ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ПОӘК
ДП 042-1.01.-2014
Қазақстан тарихы пәні бойынша
оқу-әдістемелік кешені
№2 басылым
13.09.2014
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
пәнінің оқу- әдістемелік кешені (ПОӘК)
Филология, Қазақ тілі және әдебиеті, шет тілі: екі шет тілі мамандықтарына арналған
СЕМЕЙ
2014
Алғы сөз
1 ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ
Филология, Қазақ тілі және әдебиеті, шет тілі: екі шет тілі мамандықтарына арналған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарты арнайы пәннің типтік бағдарламасы негізінде жасалған. Құрастырушы: Тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Каримов М.К.
__04____ __09___ 2014 ж.
2 ҚАРАЛДЫ
2.1 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының отырысында
Хаттама №__1____ _04___09____ 2014 жыл
Кафедра меңгерушісі ____________ Н.А. Мухаметжанова
2.2 Факультеттің оқу-әдістемелік бюросының отырысында талқыланды
Хаттама №_1_ _09__09_____ 2014 жыл
ОӘБ төрағасы_________ С.Х. Тойкин
3 БЕКІТІЛДІ
3.1 Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды
Хаттама №__1__ _11___09_ 2014 жыл
ОӘК төрайымы_________ Г.Искакова
4 АЛҒАШ ЕНГІЗІЛДІ (немесе № 4 _13_ _09_ 2012 ж. баспа ОРНЫНА)
Мазмұны :
1.Глоссарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Қысқаша дәрістер мәтіні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Практикалық (семинар) сабақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Студенттердің өздік жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.1 ГЛОСАРИЙ
Палеолит – ерте тас дәуірі.
Мезолит – орта тас дәуірі.
Неолит – жаңа тас дәуірі.
Энеолит – мыстытас дәуірі.
Қола – мыс пен қоланың қорытпасы.
Сақтар – Ежелгі Қазақстанды мекендеушілер.
Ұлы Жібек жолы – Маңызды сауда жолы.
Авеста – зороастризмнің иқасиетті кітабы, Авестаның авторы Заратуштра деп аталады.
Адат – әдеттегі құқық, ислам таралған елдердің дәстүрлері мен салттарын қамтиды.
Анимизм- жан мен рухқа сенім.
Дін – әлемдегі табиғаттан тыс күш – Құдай жаратқан деген сенімге негізделген, ғылыми түсінікке жат дүниетаным.
Иерархия – жоғарыдан төменге қарай реттелген бүтін бөліктердің немесе элементтердің құрылымы.
Икта – моңғол кезеңінде Орталық Азия мен Қазақстанда кең тараған , алған аумағын, жерді, суды, адамдарды салықтан босатуға құқық беретін шартты түрдегі алажағы (пожалование).
Зекет – шариғатқа негізделген хандар мен сұлтандардың пайдасына малдан алынатын салық.
Ислам – мұсылмандық – дүниежүзілік діндердің бірі. VII ғ. басында Арабияда пайда болған. Исламның діни ілімі Құранда баяндалған. Мұсылман дінінің маңызды ұғымдары – ислам, дін, иман.
Меншік – кез келген субъектіге тиесілі (адамға, отбасыға, қауымға, руға, мемлекетке, т.б.) және бір адамның, заттың толық иелігіндегі мүлік.
Өндіріс дегеніміз – еңбек заты (өнделетін зат), құрал-саймандар және адам күшінің қосылуы. Өндіріс үдерісінде адамдардың өзара әртүрлі қатынастарға түсуін өндірістік қатынастар дейміз.
Ру – өзінің шығу тегін, бір желіден (аналық немесе аталық) алатын, көбінесе, өздерін бір атаның ұрпағымыз деп сезінетін, ортақ рулық атты алып жүретін, қандас туысқандар тобы.
Төлеңгіт – хан мен сұлтандар кезіндегі жасақтар, олар, әдетте, тұтқындардан немесе азат етілген құлдардың ішінен, кейбір жағдайларда өзінің рулық қауымынан жырақ кеткен қазақтардан жиналды.
Эпос – ортақ ұлттық құндылық пен ортақ тақырыпқа біріктірілген әңгіме, поэма, батырлық жырлар жиынтығы.
Отан – адамның туып өскен жері, елі, мемлекеті Отаны болып табылады. Адамның азамат болып қалыптасуы, өмірі Отанына байланысты. Біздің Отанымыз – Қазақстан Республикасы. Әрбір адам Отан сүюге, Отан мүддесіне қызмет істеуге міндетті.
Отаншылық - өзінің туған халқын, ұлтын сүюшілік, Отан құрметтеу, қорғау, оның гүлденуі жолына қызмет көрсетушілік, Отанға деген сүіспеншілік.
Ашаршылық – тамақтың заттарын жетіспеуі немесе оның жоқтығынан болатын құбылыс. Кеңес өкіметі кезінде, Қазақстанды Ф.И. Голощекин басқарған жылдары халықтын малын, астығын жаппай алудан қазақтар 1932-1933 жж. жаппай ашаршылыққа ұшырап, 2 млн. аса адам қырылды, 1130 млн. аса адам шетелдерге басып кетті.
Қазақ – қазақ ұлты халқының аты. Қазақ халқының шығу тегі ежелгі қола дәуірінен басталды. Қазақ деген ат 15 ғ. екінші жартысында кеңінен тарап, Қазақстанның байырғы халқының аты болып кеткен. Ал қазақ деген сөздің шығуы туралы түрлі болжамдар бар. Бұл әліде зерттеуді қажет етеді.
Қанау – бай, алпауыт адамдардың өздеріне кіріптар болып жұмыс істеп, еңбегін пайдалануы және еңбектен тапқан табысының бір бөлігін иемдену.
Мемлекет – Жеке меншіктің пайда болуына, еңбек бөлісімен таптың шығуына байланысты қалыптасады. Тап болған жерде мемлекет болады. Мемлекет өкімет билігінің саяси ұйымы. Мемлекет әскер, полиция, сот тағы басқа орындар арқылы елді басқарды. Тарихта мемлекеттің төрт түрі белгілі.
Отар – ірі елдердің әлсіз елдерді күшпен басып алуы немесе дербестігінен айырылып, кіріптар болып, қанауға душар болған елдер, территориялар. Қазақстан өткен ғасырларда Ресей империясының, 1917 ж. кейін Кеңес империясының отары болып келді.
Өлке – мемлекеттің шет аймағына орналасқан сол мемлекеттің қарауындағы территория, кейіннен жер көлемі үлкен, құрамында бірнеше облыстары болатын әкімшілік территориялық аймақ. Кейде жер көлемі шағын территорияны да өлке деп атайды.
Республика – латын сөзінен шыққан қазақша қоғамдық, бүкілхалықтық дегенді білдіреді, мемлекетті басқару формасының бір түрі. Республикада мемлекеттік өкімет билігінің жоғарғы органдары белгілі мерзімде сайланып қойылады. Жоғары өкіметтік билік сол сайлағандардың қолына беріледі.
Тарих – араб, парсы, сөзі, оның мағынасы зерттеу және оқиғалар туралы әңгіме. Адамзаттың пайда болуы мен алғашқы қауымдық құрылысынан бастап, қазіргі дәуірге дейінгі өмір сүруін, тіршілік жайын, оның өзгеруін, қоғамның дамуы, тоқырауы, өрлеу кезеңдерін жеке дәуірлерге бөліп те және жеке халықтар тарихы ретінде де зерттейді, Қазақстан тарихы Қазақстандағы басқа халықтар және көрші елдер тарихынан, мәдениетінен хабардар етеді.
Тәуелсіздік – мемлекеттің ішіндегі және сыртқы істерін өзі шешіп, өзі басқарып іс жүргізуі, өз билігінің өзінде болуы. Оған басқа өкіметтің араласуына жол бермейтіндігі, әғни саяси толық тәуелсіздігі мен дербестігі.
Хан – көне түркі сөзі – хаған, қаһан дегеннен шыққан. Монарх, тайпа көсемі, әмірші. Қазақ жерінде елді хан билеген. Көрші елдермен қатынас жасау, соғыс жариялау, бітім шартын жасау хан еркіне жатқан. Ол соғыс жағдайында жасақтардың қолбасшысы болған.
Ауыл – шаруа селосы.
Ұжымдастыру – ұсақ шаруашылықтарды үлкен коллективті шаруашылықтарды біріктіру
Отырықшыл – үнемі бір жерде отырып өмір сүру.
Ауыл шаруашылығы – халық шаруашылығының мал, егін, жеміс-жидек өнімдермен айналысатын саласы.
Конфискация – мемлекет қаулысы бойынша бай кулактардың дүние-мүлікін мемлекет пайдасына алу.
Пайда – ұлғалмалы өңдіріс үрдісінде шаруашылық қызметінің жемістігі.
Зиян – ұйымның, кәсіпорынның, шаруашылықтың дұрыс ұйымдастырмауында туатын шығын.
Дәрістердің қысқаша конспектісі
1 тақырып.
Кіріспе. Қазақстанның тарихи кезеңдері
Дәрістің мақсаты: Қазақстан тарихы курсының мазмұнымен таныстыру. ҚР дамуындағы негізгі тарихи кезеңдерді көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1. Қазақстан тарихы пәні, оның мақсаты мен міндеттері
2. Қазақстан территориясындағы тас дәуірі
3. Қола дәуіріндегі Қазақстан
Әрбір азамат өз елінің өткені мен тарихын білуге, Отан тарихын үйренуге, тәжірибесі мен құндылықтарын келесі ұрпаққа үйретуге міндетті. Қазақ елінің ежелгі дәуірден қазіргі күнге дейінгі тарихы әлемдік тарихтың құрамды және маңызды ажырамас бөлігі болып табылады.
Адамзат тарихы өзінің әлеуметтік-экономикалық дамуына байланысты ұзақ-ұзақ кезендерге бөлінеді. Ол тас дәуірі, мыс (қола) дәуірі болып 3 кезеңге бөлінеді. Ежелгі тас дәуірі адамзат тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі. Бұл кезеңде адамның жерден бауырын көтеріп, екі қолдың еңбек әрекетіне бейімделуі іске асты. Мұның өзі алғашқы іспеттес тіршілік иелерінің күнкөріс үшін тас құралдарын жасауына мүмкіндік берді. Осы құралдардың қалдықтары адамзат баласының ең ұзаққа созылған тас дәуірінің уақытын шартты түрде белгілеуге негіз болды.
Қазақстан жерінде ежелгі адамның қазынды қалдықтары әзірге кездесе қоймағанына қарамастан олардың мекен еткен аудандарының бірі Қаратау жотасы болғаны анықталып отыр. Арыс өзені жағасындағы кіші Қаратау жотасының солтүстік-шығыс бөлігінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары кезінде ертедегі адамдардың еңбек құралдары болып табылатын ірілі-уақты шақпақ тастардың табылуы осыған айқын дәлел бола алады.
Б.з.б. 2 мың жылдықтың ортасында Қазақстан тайпалары қола заттарын жасауды меңгерген. Қола әр түрлі өлшемдегі мыс пен қалайының, кейде сүрменің, күшаланың, қорғасынның қорытпасы. Мыспен салыстырғанда қола өте қатты және балқыту температурасы төмен, түсі алтын сияқты әдемі болып келеді.Ол еңбек құралдары мен қару жасау үшін қолданылатын негізгі шикізат болып табылды. Қазақстан жерінде түсті металдар өңдеуге, әсіресе, мал өсіруге мықтап көңіл бөлген. Сөйтіп, б.з.б. 2 мың жылдықтың аяғында – 1 мың мыңжылдықтың басында дала халықтары шаруашылықтың жаңа түрі – көшпелі мал шаруашылығына ауысады.
Қола дәуіріндегі экономикалық 2 бағыт – мал шаруашылығы мен металл өңдеу кәсібінің тез дамуы, ең алдымен еркектердің еңбегін қажет етті. Мұның өзі қоғамда еркектер рөлінің күшеюіне әкелді. Сөйтіп, аналық рудың орнына аталық ру (патриархат) пайда болды. Қоғамдық өмірдегі ірі өзгерістер өндірістік күштердің өсуіне, қоғамдық мамандануына, патриархаттық қатынастың дамуына байланысты еді. Жеке отбасылар бөлініп оқшауланды, меншік ұлғайып кеңейді, рулық қауым ішінде мүлік теңсіздігі көрініс бере бастады.
Қола дәуірінде Сібірдің, қазақстанның және Орта Азияның кең-байтақ далаларын тегі және тарихи тағдырының ортақтығы жағынан туыс тайпалар мекендеді. Бұл тайпалар бір үлгідегі, бір-біріне ұқсас мәдениет қалдырды. Олар қалдырған ескерткіштердің табылған жері Сібірдегі Ачинск маңындағы Андронов селосының атымен ғылымда шартты түрде Андронов мәдениеті деп аталды.
Андронов мәдениетінің негізгі орталықтарының бірі – қазақстан жері. Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 жылы А.Я.Тугаринов ашты. Содан бергі өткен уақыт ішінде Кеңес елінде, сонымен бірге Қазақстанда бұл мәдениетке қатысты көптеген археологиялық материалдар жиналды. Андронов мәдениеті қола дәуірінің алғашқы кезеңін (б.з.б. XVIII-XVIғғ.) және орта кезеңін (б.з.б. XV-X ғғ.) түгелдей қамтиды.
Қоныстарды мекендеушілер арасында керамика ыдыстарын жасау кеңінен дамыған. Оның бәрі шаруашылық пен тұрмыста пайдалануға арналды. Ыдыстарға әшекейлеп өрнек салынған. Соңғы қола дәуіріндегі құмыралардың дені иіні дөңгелек, бүйірі шығыңқы болып жасалынды.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Ерте палеолит дәуірінің уақытын анықтаңыз
2. Обыласай тұрағы орналасқан территория
3. Жаңа тас дәуіріндегі тас өңдеу әдістері
4. Энеолит терминнің мағынасы.
Әдебиет:
1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Төрт томдық. 1 том А., 1996
2. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк) А., 1994
3. Медоев А.Г. Геохронология палеолита Казахстана А., 1982
2 тақырып.
Сақ кезеңі және Қазақстан территориясындағы алғашқы мемлекеттер
Дәрістің мақсаты: Қазақстан территориясыдағы алғашқы мемлекеттерін пайда болуын көрсету. Қоғамда болған өзгерістерді танып білу.
Дәріс сұрақтары:
1. Қазақстан территориясындағы алғашқы тайпалық одақтардың құрылуы
2. Сақтар. Саяси тарихы, қоғамдық құрылымы
3. Үйсіндер мен қанлылардың саяси тарихы.
4. Ғұндар.
Б.з.д. 1 мың жылдықтын басында мал шаруашылығы мен егіншіліктін едәуір дәрежеде қарқынды дамуы, кең өндірісінің жолға қойылуын сол қоғамдағы өндіргіш күштін дамуын басып озды.
Жеке меншік – мүліктік теңсіздік - әлеуметтік теңсіздік – таптардың пайда болуы – мемлекеттік қалыптасуы.
Сақ тайпалар өмір сүрген уақыт – б.з.д. 7-4 ғғ. Сақтар туралы жазба деректері мәлімдейді: антика дәуірінің авторлары, парсы патшаларының жазбалары, Авеста кітабы. Сақтардың үш тайпасы: тиграхауда сақтары, парадарайя сақтары, хаомаварга сақтары. Сақ мемлекетінің саяси құрылысы әскери демократияға негізделді. Сақ қоғамының әлеуметтік құрылымында адамдардың үш тобы ерекшелінді. Олар: жауынгерлер, абыздар, басқа қауым адамдар.
Қазақстан территориясындағы алғашқы бірлестіктердің бірі үйсіндер. Үйсіндердің негізгі территориясы Іле, Шу және Талас өзендерінің бойы болды. Археологиялық материалдар үйсін қоғамының мемлекеттік дәрежеге жеткендігін дәлелдейді. Үйсіндердің билеушісі гуньмо титулын иеленген. Астанасы – Чигучен (Қызыл анғар) қаласы Ыстық көл жағасында болған.
Үйсіндерден батысқа ақрай Талас Сырдария өзендерімен Қаратау маңында және орталық Қазақстанда б.з.д. 3 ғ. бастап қаңлы тайпалары мекендеді. Қаңлылар астанасы – Битянь қаласы. Қаңлылар өздерін саяси әскери және сауда қызметінде Шығысқа қарай ұмтылыс танытпаған. Оның бір себебі шығыстағы Қытай, үйсін, ғұндар сияқты кішті мемлекеттердің өмір сүруі болса, екіншіден олардың көрші мемлекеттермен көршілік достық қарым-қатынаста тұруға деген ниетінен болса керек.
Б.з.д 1 мыңжылдықтын 2-ші жартысынан бастап Евразия этникалық- саяси тарихында Орталық Азияның көшпелі тайпаларының ролі өсті. Солардың бірі - ғұндар еді. Ғұндардың аты тарихта олардың жауынгерлік даңқымен, қаталдығымен және халықтардың ұлы қоныс аударуының басталуына негіз болған көшпенділігімен мәлім. Ғұндардың Қазақстан жеріне қоныс аударуының екі толқыны болды (б.з.д 1 ғ. және б.з. 1 ғ.) ғұндардың билеушісінің титулы шаньюй. Ғұн қоғамы 24 руға болінген.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Қазақстан территориясындағы алғашқы тайпалық одақтар
2. Сақ, үйсін, ғұн тайпаларын қай антропологиялық типке жатқызуға болады.
