ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес кафедрасы
Бақылау жұмысы
Өндірісті ұйымдастыру және менеджмент пәнінен
Орындаған: Ахметсафин А.А.
Тексерген: Нуралина Қ. Т
Семей 2008
Эксплуатациялық шығындарды есептеу
Есептеу машинаны ғылыми жүктеу есебінен жүргізілді.
Эксплутациялық шығындарды өндірілетін өнім бірлігімен анықталады (есептеудәі қолайлы болу үшін өнімнің өлшем бірлігі 10 – 100 және оден да үлкен рет көбейтілуі мүмкін).
Эксплутациялық шығындарды жұмысшылардың әлуметтік қорларына еңбек ақыдан есептелуден, қызымет көрсету машиналарынан; электроэнергияға бу, су, суық, жанармай, сығылған ауаға шығындардан; жұмыс шығындарынан, қондырғы жөндеуінен, ғимараттар мен машиналардың аммортизациялық шығарулардан, ғимараттар мен қондырғыларды ұстап тұрудан (мазмұны), аз бағалы және тез ұсатылатын инвентарьді жаңартуға кететің шығындардан цехтік персоналдың еңбек ақысы және т.б. шығындардан жинақталады. Сонымен бірге әкімшілік – басқару персоналы мен және т.б. өндірістік емес шығындарға, соның ішінде период шығындарына байланысты шығындар бірге есептеледі.
Еңбек ақы мөлшері уақыты нормасын есептеу негізінде (немесе өндеу нормасы) және жұмыскерлердің тарифтік ставкасы (сағаттың) негізінде анықталады.
Берілген қондырғы бойынша 1 сменадағы өнімдлік нормасын анықтау үшін машинаның 1 сағат ішіндегі (Пч) өнімділік көрсеткіштері және 1 смендағы оның жұмысының тиімді уақыты қолданылды. (Тф) өңдеу нормасын есептеу формуласы:
Нв = Пч * Тэф Чр 1
Мұндағы: Пч – машинаның сағаттық өнімділігі, Тсағ;
Тэф – бір сменадағы машинаның тиімді жұмыс уақыты, сағ;
Чр – бір машинаға қызымет көрсететін жұмысшылар саны, адам;
Тиімді уақыт сменалық уақыт (Тсм) пен дайындық – аяқтау операциясына кететін уақыт (Тпз) арасындағы 1 – кестеде келтірілген.
Тэф = Тсм – Тпз, яғни машина сыйымдылығы туралы және бір цикілдык (Дц) туралы берілгендер бар болса, онда бұл жағдайда оның сағаттық өнімділігін есептеу үшін келесі формула қолданылады: Пч = Ер Дц, ары қарай есептеу 1 формуласы бойынша жүргізіледі.
Қондырғының әрбір нұсқасы бойынша өнімділік нормасының есептелуін 2 – кесте түрінде келтіруге болады.
Алынған өңдеу нормасынан уақыт нормасын келесі формула бойынша есептеледі:
Нвр = Тсм Нв, сағ. 2
Уақыт нормасымен бірлік тарифтік көрсеткішті қолдана отырып тор өнім бірлігіне бағаларын (расценок) орнатады. Бағалар мына формула бойынша анықталады:
Р = Нвр * Тстч, теңге 3
Мұндағы: Тстч – сәйкес разрядтағы жұмысшының сағаттық тарифтік ставкасы;
Тарифтік ставка – 1 разрядты тарифтік ставка мен сәйкес разрядты тарифтік коэффиценттің көбейтіндісі ретінде қолданылады. Тарифтік коэффицент: 1) 6 - 1,43; 2) 7 - 1,54; 3) 8 - 1,66.
Бағаның тұрақтандырылған мөлшеріне еңбек ақыға расценкіден 15% мөлшерінде әртүрлі қосымша төлемақылар (нақты атқарылан уақытқа қосымша төлемақы) және расценкімен қосымша төлемақылар сомасынан 20% мөлшеріндегі еңбекақыға қосымша төлемақы (нақты атқарылған уақыт үшін қосымша төлем) қосылады.
