Must модальді етістігі
Must [mʌst] модальді етістігі жүктелген міндетті, тыйым салынған немесе қатаң түрде бекітілген нұсқауды, бұйрықты айтып жеткізу кезінде қолданылады. Must етістігінің болымсыз түрі: must not [mʌsnt].
Ескерту! must модальді етістігі өткен шақты қолданылмайды. Оның орнына баламалы тіркестер қолданылады. Мысалы: have to, allowed to.
Must модальді етістігіне мысалдар:
This must be the right answer! — Бұл дұрыс жауап болуы тиіс.
Students must pass an entrance examination — Студенттер қабылдау емтиханынан өтулері керек.
Erbol, you must not play in the street! — Ербол, сен көшеде ойнамауға тиіссің.
I must play football — Мен футбол ойнауға тиістімін (міндеттімін).
He must work hard if he wants to pass his exam — Ол емтиханнан өткісі келсе, белсенді (үздіксіз) еңбектенуі керек.
May модальді етістігі
May [meı] — ықтималдылықты (болуы мүмкін), рұқсат сұрауды немесе рұқсат беруді білдіретін модальді етістік. Өткен шақта may және might екеуін де қолдана беруге болады.
Examples:
Possibility (ықтималдылық)
— Where is Doszhan? (Досжан қайда?)
— He may be in the garden (Мүмкін, ол бақшада болар)
Request permission (рұқсат сұрау)
May I come in? (Кіруге рұқсат па?)
May I use your towel? (Сіздің сүлгіңізді пайдалануыма бола ма?)
Give permission (рұқсат беру)
Yes, you may come in (Иә, кіруіңе болады (кіруге болады))
No, you may not use it. I give you another one (Жоқ, оны қолдануыңа болмайды. Қазір басқа біреуін беремін).
May модальді етістігінің өте сыпайы түрі: Might [maıt]
Might модальді етістігін May-дің баламасы ретінде де қолдана беруге болады. Сондай-ақ, біреуге ұсыныс жасағанда, шартты сөйлемдерде Might қолданылады. Might модальді етістігінің болымсыз түрі: might not, mightn’t [maıtnt]
Examples:
Your socks might be in the bathroom (Сенің шұлықтарың жуынатын (вана) бөлмеде болуы мүмкін).
Might I borrow your mobile phone? (Мен сіздің ұялы телефоныңызды ала тұрсам бола ма?).
Your parents might visit me next week (Сенің ата-анаң маған келесі аптада келе алады) ұсыныс ретінде
Can модальді етістігі (modal verb)
Болымды түрі: can [кән, кэн]; болымсыз түрі: can not [кә(э)ннот, кә(э)ннат] немесе cannot; болымсыз түрінің қысқарған түрі: can’t [кәнт, кант]
cannot пен con not екеуінің еш айырмашылығы жоқ. Жазылулары әртүрлі болғанымен, мағынасы бір.
Can модальді етістігі қазақшаға сөзбе-сөз аударылмайды. Мағыналық тұрғыдан қарастырсақ, бір істі, әрекетті істеуге мүмкіншіліктің болуын білдіреді. Қазақ тілінде балама болу ғалайықты деп, “етістік + алу” деген грамматикалық формуланы ереже етуімізге болады. Мұндағы “етістік” дегеніміз етістіктің түбіріне -а, -е, -и, -й жалғауларының жалғанған нұсқасы. Ал “алу” дегеніміз көмекші етісік, жіктеледі (аламын, аласың, алады, ...). Болымсыз түрінде “алу” көмекші етістігі “алмау” болып қолданылады. Мысалы: айта алмау, бара алу, келе алу, оқи алу
I can speak English — Мен ағылшынша сөйлей аламын.
He can not come — Ол келе алмайды.
She is very shy. So she can not ask anything — Ол (жынысы: әйел) — ұялшақ. Сондықтан ештеңе сұрай алмайды.
Can модальді етістігінің өткен шақтағы нұсқасы: could [куд] (could not, couldn’t [куднт])
When I was 5-year-old, could not ride a bicycle — Мен бес жасымда (бес жаста болғанда) велосипед тебе алмадым.
Could I use your computer to surf Internet? — Мен сіздің компьбтеріңізді Интернетке кіру (Интернетті шолу) үшін пайдалана аламын ба?