3. Геродот сақтарды қалай деп атаған
4. Үйсіндер, қаңлылар туралы қандай жазба деректер кездеседі.
Әдебиет:
1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Төрт томдық. 1 том А., 1996
2. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк) А., 1994
3. Акишев К.А., Кутаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или А., 1963
4. Бернштам А.Н. Очерки истории гуннов Л., 1951
5. Гумилев Л.Н. Хунну М., 1960
3 тақырып.
Ерте және кейінгі ортағасырлар мемлекеттері
Дәрістің мақсаты: Қазақстан территориясында түрік дәуіріне жататын мемлекеттерді танып білу
Дәріс сұрақтары:
1. Ерте ортағасырлық мемлекеттік құрылымдар (6-10 ғғ.)
2. Қазақстан территориясындағы 10-12 ғасырлардағы мемлекеттер
3. Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті (6-12 ғғ.)
Б.з. 1 мыңжылдығының алғашқы ғасырларындаға Орталық Азиядағы тайпалар бірлестігінің тарихы өзара тығыз байланысты болды. Түрік деген ат алғаш рет 542 жылы қытай деректерінде аталады. 552 жылы Түрік елі қалыптасады Бұмын қаған – ел билеушісі. 603 жылы Түрік қағанаты Шығыс және Батыс қағанаттарына бөлінеді. Батыс Түрік қағанаты тарихта он оқ елі атымен белгілі. Қағанаттың астанасы – Суяб қаласы болды. Батыс Түрік қағанаты ежелгі үйсін тайпаларының жерін жайлады. Ол Қаратаудың шығыс баурайынан Жонғарияға дейінгі жердің бәрін алып жатты. Қағанаттың билеушісі қаған деп аталды, ол сонымен бірге әскери басшы билігін де атқарды. Қағаннан кейінгі лауазымды қызметтер ябгу, шад, елтебер деп атанды. Сот қызметін тархандар мен бұйрықтар атқарды. Түрік қағанатындағы тайпалар мал және егін шаруашылығымен айналысты және Жетісу бойында түріктердің көптеген қалалары болды.
Батыс Түрік қағандығындағы өзара тартыстар қағандықты әлсіретті. 704 жылы түркештер өздерінің мемлекетін құрды. Оның алғашқы билеушісі Үш Елік болды. Түркештер қара және сары болып екіге бөлінді және олардың арасында қаған билігі үшін өзара күрес жүрді. Түркеш қағандығының тарихы арабтарға қарсылық көрсеткенімен ерекшеленеді. Сұлық қағанды арабтар сүзеген деп атады. 751 жыл Атлах шайқасы. Талас өзенінің бойында араб мен кытай әскерлері кездеседі. Бұл шайқаста арабтар жеңеді, бірақ бұл территорияда қалуға мүмкіндік болмайды. 756 ж. қара және сары түркештер арасындағы күрес қайта жалғасалы.
Қарлұқ мемлекеті 756 – 940 жылдар. Қарлұктардың билеушісі – жабғу.
Сырдарияның орта және төменгі ағысында, Арал маңында және оған жалғас жатқан Батыс Қазақстан далаларында 9-11 ғасырларда оғыз тайпаларының мемлекеттік бірлестігі өмір сүрді. 10 ғасыр оғыздар мемлекетінің гүлдеген уақыты. Астанасы – Жаңакент қаласы. Оғыздардың негізгі шаруашылығы – мал шаруашылығы мен егіншілік. 11 ғ. оғыз мемлекеті құлдырай бастады. 11г. Оғыз мемлекеті қыпшақ тайпаларының соққысынан құлады.
Қимақ тайпалары туралы алғашқы деректер 7 ғасырдан бастап кездеседі. Қимақ мемлекеті өмір сүген уақыт 9-11 ғасырлар. Қимақтар 10 ғ. бүкіл Шығыс және Орталық Қазақстанды және Батыс Қазақстанды қамтыған күшті мемлекет болды. Қимақ мемлекетінің құрамында қыпшақтар өмір сүрді.
Қарахан мемлекеті (942-1210) Қарахан мемлекетінің негізін Сатұқ Боғрахан қалады. Қарахан мемлекетінің территориясы Шығыс Түркістан, Жетісу, Сырдария, Шу, Талас өзендерінің бойын алып жатты.Мемлекеттің астанасы Шу бойындағы Баласағұн қаласында орналасты. Қарахан билеушілірі ұзақ жылғы соғыстан кейін 1004-1005 жылдары бүкіл Мауереннахр жерін басып алды. Жер үлесі бойынша Қарахан мемлекеті шығыс және батыс бөліктерден тұрды.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.Батыс Түрік қағанатындағы басты лауазымдар атауы.
2. Қимақ мемлекеті орналасқан территория
3. Жетісуда қидандар құрған мемлекеттін атауы.
4. Қарахандар әулетінің пайда болуы және олардың әрекеттері.
Әдебиет:
1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Төрт томдық. 1 том А., 1996
2. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк) А., 1994
3. Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет жазбалары. А., 1991.
4. А. Аманжолов Түркі филологиясы және жазу тарихы А., 1996
5. Кумеков Б.Е. Государство кимаков 9-11 вв. А., 1972
6. Кляшторный С.Г. Древние рунические памятники как источник по истории Средней Азии М., 1964
4 тақырып.
Қазақстан моңғол шапқыншылығы дәуірінде. Алтын орда.
Қазақстан ХІҮ-ХҮ ғғ. 1-ші жартысында.
Дәрістің мақсаты: Моңғол шапқыншылығының Қазақстан жеріне тигізген әсерін көрсету. Моңғол ұлыстары құрамынағы Қазақстан территориясын анықтау. 14 – 15 ғасырларда Қазақстан жерінде қалыптасқан Ақ Орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы мемлекеттерді білу.
Дәріс сұрақтары:
1. Моңғолдардың Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуы
2. Моңғол ұлыстары және Алтын Орда
3. 14 – 15 ғғ. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер
1206 жылы Моңғол мемлекеті құрылды. Темучин бүкіл моңғол тайпаларының билеушісі болып сайланды, Шынғыс хан деген атпен таққа отырды. 1207-1211 жылдары Шыңғыс хан Оңтүстік Сібір халықтарын және Шығыс Түркістанды бағындырды, ал 1215 жылы Пекинді, 1217 жылы бүкіл Солтүстік Қытайды жаулап алды. Моңғолдардың батысқа жорығы Жетісу жерін жаулап алудан басталды. Отырар апаты оқиғасы Қазақстан территориясына жорықтар жасауға сылтау болды. 1219-1224 жж. Қазақстан мен Орта Азия территориясы жаулап алынды. Бұл территория Шынғыс хан империясының құрамына кірді.
Моңғол империясының территориясы ұлыстарға бөлініп бағындырылды. Шыңғыс хан мемлекет жерін төрт ұлысқа бөлді. Жошы ұлысына Ертістен төменгі Еділ өзеніне дейінгі бүкіл Дешті Қыпшақ жерлері кірді. Шағатай ұлысы – Шығыс Түркістан, Жетісу және Мауереннахр территориясы. Үгедей ұлысының құрамында Батыс Моңғолия, жоғарғы Ертіс және Тарбағатай жерлері кірді. Сонымен Қазақстан территориясы моңғолдардың үш ұлысының құрамында болды. Шыңғыс ханның тірі кезінде-ақ оның ұлдары өз ұлыстарын тәуелсіз иеліктерге айналдыруға ұмтылды. 1227 жылы Шыңғыс хан және оның үлкен ұлы Жошы өлгеннен кейін олардың дербестікке ұмтылу әрекеттері одан әрі күшейе түсті. Жошының мұрагері Бату Шыңғыс ханның батысқа қарай тоқтап қалған жорығын қайта жалғастырды. Ол 1236-1242 жж. Европаға жорық жасады. Осыдан кейін өз мемлекетінің негізін қалады. Алтын Орда мемлекетінің астанасы Сарай-Бату қаласы болды.
Мемлекеттік құрылымы берік емес Алтын Орда Бату хан кезінде-ақ бір-біріне тәуелді болғысы келмеген ұлыстарға бөлінген болатын. Бату тұсында Жошы ұлысын оң және сол қанат болып бөлінеді, бұл іс жүзіндегі екі әртүрлі екі мемлекет еді, оның оң қанатын Бату мен оның мұрагерлері басқарса, сол қанатына Орда Ежен иелік етті. Ақ Орда моңғол шапқыншылығынан кейінгі кезеңде Қазақстан территориясындағы жергілікті этникалық негіздегі алғашқы ірі мемлекеттік құрылым. Орыс хан тұсында Ақ Орда мемлекеті едәуір нығайды. Осы кезде күшейген Самарқан билеушісі Ақсақ Темір Ақ Орда мен Моғолстан мемлекеттеріне қарсы өзінің агрессиялық қимылдарын күшейте түседі.
14 ғасырдың ортасында Шағатай ұлысының ыдырауына байланысты Оңтүстік-Шығыс Қазақстан мен Қырғызстан жерінде жаңа көшпелі мемлекет пайда болды.Жетісудағы ең қуатты түрік тайпаларының бірі болып саналатын дулат тайпасы көсемдерінің қолдауымен 1348 жылы Шағатай ұрпағы Тоғылық Темір Моғолстанның алғашқы ханы болып сайланады.Моғолстан емлекеті астанасы- Алмалық қаласы. 16 ғ. ортасында жеке мемлекет ретінде Моғолтан өмір сүруін біржолата тоқтатады. Тарихи жазба мәліметтерінде Әбілқайыр хандығы Көшпелі өзбек мемлекеті деп те атанған.Әбілқайыр хан билік еткен уақыт – 1428-1468 жж.
14 ғ. аяғы мен 15 ғ. басында Алтын Орданың ыдырауы мен Ақ Орданың әлсіреуі кезеңінде осы мемлекеттің бөлшектенген қалдықтарының орнына пайда болған ірі мемлекеттік құрылымның бірі Ноғай Ордасы болды. Ноғай Ордасы территориясында өмір сүрген тайпалардың ішінде басым болған маңғыттар. Сондықтан бұл мемлекетті Маңғыт жұрты деп те атайды. Мемлекеттің астанасы Сарайшық қаласы болған. Қазақстан территориясында біршама ұзақ уақыт өмір сүрген Ноғай Ордасының ыдырауы Ресейдің Қазан және Астрахань хандықтарын жаулап алуынан кейін едәуір тездей түседі.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Отырар апаты оқиғасының мазмұны неде?
2. Ақ Орданың, Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының мемлекеттік-әкімшілік құрылымы.
3. Ноғай Ордасының пайда болуы.
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 1 том. А., 1996. 2 том. А.,1997.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3.Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан: летопись трех тысячелетий. А., 1992.
4.Пищулина К. Юго-Восточный Казахстан в середине 14 – начале 16 веков. А., 1977.
5. Казахстан, Средняя и Центральная Азия в 16 – 18 веках. А., 1983.
6. Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Т. 1. М., 1963.
5 тақырып.
Қазақ хандығының құрылуы мен қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы
Дәрістің мақсаты: Қазақ халқының этногенезін көрсету, қазақ этнонимінің шығу тегін анықтау, қазақ мемлекеттігінің пайда болуын білу.
Дәріс сұрақтары:
1.Қазақстан территориясындағы этникалық процестер кезеңдері
2. Қазақ этнонимі. Қазақ жүздері, территориясы және тайпалық құрамы
3.Қазақ хандығының құрылуы
Әрбір халықтың жеке халық болып қалыптасуы үшін көптеген тарихи кезеңдерді басынан өткізуіне тура келеді. Бұл күрделі процесс бір немесе екі ғасырдың ішінде болмайды, халық болу үшін бірнеше ғасырларды керек етеді. Мысалы, Қазақстан жерінде халық болып құрылу процесі алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап, одан кейін қола дәуірі мен (б.д.д. II-I м.ж. кезеңі) темір дәуірі (б.д.д. VII-IV) кезеңдермен, немесе бұл кезде өмір сүрген ру-тайпалардың өсіп-өркендеуінен басталады. Олар Қазақстанның ұлан-ғайыр территориясын ежелден мекендеген байырғы (автохонды) тайпалар мен тайпалар бірлестіктерінен құралған.
Орта Азия мен Қазақстанның ерте дәуірдегі кезеңдерін зерттеп жүрген ғалымдардың пікірлеріне қарағанда, біздің жерімізде қола дәуірі (Андрон, Беғазы-Дәндібай мәдениеттері) мен темір дәуірінде өмір сүрген тайпалардың (сақ, сармат т.б.) иран тілдес болғандығы айтылады. Сондай-ақ, ғалымдардың көрсетуінше бұл кездегі тайпалар антропологиялық жағынан монголоидтық белгілері бар европеидтік нәсілдер екендігі көрсетіледі.Қазақ халқының бастауы болып табылатын, сақ тайпаларының тікелей жалғасы болып үйсін, қаңлы тайпалары саналады. Оны қытай деректері "Өзі сары, көзі көк, ат жақты сэ (сақ) тайпалары үйсіндердің арасында жүр” – деп көрсетеді.
Қазақ халқының шыққан тегі туралы көптеген аспектілері ішінен өзекті ретінде лингвистикалық және антропологиялық мәселелерін бөлшектеп алған жөн.
Орта Азия мен Қазақстан өңірінде осы екі процестің екеуі де қатар дамып отырған. Қазақстанның ертедегі тарихын екі аумақты кезеңге: үндіеу- ропалық және түріктік кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңде лингвистикалық тіл жағынан Қазақстан тұрғындары үндіеуропалық топтың ежелгі иран тобына кіреді, яғни бұл кез б.з.д. III-I мың жылдықтарды қамтиды.
Екінші кезеңде Қазақстан территориясына шығыс жақтан көптеген көшпелі тайпалардың соның ішінде ғұндардың Батысқа қарай қоныс аударуына байланысты, сақ және сариат тайпаларының жалғасы – үйсін мен қаңлылар ғұн тайпаларымен араласып, ассимиляцияға түскен.
Б.з.б. I ғасырда Солтүстік ғұндардың құрамына кірген көптеген түркі тілдес тайпалардың бір бөлігі Орталық Азиядан Тянь-Шань арқылы өтіп, қаңлы тайпалық бірлестігімен көрші-қолаң отырды, ғұндардың Қазақстанға өтуінің екінші толқыны б.з. II ғасырдың бірінші жартысында орын алды. Бұл кезде Солтүстік ғұндардың толып жатқан тайпалары Шығыс Қазақстан мен Жетісуға қоныс аударып VI ғасырға дейін өмір сүрген Юэбань мемлекетін құрды.
Б.з. VI ғасырынан бастап оңтүстік аймақта шығыстан, Алтай, Сібір жақтан келген түркі тайпаларының басымдылығы байқалды. VI ғасырда Қазақстан жері түгелдей құдіретті бір тұтас мемлекет – Түркі қағанаты құрамына кірді. Жазба деректерден алғаш Түрік қағанатының (542 ж.) одан кейін Батыс Түрік қағанаты (603 ж.) сияқты феодалдық мемлекеттер құрылғандығы белгілі. Одан кейін Түргеш қағанаты (704-756 жж.), Қарлұқ қағанаты (756-940 жж.), Оғыз мемлекеті (IX ғ. соңы – XI ғ. басы), Қимақ қағанаты (893 – XI ғ. басы), Қыпшақ хандығы (XI – 1219 ж.), Қарахан мемлекеті (942-1212 жж.) өмір сүрді. Осы мемлекеттердің ішінде қазақтардың халық болып қалыптасуына, әсіресе екі мемлекеттің тарихи рөлі ерекше болған. 1) Қарахан мемлекеті. Бұл мемлекеттің кезінде халық болып қалыптасу пісіп – жетіліп, қалалық өмір өркендеп, отырықшылық жанданып, қолөнер дамып, көрші жатқан елдермен сауда қатынасы артып, жалпы мәдени экономикалық дамуы өскен. Алғаш рет ислам дінін – мемлекеттік дін ретінде қабылдаған.
Қыпшақ хандығы (XI – XIII) Ертіс пен Еділ арасындағы кең жерді иемденді. Хандықтың құрылуына байланысты этникалық процестер жаңа даму кезеңіне аяқ басты. Бұл кезде қазақ тілінің негізі - әдеби қыпшақ тілі құрылып, сонымен бірге қазақтардың өзіне тән антропологиялық кескіні қалыптасты. Қазақ этногенезінде қыпшақтар этнос ретінде маңызды рөл атқарды, "Қазақ” сөзінің шығу тегінің өзі қыпшақтар мекен еткен аймақтар- да пайда болды.