Әлуметтік қорларға салымдар баға, доплата және қосымша төлемақы сомасынан 27% мөлшерінде қолданылды. Есептеулер нәтижесінде 3 – кестеге толтырылды.
Электрэнергияға шығындар 4 – кесте бойынша анықталады. Қозғағыштардың қолдану коэффицентінің берілгендері пайдаланылды. Табылмаған жағдайда бұл коэффицент 0,85 – ке тең деп алынады.
Бу шығындары 5 – кесте бойынша есептеледі, суға, суыққы, жанармайға және т.б. шығындарды анықтау үшін ұқсас кестелер қолданылады. Энергия түрлеріне баға:
Электрэнергиясы – 1кВт сағ = 3 теңге
Бу – 1ГДж = 1600 теңге
Суық су – 1м3 = 920 теңге
Ыстық су – 1м3 = 90 теңге
Сығылған ауа – 1м3 = 28 теңге
Газ – 1м3 = 60 теңге
Одан кейін еңбек қауіпсіздігі бойынша есептеулер жүргізіледі. Ол арнайы киім және санитарлық киімі тозуының мерзімінің әрекет ететің нормалары бойынша, соған қоса санқызыметті қамтамасыз етуге кеткен шығындар бойынша жүргізіледі. Бұл мақсаттағы шығындар белгілі – бір жұмысшыға жылына 15 мың теңге есебінен алынса, онда үлкейтірген түрде есептелуі мүмкін. Есептеулер 6 – кесте бойынша жүргізіледі.
Жөндеуші жұмыскерлердің еңбек ақысы ағымдағы жөндеу санынан, қарау, жөндеу циклының құрылымымен, соған қоса жөндеуге және тарифтік торға еңбек шығындары нормасымен анықталады. Жыл бойғы жөндеулерді есептеген кезде жөндеу цикылының құрылымының берілгендерін, бірінші күрделі жөндеуден, екінші күрделі жөндеуге дейінгі периоды қолданылды.
Егер бұл период 1 жылдан артық болса (мысалы, 24 немесе 36 ай), онда бұл жағдайда барлық период арасында жөндеулер санын анықтап, алынған нәтижені осы период ішіндегі жылдар санына бөлінеді. Жөндеулердің барлық түріне еңбек шығының нормасын есептеу үшін жөндеу бірлігінің көрсеткіші (35 адамсағ.) және жөндеу түрлерінің арсындағы еңбек шығындарының қатынасы қолданды. Ірімшік өндірісі үшін бұл қатынас келесі түрде болады: К:С:Т:О = 1:0,6:0,2:0,03. Осылайша жөндеу бірлігіне сәйкес жөндеулер үшін қатынастар коэффиценттер арқылы берілген жөндеулердің жұмыс сыйымдылығы анықталады. Осыдан кейін алынған нәтиже жөндеудің сол түрінің 1 жылдағы санына көбейтіледі.
Жөндеу жұмысшыларына ортақ еңбек шығынын есептеу үшін жөндеулердің барлық түрлерінің шығындары қосылды да, алынған мән жөндеудің күрделілік категориясының көрсеткішіне (1 – кесте) көбейтіледі. Есептеулер 7 – кестеге толтырылады.
Әрі қарай жөндеуге кеткен ақшалай шығындар 8 – кестеге сай есептеледі.
Жөндеуге қажетті материалдар мен энергияға шығындар жөндеуші жұмыскерлердің еңбек ақысын 70% мөлшерін, ал жөндеуге керекті қалған шығындар еңбек ақының 90% мөлшерін құрады. Шығындардың алынған қорытынды нәтижесінде 1 жылға есептелгенің ескере кеткен жөн және оларда өнім бірлігінде есептеу үшін олар берілген қондырғы бойынша өнімнің жылдық өндіруіне (выробатка) бөлінеді.