Prepositions for, about, of
for — көп мақсатта (көп мағынада) қолданылатын көмекші сөз (шылау). Бұл сабақта for шылауының “үшін” деген мағынасын қарастырамыз. Ескертетіні, бұл шылау көп жағдайларға да қазақ тіліне тікелей аударылмайды.
for — үшін, барыс тептігі+ арналған. “Біреу үшін”, “бір зат үшін” деген типтегі тіркестерде қолданылады. Мысалы:
This present is for you — Мына сыйлық сіз үшін (сізге арғалған).
I go to the supermarket for a water — Мен су үшін супермаркетке барамын.
about — туралы (жайлы). Бұл көмекші сөз де көп мақсатта (көп мағынада) қолданылады. Мысалы:
We are talking about a new film — Біз жаңа фильм туралы әңгімелесіп отырмыз.
What do you know about Abai? — Абай туралы не білесіз?
of (off дегенмен шатастырмаңыз) — қазақ тіліндегі ілік септігі жалғауларының (-ның (нің), -тың (тің), -дың (дің)) мағынасын беретін көмекші сөз. Of шылауының сөзбе-сөз аудармасы жоқ. Мысалы:
Citizens of Kazakhstan — Қазақстанның азаматтары.
All of you — сіздердің барлықтарыңыз.
Can you repair the roof of the house? — Сіз үйдің шатырын жөндей аласыз ба?
The picture of a mountain — Таудың суреті.
Can модальді етістігінің “could” нұсқасы сыпайылық түрдегі сөйлемдер мен шартты сөйлемдерде (Conditional Sentences) де қолданылады.
Модальді етістіктер (Modal verbs)
Модальді етістіктер деген түсінік қазақ тілінде мүлдем жоқ. Ал егер қазақ тілінде болмаса, онда оларды грамматикалық емес (қазақ тілі грамматикасында болмағандықтан) түрде түсіндіреміз.
Модальді етістіктер — сөйлемге қатысатын негізгі емес (көмекші есімдіктермен (do, does, did) шатастырмаңыз) етістіктердің тобы. Олардың қатарына мына етістіктер жатады (жақшада өткен шақтағы түрі): can (could), could, may (might), might, must (have to), have to, ought to, should, would, need to.
Модальді етістік қатысқан сөйлемнің мағынасы толық болуы үшін, ол сөйлемде міндетті түрде негізгі етістік болуы тиіс. Мысалы: You can play (Сіз ойнай аласыз). Сұраулы сөйлемге жауап ретінде тек модальді етістікті қолдануға болады. Мысалы: — Can you speak English? — Yes, I can.
Модальді етістіктердің қолданылуы
Модальді етістіктер негізгі етістік болмағандық қосымша мағына беру үшін ғана қолданылады. Мысалы, бір әрекетті істеуге тыйым салынғандығы, істей алатындығыңыз (мүмкіншіліктің болуы), істегеніңіз жөн болатындығы, әрекеттің ықтималдылығы жайлы қосымша мағына беру үшін модальді етістіктер қолданылады.
Модальді етістіктерді қолдану ережері
Модальді етістіктерді қарапайым етістіктерге қатысты ережелерге сай қолдануға болмайды. Бұл топтағы етістіктер жіктелмейді, есімше түрінде келмейді, герундий және инфинитив түрінде (infinitive) кездестіре алмайсыз. Енді осы айтылғандарды мысалмен өрнектейік.
Модальді етістіктер жіктелмейді. Осы шақта барлық есімдіктермен бірдей түрде жазылады. Мысалы, can (әрекетті істеуге мүмкіншілік болу) модальді етістігін әдеттегі етістіктер секілді үшінші жақта етістіктің соңына -s жалғауын жалғай алмаймыз. Немесе жекеше түрде басқаша, көпше түрде басқаша етіп қолданбаймыз.
Есімше (зат есім және сын есім болып келетін етістіктің туындысы) түрінде келмейді. Есімшені ағылшынша Participle дейміз. Мысалы, most played game (көп ойналған ойын) тіркесіндегі “played” сөзі — өткен шақтағы есімше (past participle). Can модальді етістігін “canned” деп қолданбаймыз. Тіпті, одальді етістіктің олай қолданылуы қисынға келмейді, түсініксіз тіркес шығады.