XIV-XV ғасырларда феодалдық қатынастардың нығаюы негізінде Моғолстан, Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасында толассыз тоқтамай жүріп жатқан феодалдық соғыстарға қарамастан, халықтар арасында өзара бірігу, топтасуға ұмтылу процестері белең алды. Қазақстан- ның ежелгі тайпалары тарихи-географиялық, экономикалық және саяси жағдайларына байланысты үш негізгі этникалық шаруашылыққа топқа бөлінді. Олар: Ұлы, Орта және Кіші жүз. Ұлы жүз Сырдариядан бастап Жетісу жерін түгел жайлайды. Оның құрамына үйсін, қаңлы, дулат, албан, суан, сіргелі, ысты, ошақты, шапырашты, жалайыр, шанышқылы, қатаған т.б. ру – тайпалар кіреді. Орта жүз Орталық Қазақстан аудандары мен Солтүстік – Шығыс Қазақстанның бір бөлігін қоныс етеді. Оның құрамында қыпшақ, арғын, найман, қоңырат, керей, уақ, тарақты тайпа – рулары бар. Кіші жүздің мекені – Сырдарияның төменгі жағы, Арал теңізінің жағалауы, Каспий ойпатының теріскей бөлігі. Оның құрамындағы тайпалар одағы - Әлімұлы (қаракесек, қарасақал, кете, төртқара, шөмекей, шекті); Байұлы (адай, алшын, жаппас, алаша, байбақты, беріш, есентемір, қызылқұрт, шеркеш, ысық, таз, масқар); Жетіру (табын, тама, кердері, жағалбайлы, кереит, төлеу, рамадан). Жүздердің ұйымдасқан уақыты, қалай құрылғаны әлі жете зерттелмеген.
XV ғ. – II жартысы мен XVI ғ. қазақ халқының негізгі этникалық территориясын мемлекет етіп біріктіру, халықтың да қалыптасу процесінің аяқталуын тездетті.Оңтүстік Қазақстан мен Оңтүстік Батыс Жетісудың территориясы баяғыдан бері қазақ халқының құрылып, қалыптасуының басты этникалық торабы болды, мұнда Қазақстанның ірі екі этникалық қауымдастығының тоғысқан жері жатты. Олар – Орталық, Солтүстік және Оңтүстік Қазақстандағы қыпшақ тайпалар одағы мен Оңтүстік – Шығыс Қазақстанда- ғы үйсін тайпалар одағы, бұларға Сырдарияның төменгі ағысы арқылы Кіші жүз тайпалары келіп қосылады.
XV ғ. – II жартысынан бастап, қалыптасқан халық өздерінің көршілері арасында "қазақ” деген атпен белгілі болған.
"Қазақ” термині 1245 жылы Мамлюк мемлекетіндегі қыпшақтардың ортасында жазылған ерте қыпшақ жазба ескерткіштерінде (түрік-араб) сөздігінде кездеседі. Мұнда "қазақ” деген сөз "басы бос – кезбе” деген мағына береді. Қалай дегенде де "қазақ” этникалық терминінің ғылыми тұрғыдан дәлелденіп, тұрақты бір шешімі жоқ.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Қандай тайпалар мен тайпалық одақтар қазақ халқының қалыптасуының негізін қалады?
2. Қазақ деген этнонимнің шығуы жөнінде қандай ғылыми болжамдар бар?
3. Жүз деген атау жөнінде қандай болжамдар бар?
4. Қазақтың мемлекеттік құрылымының дамуында үлкен роль атқарған қазақтың ұлы тарихи қайраткерлерін ата.
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 2 том. А., 1997.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3. Материалы по истории казахских ханств 15-18 веков. А., 1970.
4. Эволюция государственности Казахстана. Материалы международной конференции. А., 1996.
5. Казахстан в эпоху феодализма (проблемы этнополитической истории) А., 1981.
6. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов.А., 1995.
7. Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі. А., 1990.
8.Толыбеков С. Қазақ шежіресі. А.,1992.
6 тақырып.
ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы
Дәрістің мақсаты: ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығының жағдайын анықтау. Осы уақыттағы Қазақ хандығының дамуына Қасым, Хақназар, Тәуекел, Есім және Жәнгір хандардың қосқан үлесін көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1.Хандықты нығайту жолындағы күрес
2. ХҮІ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақ хандығы.
3.ХҮІІ ғасырдағы Қазақ хандығы.
Қазақ хандығының құрылуы (1465-66 жж.). Қазақ хандығы құрылуы туралы жөніндегі жазба деректер, тарихи аңыз-әңгімелер. М.Дулати “Тарихи Рашиди”. Қазақ хандығының құрылуының алғышарттары. Қазақ хандығының алғашқы құрылған жері. Жәнібек, Керей хандармен бірігіп көшкен ру-тайпалардың алғашқы атауы. ХҮ ғ ортасындағы Әбілхайыр Ұлысы және оның Моғолстанмен ара-қатынасы. Керей мен Жәнібек хандардың Шу бойына көшіп келуі. Қазақ хандығының құрылуы, оның күшейе бастауы. Есен-Бұғы ханның қайтыс болуы. Жүніс хан. Әбілхайыр ханның Қазақ хандығына жорығы. Қазақ хандығының Дешті Қыпшақ үшін күресі. Жәнібек хан. Дешті Қыпшақта Қазақ хандары билігінің орнауы. Қазақ хандығының құрылуының тарихи маңызы. Сыр бойы. Тарихи-географиялық сипаттама. Сыр бойы – дәстүрлі өркениет ошағы. Сыр бойы қалаларының қазақ қоғамының саяси-әкімшілік, экономикалық, әскери-стратегиялық және діни-мәдени өміріндегі орны. Сыр бойының қысқы жайылым мен қыстау ретіндегі маңызы. Қазақ хандығының Сыр бойы үшін күресінің басталуы, оның кезеңдері. Бұрындық хан. ХҮ ғ. 90-шы жж. шиеліністі жағдайлар және 149596 жж. келісімдер.
Қасым ханның (1511-1523 жж.) тұсында Қазақ хандығының күш-қуатының артуы. Сыр бойы үшін жүрген күреске қатысуы. Мұхаммед Шайбани Орта Азия жерiнде мемлекеттiң негiзiн қалап, XV ғ. бас кезiнде алғашқы қазақ хандарымен Сырдария маңындағы қалалар үшiн ұзақ уақыт күрес жүргiзуі. Қазақ халқы санының 1 млн. адамға жетуі. Шайбани ханға қарсы күрес. Қасым хан тұсында Сыр бойы мен Жетісудың Қазақ хандығына өтуі, оның маңызы. ХҮІ ғ. басындағы Моғол және Мауреннахр билеушілерімен арадағы қатынас. Еділ мен Жайық аралағының Қазақ хандығына өтуі. Орыс мемлекетімен қарым-қатынасты орнату. Третьяк Чебуков басқарған орыс елшілігі. Қасым ханның Қасқа жолы. Оның қызметі туралы мәліметтер. Степанов басқарған орыс елшілігінің Тәуекел ханға келуі. ХҮІ-ХҮІІІ ғғ. 30-шы жылдары аралығындағы Қазақ хандығы. Қазақ хандығының Қасым хан билігінен кейінгі саяси жағдайы. Мамаш хан (1518-1523). Тахир хан билігі (1523-1533). Хандықтың ішкі және сыртқы саяси жағдайы. Бұйдаш хан (1533-1534). Мауреннахр және Моғолстанмен ара-қатынасы. Моғолстан ханы Абд ар-Рашид әскерінің 1537 жылғы Қазақ хандығына жорығы. Бұйдаш хан әскерінің жеңіліске ұшырауы. Хақназар хан (1538-1580). Қазақ хандығының қайта өрлеуі. Мауреннахрмен және Ноғай ордасымен арадағы қатынас. Орыс патшалығымен байланыстың қалыптаса бастауы. 1574 ж. 30 мамырдағы ағайынды Страгоновтарға берілген Иван Грозныйдың грамотасының мәні. Хақназар ханның өлімі.
Шығай ханның (1580-1582) билігі. Билікке Тәуекел ханның (1586-1598) келуі. Мауреннахр билеушісі Абдолла ІІ-мен қатынасы. Сібір хандығымен байланысы. Қазақ елшілігінің Москваға баруы (1594). Оның мақсаты. Тәуекел ханның 1598 ж. Мауреннахрға жорығы, оның қорытындылары. Абдаллах хан әскерінің талқандалған жері. Ташкенттің 200 жылға Қазақ хандығына берілуі.
Есім ханның (1598-1628) билікке келуі. Есім хан мен Тұрсын хан арасындағы қайшылықтар. Тұрсын ханның өзін Ташкент билеушісі жариялауы. Есім ханның Шығыс Түркістанның ішкі өміріне араласуы. Есім хан мен Тұрсын хан арасындағы күрестің шиеленісуі. Тұрсын ханмен күресте қазақ ханы Есімге қырғыздардың қолдау көрсетуі. Тұрсын ханның өлімі. Есім ханның қайтыс болуы. Есім хан мен Рабиға бегімнің кесенелері орналасқан қала. Салқам Жәңгір ханның билікке келуі. Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы. Жоңғарларға қарсы күресте Жалаңтөс баһадүрдің Жәңгір ханға көмегі. 1613 жылы өзін Ташкент қаласының билеушісі деп жариялап, өз атынан ақша шығарған хан.
Тәуке ханның (1680-1718 жж.) билікке келуі. Тәуке хан тұсында Қазақ хандығының ішкі саяси өміріндегі өзгерістер. Батырлар мен билердің рөлі. Хандық Кеңес. Жеті жарғы заңы. Жеті Жарғы” заңдар жинағын құрастыруға қатысқан атақты билер. Харадж, соғым, сауын, бадж, зекет салықтары. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы саяси жағдайы. Сібірге барған бес елшілік. Тобыл қаласына барған Тәшім батыр елшілігі. Қазақ-орыс, қазақ-жоңғар қатынасы. ХҮІІІ ғасырдың бірінші ширегінде жоңғар билеушілерінің стратегиялық мақсаты. 1710 жылы Қарақұмда үш Жүз өкілдері жоңғарларға қарсы күшті жұмылдыру мәселесін қарастыруы. Бөгенбай батыр қазақ жасағының қолбасшысы. Тәуке ханның қайтыс болуы, қазақ қоғамында феодалдық бытыраңқылықтың етек алуы. Қазақ жеріне шапқыншылық барысында қатыгездік танытқан жоңғар билеушісі. 1718 жылы Аягөз бойында қазақ сарбаздарының жоңғарлардан жеңілу себебі. Жоңғарлардың 1723 жылғы басқыншылығы. Ақтабан шұбырынды оқиғалары. Қазақ халқының Жоңғар басқыншыларымен күресі. 1723 ж. қыркүйек айында Әбілхайыр ханның Еділ қалмақтарына қарсы жорығының мақсаты. 1726-жылы Ордабасыдағы Құрылтайда Бүкілқазақ жасағының бас қолбасшысы болып Әбілқайырдың сайлануы. Біріккен қазақ жасақтарының жоңғарларға ойсырата соққы берген жері. 1726-жылғы Бұланты өзені бойындағы Қалмақ қырылған шайқасы. 1729-жылғы Аңырақай шайқасы, олардың тарихи маңызы.
Қазақ халқының тіршілік көзі – мал шаруалығы. Қазақ даласының климаттық және топырақтық ерекшеліктері – көшпелі шаруашылық негізі. Көшіп-қону ауқымы мен бағыттарының табиғат өзгерістерінен тәуелділігі. Егіншілік, оның дамыған аймақтары. Суландыру жүйесі, дәнді-дақыл түрлері. Қолөнер. Сауда және айырбас.
Қазақ қоғамындағы феодалдық қатынастардың ерекшеліктері жөніндегі пікірталастар. Меншік мәселесі. Жерге, жайылымдарға, қыстауларға меншік түрлері. Малға меншік.
ХҮІ-ХҮІІІ ғғ. мәдениет. ХҮІ-ХҮІІІ ғғ. Қазақстандағы қалалық аймақтар. Қалалардың атқарған ролі мен маңызы. Сыр бойы қалалары: 1513 жылғы Сығанақ (Көк кесене), Сауран, Түркістан, Отырар, Сайрам. Ташкент қаласындағы Көкемнің көк күмбезі ескерткіші. Қалалардың ішкі құрылымы. ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ. қалалардың құлдырауы және оның себептері. Қалалар мен қоныстардағы құрылыстар. Мал шаруашылығына қатысты еңбек құралдары және олардың түрлері. Егіншілікке қатысты еңбек құралдары. Әскери қару-жарақтар. Қолөнер, кәсіпшілік, тігіншілік.
Халықтың рухани мәдениеті. Күнделікті өмірдегі салт-дәстүрлер. Наурыз мерекесі. Діни және басқа халықтық мейрамдар. Көшпелі және отырықшы тұрмысқа тән әдет-ғұрыптар. Көшпелі және отырықшы тұрмысқа тән әдет-ғұрыптар, дәстүрлер, олардың ерекшеліктері. Халықтың наным-сенімдері.
ХҮ-ХҮІІІ ғғ. ақын-жыраулар: Асан Қайғы, Шалкиіз, Қазтуған, Доспамбет, Жиембет, Марғасқа, Ақтамберді, Бұқар. Олардың мұраларындағы негізгі идея. Тәуке мен Абылай хандардың кеңесшісі болған қазақ жырауы.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.Қазақ жерлерін біріктіруде Қасым және Хақназар хандар атқарған ролі.
2.ХҮІ-ХҮІІ ғғ. қазақ-орыс қатынастары.
3.ХҮІ-ХҮІІ ғғ. қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
4. Тәуке ханның Жеті жарғы заңдары
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 2 том. А., 1997.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3. Материалы по истории казахских ханств 15-18 веков. А., 1970.
4. Эволюция государственности Казахстана. Материалы международной конференции. А., 1996.
5. Казахстан в эпоху феодализма (проблемы этнополитической истории) А., 1981.
6. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов.А., 1995.
7.Абусеитова М.Х. Казахское ханство во второй половине 16 в. А., 1985.
8. Басин В.А. Россия и Казахские ханства в 16-18 вв. А., 1971.
9. Моисеев В.А. Джунгарское ханство и казахи в 16-18 вв. А., 1991.
10. Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в 17-19 вв. А., 1971.
11. Толыбеков С.Е. Общественно-экономический строй казахов в 17-19 вв. А., 1959.
12. Исин А.И. Казахское ханство и Ногайская Орда во второй половине 15-16 веков. Семипалатинск, 2002.
13.Казахско-русские отношения в 16-18 вв. Сборник документов.А., 1961.
7 тақырып.
ХҮІІІ ғ. Қазақстан
Дәрістің мақсаты: Қазақ хандығының саяси жағынан бытыраңқы елге айналуын көрсету. Қазақ халқының тарихындағы Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдарының қасіретін көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1.ХҮІІІ ғ. басындағы Қазақ хандығының жағдайы. Саяси бытыранқылық.
2. Қазақ-жонғар қатынастарының шиеленісуі. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдары.
3. Қазақ халқының жонғар басқыншыларына қарсы отан соғысы.
1697 жылғы Галдан Бошоктың билік басына келуі. ХҮІІІ ғасырдың бірінші жартысында Ресей үшін Қазақстанның мәні. І Петр патшаның Шығыс саясаты жүйесіндегі Қазақстан. Қазақстанның Ресейге бодандыққа өтуінің басталуы. Бухгольц экспедициясы ( Ямышевск бекінісі – 1 қазан 1715 ж., Омбы бекінісі – 20 мамыр 1716 ж.), А.Бекович–Черкасскийдің, П.Северскийдің (Железинск бекінісі – 1717 ж.), И.М.Лихаревтің (Өскемен бекінісі – 1720 ж.) экспедициялары. Кіші жүздің ханы Әбілхайырдың Ресей патшалығымен дипломатиялық келіссөздері. 1723 жылғы қыркүйектегі Әбілхайыр ханның Еділ қалмақтарына жорығы. 1726 ж. Күздегі Әбілхайыр, Сәмеке ханжардың, Есім, Барақ сұлтандар басқарған қазақ жасақтарының Лобжы Назаров тайшы билейтін қалмақ ұлысына жорығы. Құтлымбет Қоштайұлының бастауымен елшілерін Кіші жүзді империя құрамына қабылдау туралы ұсынысымен Ресейге жіберуі. Императрица Анна Иоановна Кіші Жүзді Ресей империясының құрамына қабылдау туралы грамотаға қол қоюы. А.И.Тевкелевтің елшілігі. Әр түрлі саяси топтардың Тевкелев елшілігіне қатынасы. Кіші жүз (1731 ж.) және Орта жүз (1734 ж.) қазақтарының Ресей бодандығын қабылдауы. И.И.Неплюев. Кирилов бастаған Орынбор экспедициясының мақсаты. Ор бекінісінің құрлысының басталуы. 1749 жылы Петербург сарайындағылардың Нұралыны Кіші жүздің ханы етіп бекітуі.