Қондырғы мен олар алып түрған ғимараттағы орын аммортизациясы олардың бағасы мен амортизиялық қордың аударымдарының әрекет етуші нормаларымен есептеледі. Қондырғы оны жеткізуге жіне монтажға кеткен шығындармен есеателінеді. Берілген машинаның қондырғысына берілітің өңдірістік аудан мөлшерін анықтау кезінде тасымалдау мен жүргізулерді есептеу керек. Өндірістік аудан мөлшері алынған мөлшердің 1м2 бағасына көбейту арқылы анықталады. 1м2 бағасы 12000 теңгеге тең деп алынды. Есептеулер нәтижесі 9 (а,б) - кестеге толтырылады.
Жүргізілген есептеулер негізінде нәтижеліліктің негізгі көрсеткіштерінің сәйкес кестесі 10 – кестеде қарастырылған барлық нұсқалар бойынша құрастырылды.
Кесте алдыңғы есептеулер нәтижесін жазу арқылы толтырылды. Басқарушы персоналдың еңбек ақысы бойынша шығындар машинаға қызымет көрсету жұмыскерлердің еңбек ақысының сомасынан 10%. Ал аз бағалы және тез тозғыш инвентарьді қайта қалпына келтіруге кеткен шығындар 8% мөлшерінде алынды. Ғимараттар мен құрлыстарды ұсатуға кететін шығындарды жөндеу шығындардың 45% тең деп табылады.
Қалған шығындар бір жұмысшыға жылына 10 000 теңге деп алынды. Ортақ жылдық шығындар жылдық өндіруге бөлінді.
Жалпы шаруашылық шығындар машинаға қызымет көрсететін жұмысшылардың еңбек ақы мөлшерінен 40%, ал жүзеге асыруға кеткен шығындар 30% мөлшерінде алынды. Еңбек өнімділігі келесі формула бойынша анықталады.:
ПТ = жылдық өнімділік машинаға қызымет көрсететін адамдар саны 4
Күрделі шығындар құрамына машинаның өз құны, оның монтажының, жеткізу және оның алатын өндірістік ауданың құндары кіреді.
Жылдық өнімділік бірлігіндегі меншікті күрделі шығындар мәні келесі формуламен анықталады:
Ку = күрделі шығындар жылдық өнімділік 5
1м2 өндірістік ауданнан бір смендағы өнім түсімі:
Спр = Псағ. * Тэф қондырғы алып тұрған аудан 6
Берілген кестелер қондырғыны таңдаудың экономикалық негізделуі және өнеркәсіпті ұйымдастыру бойынша есептеулер үшін қолданылды.
Жұмысшы орындарын қамтамасыз ету үшін
қондырғыны таңдаудың экономикалық негізі
Ағымдығы желелер үшін қондырғыны келесі ретпен таңдайды: алғашында кәсіпорынның қуаттылығын анықтайтын өте үнемді жетекші қондырғы, одан кейін оған қалған қондырғылардың сәйкестілігі таңдалады.
Өте үнемді қондырғыны таңдау өнімнің өзіндік құны мен өндірістің келтірілген көлеміне кеткен күрделі шығындарды салыстыру арқылы жүргізілді.
Салыстырылатын нұсқалардың біреуі күрделі салымдардың (өнім бірлігіндегі абсолюттік немесе меншікті есептеулер бойынша) және өңімнің өзіндік құнның эксплуатациялық шығындардың төмендеулерін берген жағдайда, ол нәтижелі деп танылады.
Егер салыстырушы нұсқалардың біреуі капитал салымдарының өсуі және өзіндік құнының төмендеуін берсе, онда нәтижелі нұсқаны тандау үшін келтірілген шығындар көрсеткіші келесі формула бойынша анықталады:
С+Ен * Ку → min 7
мұндағы: С - өнім бірлігінің өзіндік құны (10 – кестеден), теңге;
Ен – күрделі шығындардың экономикалық нәтижелігінің нормативтік коэффиценті;
Ку - әрбір нұсқа бойынша меншікті капитал салымдары, теңге.
Экономикалық эффективтіліктің нормативтік коэффиценті 0,25 – ке тең.