Герундий (Gerund) түрінде келмейді. Герундий дегеніміз заттанған (зат есімнің роліндегі) етістік. Ағылшын тілінде етістікке -ing жалғауы жалғану арқылы герундий жасалады. Мысалы: sleeping (ұйықтау), swimming (жүзу, малту). Swimming is the best for you to be healthy (Шомылу — сіз үшін салауатты (денсаулығы мықты) болудың ең жақсысы). Бұл мысалдағы “swimming” нақ осы шақтағы “шомылып жатыр” деген мағынада емес. Қазақ тіліндегі “шомылу” сөзі етістік емес, зат есім ретінде қолданылып тұр. Мағынасы ауқымды.
Жоғарыда түсіндіргеніміз жеткілікті болса, модальді етістіктің геріндий болмайтынына мысал келтірейік. Мысалы, бір әрекетті жасай алу ең дұрыс амал делік. Оны ағылшынша “Canning is the best” дей алмаймыз. Мұндай ереже грамматикада жоқ.
Ескерту! Canning сөзі ағылшын тілінде “консервілеу” деген сөзбен сәйкес келеді. Бірақ тек жазылуы ғана (омонимдер)
Инфинитив түрінде келмейді. Инфинитив (Infinitive) дегеніміз етістіктің бастапқы формасы. Ол “to” қосымшасы арқылы да қосымшасыз да жасалады.
Модальді етістікті “to” қосымшасымен бірге жазбаймыз. Мысалы: to can немесе to must.
Модальді етістіктердің әр қайсысына алдағы сабақтарымызда жеке-жеке тоқталып, олардың арасындағы айырмашылықтарын айқындап жазамыз.
English Grammar: Prepositions of Direction (down, up, from, to)
Ағылшын тілі грамматикасы. 30-сабақ
Бұл сабақтың тақырыбы: Prepositions of Direction, яғни, бағыт-бағдарға қатысты көмекші сөздер: down, up, from, to
down — төмен қарай, төменге қарай, төменге. Қозғалыстағы дене биік, жоғары орыннан төмен орынға қарай бағытталғанда down сөзін қолданамыз. Мысалы:
He came down the hill — Ол қырдан төмен қарай түсті (келді).
My sister is coming down the stairs — Менің әпкем (қарындасым) баспалдақпен төменге қарай түсіп келе жатыр.
up — жоғары қарай, жоғарыға. Бұл сөздің мағынасы жоғарыдағы down сөзінің мағынасына қарама-қарсы. Қозғалыстағы дене төменнен жоғарыға қарай бағытталғанда up көмекші сөзін қолданамыз. Мысалы:
He went up the hill — Ол қырға (жоғарыға) қарай кетті.
Қазақ тілінде бұл мысалдағы “қырға” және “жоғарыға” деген сөздерді қатар қолдануға болмайтындықтан (екеуі бір мағынаны береді) “жоғарыға” деген сөзді алып тастауымызға болады. Немесе, “Қырға қарай шығып кетті” деп айтуымызға да болады.
from — қозғалыстың қандай орынан (мекеннен) бастау алғандығын білдіреді. From-ның қазақша тікелей немесе жанама аудармасы жоқ, қолданыс аясы өте кең көмекші сөз. Дегенмен, бағытқа қатысты қолданылатын жағайда “жақтан” деген көмекші сөзді балама етіп алуымызға болады. Тағы шығыс септігінің (кімнен? неден? қайдан?) -нан (-нен), -тан (-тен), -дан (-ден) жалғауларын зат есімге жалғау арқылы сөйлемдегі from көмекші сөзінің орнын толтыруға болады. Мысалы:
Where is Anar from? — Анар қай жақтан (қайдан) болады?
She is from Aktau — Ол — Ақтаудан (Ақтау жақтан).
to — қозғалыстың қандай орынға (мекенге) бағытталғанын білдіреді. To-дың қазақша тікелей немесе жанама аудармасы жоқ, қолданыс аясы өте кең көмекші сөз. Дегенмен, бағытқа қатысты қолданылатын жағайда “жаққа” деген көмекші сөзді балама етіп алуымызға болады. Тағы барыс септігінің (кімге? неге? қайда?) -ға (-ге), -қа (-ке) жалғауларын зат есімге жалғау арқылы сөйлемдегі to көмекші сөзінің орнын толтыруға болады. Мысалы:
I’m going to Aktobe — Мен Ақтобеге (Ақтөбе жаққа) барғалы жатырмын.