Әбілхайыр ханның отарлаушы әкімшілікпен қарым-қатынасының шиеленісуі. Кіші Жүздің Ресей империясының құрамына қосылуына қарсы болған қазақ сұлтаны Барақтың Әбілхайыр ханды өлтіруі, оның саяси астары. Қазақстандағы саяси жағдайдың өзгеруі. Патшалық Ресейдің отарлау шараларына кірісуі. Линиялық бекіністер мен қалалардың салынуы. Жайық, Железинск, Өскемен Ор т.б. бекіністері. 1640 жылы салынған бекініс. Отарлау ісіндегі казак (казачество) әскерлерінің рөлі. Қазақтардың шаруашылық тәуелсіздігіне шектеуліктердің қойыла бастауы. Отаршыл әкімшіліктің ХҮІІІ ғасырдың ортасы мен екінші жартысындағы саясаты. Императрица Елизаветаның қазақтарға Жайық өзенінің оң жағында мал жаюға тыйым салу туралы жарлығы.
Цин империясының жоңғарларды тыныштандыру саясаты. 1758 ж. Жоңғар хандығының жойылуы. 1756 ж. Цинь әскерінің қазақ даласына жорығы. Абылай хандығы (1771-1781 жж.). Абылай ханның біртұтас қазақ мемлекеттігін құру әрекеті. Абылай ханның Қытай және Ресей билік орындарымен қатынасы. Екатерина ІІ Абылай ханды қазақ жерлерінің Орта Жүздің ханы ретінде тануы. 1756 жылы Абылай сұлтанның Қытай қай мемлекетіне бодандыққа анты. 1740 жылғы Орта жүз ханы Әбілмамбет пен Абылай сұлтанның Ресей империясына адалдығы жөніндегі ант беруі. Битва 1750 жылғы қазақ пен жоңғар арасындағы Аяқ дегент жердегі шайқасы. Абылай ханның өлімінен кейінгі Қазақ хандығындағы саяси дағдарыс. Қырғызстан мен Орта Азия хандықтарына жасаған жорықтары. Қазақтардың Шығыс Түркістанға қоныстауы.
Кіші жүзде хандық биліктің дағдарысқа ұшырауы (ХҮІІІ ғ. ІІ-жартысы). Кіші жүз қазақтарының Е.И.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісіне қатысуы. 1773 ж. 5 қазандағы Орынбор қаласын қоршау. И.Пугачев бастаған көтерілістен кейін Қазақстандағы Көрінбес қозғалысы (партизан қозғалысы). Патшалық Ресейдің Қазақстан территориясындағы жазалау шаралары.
Батыс Қазақстан өңіріндегі Кіші жүз қазақтарының Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісі (1783-1797 жж.). Көтерілістің себептері, басталуы, барысы және сипаты. 1783–1797 ж.ж. көтерілісшілердің қойған негізгі талаптары. 1785 жылғы Кіші жүз старшиндарының сиезі. Кіші жүздегі хандық билікті жоюға талпыныс. Игельстром реформасы және оның нәтижелері. Нұралы ханның биліктен кетуі. Көтерілістің жаңа кезеңі, салдары. Сырым Датұлы бастаған көтерілістің басты нәтижесі.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Жонғарлар Қазақстан жеріне қай жылдары басып кірді?
2. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама деген сөздер қандай жағдайға байланысты шыққан?
3. Қалмақ қырылған және Анырақай шайқастары қай жылдары болған?
4. Әбілқайыр хан қай жылы қазақ әскерлерінің бас қолбасшысы болып сайланды?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 3 том. А., 2000.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3. Материалы по истории казахских ханств 15-18 веков. А., 1970.
4. Моисеев В.А. Джунгарское ханство и казахи в 16-18 вв. А., 1991.
5. Касымбаев Ж. Государственные деятели казахских ханств 18 в. А., 2000.
6. Султанбеков М. Аблай и его батыры. Семипалатинск, 1992.
8 тақырып.
Қазақстанның тәуелсіздіктен айырылуы. Қазақстан Ресей құрамында. Ұлт-азаттық қозғалыс
Дәрістің мақсаты: Қазақстанның Ресей бодандығын қабылдауының себептерін көрсету. Тәуелсіздігінен айырылған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайын анықтау. Қазақ халқының отарлық езгіге қарсы ұлт-азаттық күресінің мазмұнын ашу.
Дәріс сұрақтары:
1. Қазақстанның Ресей бодандығын қабылдау себептері және оның қорытындылары.
2. ХҮІІІ ғ. 40-80 жылдарындағы Қазақстанның саяси жағдайы.
3. Қазақ халқының отарлық езгіге қарсы ұлт-азаттық күресі.
1816 жылғы Орта жүздегі хандық биліктің жойылуының себептері. 1810-1866 жж. Қоқан, Хиуа және Бұхар хандықтарының экспансиясы. 1820 ж. 2000 қазақ ауылын Мұхаммед Рақымның тонауы. 1822 ж. Сперанскийдің Сібір қырғыздары туралы Жарғысы және Орта жүзде хан билікті әлсірету мақсатындағы патша үкіметінің шаралары. Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы. Орта Жүзді басқару орталығы. "1822 ж. Сібір қырғыздары туралы Жарғыға" сәйкес территориялық-әкімшілік өзгерістер. Округтердің құрылуы. Сұлтандар жағдайы (мұрагерлік қызмет, дворяндық титул). Сот жүйесіндегі өзгерістер. Дәстүрлі билер сотындағы өзгерістер. Салық саясаты.
1824 ж. Эссеннің Орынбор қырғыздары туралы Жарғысы. Орынбор өлкесінің әскери губернаторы Перовский (1833 ж.). 1824 жылғы Орынбор қырғыздарының Жарғысы бойынша Кіші жүзде хандық биліктің жойылуы және территориясының үш бөлікке бөлінуі. 1831 жылы дистанциялық жүйенің енгізілуі. Кіші Жүзді басқарудың орталығы. Орынбор генерал-губернаторының қызметтік лауазымдарды тағайындауы. Отаршыл әкімшіліктің Қазақстанның ішкі аудандарына тереңірек енуі және оның қазақтардың дәстүрлі шаруашылығына әсері. Егіншілік жағдайы. Қолөнер өндірісі. Көрші елдермен сауда қатынасы. Жәрмеңкелер. Қазақстанды Ресей өнеркәсібінің шикізат қорына айналдырудың басталуы. Отаршыл әкімшіліктің салықтар мен міндеткерліктерді енгізуі. Орта Азия хандықтарының Қазақстанның Оңтүстік аудандарына шапқыншылығы. Қоқан және Хиуа әскерлерінің қанды жорықтары. Қазақ ауылдарына әртүрлі салықтардың (зекет және харадж) жүктелуі.
1801 жылы Еділ мен Жайық аралығында Ішкі Бөкей хандығының құрылуы, оның экономикалық, саяси және әлеуметтік жағдайы. 1824 ж. 26 маусымдағы Жәңгір ханның хан көтерілуі. 1827 ж. Нарын құмындағы Жасқұс мекеніндегі Жәңір ханның ордасының салынуы. Жәңгір ханның (1823-1845 жж) ішкі және сыртқы саясаты. Қазақстан жерінде алғаш мектептің ашылуы және қазақтардың отырықшылыққа тартылуы. Жәңгір ханның жер саясаты және Ішкі (Бөкей) Ордадасынғы 1836 – 1838 жылдардағы шаруалар көтерілісі. Көтеріліс қолбасшылары Исатай Тайманұлы және Махамбет Өтемісұлы. Хан Ордасын қоршауға алу. Көтерілістің ерекшелігі. Тастөбе мекені мен Ақбұлақ өзені маңындағы ұрыстар. 12 шілді 1838 ж. Ақбұлақ пен Қиыл өзендерінің арасындағы Исатайдың қаза болуы. Көтерілістің жеңіліс табуы және тарихи маңызы. Ішкі (Бөкей) Ордасының Ордадағы хандық билік жойылуы. Тентектөре, Қаратай, Арынғазы, Саржан сұлтандардың және Жоламан Тіленішұлының отарлық тәртіптің орнығуына қарсы бас көтерулері.
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс (1837-1847 жж.). Мақсаты, негізгі кезеңдері, ауқымы мен сипаты. 1838 жылғы соғыс қимылдарының кең құлаш жаюы. Кенесары хан сарбаздарының патша жазалаушы отрядымен қарулы қақтығыстары. Ақмола приказы үшін күрес. Кенесары ханның өзін қолдамаған сұлтандарға қарсы жорықтары. Кенесары ханның Кіші жүз және Орта жүз қазақтарын біріктіру әрекеттері. Көтерілістің бүкіл Қазақстан территориясын қамтуы. Кенесары сұлтанның хан болып сайлануы. Кенесары ханның қазақ мемлекеттігін қайта құруға бағытталған қызметі. Хандықтың ішкі құрылысы. Кенесары хан қолына қарсы патша жазалаушы экспедицияларының аттануы. Кенесары ханның Орталық Қазақстан жерінен қоныс аударуы.
Кенесары хан әскерінің қоқандықтармен соғысы. Кене ханның Бұқара және Хиуа хандықтарымен қарым-қатынасы. Ресейдің Түркістанды жаулап алуын тоқтату үшін, Кене ханның қырғыз және қазақ халықтарын біріктіру жолындағы қимылдары. Бұл әрекеттердің іске аспай, қырғыздармен соғысуы. Кене ханның өлімі. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістің тарихи маңызы.
Ұлы жүз қазақтарының Қоқандықтарға қарсы көтерілісі. Хиуа және Қоқан билігіне қарсы Жанқожа Нұрмұхаммедұлы бастаған көтеріліс (1856-1857 жж.). 9 қаңтар 1857 ж. Арықбалық мекеніндегі шайқас. Патша билігіне қарсы Есет Көтібарұлы бастаған көтеріліс (1857-1858 жж.).
Патшалық Ресейдің Оңтүстік Қазақстанды жаулап алуды аяқтауды көздеген әскери қимылдары. Орыс әскерлерінің Меркі, Әулиеата, Ақмешіт (1853), Шымкент және Түркістанды басып алуы (1864). 1860 ж. Қоқан мен Ресей арасындағы Ұзынағаш шайқасы. Сібір және Сырдария әскери шептерінің тоғысуы. Верный әскери бекінісінің негізінің қалануы (1854), Ташкент қаласының алынуы (1865). Жаңа әскери бекіністердің салынуы. Орынбор әскери округі (1864 ж.) және Түркістан әскери округінің (1867 ж.) құрылуы. Ресейдің Қазақстанды жаулап алуының аяқталуы.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.Кіші жүздің Ресей бодандығына қабылдануы туралы грамотаға қашан қол қойылды?
2. Сырым Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының отарлық езгіге қарсы күресі.
3. Бөкей хандығындағы шаруалар көтерілісінің басшыларын атаңыз.
4. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық соғыстың жылдарын атаңыз.
5. Сыр бойындағы қазақтардың азаттық жолындағы күресі.
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 3 том. А., 2000.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3.Казахско-русские отношения в 18-19 веках. Сборник документов.А., 1964.
4. Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России. М., 1957.
5. Бекмаханов Е.Б. Қазақстан 19 ғасырдың 20-40 жылдарында. А., 1994.
6.Сулейменов Б.С., Басин В.Я. Казахстан в составе России в 18- начале 19 веков.А., 1981.
9 тақырып.
Қазақстан ХХ ғ. басында. Бірінші дүниежүзілік соғыс. 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалыс.
Дәрістің мақсаты: ХХ ғасыр басындағы қазақ өлкесінің әлеуметтік-экономикалық жағдайын көрсету. Ғасыр басындағы Ресейде болған саяси оқиғалардың Қазақстанға тигізген ықпалын анықтау.Қазақ өмірінде 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің орнын көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1. ХХ ғасыр басындағы өлкедегі әлеуметтік-экономикалық жағдай.
2. 1905-1907 жылдардағы орыс революциясы және оның Қазақстанға ықпалы.
3. Бірінші дүниежүзілік соғыс және оның Қазақстанға әсері.
4. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс.
Бірінші дүниежүзілік соғыстың Қазақстан экономикасына әсері. Салық өлшерінің, түрлі міндеткерліктердің өсуі. Қазақстанда енгізілген салық түрі. Ауыл шаруашылығының құлдырауы, егістік көлемінің, мал басының кеміп кетуі. Әлеуметтік қайшылықтардың өсуі. Патша өкіметінің аграрлық саясатына наразылықтың күшеюі. Қазақ ауылы мен европалық қоныстанушылар бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында. Солдаттар соғысқа қарсы бас көтерулер. Қалалар мен өндіріс орындарындағы ереуілдер. Қазақстан облыстарында төтенше-әскери жағдайдың енгізілуі. М.Дулатовтың қазақ ұлтының өмір сүруінің проблемаға айналуы мәселесін көтеруі.
1916 жылғы 25 маусымдағы патша жарлығы. 1916 жылғы көтерілістің алғышарттары мен сипаты. Көтерілістің қозғаушы күштері мен басталуы. 19-43 жас аралығындағы ер азаматтардың тыл жұмысына алынуы. 1916 жылғы 25 июньдегі патша жарлығына қарсы халықтың қарулы көтерілісіне ұлттық интелегенцияның қатынасы және көзқарасы. 1916 интеллигенция өкілдерінің радикалды бағытының көтерілісшілер жағына шығуы. Жетісу мен Сырдария облыстарындағы көтерілістер. Каспий және Орал облыстарындағы көтерілістер. Ақмола, Семей және Торғай облыстарындағы көтерілістер. 1916 жылғы көтерілістің Торғай облысындағы көтеріліс басшылары (Амангелді Иманұлы, Әбдіғапар Жанбосынұлы т.б.). Амангелді Иманұлының серігі, мерген Кейкі батыр. 1916 жылғы көтеріліс барысында хандық билікті қалпына келтіруге талпыныс (Әбдіғапар Жанбосынұлы, Бекболат Әшекеев, Нұрлан Қияшев, Оспан Шоңов). Ж.Мәмбетов пен Ұ.Саурықов қолбасшылық жасаған жер. Қоныс аударушылардың көтеріліске қатынасы. Патша өкіметінің жазалаушы экспедициялары. Жергілікті халықтың Қытайға қоныс аударуы және оның зардаптары. 1916 жылғы көтерілістің тарихи маңызы. Қазақ жастарының тыл жұмыстарына алынуы. Қазақ зиялыларының тылдағы жұмысшылардың арасындағы қызметі.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.Бірінші дүниежүзілік соғыстың шығу себептері.
2. Соғыс қазақ еңбекші бұқара жағдайына қандай солақай әсерін тигізді?
3. Қазақ зиялыларының соғысқа байланысты қандай позиция ұстанды?
4. 1916 жылғы көтеріліске тікелей түрткі болған оқиға.
5. 1916 жылғы көтерілістің маңызы неде?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін) Бес томдық. 3 том. А., 2000.
2.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
3. Сулейменов Б.С. Революционное движение в Казахстане в 1905-1907 гг. А., 1977.
4. Сапаргалиев Г.С. Карательная политика царизма в Казахстане (1905-1917 гг.) А., 1965.
5.Восстание 1916 года в Казахстане. Документы и материалы.А., 1974.
10 тақырып.
Қазақстан азаматтық қарсыласу жылдарында
Дәрістің мақсаты: 1917 -1921 жылдарда болған оқиғалардың мазмұнын көрсету, олардың маңызын анықтау.
Дәріс сұрақтары:
1. Қазақстанда кеңестер билігінің орнауы. Алаш Орда үкіметі.
2. Азамат соғысы және өлкедегі саяси жағдай.
3. ХХ ғ. 20-шы жылдарындарының бас кезеңіндегі Қазақстандағы қоғамдық-саяси өмір.
Ресейдегі Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы. Қазақстандағы саяси биліктің өзгеруі. Қазақ қоғамының саяси өзгерістерге қатынасы. Уақытша өкіметтің басқару органдарының құрылуы. Қазақ интеллегенциясының өкілдері Уақытша өкіметтің басқару орындарының құрамында. Ә.Бөкейханов, М.Шоқаев, М.Тынышбаевтардың және басқалардың қызметі. Ақпан революциясынан кейінгі өзгерістердің тарихи маңызы. М.Тынышпаев Түркістан Уақытша үкіметінің комиссары. М.Шоқай Жетісу Уақытша үкіметінің комиссары. Уақытша өкімет және Қазақстандағы ұлт мәселесі. Облыстық және уездік қазақ съездері және оларда қойылған мәселелер. Патша өкіметінің құлауы және ұлт-азаттық қозғалыстың жаңа міндеттері. Қазақ комитеттерінің құрылуы және олардың қоғамдық саяси қызметі. Қазақ комитеттері – қазақ халқының мемлекеттік тәуелсіздікке ұмтылысының көрінісі.
1917 жылғы дағдарыс. Шілдедегі І-ші жалпықазақ съезі. Алаш ұлттық-саяси партиясының құрылуы. Ә.Бөкейханов партия лидері. Алаш партиясының бағдарламасы. Алаш партиясының бағдарламасының Қазақ газетінде жариялануы. Алаш және большевиктер. Бүкіл Ресейлік Құрылтай жиналысына сайлау. Алаш партиясының жетістіктері. "Үш жүз" партиясының құрылуы. Үш жүз партиясының басшылары және олардың ұстанған саяси бағыты. Үш жүз партиясының жетекшісі.