Осылайша 7 формула бойынша есептеу негізінде әрбір операция бойынша аз келтірілген шығынды қондырғы таңдалады.
Негізінде технологиялық қоңдырғы таңдалған соң, олардың саны анықталады. Басында жетекші қоңдырғының саны (өте қымбат бағалы немесе өте күрделі операцияны орындаушы) есептеленеді.
no = М3 Пч * Т эф * Кn 8
мұндағы М3 – кәсіпорынның қуаты бойынша 1 смендағы өнім тапсырмасы, тонна;
Пч – жетекші қондырғының сағаттық өнімділігі, тонна;
Тэф – жетекші қондырғының жұмыс уақыты, сағат:
Кn – операцияда дайындалатын дайын өнімнің жартылай фабрикаттарға ауыстыру коэффиценті.
Дайын өнім бірлігіне көрсеткіштің ауысу коэффиценті дайын өнім тоннасының берілген операция бойынша оны өндеу үшін керекті шикізат немесе жартылай фабрикаттар тоннасының мөлшеріне қатынасы арқылы анықталады:
Кп = 1 Н шығын.
Кәсіпорынның өндірістік қуатылығын анықтайтын қоңдырғынның өнімділігінің қосындысы есептеуде жобалық тапсырмада берілгеннен үлкен болуы мүмкін. Сол себепті өңдірістік қуаттың мәнін нақтылау керек.
Жетекші қоңдырғылардың санын есептегеннен кейін басқа операциялар бойынша керекеті машиналар санын анықтау есептеулері жүргізіледі. Есептеулер 8 формула бойынша жүргізілді, бірақ берілген қуат (М3) орнына жаңа нақтыланған өңдірістік қуатты (М нов) қолданылады.
Машина таңдауға кіріспес бұрын интегралдық (ортақ) коэффицентпен (К0) сипаталынатын процесс операциялары бойынша олардың жүктелу дәрежесі орнатылады:
К0 = Мнов Тэф * Пч * Кн * n0 9
мұндағы; М нов – цехтің жаңа нақтыланғанған қуаты, тонна;
Пч – берлген операция бойынша машинаның сағаттық өңмділігі, тонна;
Тф – белген сағат бойынша нәтижелі жұмыс уақыты, сағат;
Кн – дайын өңім бірлігіне ауысу коэффиценті;
n0 – берлген опирация бойынша машинаның бірлік саны.
Интегралдық (ортақ) коэффиценттен басқа қоңдырғыны пайдаланудың интенсифтілік және экстенсифтілік коэффицнті нақтыланады.
Экстенсивтілік коэффиценті (Кэ) коңдырғыны уақыт бойынша қолдануды, ал интенсивтілік коэффицент (Ки) өнімділігі бойынша қолдануды сипаттайды.
Қоңдырғыны қолданудағы коэффиценттер арсындағы тәуелділік келесі формуламен сипатталады:
К0 = Кн * Кэ 10
Машинаның өнімділігі бойынша да қоланудың әртүрлі нұсқалары қарстырылып, олардың өте нәтижелілі болғаны жобаланады.
1 нұсқа. Қоңдырғының өнмділігі бойынша қолдану коэффиценті (Кэ) 10 қатынастан интегралдық коэффицентеріне тең болды, Кэ = К0.
2 нұсқа. Машинаның уақыт бойынша толық жүктелуі, Кэ = 1. Бұл жағдайда Ки = К0 . Есептеулер үшін барлық берілгендер 11 – кестеге толтырылады.
Машинаны қолдануды тиімді нұсқасы есептеу жолымен және машина жүктеу дәрежесін ескергендегі өнім, өнім бірлігіндегі өндіріс шығындарын салыстыру арқылы шығарылады.
Машинаны қолдану жәрежесі эксплутациялық шығындар мөлшеріне келесі түрде әсер етті.