Can you come to me? — Сіз маған (менің үйіме) келе аласыз ба?
From мен to көмекші сөздеріне қатысты екі түрлі тұжырымдама:
A) Бір жерден екінші жерге қарай бағытталған қозғалыс: From мен to көмекші сөздерінің мағыналары мен бағыттарын down және up көмекші сөздері секілді антонимдер (мағыналары қарама-қарсы) ретінде қарастыруға болмайды. From мен to көмекші сөздері қозғалыстағы дененің шыққан жері мен баратын жерін бағыт арқылы ғана білдіреді. Яғни, бір жерден екінші жерге баруды түсіндіреді. Мысалы: From Almaty to Shymkent — Алматыдан Шымкентке;
B) Бір жерге (орынға) ғана қатысты қозғалыс: From мен to көмекші сөздерінің мағыналары мен бағыттары бір-біріне қарама-қарсы болып келеді. Себебі, қозғалыстағы дене бір жерден шығып, сол жерге қайта оралады (қайтады). Мысалы: I’m coming from Almaty — Мен Алматыдан келе жатырмын; I’m going to Almaty — Мен Алматыға келе жатырмын.
Соңғы екі мысалдан қозғалыстың бағытына байланысты, жерге (орынға) байланысты from және to көмекші сөздерінің мағыналарының әр түрлі екендігін көреміз. A нұсқасында бағыттас, B нұсқасында қарама-қарсы бағытта.
Prepositions of Place (3): between, opposite, inside, outside, among
Prepositions of Place (3) сабағы орынға (мекенге) қатысты көмекші сөздердің соңғы сабағы болады. Бұған дейінгі сабақтыр мынадай болып еді:
Prepositions of Place (1): in, on, at, above, below, over, under
Prepositions of Place (2): by, beside, next to, close to, near, in front of, behind
between — арасында, екеуінің ортасында. Екі заттың (зат есім) арасында тұрған заттың орнын сипаттағанда осы between көмекші сөзін пайдаланамыз. Мысалы:Our house is between the hospital and the university — Біздің үйіміз аурухана мен университеттің арасында.
I’m sitting between Aidos and Yerzhan — Мен Айдос пен Ержан екеуінің ортасында отырмын.
opposite — қарама-қарсы бетте (жақта). Екі зат есімнің бір-бірлеріне бетпе-бет орыналасқанын сипаттау үшін қолданылады. Мысалы:
Our university is oppsite the central library — Біздің университет орталық кітапхананың қарсы жағында (екеуі бетпе-бет орыналасқан).
inside — ішінде, ішкі жағында. Бір заттың ішінде, ішкі жағында орыналасқан зат есімді сипаттаған қолданылады. Мысалы:
Is there anything inside the box? — Қораптың ішінде не бар?
He put the money inside the wallet — Ол ақшаның әмиянына (әмиянның ішіне) салды.
outside — сыртында, сыртта. Бұның мағынасы inside-қа қарама-қарсы екені көрініп тұр. Мысалы:
He is waiting outside — Ол сыртта күтіп тұр.
Assan left his muddy boots outside the door — Асан лас (батпақ) бәтеңкесін есіктің сыртында қалдырды.
among — арасында, ортасында. Топтың ішінде, заттардың (адамдардың) арасындағы зат есімді сипаттау үшін қолданылады. Мысалы:
His money will be divided among his children — Оның ақшасы балаларының арасында бөлінеді.
We like being among people — Біз адамдардың ортасында (арасында) болуды ұнатамыз.
What is the difference between “How do you do?” and “How are you?”
What is the difference between “How do you do?” and “How are you?”?
“How do you do?” мен “How are you?” арасындағы айырмашылық қандай?
Ағылшын тіліндегі сәлемдесулер ресми және бейресми болып екіге бөлінеді. Әдетте, бейресми сәлемдесулер мен амандық-саулық сұраулар көп қолданылады. Мысалы, Hi! How are you?, Fine, thanks, And you? т.с.с.