Уақытша өкіметтің мемлекеттік басқару жүйесінің ыдырауы. Большевиктердің саяси билікті қолына алуы. 1917 жылы Ақмолада құрылған ұйым. Қара жұмысшылар Одағы (А.Розыбакиев, Ж.Бабаев, Х.Фариденов). Желтоқсанда өткен ІІ-ші жалпықазақ съезі. Алашорда Халық Кеңесі үкіметінің құрылуы. Семей қаласы Алаш-Орда үкіметінің орналасқан орталығы. Алаш автономиясын жариялауға байланысты айтыстар. Ә.Бөкейханов Алаш үкіметінің жетекшісі. Түркістан (Қоқан) автономиясы ІҮ Бүкілтүркістан съезімен құрылған мемлекет. М.Шоқай Түркістан (Қоқан) автономиясының жетекшісі. Алашорда және Түркістан (Қоқан) автономиясы үкіметтері құрылуының Қазақстан тарихындағы тарихи маңызы.
Қазақстан Қазан революциясы және азамат соғысы жылдарында.
Ресейдегі Қазан революциясы. Қазақстанда 1917 жылдың қазан-сәуір айлары аралығында Кеңес үкіметінің орнауы. Перовск Сырдария облысында алғаш Кеңес өкіметі орнаған қала. Кеңес өкіметі және Алашорда мен Қоқан автономиясы үкіметтерінің тағдыры. Ұлт зиялыларының Кеңес өкіметіне көзқарастары. Бүкілресейлік Құрылтай жиналысының таратылуы. Кеңес үкіметінің алғашқы шаралары. 1917 жылы Кеңес өкіметіне қарсы біріккен күштер.
Қазақстанның 1918-1920 жж. азамат соғысына тартылуы. Алашорда үкіметінің қазақ әскери жасақтарын құру шаралары. Большевиктердің қызыл әскердің ұлттық бөлімдерін құруы. Қазақстан халқының екіге жарылуы. Ақ гвардияшылар мен Қызыл Әскер арасындағы әскери қимылдың бүкіл Қазақстан жерін қамтуы. 1918 жылы маусымда Орынбордың алынуы. Азамат соғысы жылдарындағы экономикалық жағдай. Соғыс коммунизм саясаты, оның Қазақстандағы ерекшеліктері. Черкасск қорғанысына қатысушылар әскерінің Анненков әскерлеріне қарсы шайқасы. Азамат соғысы жылдарындағы Қазақстанда соңғы майдан Жетісу майданының жойылуы. Азамат соғысы кезінде Ә.Жангельдин экспедициясының Ақтөбе майданын қару-жарақпен қамтамасыз етуі. 1920 ж. наурызында Қазақстандағы азамат соғысы аяқталуы.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Қазан төнкерісі қарсаңында Қазақстанда жұмыс істеген саяси партиялар, олардың мақсаты мен міндеттері.
2. Қазақстанның қай аймағында кеңес өкіметі бірінші орнады?
3. Қазақстанда кеңес өкіметін орнатуда белсене қатысқан қайраткерлер.
4. Әскери коммунизм саясатының мазмұны.
5. Азамат соғысы жылдарында жау тылындағы партизан қозғалысы мен көтерілістер.
6. Черкасск қорғанысы.
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
2.Елеуов Т. Установление и упрочение Советской власти в Казахстане. А., 1961.
3.История Казахстана: белые пятна. А., 1991.
4. Григорьев В.К. Противостояние. А., 1989.
5. Пахмурный С.Н. Октябрь в Казахстане. А., 1978.
6. Гражданская война в Казахстане. Сборник документов.А., 1974.
7. Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. А., 1990.
8. Алаш Орда. Сборник документов.А.,1992.
9. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. А., 1995
11 тақырып.
ХХ ғ. 20-30 жж. Қазақстан
Дәрістің мақсаты: ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның саяси, әлеуметтік-экономикалық жағдайын көрсету. Қазақстандағы индустрияландыру, ұжымдастыру саясаттарының өзгешелігін анықтау. Осы кезеңде болған саяси оқиғалардың Қазақстанның дамуына тигізген әсерін сипаттау.
Дәріс сұрақтары:
1. ХХ ғ. 20-шы жылдардағы Қазақстанның экономикалық және саяси жағдайы.
2. Қазақстандағы индустриаландыру саясаты.
3. Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру және оған қарсы наразылықтар.
Қазақ АКСР-і және Түркістан Республикасы. Мұсылман Бюросы және Түріккомиссия: саяси билік үшін күрес. Тұтас Түркістан идеясы. Т.Рысқұлов және М.Сұлтанғалиев. Түркістандағы басмашылар қозғалысы. Әнуар Паша мен Ахмет Зәки Валидов. 1921 ж. жаңа экономикалық саясатқа көшу туралы шешімнің қабылдануы. Азық-түлік салғыртының азық-түлік салығымен алмастырылуы ЖЭС жылдарындағы экономиканың дамытудың басты бағыты. 1921 ж. Қазақстандағы аштық. Алаш зиялыларының аштықпен күресі. 1921-1922 жж. жер-су реформасы. 1921-22 жж. жер-су реформасының мәні. Қазақстандағы жер мәселесі. Жаңа билік және қазақ зиялылары. Қазақ өлкелік партия комитетінің ІІІ-конференциясы (1923 ж., 17-22 наурыз). База және азаб туралы айтыс. Қазақ ұлтшылдығы туралы мәселе. 1923 ж. 22 қарашадағы Қырғыз тілінде (қазақ) іс-қағаздарды жүргізуді енгізу туралы Декрет. Түркістан республикаларын ұлттық-мемлекеттік межелеу. Верный қаласы Алматы болып қай жылы өзгертілуі. 1925 ж. Бүкілқазақстандық Кеңестер сьезі қырғыз деген атауды, қазақ атаумен ауыстыру туралы қаулының қабылдануы.
1925-33 жж. Ф.И.Голощекин Қазақстандағы партия ұйымының басшысы. Ф.И.Голощекиннің Кіші Қазан идеясы, оның мазмұны. С.Сәдуақасов Кіші Қазан саясатына қарсы шыққан Қазақстанның қоғам қайраткері. Жер мәселесіне байланысты Қазақ өлкелік партия комитетінің конференциясының шешімі (1925 желтоқсан), оның отарлық мазмұны. Қазақ зиялыларының Кеңестік билікті ұлттық мүддеге жұмылдыру әрекеті, оның іске аспай қалуы. Ұлт мәселесіндегі таптық-партиялық принцип, оның ұлыдержавалық астары. Отарлықтың биліктегі түрлі топтар арасында тепе-теңдік сақтау саясаты. Ұлттық нигилистерді қолдау саясаты. Т.Рұсқұлов өткізген Бүкілресейлік Атқару Комитеті мүшелерінің кеңесі. Қазақ Өлкелік Партия Комитетінің ІІІ-Пленумі (1926, 25-30 қараша). Ф.Голощекиннің Алаштық интеллигенцияға шабуылы. 1927 жылдың соңында басталған сот процестері. Алаш қозғалысы басшыларын репрессиялау саясаты (1927-1932).
Жайылымдық-шабындық жерлерді бөлу. Кеңестендіру саясаты. Бай қожалықтарын тәркілеу туралы декреттің қабылдануы, оның саяси және экономикалық нәтижелері. Ауқатты шаруалар қожалығын жою. Қазақ шаруаларын күштеп жаппай отырықшылыққа көшіру шаралары. Ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыруға көшу. 1932 ж. Қазақстанда ұжымдастыруды аяқтаудың жоспарлануы. Жаппай ұжымдастырудың әдістері, түрлері, қарқыны. Ел көлемінде заңсыздықтың кең орын алуы. Қазақтардың дәстүрлі шаруашылық жүйесінің күйреуі. Меншіктен айыруға және күштеп ұжымдастыруға қарсы халық наразылығы. 1929-1931 жж. күшпен ұжымдастыруға қарсы шаруалардың қарулы күресі. Олардың себебі, қозғаушы күштері, барысы және күшпен басылуы. Босқыншылық. шет елге ауа көшулер. Босқындардың қайғылы тағдыры.
1931-1933 жж. аштық. 1932 ж. шілдесінде Ф.Голощекинге жолданған республика қайраткерлерінің бірі тобы жазған Бесеудің хаты. Демографиялық апат және оның салдары. Күштеп ұжымдастыру нәтижесінде 30-жылдары болған аштықтан 2 млн-нан астам адамның қырылуы. Кеңестік тарихнаманың ұжымдастырудың нәтижелерін асыра бағалауы.
Қазақстанды индустрияландыру саясаты. Табиғи шикізаттарды зерттеу. Индустрияландырудың отарлық мазмұны. Индустрияландыру жолдары мен әдістеріне байланысты теориялық айтыстар. М.Шоқай, С.Асфендияров, С.Сәдуақасов және басқа қайраткерлердің индустрияландыруға байланысты пікірлері. 1930 ж. Түркістан-Сібір теміржолының құрылысының аяқталуы. М.Тынышпаев және Түрксіб құрылысына жәрдемдесетін арнаулы комитет. Кеңес өкіметінің мәдениет пен ғылым саласындағы жетістіктері және бұл саладағы қайшылықтар. Сауатсыздықпен күрес. Халыққа білім беру жүйесінің қалыптасуы. Маман кадрлар даярлайтын арнайы орта және жоғары білім ошақтарының құрылуы. 1928 ж. Қазақстанда бірінші жоғары оқу орнының ашылуы. Қазақ жазуын араб алфавитінен латын, сонан соң кириллицаға көшіру. А.Байтұрсынов бастаған топтың алфавит ауыстыруға қарсы күресі. 15 жастан 50 жасқа дейінгі жалпыға бірдей міндетті сауат ашудың енгізілуі.
Мәдениетте большевиктік концепцияның үстем алуы. Мәдениеттің ұлттық негіздеріне жасалған шабуыл. Әдебиет пен өнердегі социалистік реализм. Ғылым ошақтарының пайда болуы. Ғылым кадрлардың қалыптаса бастауы. Рухани мәдениеттен алаш зиялылары мен олардың шығармаларының ығыстырылуы. 1936 ж. Қазақ АКСР-ның одақтық статусқа ие болуы Қазақ АКСР-ның Қазақ КСР-і болып өзгертілуі. 1937 ж. Қазақстанда бірінші Кеңестік Конституцияның қабылдануы. Қазақстанда 1933-1938 ж.ж. басшы болған қайраткер және оның тағдыры. 1929 ж. Алматы қаласы Қазақстанның жаңа астанасы. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 1940 ж. 10 қарашадағы Қазақ тілін жаңа орыс алфавитіне (кириллицаға) көшіру туралы Заңы.
Тоталитарлық жүйенің нығая түсуі. Сталиннің жеке басына табынуы 1937-1938 жж жаппай репрессиялау шаралары. Ауқымы. Қазақ зиялыларының алдыңғы белсенді бөлігі – репрессия құрбаны. Бұл процесстің ауыр салдары. Қазақстан бойынша 100 мыңнан астам қуғын-сүргін құрбандары. ГУЛАГ, КарЛАГ, СтепЛАГ, АЛЖИР лагерлері. Кәрістердің, немістердің Қазақстанға еріксіз қоныс аударуы. Қазақстанға еріксіз қоныс аударған халықтардың жағдайы.1940 жылдың басында пайдалануға берілген темір жол торабы.
1919 ж. 10 шілдеде Қырғыз (Қазақ) өлкесін басқару үшін революциялық Комитеттің құрылуы, оның құрамы. Қазревкомның мақсаты мен міндеттері. 1920 ж. Алашорда үкіметінің жойылуы. БОАК-нің Қырғыз (Қазақ) Кеңестік социалистік Автономиялық республикасын құру туралы шешімі. 1920 ж. 26 тамыз Қырғыз (Қазақ) АССР-нің құрылуы. 1920 ж. 4 қазан Кеңестердің Бүкілқазақстандық бірінші Құрылтайы. 1920 жылы құрылған Қырғыз (Қазақ) АКСР Орталық Комитетін басқарған С.Меңдешев. 1920 ж. Қазақстанның Халық Комиссарлар Кеңесін басқарған Радус-Зенькович. 1920-24 Орынбор қаласы Қырғыз (Қазақ) АКСР астанасы. 1924 ж. Сырдария, Жетісу облыстары ұлттық мемлекеттікті қайта бөлу кезінде Қазақ АКСР-ның құрамына енген облыстар.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу.
2. Қазақ АКСР-нің құрылуы.
3. Елді индустрияландыру барысында партияның ішкі күресінің сипаты және оның әдістері.
4. Қазақ зиялылары және олардың индустрияландыруға көзқарасы.
5. Қазақстандағы Голощекиннің солақай ролін көрсетініз.
6. Қазақстандағы мәдени құрылыстың ерекшелігі неде?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994. 2.История Казахстана: белые пятна. А., 1991.
3. Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. А., 1990.
4. Козыбаев М. История и современность. А., 1991.
5. История рабочего класса Советского Казахстана. А., 1987.
6. История индустриализации Казахской ССР. Документы и материалы.(1926-1941гг). А., 1967.
7. Дахшлейгер Г.Ф. Турксиб – первенец социалистической индустриализации. А., 1953.
8. О чем не говорили: документальные рассказы и очерки. А., 1990.
9. Қазақ қалай аштыққа ұшырады. А., 1991.
10. Қуандықов Е. Сүрең салған сұрқия саясат.А., 1999.
11. Козыбаев М.К., Абылхожин Ж.Б., Алдажуманов К.С. Коллективизация в Казахстане: трагедия крестьянства. А., 1992.
12. Коллективизация сельского хозяйства в республиках Средней Азии и Казахстана. Опыт и проблемы. А., 1990.
12 тақырып.
ХХ ғ. 40 ж. 2-ші жарт., 60 жж. басындағы Қазақстан
Дәрістің мақсаты: Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанның экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайын көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1.Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі.
2.ХХ ғ. 40-шы жылдардың екінші жартысы мен 60-шы жылдардың бірінші жартысындағы Қазақстанда өнеркәсіптің дамуы. Шаруашылық реформалар.
3. Қазақстанда ауыл шаруашылығының дамуы.
Кеңес халқының бейбіт тұрмысқа өтуі. Халықаралық жағдайдың капиталистік елдермен қатынастың күрделі сипаты. Соған байланысты ішкі дамуда әскери-өнеркәсіптік базаны жедел дамыту бағытын көздеу. Қазақстанда өнеркәсіп өндірісінің жаңа салаларының қалыптасуы. Транспорт. 1947 ж. азық-түлік және өндірістік тауарларды бөлудің карточкалық жүйесінің жойылуы.
Ауыл шаруашылығы. Үкіметтің колхоздарды ірілендіру, шаруалардың жеке белсенділігін басу шаралары. Жеке меншіктегі мал санын өсіруге тыйым салу. Нарықтық қатынастарға қойылған шектеулер. Тың және тыңайған жерлерді игерудің басталуы.
Тоталитарлық тәртіптің күшеюі. Барлық өмір саласын қамтыған бақылау. Соғыста тұтқынға түсіп оралғандардың ауыр жағдайы. Жалпыға бірдей жеті жылдық білім талабының енгізілуі. Жоғары және арнаулы орта білім беретін оқу орындарының ашылуы. Кәсіптік-техникалық білім беру жүйесі. 1946 ж. Қазақстанда республикалық Ғылым Академиясының ұйымдастырылуы. Қ.И.Сәтпаев Қазақ КСР ҒА тұңғыш президенті. 1949 ж. қазақ жазушысы М.Әуезов Абай жолы роман-эпопеясы үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағының берілуі. Қазақ КСР тарихы атты еңбектің жарық көруі және авторлары. Л.Н.Гумилевтің Көне түріктер, Ежелгі Русь және Ұлы Дала еңбектері.
Қазақ КСР Ғылым Академиясы тіл және әдебиет институты жұмысындағы өрескел саяси қателер туралы қаулысына сәйкес, ұлтшыл деп айыпталған зиялылар. Қазақстандағы ұлт зиялыларын қудалаудың жаңа толқынына жол ашқан БК(б)П Орталық Комитетінің 1946 жылғы қаулысы. ХІХ ғ. 20-40 жылдарындағы Қазақстан Е.Бекмахановтың саяси зиянды деп танылған еңбегі. 1952 ж. Е.Бекмаханов Ғылым Академиясынан қуылып, Қаз КСР жоғары сотының қылмысты істер жөніндегі коллегиясының үкімімен буржуазиялық-ұлтшылдық көзқарастары үшін 25 жылға бас бостандығынан айрылуы. Орыс халқына қатысты бұрынғы концепцияның өзгеріске ұшырауы. 1948 ж. КСРО Министрлер кеңесінің қаулысы бойынша Қазақстан жерінде (Семей, Павлодар, Қарағанды обл. түйіскен жерінде) салынған ядролық полигон. 1949 ж. Семей полигонында өткізілген ядролық сынақ. Республикадағы транспорт жүйесі (Мойынты-Шу темір жол торабы).