Машинаның экстенсивті жүктеудің артуы эксплуатациялық шығындардың бөлігі амортизация мен бағаның пропорционалды түрде кемуін туғызды. Баға әрбір өнім (бұйымдар) бірлігіне кететін дайындықты аяқтау жұмысының уақытында меншікті салмағының төмендеуінің салдарынан кемиді. Машинаның толық жіктелуі кезіндегі өнім бірлігіне кететін дайындықты – аяқтау жұмыстары үшін еңбек ақы (Vn3) келесі формула бойынша анықталады:
Vn3 = Тпз * Тсм * 1,35 * 1,21 Нв 11
мұндағы: Тпз – дайындықты – аяқтау операцияларының уақыты (1-кестеден), сағ;
Тсм – берілген жұмыс үшін сағаттық тарифтік ставка, теңге.
1,35 және 1,21 қосымша төлем, қосымша еңбек ақы және әлуметтік қорларға салымдардың мөлшерін көрсететің коэффиценттер Nв – берілген машина бойынша жұмысшының өнім өндіруінің нормасы (2-кестеден).
Машинаны қолданудың экстенсивті коэффицентінің төмендеуімен өнім бірлігіне келетін амортизация сол пропорциямен артады, себебі амортизация нормасы өзгеріссіз қалғанда, оның қосындысы өнімнің аздаған мөлшеріне бөлінеді.
Экстенсивтілік коэффицентінің артуының салдарынын эксплутациялық шығындардың кемитін бөлігінің мәні келесі формула бойынша анықталады:
Эшдс = Vn3 + амортизация 12
Машина эксплуатациясының қабылданған нұсқасы бойынша өнім бірлігінің өндірісіне шығындарды есептеу нәтижелері 12 – кестеге толтырылады. Машина жүктеуін ескергендегі эксплуатациялық шығындар былай анықталады:
Д = Дп Ки – Эрпз Ки + Эрпз Ки * Кэ 13
мұндағы; Дп – машинаның толық жүктеудегі эксплутациялық шығын (10 – кестеден), теңге;
Ки = 1, ал Кэ = Ко нұсқасы кезінде берілген формула келесі түрде өзгереді:
Д = Дп – Эшдс + Эшдс Кэ ,
ал Кэ = 1, Ки = К0 нұсқасы кезінде : Д = Дп Ки
Машина жүктемесінің өзгерісімен бірге сол машиналарға қызмет көрсететін жұмысшылардың еңбек өнімділігі де өзгереді. Машинаның орнатылған жүктемесіндегі еңбек өнімділігін анықтау үшін келесі формула қолданылады:
ПТу = Пч * Ки (Тсм – Тпз) Чр 14
Қондырғыны қолдануды ұйымдастырудың рационалды нұсқасын таңдау және жүргізілген есептеулер нәтижесіне негізделе отырып нақтылы таңдау жасау кестеге сәйкес жүргізіледі.
Ағымдық өндіріс ұйымдастыру және ағымдық жүйені ұйымдастыру бойынша есептеулер
Ағымдық линия мен операция тактілерін есептеу. Ағымдық өндірісті ұйымдастыру үшін ағымдық линия жобаланады. Ағымдық линия процесс операциясының технологиялық тізбегінде орналасқан жұмыс орындарының жиынтығы, ол технологиясы жағынан бір текті өнімдерді бір немесе бірнеше тобын дайындауға арналған.
Ағымдық линияны жобалаған кезде ағымның, операциясының және жұмыс орындарының тактілерін анықтау керек.
Ағым тактісі былай анықталады:
Т = Тэф*60 М 15
мұндағы: М – барлық линиялардың қуаты, тонна
Жұмыс орнының тактісі:
Тр = 60 Пч * n0 * Кп 16
мұндағы; Пч – машинаның сағат өнімділігі, тонна сағат
n0 – операциядағы машина саны
Кн – дайын өнім бірлігіне ауысу коэффицентінті
Операциялардағы тактіні есептеу үшін Тр берілген операция бойынша жұмыс орындарының санына бөлу керек: to = Тр Рм
Ағымдық линиялардың синхрондығы үшін жекеленген операциялардың жұмысының тактісі сәйкес келуі керек: Т = t1 = t2 = t3 = tn
мұндағы: n – операциялар саны.