Ресми сәлемдесуге тоқтайтын болсақ, “Good morning! How do you do?” деп айтамыз. Ресми сәлемдесулер іскер адамдардың арасында немесе алғаш танысқан адамдардың арасынқа қол алу арқылы іске асады. Бірақ өтеее сирек жағдайларда болады. Жастардың арасынан бұлай амандасатындарын сирек кездестіруге болады.
Егер сізге біреу “How do you do?” деп қолын созса, саспай “How do you do?” деп жауап бересіз. Егер “Fine, thanks” деген жауап қайтарсаңыз, онда қателескен боласыз. Себебі, How do you do? дегенде How do you do? деп жауап беру ғана дұрыс болады.
Ағылшын тілінің грамматикасы: Prepositions of Place (2): by, beside, next to, close to, near, in front of, behind
by, beside, next to, close to, near, in front of, behind
Бұл сабақта бұған дейін басы басталған орынға (мекенге) қатысты көмекші сөздерді жалғастырамыз.
by — қолданылу аясы өте кең көмекші сөздердің бірі. Бұл сабақта оның орынға, мекенге қатысты қызметін қарастырамыз.
by көмекші сөзі “маңында”, “жанында”, “қасында”, т.с.с. мағыналарды береді. Мысалы:
We live in a large cottage by the sea — Біз теңіздің жанында үлкен коттеджде тұрамыз.
The ball is by the bed (the bed is by the window) — Доп кереуеттің жанында тұр (кереует терезенің жанында).
beside = by = next to
beside және next to көмекші сөздерінің мағыналары by көмекші сөзінің мағынасымен пара-пар.
close to — бір заттың екінші бір заттың жақын маңында (қасында, жанында) бірақ нақты қай жағында тұрғаны белгісіз екендігін білдіру үшін қолданылады. Екі заттың арасында басқа да заттар болуы мүмкін. Ал by, beside, next to сөздері арасында ештеңе болмайтын кезде қолданылады. Мысалы:
Your house is close to the railway station — Сендердің (сіздердің) үйлерің(із) темір жол станциясына (вокзалға) жақын маңда.
The school is close to the hospital — Мектеп аурухананың жанында (өте жақын жерде).
near = close to
near көмекші сөзінің мағынасы тура close to көмекші сөзініңкіндей.
in front of — “алдында (алдынғы жағында)” деген мағынаны беретін көмекші сөз. Мысалы:
The cat is sleeping in front of the chair — Мысық орындықтың алдында ұйықтап жатыр.
I parked my car in front of the garage — Мен машинамды гараждың алдына қойдым (жайғастырдым).
behind — “артында (арт жағында)”, “бір заттан кейінгі жер” деген мағыналарды береді. behind көмекші сөзі in front of көмекші сөзінің антонимі (қарама-қарсы мағынада) болады. Мысалы:
Our school is behind the supermarket — Біздің мектеп супермаркеттің арт жағында (артында).
The car park is behind the big building — Авто тұрақ үлкен ғимараттың артында (арт жағында).
Ағылшын тілінің грамматикасы: Prepositions of Place (1): in, on, at, above, below, over, under
Ағылшын тілінде орынға (мекенге) және қозғалыс бағытына арналған көмекші сөздер бар. Олардың кейбірі уақытқа қатысты да қолданылабереді. Мысалы, осының алдындағы сабақта өткен уақытқа қатысты көмекші сөздерден in, on және at дегендері орынға қатысты да қолданылады.
in — кеңістік, бөлме, ғимараттың түрлері, көше, қала (ауыл), кітап, көлік, сурет, қағазға, теңіз-көлдерге қатысты қолданылатын көмекші сөз. Мағынасы қазақ тіліндегі “ішінде” дегенді білдіреді. Бірақ бұл сөзбе-сөз аудармасы емес. Қазақша аудармасы жоқ. Мысалдар:in English
Қазақша
in the air
ауада, әуеде
in the kitchen
ас үйде
in the book
кітаптың ішінде, кітапта
in the sea (river)
теңізде (өзенде)
in the box
қорапта, қораптың ішінде
in Almaty
Алматыда
in the city
қалада
in Kazakhstan
Қазақстанда
in a park
саябақта
on — бір заттың екінші бір заттың үстінде, бетінде, кей сөздерде ішінде екендігін білдіретін көмекші сөз. Көшеге, тегіс беті бар заттарға және қоғамдық көліктер мен теледидар (радиоға) қатысты қолданылады. Мысалы:
English
Қазақша
on the box (table)
қораптың (үстелдің) үстінде
on the 3rd floor
3-ші қабатта
on Main Street
орталық (басты) көшеде
on 2nd Avenue
екінші даңғылда
on the surface
бетінде (жазықта)
on the radio (TV)
радиода (теледидарда)
on the bus
автобуста
Ал бағытқа қатысты: оң жақта, сол жақта, алды да деген сияқты сөздермен бірге қолданылады. Мысалы: on the right (оң жақта), on the left (сол жақта), straight on (алдында, турасында).