Қазақстан Хрущев реформалары тұсында (1956-1964 жж.)
Сталиннің өлімі. Жоғарғы билік үшін күрес. Н.С.Хрущевтың билікке келуі. Партияның ХХ-съезі. И.Сталиннің жеке басына табынушылық саясатын сынау. Елдегі жылымық кезеңі. Партияның ХХІІ-съезі, оның шешімдерінің волюнтаристік сипаты. Американы қуып жетіп, басып озу! ұраны. Ж.Шаяхметов Қазақ КСР КПОК 1-ші хатшысы қызметінде. Қазақстан Компаритиясының ҮІІ съезінде Ж.Шаяхметовтың орнына Понамаренконың келуі. 1954 жылы Қазақстанның тың және тыңайған жерлерін игеру. Эксперименттің алғашқы нәтижелері. 1954 жылы тамыз айының басына қарай Қазақстанда жыртылған жер көлемі. Қазақстандағы тың игерудің экологиялық, экономикалық және демографиялық салдары. Табиғи жайылымдардың жойылуы, жер қыртысының эрозияға ұшырауы. Мал шаруашылығындағы жағдай. 1962 ж. Экономиканы басқарудағы реформалар. Қазақстан өнеркәсібіндегі жаңа салалар. Қазақстан өнеркәсібінің шикізаттық, отарлық бағытының тереңдей түсуі. 1959 жылғы Теміртау оқиғасы. 1960 ж. Мәскеуде құрылған Жас тұлпар бейресми бірлестігі және оның ұйымдастырушылары. Семейде қазақ жастары құрған ұйым. Қазақстан Коммунистік партиясының Беғазы атты қола және темір ғасырының керемет археологиялық ескерткіштерін ашқан белгілі тарихшы Ә.Марғұланның ғылыми көзқарасының жалған деп танылуы.Еңбегі лениндік сыйлықпен атап өтілген генетика мен микробиология саласының ғылымы.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. ХХ ғ. 40-жылдарының екінші жартысында еңбекшілердің тұрмыс жағдайында қандай өзгерістер орын алды?
2. Қандай түзету мекемелері мен лагерлерлер Қазақстан территориясында болды?
3. 1950-1960 жылдары елдегі саяси жағдай қандай болды?
4. Республика еңбекшілерін материалдық жағынан қамтамасыз етуде қандай өзгерістер болды?
5. Н.С.Хрущевтің қызметіндегі реформалардың жартыкештігі неден көрінеді?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994. 2.История Казахстана: белые пятна. А., 1991.
3. Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. А., 1990.
4. Козыбаев М. История и современность. А., 1991.
5.Әбуев Қ. Қазақстан тарихының ақтаңдақә беттерінең. А., 1994.
6.Баишев С. Социально-экономическое развитие Советского Казахстана. А., 1979.
7. Кунаев Д.А. О моем времени. А., 1992.
13 тақырып.
Қазақстан кемелденген социализм кезеңінде (1965-1985 жж.)
Дәрістің мақсаты: 1965-1985 жылдардағы Қазақстанның экономикалық және қоғамдық-саяси өмірін көрсету. Кемелденген социализм кезеңіне сипаттама беру. Осы уақыттағы республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы қайшылықтарды анықтау.
Дәріс сұрақтары:
1. Республиканың қоғамдық-саяси өмірі.
2. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы қайшылықтар.
1960-жылдардың ортасынан бастап 80 жылдардың ортасына дейінгі мерзімнің шартты атауы. Л.И.Брежнев бастаған топтың билікке келуі. Идеологиялық саясаттағы консерватизм және экономикадағы реформалар. Д.А.Қонаев 1964-1986 жж. Қазақстан Компартиясы ОК-нің І хатшысы. Қазақстан КСРО-ның ірі өнеркәсіп аймағы. Өнеркәсіптің айқын шикізаттық бағыт алуы. Отын-энергетикалық комплексі, түсті және қара метал, химия және мұнай химиясы өндірістерінің дамуы. Өнеркәсіптегі машина жасау өндірісінің үлесі. Жұмысшы кадрлар санының өсуі, олардың әлеуметтік жағдайы. Республикадағы келеңсіз жағдайлар. Кеңестік Қазақстанның соңғы Конституциясы. 1979 ж. Қазақстан территориясында Неміс автономиясын құру туралы шешім қашан қабылдануы, оның құрамына енгізілмек болған облыстар. 1979 ж. Целиноград оқиғасы.
Қалалар. Урбанизация және оның салдары. Ауыл шаруашылығы. Еңбек өнімділігінің деңгейі. Тиімділік мәселесі. Халықтың тұрмыс-жағдайы. Тұрғын үй мәселесі. Экологиялық дағдарыстар. Арал теңізінің тартылуы. Семейдегі ядролық қаруларды сынау полигонының зардаптары. Батыс Қазақстандағы атом полигоны. Инфляция. Тұрмысқа қажет тауарлар дефициті.
Мәдениет және ғылым. Мәдени өмірдегі қайшылықтардың тереңдей түсуі. 1975 жылы Олжас Сүлейменовтың АЗиЯ кітабының тағдыры. Тұңғыш ғарышкерге арналған Адамға табын, Жер, енді поэмасы. Мәдениеттің ұлттық негіздерінің әлсіреуі. Қазақ тілін қолдану аясының тарылуы. Ғылым саласындағы жетістіктер мен қайшылықтар. 1974 ж. Қан мен тер пьесасының қойылуы, Гүлдер, Дос мұқасан, Айгүл ансамблдері Жас тұлпар қоғамдық бірлестігінің ықпалымен құрылған
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.1965 жылғы реформалардың мазмұны.
2. Ауыл шаруашылығының тиімділігі төменгі деңгейінің басты себебі неде?
3. Республика өнеркәсібінің техниккалық жағынан артта қалуы неден көрінеді?
4. ХХ ғ. 70-жылдарындағы ауыл шаруашылығының дамуындағы табыстар мен сәтсіздіктердің сипаттамасы.
5. Азық-түлік бағдарламасы қашан қабылданды?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
2. Козыбаев М. История и современность. А., 1991.
3. Кунаев Д.А. О моем времени. А., 1992.
14 тақырып.
Қазақстан қазіргі кезеңде
Дәрістің мақсаты: Тәуелсіз Қазақстанның саяси дамуын, республика экономикасындағы түбегейлі өзгерістерді көрсету. Қазақстан Республикасы тарихи дамуының қорытындыларын жасау.
Дәріс сұрақтары:
1. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің қалыптасуы, республиканың саяси дамуы.
2. Нарықтық экономика: қиыншылықтар мен табыстар.
3. Тәуелсіз Қазақстанның халықаралық жағдайы.
Қазақстан тәуелсіздік жолында. Әкімшіл-әміршіл басқару жүйесінің дағдарысы. Орталықтың ұлт саясатына наразылықтың күшеюі. Вильнюс, Рига, Баку, Тбилиси оқиғалары. Жаңа Одақтық шартқа даярлық. 1991 жылғы тамыздағы бүлік. Төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік комитет. Кеңестер одағының ыдырауы. Беловежье кездесуі. Тәуелсіз Мемлекеттер Достығының құрылуы және оған енбеген мемлекеттер. 1991 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан Республикасының тұңғыш Президентін және вице-президентті сайлау. Н.Назарбаев – Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті. Н.Назарбаевтың 1984-1990 жылдары аралығында атқарған қызметі. 1991 ж. 8 желтоқсанда Минскіде (РКФСР, Беларуссия, Украина) КСРО-ның өмір сүруі туралы ресми құжаттың тұжырымдалуы. Орта Азия мен Қазақстан республикалары лидерлерінің Ашхабадта кездесуі. Кеңестен кейінгі тәуелсіз мемлекеттер басшыларының Алматыда кездесіп, ТМД-ны құру туралы хаттамаға қол қоюы. Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігін мойындаған мемлекеттер. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Семей полигонын жабу жөніндегі Жарлыққа қол қоюы. Қазақстан Республикасы Президентінің 1986 ж. 17-18 желтоқсанда Қазақстандағы оқиғаға қатысқаны үшін жауапқа тартылған азаматтарды ақтау жөніндегі Жарлығы шықты. Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігінің құрылуы және алғашқы министрі. 1992 жылы шыққан Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін құру туралы Жарлығы.
Қазақстан Республикасының саяси және әлеуметтік-мәдени дамуы. 1991 жылы 10 желтоқсан Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауы Қазақстан Республикасы болып өзгертілуі. Республика парламентінің 1991 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заңы. 1992 ж. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы мен Елтаңбасы және Әнұранының бекітілуі. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Туының авторы. Қазақстан Республикасы Елтаңбасының авторлары.
Қазақстан Республикасының қуатты әрі тиімді әскерін, әскери-әуе және соғыс-теңіз күштерін құруға бағытталған шаралар. Т.Әубәкіров тұңғыш қазақ ғарышкері. Қазақстан Республикасының Ұлттық рәміздері – ту, елтаңба, әнұран туралы Заң қабылданды. Бірінші дүниежүзі қазақтары құрылтайының шақырылуы (1992 ж. Түркістан қ.). Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Конституциясы (1993 ж.). Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуы (1995 ж.). Бүкілхалықтық референдум, ҚР Конституциясын қабылдау (1995 ж.). Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес мемлекеттік биліктің бірден-бір қайнар көзі. Қазақстан Республикасының 1995 ж. Конституциясы бойынша қазақ және орыс тілдерінің статусы. Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар Қазақстанның мемлекеттік наградалары туралы Жарлығы (1995 ж. 12 желтоқсан). Президенттің Қазақстан халқына тұңғыш жолдауы. 1989-1991 жж. Қазақстандағы ең қуатты қоғамдық ұйым. 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы үшін айыпталғандардың Желтоқсан партиясын құрылды. Отан, Асар Қазақстан социалистік партиясы, Қазақстан патриоттары партияларының қызметі. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне Орхон-Енисей жазуларының көшірмесі әкелінді.
Қазақстан-2030. Барлық Қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі, әл-ауқатының жақсаруы ұзақ мерзімге арналған маңызды мақсатты бағыттары (1997 ж.). ҚР-ның "Қазақстан-2030" стратегиясы бойынша ұзақ мерзімді даму басымдықтарының бірі. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан-2030 Стратегиялық бағдарламасына байланысты, Қазақстан Еуразия кіндігі бола отырып, үш аймақты байланыстыруы. ҚР Президентінің Қазақстан-2030 Жолдауына байланысты елімізде дамыған қоғамды құру бағытында Қазақстан ұстанатын модель. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтің Қазақстанда Әлемдік және дәстүрлі-ұлтық діндер басшыларының съезін өткізу бастамасы (2003 ж.). ҚР Тілдер туралы Заңы (1997 ж.). Астананы Алматыдан Ақмолаға көшіру (1997 ж. 10 желтоқсандағы халыққа арналған Үндеу). Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Ақмола қаласының Астана деп аталуы. Қазақстан Республикасының жаңа астанасы Астана қаласының салтанатты түрде рәсімделуі (презентация). Екінші Дүниежүзі қазақтарының құрылтайы. 1999 жылдың ҚР Президентінің жарлығымен аталуы.
Мемлекеттік билікті үш тармаққа бөлу. ҚР Негізгі Заңға сәйкес жергілікті өкілетті орган. Қазақстан Республикасында атқарушы билікті атқарушы орган. Қазақстан Республикасының жоғарғы заң шығарушы органы. 1995 жылы 1 наурызда Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығына сәйкес мемлекет басшысы жанындағы кеңесу органы ретінді Қазақстан Халықтары Ассамблеясы құрылды.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заңы қашан қабылданды?
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері.
3. Тәуелсіз Қазақстанның Конституциялары қабылданған уақыт.
4. Нарықтық экономикаға өтудің құқықтық негізін қалау үшін Парламент қандай өте маңызды заңдар қабылдады?
5. Ұлттық валюта енгізілген уақыт.
6. 1992 жылға қарай Қазақстанды тәуелсіз мемлекет ретінде қанша мемлекет таныды?
7. Қазақстанның екі палаталы Парламентіне сайлау қай жылы өтті?
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
2. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. А., 2003.
3.Назарбаев Н. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жанару жолында. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. 18 ақпан 2005 жыл. Астана, 2005.
4. Козыбаев М. История и современность. А., 1991.
15 тақырып.
Қазақстанның қазіргі кезеңдегі дамуы
Дәрістің мақсаты: Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауларының негізгі мақсатын ашып көрсету, түсіндіру. Республика экономикасындағы түбегейлі өзгерістерді көрсету.
Дәріс сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауларының негізгі мақсаты.
2. Қазақстан нарықтық экономикаға барар жолда.
3. Қазақстан халықаралық аренада.
ҚР Президентінің "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес "30 корпоративтік басшы" бағдарламасын іске асыруға мүмкіндік беретін бағыт. ҚР Президенті Қазақстанның бәсекеге төтеп бере алатын мемлекеттер қатарына қосылудағы басымдықтарының бірі. Қазақстан Республикасы Президентінің "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" атты халыққа Жолдауындағы қойылған он міндеттің бірі.
Қазақстан Республикасының Президентінің Жалпыұлттық татулық және саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу туралы Жарлығы. ҚР Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасы. ҚР Президентінің Жарлығымен қабылданған Халық бірлігі және ұлттық тарих жылы. 2005 жылы 4 желтоқсанда Қазақстан Республикасында Президенттік сайлау. Қазақстан Республикасында жаңа әнұран мәтінінің қабылдануы.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың (1992 ж. 5 қазанда) Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі Кеңес шақыру туралы бастама көтеруі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында (2006 ж.) атты Жолдауы.
1994-1995 жж. шетел инвестициялары республика экономикасының тартылған салалары. 1996 жылы жекешелендірілген нысандар. 1992 жылы 18 мамырда Қазақстан Республикасы мен АҚШ-тың Шеврон корпорациясы арасындағы келісім бойынша құрылған бірлескен кәсіпорын қызметі. 2000 жылы құрылған Еуразиялық экономикалық қауымдастығының қызметі. 2000 жылы Қазақстанды нарықтық экономикалы ел деп таныған халықаралық ұйымдар. 1994 жылы 29 наурызда Мәскеу мемлекеттік университетінде болған кездесуінде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың баяндамасы.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес меншіктің түрлері. Жекешелендіру үдерісінің және экономикадағы мемлекеттік секторға монополияны жоюдың басталуы. Ауыл шаруашылығын реформалауды одан әрі жетілдіре түсуді көздеген шаралар. Жаңа экономикалық жүйе қалыптастыру жолындағы қиындықтар мен қайшылықтар.
Ресей және ТМД-ның басқа да елдерімен өзара сенімді тең қатынас қалыптастыруға бағытталған шаралар. Қазақстан жаңа тарихи жағдайда біртұтас ортақ экономикалық кеңістікті сақтауды жақтаушы. Орталық Азия елдерімен өзара пайдалы жаңа сападағы қатынастардың қалыптаса бастауы. Ресеймен арадағы экономикалық байланыстарды одан әрі нығайта түсуге бағытталған құжаттарға қол қойылуы. 1992 жылы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасының елшілігі ашылған шет мемлекеттер. 1995 ж. Қазақстан Республикасы Президентінің Еуразия Одағы идеясы.
Қазақстан ядролық қарусыз аймаққа айналу жолында. АҚШ-тан, Ұлыбританиядан, Ресейден және Қытайдан қауіпсіздік және территориялық тұтастық жөнінде кепілдік алу.
Қазақстан – әлемдік қауымдастықтың тең құқылы мүшесі. Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына қабылдануы (1992 ж.). Әлемдік қауымдастықтың Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін мойындауы. Әлем елдерімен дипломатиялық қатынастың қалыптаса бастауы. 1994 жылы 5 желтоқсанда Будапештте өткен Еуропа қауіпсіздігі мен ынтымақтастық кеңесінде Қазақстанға қауіпсіздік кепілдігі туралы меморандумға қол қойылуы. Қазақстан Еуропа қауіпсіздігі мен ынтымақтастығы ұйымының және Ислам конференциясы ұымының төрағасы. Қазақстанның Еуропалық Одақпен байланысы. Қазақстан, Ресей, Белорусия арасындағы Кедендік Одақтың құрылуы және қызметі.
Қазақстанның халықаралық экономикалық және қаржылық ұйымдар жұмысына араласа бастауы. Қазақстан экономикасына шетелдік инвестицияның тартылуы.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен оларды іске асыру стратегиялары туралы не білесіңдер?
2. Нарықтық қатынастарға көшу. Елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалын сипатта.
3. Тәуелсіз Қазақстан Республикасы жүргізген сыртқы саясат және елдегі демографиялық өзгерістер.
Әдебиет:
1.Қазақстан тарихы. Очерктер. А., 1994.
2. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. А., 2003.
3.Назарбаев Н. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жанару жолында. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. 18 ақпан 2005 жыл. Астана, 2005.
4. Козыбаев М. История и современность. А., 1991.
6.3.3 Практикалық (семинар) сабақтары
СЕМИНАР САБАҚТАРЫ
1 тақырып. Өркениет көздері.