Өндіріс процессінің қозғалысының түрін таңдау және негіздеу.
Операция мен процесстің тактілерінің мәндері бірдей болмаса, ол өндіріс қозғалысының түрін негізін таңдауды талап етеді. Қысқа мәнді тактілі өндірістің параллельді қозғалысы кезінде операциялар қондырғынын уақыт бойынша толық енгізуімен, өнімділігі бойынша толық емес енгізуімен қамтамасыз етіледі (Кэ = 1, Ки = Ко). Қозғалысының параллельді – тізбектей түрінде машинаның өнімділік бойынша толық, уақыт бойынша толық емес жүктелуі мүмкін (Ки = , Кэ = Ко). Егер 14 кесте берілгенднрі бойынша техникалық және технологиялық шарттар бойынша өндіріс қозғалыс параллель түрінде ұйымдастыру вариантын тиімді деп табылса, онда регламенттелген (өте үлкен) тактілі ағымдық линия жобаланады. Бұл жағдайға сәйкесінше транспорттық құралдарды қолданылған дұрыс.
Еңбек құралдарының параллель қозғалысының графигі тұрғызылады. Еңбек құралдарынының параллель қозғалысы кезінде процесс басты операция тактісінде жүреді: tпрі = t гл - t і теңдеуіне тең тоқтап қалу пайда болу мүмкін.
Параллель қозғалыс кезіндегі өнімді өңдеу ұзақтығын есепиеу формуласы: Тц.пар = tгл * (N – 1) + ∑ti 17
мұндағы: tгл – басты операция тактісі (мәні жағынан ең үлкен такт), мин.
N – операциялар саны.
Жұмыс орындарындағы өнімдердің запасын сақтау үшін операция аралық запастар мен аралық сыйымдылық пен площадокты есептеу.
Машиананың өнімділігі бойынша толық жүктеумен қамтамасыз ету үшін өндірістің параллель - тізбектегі (аралас) түрін ұйымдастыру жартылай фабрикаттардың операция аралық запастарының болуын талап етеді, сол себепті олардың сақталуын қарастыру керек. Операциялар арасындағы запастар көлемі, олардың максимум ( U ) келесі формуламен анықталады:
U=(tб – tм) * (N- 1) tб 18
мұндағы: (tб – tм) – екі сметаның операциялардың үлкен және кіші тактілері.
N - өнім партиясының саны
Операциялар арасындағы запас бірте – бірте жинақталады,одан кейін процесс кезінде шығындалады. Запастың жинақталуы (SH) және шығындалуы (SP) уақытын есептеу үшін келесі формула қолданылады:
Sн.р = (tб – tм) * (N- 1) 19
Мұнда келесіні ескеру керек: егер екі смежных операциялардың алғашқысының тактісінің мәні екінші операцияға қарағанда кіші болса, онда бұл жағдай запасты шығындау уақыты (SP), ал егер керісінше болса, онда жинақталу (SH) уақыты есептеледі. Запас мөлшеріне қарап, оларды сақтау сыйымдылықтарын қастыру қажет. Бұл сыйымдылықтарды енгізуге байланысты қосымша эксплуатациялық шығындар мен күрделі шығындар өнімділігі бойынша машинаны арттырудан үнемделген шығындар есебінен анықталады (кері жағдайда параллель қозғалыс түрі ұйымдастырылады).
Аралас қозғалыс кезіндегі өнімді өңдеу ұзақтығын есептеу формуласы:
Тц.ар = tm*(N-1) + b∑ti + (N-1)*∑ (tб – tм)
мұндағы tm – соңғы операция тактісі, мин;
b – кіші тактілі операциялар саны;
Есептеудің барлық нәтижесі кестеге енгізіледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Өндірісті ұйымдастыру және менеджмент пәні бойынша курстық жұмысқа арналған әдістемелік нұсқау
2. Обарудование и приборы производства молочной промышленности - Томбаев А. Т
3. Обарудование и приборы - анықтамалық