеу мәнін, мақсат пен міндеттерін, заңдылықтарын, оның қоғамдағы ролін және өзі білім алу және оқыту үрдісін ашады:
A. Педагогика
B. Философия
C. Логика
D. Психология
E. Этика
125) Экскурсияларда педагогикалық үрдістің міндеті болып табылады:
A. Экскурсия жүргізушінің педагогиканың негіздерін білуі
B. Әдістемелік дұрыс экскурсияларды құрастыру
C. Экскурсанттардың максималды дербестік пен белсенділігіне жету
D. Топпен қатынасты табу дағдысы
E. Экскурсияға қызығушылығын тудыру
126) Экскурсияларда педагогикалық үрдістің міндеті болып табылады:
A. Экскурсияны дайындау кезінде экскурсанттардың қабілеттерін, мінездерін еске алу керек
B. Экскурсанттарға белгілі тақырып бойынша жаңа білімдерді беру
C. Экскурсанттарда қызығушылықтарды тудыру
D. Экскурсиялық нысандарды жеке түрінде байқауына дағдыларды беру
E. Ғылыми идеялардың таралуына мүмкіндік туғызу
127) Экскурсиядан кейін жұмыстың негізгі міндеті:
A. Экскурсанттардың белсенділігін туғызу
B. Экскурсияның соңын жеке өзіндік жұмыстың басталуына айналдыру
C. Экскурсияның тақырыбына қызығушылығын арттыру
D. Экскурсиялық нысандарға зейінді шоғырлану
E. Экскурсияның жіктемесін білу
128) Экскурсия аяқталғаннан кейін ... ұсынылады:
A. Педагогикалық техниканы меңгеруі
B. Туристтерге қызмет көрсету бағдарламасын орындауын қамтамасыз ету
C. Экскурсиялық үрдістің ерекшеліктеріне талдау жасау
D. Топтың қатысушыларымен экскурсия мазмұнын талқылау
E. Экскурсияның материалына керекті өзгертулерді енгізу
129) Экскурсиялық материалды дұрыс жасау мен алып қою білімділігі, керек болса – экскурсияның жүргізу жоспарын қайта құруы, бұл барлығы ... өзіне қосады:
A. Ұйымдастырушылық компоненті
B. Танымдық компоненті
C. Конструктивті компоненті
D. Педагогикалық компоненті
E. Коммуникативті компоненті
130) Ұйымдастырушылық компоненті – бұл:
A. Экскурсияның мазмұның жетілдіру білімділігі
B. Әдістемелік амалдарды пайдалану білімділігі
C. Экскурсиялық топқа жетекшілік жүргізу білімділігі
D. Топпен іскерлік қатынастарды жасау білімділігі
E. Педагогикалық техниканы пайдалана білу білімділігі
131) Коммуникативті компоненті өзіне қосады:
A. Топпен іскерлік қатынастарды жасау білімділігі
B. Экскурсанттардың зейіндерін керекті нысандарға бағыттау білімділігі
C. Ақпаратты беруін ұйымдастыру білімділігі
D. Экскурсияны жүргізу техникасын жетілдіру білімділігі
E. Экскурсияны дайындау білімділігі
132) Бұл компонент экскурсияны жүргізушінің жұмысында басты болып табылады, ол экскурсияның мазмұнын, әдістемесін және оны жүргізу техинкасын жетілдіру білімділігіне сүйенеді
A. Ұйымдастырушылық компоненті
B. Танымдық компоненті
C. Конструктивті компоненті
D. Педагогикалық компоненті
E. Коммуникативті компоненті
133) Ойлаудың заңдарын мен формаларын ашылатын ғылым:
A. Педагогика
B. Философия
C. Логика
D. Психология
E. Этика
134) Салыстыру, талдау жасау, синтез, жалпылау – бұл барлығы...
A. Логикалық заңдар
B. Логикалық амалдар
C. Логикалық формалар
D. Логиканың міндеттері
E. Логиканың әдістері
135) Тек қөру органдары ғана емес, басқа да сезімдердің органдары көмегімен нысандардың көруі, оларға байқау жүргізілуі, қалай аталады:
A. Елес
B. Көрсету
C. Әңгіме
D. Зейін
E. Талдау жасау
136) Нақты заттың жеке қасиеттерін, белгілерін, байланыстарын, қатынастарын ойдағыда бөлінуі және сол заттың басқа қасиеттерінен, белгілерінен ойдағыда бөлінуі дегеніміз...
A. Абстракциялау
B. Локализациялау
C. Интеграция
D. Салыстыру
E. Қайта құру (реконструкция)
137) Төмендегі түрлердің қайсысы салыстыру амалына жатады:
A. Есту, көру
B. Ауызша, есту
C. Көру, ауызша
D. Дәмдік, есту
E. Дәмдік, көру
136) Интеграция амалы дегеніміз...
A. Бастапқы көріністі қайта құру
B. Фотографияларымен немесе суреттермен көру арқылы салыстыру
C. Әр түрлі заттарды салыстыру
D. Байқалатын нысанның жеке бөліктерін бір келкіге біріктіру
E. Экскурсиялық нысанды алдын ала қарау