Семинар сұрақтары:
1. Тас дәуіріндегі Қазақстан. Антропогенез. Техногенез. Социогенез.
2. Қола дәуіріндегі Қазақстан. Андронов мәдениеті. Андронов тайпаларының шаруашылығы, қоғамдық қатынастары.
1
2 тақырып. Сақ және ежелгі мемлекеттер кезеңі.
Семинар сұрақтары:
1.Сақтар. Саяси тарихы, қоғамдық құрылымы. Шаруашылық өмірі және мәдениеті.
2. Үйсіндер мен қаңлылардың саяси тарихы.
3. Ғұн қоғамындағы мемлекеттік құрылымның дамуы. Ғұндардың шаруашылығы.
1
3 тақырып. Ежелгі түрік кезеңі.
Семинар сұрақтары:
1.Батыс Түрік қағандығы.
2. Түркеш және Қарлық мемлекеттері.
3. Оғыз, қимақ және қыпшақ мемлекеттері.
4. Қарахандар мемлекеті.
5. Қарақытайлар, наймандар мен керейіттер.
1
4 тақырып. Қазақстан территориясын моңғолдардың жаулауы. ХІҮ-ХҮ ғғ. 1-ші жарт. Қазақстан.
Семинар сұрақтары:
1. Монғолдардың Қазақстан территориясын жаулап алуы. Монғол ұлыстарының құрылуы. Алтын Орда.
2. Ақ Орда. Саяси тарихы.
3. Әбілхайыр хандығы (Көшпелі өзбектер мемлекеті).
4. Оңтүстік-Шығыс Қазақстан Моғолстанның құрамында. Ноғай Ордасы.
1
5 тақырып. Қазақ хандығының қурылуы мен қазақ халқының қалыптасуы.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан территориясындағы этникалық процестер. Қазақ этнонимі. Қазақ жүздері.
2. Қазақ хандығының қалыптасуының алғышарттары. Алғашқы қазақ хандары.
3. 15 ғ. соңғы ширегінде Қазақ хандығының нығаюы. Қазақ хандарының саясаты.
1
6 тақырып. ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақ хандығының гүлденуі. Қасым ханның ішкі және сыртқы саясаты..
2. 16 ғасырдың 30-80 жылдарындағы Қазақ хандығы.
3. 17 ғ. Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы.
4. 16-17 ғғ. Қазақ хандығының әлеуметтік құрылымы.
1
7 тақырып. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық күресі.
Семинар сұрақтары:
1. 17- 18 ғ. басындағы қазақ – жонғар соғыстары.
2. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдары. Қазақтардың азаттық күресі. Қазақ батырлары.
1
8 тақырып. Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы. Қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалыс.
Семинар сұрақтары:
1. Кіші және Орта жүз қазақтарының Ресей империясының құрамына кіруі. Ресей отарлау саясатының негізгі бағыттары.
2. Қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы.
1
9 тақырып. ХІХ ғ. Қазақстан.
Семинар сұрақтары:
1. 19 ғасырдың екінші ширегінде Қазақстанда ресейдің әкімшілік-саяси жүйесінің енгізілуі.
2. Қазақстанның Ресей империясының құрамына қосылуының аяқталуы.
3. 19 ғ. 60-90 жж. әкімшілік реформалар. Қазақстанның саяси-құқықтық статусының өзгеруі.
1
10 тақырып. ХХ ғ. басындағы Қазақстан. 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалыс.
Семинар сұрақтары:
1. 20 ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
2. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс.
3. 1917 ж. Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы кезіндегі Қазақстан.
1
11 тақырып. Қазақстан азаматтық қарсыласу жылдары.
Семинар сұрақтары:
1. 1917 ж. Қазан революциясы және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы.
2. Қазақ өлкесінің автономиясын жариялау. Алаш Орда үкіметі. Алаш Орданың Кеңес өкіметіне деген көзқарасы.
3. Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920)
1
12 тақырып. Қазақстан 20 ғ. 20-30 жылдарында.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі. Голощекиннің Кіші Қазан саясаты.
2. Елді индустрияландыру саясаты. Оның қиыншылықтары мен жүзеге асырылуы.
3. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыруды жылдамдату және оның қасіреті.
1
13 тақырып. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдары.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан экономикасын соғыстан кейін қайта құру. Индустриялық даму.
2. Ауыл шаруашылығының жағдайы. Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру.
3. Соғыстан кейінгі жылдардағы мәдени құрылыс.
1
14 тақырып. Қазақстан кемелденген социализм дәуірінде.
Семинар сұрақтары:
1. 1965 жылғы экономикалық реформа.
2. 20 ғасырдың 70-80 жж. экономикалық процестер.
3. Қазақстанда экономикалық дағдарыстың тереңдеуі.
1
15 тақырып. ҚР - егеменді, тәуелсіз мемлекет.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасындағы экономикалық процестер.
2. Қазақстандағы саяси модернизация.
3. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты.
1
БАРЛЫҒЫ:
15 сағат
5.1 Оқытушымен бірлесе жүргізілетін студенттердің өздік жұмыстары
№
Тапсырма
Оқыту факторы
Саға
ты
1.
Қазақстан ежелгі дәуірде.
30 тесттік cұрақ құрастыру
2
2.
Тайпалық одақтар және Қазақстан территориясындағы ежелгі мемлекеттер.
30 тесттік cұрақ құрастыру
2
3.
6-12 ғғ. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер.
Глоссарий және кесте дайындау
2
4.
6-12 ғғ. Қазақстан мәдениеті.
Реферат, эссе
2
5.
Қазақстан моңғол кезеңінде.
20 түсінкікке красворд дайындау
2
6.
14-15 ғ. 1-ші жарт. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер.
Вен диаграммасын жасау.
2
7.
Қазақ халқы мен қазақ хандығының құрылуы.
Глоссарий
2
8.
16-17 ғғ. Қазақ хандығы.
Конспект даярлау
1,5
9.
ХҮ-ХҮІІІ ғғ. қазақ халқының материалды және рухани мәдениеті.
Буклет дайындау
1
10.
18-19 ғғ. ұлт-азаттық қозғалыс.
Конспект даярлау
1
11.
19 ғ. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы.
25 түсінкікке красворд дайындау
1
12.
Е.Б. Бекмахановтың Қазақстан ХІХ ғ. 20-40 жылдарында еңбегі.
аталған енбектін Қазақстан ХІХ ғасырдың бірінші жартысында атты І бөлімін конспектілеу.
1
13.
ХІХғ. Қазақстан мәдениеті.
Реферат
1
14.
ҰОС жылдарындағы Қазақстан.
Конспект даярлау
1
15
Қазіргі кездегі Қазақстандағы саяси партиялар.
Бақылау жұмысы
1
БАРЛЫҒЫ
22,5 сағат
5. 2 Студенттердің өздік жұмыстары (СӨЖ)
№
Тапсырма
Оқыту факторы
Саға
ты
1.
Қазақстан ежелгі дәуірде.
Конспект даярлау
2
2.
Тайпалық одақтар және Қазақстан территориясындағы ежелгі мемлекеттер.
25 түсінікке красворд
2
3.
6-12 ғғ. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер.
Вен диаграммасын дайындау
2
4.
6-12 ғғ. Қазақстан мәдениеті.
Конспект даярлау
2
5.
Қазақстан моңғол кезеңінде.
Сызба жасау
2
6.
14-15 ғ. 1-ші жарт. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер.
Кесте құрастыру
2
7.
Қазақ халқы мен қазақ хандығының құрылуы.
Конспект дайындау
2
8.
16-17 ғғ. Қазақ хандығы.
30 түсінікке красворд дайындау
1,5
9.
ХҮ-ХҮІІІ ғғ. қазақ халқының материалды және рухани мәдениеті.
Конспект дайындау
1
10.
18-19 ғғ. ұлт-азаттық қозғалыс.
Хронологиялық кесте дайындау
1
11.
19 ғ. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы.
15 түсінікке глоссарий дайындау
1
12.
Е.Б. Бекмахановтың Қазақстан ХІХ ғ. 20-40 жылдарында еңбегі.
Конспект дайындау
1
13.
ХІХғ. Қазақстан мәдениеті.
Красворд дайныдау
1
14.
ҰОС жылдарындағы Қазақстан.
Хронологиялық кестемен жұмыс
1
15
Қазіргі кездегі Қазақстандағы саяси партиялар.
Бақылау жұмысы
1
БАРЛЫҒЫ
22,5 сағат
6.ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТА
Кесте 3
Дәріс сабақтары
Семинар
сабақтары
Көрне
кіліктер
ТСО, плакаттар, кестелер
Қарас
тыра
тын
сұрақ
тар
Бақы
лау форма
сы
1
2
3
4
5
1 тақырып. Кіріспе. Қазақстанның тарихи кезеңдері.
Жоспары:
1.Қазақстан тарихы пәні, оның мақсаты мен міндеттері
2. Қазақстан территориясындағы тас дәуірі
3. Қола дәуіріндегі Қазақстан
1 тақырып. Өркениет көздері.
Семинар сұрақтары:
1. Тас дәуіріндегі Қазақстан. Антропогенез. Техногенез. Социогенез.
2. Қола дәуіріндегі Қазақстан. Андронов мәдениеті. Андронов тайпаларының шаруашылығы, қоғамдық қатынастары.
карта
Хабар
лама
конспектілеу
2 тақырып.
Сақ кезеңі және Қазақстан территориясындағы алғашқы мемлекеттер.
Жоспары:
1. Қазақстан территориясындағы алғашқы тайпалық одақтардың құрылуы
2. Сақтар. Саяси тарихы, қоғамдық құрылымы
3. Үйсіндер мен қанлылардың саяси тарихы.
4. Ғұндар.
2 тақырып. Сақ және ежелгі мемлекеттер кезеңі.
Семинар сұрақтары:
1.Сақтар. Саяси тарихы, қоғамдық құрылымы. Шаруашылық өмірі және мәдениеті.
2. Үйсіндер мен қаңлылардың саяси тарихы.
3. Ғұн қоғамындағы мемлекеттік құрылымның дамуы. Ғұндардың шаруашылығы.
Дидактика
лық материал
әңгіме
леу
Баян-
дау
3 тақырып. Ерте және кейінгі ортағасырлар мемлекеттері.
Жоспары:
1. Ерте ортағасырлық мемлекеттік құрылымдар (6-10 ғғ.)
2. Қазақстан территориясындағы 10-12 ғасырлардағы мемлекеттер
3. Қазақстанның орта ғасырлардағы мәдениеті (6-12 ғғ.)
3 тақырып. Ежелгі түрік кезеңі.
Семинар сұрақтары:
1.Батыс Түрік қағандығы.
2. Түркеш және Қарлық мемлекеттері.
3. Оғыз, қимақ және қыпшақ мемлекеттері.
4. Қарахандар мемлекеті.
5. Қарақытайлар, наймандар мен керейіттер.
Тарихи
әдебиеттер
хабар
лама даярлау
Баян
дау
4 тақырып. Қазақстан моңғол шапқыншылығы дәуірінде. Алтын орда.
Қазақстан ХІҮ-ХҮ ғғ. 1-ші жартысында.
Жоспары:
1. Моңғолдардың Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуы
2. Моңғол ұлыстары және Алтын Орда
3. 14 – 15 ғғ. Қазақстан территориясындағы мемлекеттер
4 тақырып. Қазақстан территориясын моңғолдардың жаулауы. ХІҮ-ХҮ ғғ. 1-ші жарт. Қазақстан.
Семинар сұрақтары:
1. Монғолдардың Қазақстан территориясын жаулап алуы. Монғол ұлыстарының құрылуы. Алтын Орда.
2. Ақ Орда. Саяси тарихы.
3. Әбілхайыр хандығы (Көшпелі өзбектер мемлекеті).
4. Оңтүстік-Шығыс Қазақстан Моғолстанның құрамында. Ноғай Ордасы.
БАҚ материал
дары
Конс-пект
жазу
әңгі
мелеу
5 тақырып. Қазақ хандығының құрылуы мен қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы.
Жоспары:
1.Қазақстан территориясындағы этникалық процестер кезеңдері
2. Қазақ этнонимі. Қазақ жүздері, территориясы және тайпалық құрамы
3.Қазақ хандығының құрылуы.
5 тақырып. Қазақ хандығының қурылуы мен қазақ халқының қалыптасуы.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан территориясындағы этникалық процестер. Қазақ этнонимі. Қазақ жүздері.
2. Қазақ хандығының қалыптасуының алғышарттары. Алғашқы қазақ хандары.
3. 15 ғ. соңғы ширегінде Қазақ хандығының нығаюы. Қазақ хандарының саясаты.
Қосымша
материал-дар
Конс
пект
Түсін
діру
6 тақырып. ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы.
Жоспары:
1.Хандықты нығайту жолындағы күрес
2. ХҮІ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақ хандығы.
3.ХҮІІ ғасырдағы Қазақ хандығы.
6 тақырып. ХҮІ-ХҮІІ ғғ. Қазақ хандығы.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақ хандығының гүлденуі. Қасым ханның ішкі және сыртқы саясаты..
2. 16 ғасырдың 30-80 жылдарындағы Қазақ хандығы.
3. 17 ғ. Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы.
16-17 ғғ. Қазақ хандығының әлеуметтік құрылымы.
карта
Хабар
лама
Баян
дау
7 тақырып. ХҮІІІ ғ. Қазақстан.
Жоспары:
1.ХҮІІІ ғ. басындағы Қазақ хандығының жағдайы. Саяси бытыранқылық.
2. Қазақ-жонғар қатынастарының шиеленісуі. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдары.
3. Қазақ халқының жонғар басқыншыларына қарсы отан соғысы.
7 тақырып. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық күресі.
Семинар сұрақтары:
1. 17- 18 ғ. басындағы қазақ – жонғар соғыстары.
2. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдары. Қазақтардың азаттық күресі. Қазақ батырлары.
әдеби
кітаптар
талдау
әңгі
мелеу
8 тақырып. Қазақстанның тәуелсіздіктен айырылуы. Қазақстан Ресей құрамында. Ұлт-азаттық қозғалыс.
Жоспары:
1. Қазақстанның Ресей бодандығын қабылдау себептері және оның қорытындылары.
2. ХҮІІІ ғ. 40-80 жылдарындағы Қазақстанның саяси жағдайы.
3. Қазақ халқының отарлық езгіге қарсы ұлт-азаттық күресі.
8 тақырып. Қазақстанның Ресейге қосылуының басталуы. Қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалыс.
Семинар сұрақтары:
3. Кіші және Орта жүз қазақтарының Ресей империясының құрамына кіруі. Ресей отарлау саясатының негізгі бағыттары.
4. Қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы.
Көркем
әдебиет
Жазба
жұмысын
орын
дау
Тапсырманы
орын
дап
тап
сыру
9 тақырып. Қазақстан ХХ ғ. басында. Бірінші дүниежүзілік соғыс. 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалыс.
Жоспары:
1. ХХ ғасыр басындағы өлкедегі әлеуметтік-экономикалық жағдай.
2. 1905-1907 жылдардағы орыс революциясы және оның Қазақстанға ықпалы.
3. Бірінші дүниежүзілік соғыс және оның Қазақстанға әсері.
4. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс.
9 тақырып. ХІХ ғ. Қазақстан.
Семинар сұрақтары:
1. 19 ғасырдың екінші ширегінде Қазақстанда ресейдің әкімшілік-саяси жүйесінің енгізілуі.
2. Қазақстанның Ресей империясының құрамына қосылуының аяқталуы.
3. 19 ғ. 60-90 жж. әкімшілік реформалар. Қазақстанның саяси-құқықтық статусының өзгеруі.
БАҚ
материал
дары
Хабар
лама
Баян
дау
10 тақырып. Қазақстан азаматтық қарсыласу жылдарында.
Жоспары:
1. Қазақстанда кеңестер билігінің орнауы. Алаш Орда үкіметі.
2. Азамат соғысы және өлкедегі саяси жағдай.
ХХ ғ. 20-шы жылдарындарының бас кезеңіндегі Қазақстандағы қоғамдық-саяси өмір.
10 тақырып. ХХ ғ. басындағы Қазақстан. 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалыс.
Семинар сұрақтары:
1. 20 ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
2. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс.
3. 1917 ж. Ақпан буржуазиялық-демократиялық революциясы кезіндегі Қазақстан.
Газет
журналдар
Конс
пект
Баян
дау
11 тақырып. ХХ ғ. 20-30 жж. Қазақстан.
Жоспары:
1. ХХ ғ. 20-шы жылдардағы Қазақстанның экономикалық және саяси жағдайы.
2. Қазақстандағы индустриаландыру саясаты.
3. Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру және оған қарсы наразылықтар.
11 тақырып. Қазақстан азаматтық қарсыласу жылдары.
Семинар сұрақтары:
1. 1917 ж. Қазан революциясы және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы.
2. Қазақ өлкесінің автономиясын жариялау. Алаш Орда үкіметі. Алаш Орданың Кеңес өкіметіне деген көзқарасы.