at — бір заттың белгілі бір орында, жерде, бір заттың айналасында, маңында тұрғандығын сипаттағанда және концерт, кино секілді адам жиналатын жағдайларды сипаттағанда қолданылады. Мысалы: at ther corner (бұрышта), at the bus stop (аялдамада), at the concert (концертте)...in English
Қазақша
at the door
есікте, есіктің маңында
at the top of page
беттің жоғары жағында
at the meeting
кездесуде
at the conference
конференцияда
at the end of street
көшенің соңында
at the cinema
кинотеатрда
above — жоғары. Above сөзінің синонимі — over. Бірақ екеуінің екі бөлек түсінік беретін кездері де болады.
Бір зат екінші бір заттан жоғары тұрған болса, және екі заттың арасында ашық орын (кеңістік) болса, онда above көмекші сөзі қолданылады және ауа-райын айтқанда да қолданылады. Мысалы:
The picture hangs above your bed — Сурет сенің кереуетіңнің жоғарысында (үстінде) ілініп тұр.
Our plane is above the clouds — Біздің ұшағымыз бұлттардың үстінде (яғни, бұлттардан жоғары биіктікте ұшып келеді).
Three degrees above zero — Үш градус нөлден жоғары.
below — төмен. Below сөзінің синонимі — under. Бірақ екеуінің екі бөлек түсінік беретін кездері де болады. Below сөзі above сөзіне антоним болғандықтан түсіндірмесі толықтай керсінше болады. Мысалы:
The Karakiya Depression is located 132 m below sea level — Қарақия ойысы теңіз деңгейінен 132 метр төмен(дікте) орналасқан.
The Temperature is below zero — Температура нөлден төмен.
over — үсті, үстінде. Over сөзінің above сөзіне ұқсас болуы: екеуі де бір заттың жоғарғы жағында орналасады. Above заттың үстіне тимей тұрған жағдайда, ал over тиіп тұрған жағдайда қолданылады. Мысалы:
Put your jacket over your shirt — Күртешеңді жейдеңнің үстіне қой.
The cat jumped over the wall — Мысық қабырғаның үстінен секірді.
under — асты, астында. Under көмекші сөзі over көмекші сөзіне антоним болғандықтан түсіндірмесі over-нің түсіндірмесіне толықтай кері болады. Мысалы:
The cat is sleeping under the table — Мысық үстелдің астында ұйықтап жатыр.
I have found three apples under the apple tree — Алма ағашының астынан үш алма тауып алдым
to do етістігі: қатемен жұмыс
Ағылшын тілін енді үйреніп келе жатқандардың біразында кездесетін қателік, олар үшін қиындық, болып табылатын кейбір есте сақтар ескертпелер бар. Соларға тоқталайық.
do, does, did — көмекші етістік ретіндегі to do-дың түрлері
do, does — to do көмекші етістігінің осы шақтағы түрі
did — to do көмекші етістігінің өткен шақтағы түрі
to do етістігінің жазылуы үш түрлі кездеседі: do, does, did. Олардың әр қайсысының өздеріне тән қолданылу ережелері бар, бір-бірінің орындарын ауыстыруға болмайды. to do етістігі туралы.
do + infinitiveto do етістігін қолданып сөйлем құраған кезде сөйлемнің негізгі етістігі ретінде алынатын етістіктің дұрыс жазылуында қате кетеді. to do етістігі келген сөйлемдегі негізгі етістік алғашқы формасында, яғни, инфинитив формасында жазылады. Ал егер үшін жақта етістіктің алғашқы формасына -s жалғауын жалғасаңыз, онда сөйлеміңіз қате болады. Мысалы:
Does she speaks Russian? Does she speak Russian? — Ол (қыз) орысша сөйлей ме?