3. Қазақстан азамат соғысы жылдарында (1918-1920)
Тарихи
оқулықтар
Конс
пект
Баян-дау
12 тақырып. ХХ ғ. 40 ж. 2-ші жарт., 60 жж. басындағы Қазақстан.
Жоспары:
1.Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі.
2.ХХ ғ. 40-шы жылдардың екінші жартысы мен 60-шы жылдардың бірінші жартысындағы Қазақстанда өнеркәсіптің дамуы. Шаруашылық реформалар.
3. Қазақстанда ауыл шаруашылығының дамуы.
12 тақырып. Қазақстан 20 ғ. 20-30 жылдарында.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі. Голощекиннің Кіші Қазан саясаты.
2. Елді индустрияландыру саясаты. Оның қиыншылықтары мен жүзеге асырылуы.
3. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыруды жылдамдату және оның қасіреті.
Халық
ауыз шығарма
лары
Хабар
лама
Баян
дау
13 тақырып. Қазақстан кемелденген социализм кезеңінде (1965-1985 жж.)
Жоспары:
1. Республиканың қоғамдық-саяси өмірі.
2. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы қайшылықтар.
13 тақырып. Қазақстан соғыстан кейінгі жылдары.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан экономикасын соғыстан кейін қайта құру. Индустриялық даму.
2. Ауыл шаруашылығының жағдайы. Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру.
Соғыстан кейінгі жылдардағы мәдени құрылыс.
әдеби
шығарма
лар
Рефе
рат жазу
Тал
дау
14 тақырып. Қазақстан қазіргі кезеңде.
Жоспары:
1. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің қалыптасуы, республиканың саяси дамуы.
2. Нарықтық экономика: қиыншылықтар мен табыстар.
3. Тәуелсіз Қазақстанның халықаралық жағдайы.
14 тақырып. Қазақстан кемелденген социализм дәуірінде.
Семинар сұрақтары:
1. 1965 жылғы экономикалық реформа.
2. 20 ғасырдың 70-80 жж. экономикалық процестер.
3. Қазақстанда экономикалық дағдарыстың тереңдеуі.
Көркем
әдебиеттер
Конс
пекті
леу
Баян
дау
15 тақырып. Қазақстанның қазіргі кезеңдегі дамуы.
Жоспары:
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауларының негізгі мақсаты.
2. Қазақстан нарықтық экономикаға барар жолда.
3. Қазақстан халықаралық аренада.
15 тақырып. ҚР - егеменді, тәуелсіз мемлекет.
Семинар сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасындағы экономикалық процестер.
2. Қазақстандағы саяси модернизация.
3. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты.
БАҚ
көздері
Хабар
лама
Баян
дау
7 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ
Кесте 4
рс
Оқулықтар мен оқу-әдістемелік
әдебиеттер атауы
Жалпы саны
Студент
саны
Қамтамасыз
етілу пайызы
1.
Қазақстан тарихы (очерк),
А-1995
30
93
100
2.
Қазақстан тарихы - 5 томдық. Алматы-2011 ж.
30
93
100
3.
Қ.Аманжолов Түрік халықтарының тарихы А, 1999
10
93
100
4.
Әбілғазы Б. Түрік шежіресі А, 1992
10
93
100
5.
Байпақов К., Нұржанов М., Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан.А., 1992
7
93
95
6.
Байбатша Ә.Қазақ даласының ежелгі дүние тарихы.
5
93
60
7.
История Казахстана: народы и культуры. А., 2000
3
93
30
8.
Кенжебаев Б. Казахские писатели, демократы начала ХХвв. А., 2000
10
93
100
9.
Кузембайулы А., Абил Е., История Республики Казахстан. Астана.,2000
15
93
100
11.
Көркем суретті қазақстан тарихы – 4 томдық. Алматы - 2012
15
93
100
12.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. А., 1997
15
93
100
13.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2050 бағдарламасы. 2012ж.
15
93
100
14.
Нүрпейісов К. Алаш hәм Алашорда
15
93
100
15.
К. Аллаберген Отарлау саясатының ойраңдры. А., 1993.
15
93
100
16.
Қойгельдиев М. Алаш қозғалысы А., 1995.
15
93
100
17.
Х. Әбжанов. Мәдени құрылыс ақтаңдақтары Қазақ тарихы, 1993, ғ 3.
15
93
100
18.
Қозыбаев М. Ақтаңбақтар ақиқаты А., 1992.
15
93
100
19.
Қозыбаев М. Ақтаңбақтар ақиқаты А., 1992.
15
93
100
20.
Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында А, 1996.
15
93
100
Қазақстан тарихы пәні бойынша
мемлекеттік емтихан сұрақтары
1. Қазақстан жеріндегі тас ғасыры.
2. Қола дәуірі. Қазақстан жеріндегі археологиялық мәдениеттер.
3. Сақ тайпалары. Қоғамдық-саяси құрылысы. Шаруашылығы мен мәдениеті.
4. Үйсін мемлекеті. Саяси тарихы және әлеуметтік құрылымы.
5. Қаңлы мемлекеті. Саяси тарихы және шаруашылығы.
6. Ғұндардың саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
7. Түрік және Батыс түрік қағанаттары. Саяси тарихы, әлеуметтік құрылымы, шаруашылығы.
8. Түргеш қағанаты. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
9. Қарлұқ қағанаты. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
10. Оғыздар мемлекеті. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
11. Қимақ қағандығы. Саяси тарихы, қоғамдық құрылысы, шаруашылығы.
12. Қыпшақ хандығы. Саяси тарихы.
13. Қарахандықтар мемлекеті. Саяси тарихы, шаруашылығы мен мәдениеті.
14. Қара қытайлар мемлекеті. Саяси тарихы.
15. Наймандар мен керейлердің ұлыстары.
16. Жібек жолы, оның ортағасырлық Қазақстанның экономикалық және саяси өміріндегі орны.
17. 6-12 ғғ. қалалар мен қоныстар, олардың Қазақстанның экономикалық және мәдени өміріндегі ролі.
18. 9-12 ғғ. Қазақстан жерінде ғылым мен мәдениеттің дамуы. Белгілі ғалымдар Махмуд Қашқари, Жүсіп Баласағұни, Ахмет Яссауи және т.б.
19. Моңғол мемлекетінің құрылуы. Моңғолдардың Қазақстан территориясын жаулап алуы.
20. Қазақстан моңғол империясының құрамында Алтын Орданың құрылуы және ыдырауы
21. Ақ Орданың құрылуы және көтерілуі.
22. Моғолстан мемлекеті. Саяси тарихы.
23. Әмір Темірдің Ақ Орда мен Моғолстан территориясына жорықтары
24. Әбілқайыр хандығы. (Көшпелі өзбектер мемлекеті)
25. Ноғай Ордасы. Саяси тарихы.
26. Қазақ терминінің этимологиясы: әлеуметтік және этникалық мәні.
27. Қазақ халқының қалыптасуы және Қазақ хандығының құрылуы.
28. Қазақ хандығының нығаюы. Қасым хан, оның ішкі және сыртқы саясаты.
29. Хақназар хан кезіндегі Қазақ хандығының нығаюы.
30. Тәуекел және Есім хан тұсындағы Қазақ мемлекеті (16 ғ. аяғы – 17 ғ. 1-ші шерегі)
31. Тәуке хан кезіндегі Қазақ хандығының саяси жағдайы. Жеті Жарғы заңдар жинағы.
32. 16-17 ғғ. Қазақстан мәдениеті.
33. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы күресі. Қазақ батырлары (ХҮІІІ ғ.).
34. 17-18 ғғ. қазақ-жоңғар қатынастары.
35. 15-18 ғғ. қазақтардың экономикалық және мәдени өмірі.
36. 15-18 ғғ.қазақ хандығының мемлекеттік және әлеуметтік құрылымы
37. 17-18 ғғ. қазақ-орыс қатынастары.
38. Кіші жүз қазақтарының Ресей империясының құрамына кіруі.
39. 18 ғ. екінші жартысында Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саясаты. Абылай хан.
40. Кіші және Орта жүзде хан билігінің жойылуы. 19 ғ. 20ж. патша үкіметінің Қазақстанда жүргізген әкімшілік және сот реформасы.
41. Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Өлкедегі 19 ғ. 60-90жж. әкімшілік реформасы.
42. 19ғ. 60-90жж. самодержавиенің аграрлық саясаты. Қазақстанға орыс шаруаларын жаппай қоныс аударудың басталуы.
43. Қазақтардың Е.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісіне қатысуы.
44. Сырым Датұлы бастаған Кіші жүздегі көтеріліс: себептері және сипаты.
45. Бөкей Ордасындағы Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған қазақ шаруаларының көтерілісі.
46. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт- азаттық көтеріліс және оның тарихи маңызы.
47. Сырдария қазақтарының Жанқожа Нұрмұхаметұлы басқарған көтерілісі
48. 19 ғ. екінші жартысында Қазақстанда капиталистік қатынастардың дамуы. Ұлт буржуазиясы мен жұмысшы табының ұлттық отрядының қалыптаса бастауы.
49. Ресейдегі Столыпиннің аграрлық реформасы және оның мақсаты. Қазақстанға жаңадан орыс шаруаларынның жаппай қоныс аударуы.
50. 20ғ. басындағы Қазақстан. 1905-1907 жж. революция және оның қазақ қоғамына әсері.
51. Бірінші дүние жүзілік соғыс және оның Қазақстанға әсері.
52. 1916 ж. ұлт-азаттық қозғалысы және оның тарихи маңызы.
53. 1917 ж. Ақпан төңкірісі. Уақытша үкіметтің Қазақстандағы саясаты.
54. Қазақстанда Кеңестердің және Уақытша үкімет органдарының құрылуы.
55. Қазан төңкерісі және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы.
56. Қазақстанда қоғамдық ұйымдармен саяси партиялардың құрылуы (Алаш, Үш жүз және т.б.)
57. ХІХ-ХХ ғғ. бас кезіндегі Қазақстандағы мәдениет пен қоғамдық саяси ой
58. Тұңғыш қазақ ғалымы Шоқан Уәлиханов және оның Қазақстан мен Орталық Азия тарихын, этнографиясы мен географиясын зерттеудегі қосқан үлесі.
59. Ұлы ақын және ойшыл А. Кұнанбаев және оның қазақ халқының прогресті дамуындағы алатын орны.
60. Қазақ өлкесінің автономиясын жариялау. Алаш Орда үкіметі және оның Кеңес өкіметіне қатынасы.
61. Қазақстан жеріндегі азамат соғысы (1918-1920 жж.)
62. Қазақ АКСР-нің құрылуы. Қазақ жерлерін біріктіруді аяқтау.
63. Қазақстанда ЖЭС-ті іске асыру. Жер-су реформасы.
64. Қазақстанда Кіші қазан идеясын жүзеге асырылуы. Тоталитарлық жүйенің орнауы.
65. Индустрияландыру кезеңіндегі Қазақстан.
66. Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру саясаты және оның салдары.
67. Қазақстандағы ХХ ғ. 20-30жж. мәдени құрылысы.
68. Қазақстанда ХХ ғ. 30 ж. заңдылықтын бұзылуы және жаппай репрессия
69. Қазақстанның соғыс алдындағы жылдарда дамуы(20 ғ. 30ж. екінші жартысы.)
70. 20 ғ. 30-40-шы жж. басқа халықтарды Қазақстанға күштеп қоныстандыру.
71. 1941-1945 жж. қазақстандықтардың майдандағы ерліктері.
72. 1941-1945 жж. қазақстандықтардың еңбектегі ерліктері.
73. Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдардағы Қазақстан. Экономиканы қайта құру (20 ғ. 40-шы жылдарының екінші жартысы).
74. Тың жерлерді игеру : жағымды және жағымсыз нәтижелер
75. Қазақстанның 20 ғ. 40-50 жж. қоғамдық- саяси өмірі. Бекмаханов ісі.
76. Қазақстанның 60-шы жылдардың екінші жартысы мен 80-ші жылдардың басындағы әлеуметтік-экономикалық дамуы.
77. Қазақстан қайта құрулар кезеңінде (1985-1991жж.)
78. 1986 ж. желтоқсан оқиғасы. Қазақ жастарының тұңғыш демократиялық бой көтеруі.
79. 20 ғ. 80-90 жж. Қазақстанда жаңа қозғалыстар мен партиялардың пайда болуы: демократияның дамуы және тереңдеуі.
80. 20 ғ. 90-шы жж. саяси процестер. КСРО-ның ыдырауы. ТМД-ның құрылуы.
81. Семей ядролық полигоны. Арал қасіреті.
82. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің жариялануы. (16.12.1991 ж.)
83. Қазақстандағы 90-шы ж. әлеуметтік-экономикалық реформалар: қиындықтар, қайшылықтар, табыстар.
84. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты: даму бағыттары.
85. Қазақстан 2030 – Қазақстан Республикасының таяу онжылдықтарындағы даму программасы.
86. Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері (нышандары).
87. Қазақстан Республикасының Конституциясы (30 тамыз 1995ж.) мемлекеттің сипаты, азаматтық құқықтар, бостандықтар мен міндеткерліктері туралы.
88. Қазіргі замандағы Қазақстандағы мәдени процестер.
89. Қазақстан - егемен, тәуелсіз мемлекет.
90. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халыққа жолдауы. (Астана, 18 ақпан 2005 ж.) Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және жедел жаңару жолында.
8 ӘДЕБИЕТТЕР
8.1 Негізгі әдебиеттер:
1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Төрт томдық. 1 том А., 1996
2. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк) А., 1994
3. Қазақстан тарихы (бес томдық) А., 1979.
4. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. А., 1997
5. Назарбаев Н.Ә. Жадымда жаттлсын, татулық дәйім сақталсын Егемен Қазақстан, 1998, 16 қантар
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы. А., 1995.
8.2 Қосымша әдебиеттер:
1. Медоев А.Г. Геохронология палеолита Казахстана А., 1982
2. Байпаков К.М., Нуржанов А. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан А.,1992
3. Салғарин Қ. Қазақтың қилы тарихы А., 1982
4. Гумилев Л.Н. Хунну М.,1960
5. Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет жазбалары. А., 1991.
6. А. Аманжолов Түркі филологиясы және жазу тарихы А., 1996
7. Сөнбес жұлдыздар А., 1989
8. Махмуд Кашқари. Тұбі бір түркі тілі А., 1993
9. Қожа Ахмет Иасауи. Диуани Кихмет А., 1993
10. Мұхамед Хайдар Дулати Ұмытылмас есімдер А., 1994
11. Қазақcтан тарихы (бес томдық) 2 том А., 1983
12. Гумилев Л.Н. Қиял патшасын іздеу А., 1991
13. Кәрімов М.К. Қабанбай батыр Семей-2000
14. Кәрімов М.К. Қаракерей Қабанбай батыр қайда жерленген Қазақстан тарихы, 1995, № 5
15. Ақынжанов М.Б. Қазақстаның тегі туралы А., 1957.
16. Қойшығыра Салғарин Қазақты қилы тарихы А., 1982.
17. Абылай хан Тарихи жырлар 1 том. А., 1993.
18. Х. Әбішев Аспан сыры. А., 1966.
19. Бес ғасыр жырлайды А., 1986.
20. Ахмет Кенесарин. Кенесары және Сыздық сұлтандар А., 1992.
21. Бес ғасыр жырлайды 1-2 томдар А., 1989.
22. Жұбанов А. Замана бұлбұлдары А., 1974.
23. Жұбанов А. Ғасырлар пернесі. А., 1977
24. Шоқан Уалиханов Тандамалы А., 1985.
25. К. Аллаберген Отарлау саясатының ойраңдры. А., 1993.
26. Рысқулов Т. 1916 ж. көтеріліс Ақиқат, 1991, № 1-2.
27. Қойгельдиев М. Алаш қозғалысы А., 1995.
28. Муқаметқанов Қ. Алаш сиезінің ақиқаты Жас алаш, 17 сәуір 1992.
29. Берденева К.Ә., Кубаев Қ.Е. Кәрібай А.Ш. Қазақстанның мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономикалық даму негіздері. Оқу құралы А., 1998.
30. Х. Әбжанов. Мәдени құрылыс ақтаңдақтары Қазақ тарихы, 1993, ғ 3.
31. Балакаев Т.Б., Алдажуманов Х.С. Қазақстан еңбекшілері – майданға А., 1979.
32. Берденева К.А., Кубаев К.Е., Кәрібаев А.Ш. Қазақстанның мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономикалық даму негіздері. Оқу құралы А., 1998.
33. Коммунар Табей Мұзда жанған алау. Көкшетау-Алматы, 1993.
34. Қабышұлы И. Қазақ қауымы. А., 1997.
35. Қабышұлы И. Керейлер керуені Өлгий, 1978.
36. Қазақтар Түркияға қайдан барған Егемен Қазақстан, 21 желтоқсан, 1991.
37. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында А, 1996.
38. Қозыбаев М. Ақтаңбақтар ақиқаты А., 1992.
39. Борбасов С.М., Сыдыков Е.Б. Тәуелсіздік танымы. А., 1998
40. Борбасов С.М. Қазақстандағы ұлттық процесстер және ұлт саясаты. Семей 1995.