Жоғарыда айтылғандар to do етістігінің өткен шақтағы түріне (did) де қатысты. Did-ті қолдана отырып та етістіктің алғашқы формасына -s жалғауын жалғап қоятындар болады. Мысалы:
Did he plays football yesterday? Did he play football yesterday? — Ол (бала) кеше футбол ойнады ма?
Prepositions of Time (in, on, at, ago, after)
Preposition — қазақ тілінде: көмекші сөз — сөйлемнің мүшесі болып, оның мағынасына өз үлесін қосатын, бірақ жеке тұрғанда ешқандай грамматикалық мағынасы жоқ сөз, көмекші сөз.
Грамматикалық мағынасы болмағандықтан да олардың қазақ тіліндегі нақты аудармасы бола бермейді. Мысалы, on Sunday — жексенбіде (жексенбі күні), in box — қорапта (қораптың ішінде).
Бұл тақырыпта ағылшын тіліндегі уақытқа, мезгілге қатысты көмекші сөздерді қарастырамыз. Ескертетін жәйт: ағылшын тіліндегі уақытқа қатысты барлық prepositons қамтылмайды. Ең негізгі деген, бастауыш деңгейді үйренушілерге қажетті дегендерін өтеміз.
in — уақытқа қатысты қолданылатын көмекші сөздердің бірі. Ол қазақ тіліндегі -да (-де, -та, -те), -ы (жыл-ы) дегендей жалғаулар сияқты сөйлемге мағына береді. Кей кездері оған лайықты қазақша жалғау да болмайды. Мысалы: in October – қазанда (ай), in 1932 – 1932 жылы, in two week – екі аптада, in the morning – таңертең, in 90s – 90-шы жылдары.Preposition
Use (қолданылуы)
Examples (мысалдар)
in
Months (айлар)
in July, in September, in February
Year (жыл)
in 1985, in 1999, in 90s,
Seasons (мезгілдер) in summer;
in the summer of 69
Part of the day (күннің бөліктері)
in the morning, in the afternoon, in the evening
Duration (уақыт ұзақтығы)
in a minute, in two weeks, in three months
on — уақытқа қатысты қолданылатын көмекші сөздердің бірі. Ол апта күндерімен, күндермен (даталармен) және, т.б. уақыттық сөздермен бірге қолданылады. Мысалы: on Sunday – жексенбіде, on september 11st. – 11-ші қыркүйекте.Preposition Use (қолданылуы)
Examples (мысалдар)
on
Days of week (апта күндері)
on Friday; on Saturday,
Daydate (күн)
on 26th october; on that day, in 2008
Special holydays (арнайы мерекелер)
on Good Day; on Easter Sunday, on my Birthday
a part of a special day ( ерекше күннің бір бөлігі)
on the morning of October 15th
at — бұл да бір уақытқа қатысты көмекші сөз. Бұл, көбінде, қалыптасып кеткен тіркестер мен сағатқа қатысты уақытты айтқанда қолданылады. Мысалы: at 5 o’clock, at night.Preposition Use (қолданылуы)
Examples (мысалдар)
at time of day (күндегі уақыт) at 6 o’clock, at 11.45 (11:45)
fixed phrases (қалыптасқан тіркестер)
at the same time, at the moment, at present, at weekend
Celebrations (мерекелер, мейрамдар)
at Christmas, at Easter
Part of the day (күннің бөліктері) at night, at midnight,
ago — уақыттық көмекші сөз. Бастауыш деңгейді меңгерген адам білуі тиіс. Мағынасы: бұрын, алдын. Ago сөйлеп тұрған кез бен өткен уақыттың арасындағы уақытты білдіреді. Мысалы: five years ago – бес жыл бұрын, 10 months ago – он ай бұрын (алдын), long ago – ұзақ уақыт бұрын.
after — уақыттық көмекші сөз. Бастауыш деңгейді меңгерген адам білуі тиіс. Мағынасы: соң, кейін. After сөзінен кейін үнемі уақытты білдіретін негізгі сөз келе бермейді. Мысалы: after school, after jogging, after 6 o’clock.