І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті
СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым
САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ
Оқу әдістемелік кешені
Ф.4.09-02
01.02.2009 ж.
Математика және жаратылыстану факультеті
Информатика кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Бірінші проректор – оқу –әдестемелік
жұмыстар жөніндегі проректор
____________________ Ф.Н.Жакыпова
_____ _______________2011 ж.
Информатика пәнінің
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В010900-математика, 5В011000-физика, 5В011100-инфороматика, 5В070300-ақпараттық жүйелер, 5В011200-химия, 5В011300-биология, 5В011600-география, 5В060200-информатика, 5В060400-физика, 5В060800-экология, 5В090200-туризм, 5В073200-стандарттау, сертификаттау және метрология, 5В010100-Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу, 5В010200- Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі, 5В010300-Педагогика және психология, 5В010400-Бастапқы әскери дайындық, 5В010500-Дефектология, 5В010600-Музыкалық білім, 5В010700-Бейнелеу өнері және сызу, 5В010800-Денешынықтыру және спорт, 5В011400-Тарих, 5В011500-Құқық және экономика негіздері, 5В011700-Қазақ тілі мен әдебиет, 5В011800-Орыс тілі мен әдебиет, 5В011900-Шетел тілі: екі шетілі, 5В012000-Кәсіптік білім, 5В012100-Қазақ тілінде оқытпайтын мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті, 5В012200-Орыс тілінде оқытпайтын мектептегі орыс тілі мен әдебиеті, 5В020700-Аударма ісі, 5В030100-Құқықтану, 5В042100-Дизайн, 5В050400-Журналистика, 5В090800-Бағалау, 5В090600-Мәдени-тынығу жұмысы, 5В050600-экономика, 5В0507-менеджмент, 5В050800-есеп және аудит, 5В050900-қаржы, 5В051000-мемлекеттік және жергілікті басқару , 5В051100-маркетинг,5В090400-әлеуметтік мәдени жұмыс
мамандықтары үшін
Оқыту түрі: күндізгі, сырттай
Талдыкорган 2011 ж.
Пәннің оқу-әдістемелік кешенін ҚР МЖБС және типтік бағдарлама негізінде 5В010900-математика, 5В011000-физика, 5В011100-инфороматика, 5В070300-ақпараттық жүйелер, 5В011200-химия, 5В011300-биология, 5В011600-география, 5В060200-информатика, 5В060400-физика, 5В060800-экология, 5В090200-туризм, 5В073200-стандарттау, сертификаттау және метрология, 5В010100-Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу, 5В010200- Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі, 5В010300-Педагогика және психология, 5В010400-Бастапқы әскери дайындық, 5В010500-Дефектология, 5В010600-Музыкалық білім, 5В010700-Бейнелеу өнері және сызу, 5В010800-Денешынықтыру және спорт, 5В011400-Тарих, 5В011500-Құқық және экономика негіздері, 5В011700-Қазақ тілі мен әдебиет, 5В011800-Орыс тілі мен әдебиет, 5В011900-Шетел тілі: екі шетілі, 5В012000-Кәсіптік білім, 5В012100-Қазақ тілінде оқытпайтын мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті, 5В012200-Орыс тілінде оқытпайтын мектептегі орыс тілі мен әдебиеті, 5В020700-Аударма ісі, 5В030100-Құқықтану, 5В042100-Дизайн, 5В050400-Журналистика, 5В090800-Бағалау, 5В090600-Мәдени-тынығу жұмысы, 5В050600-экономика, 5В0507-менеджмент, 5В050800-есеп және аудит, 5В050900-қаржы, 5В051000-мемлекеттік және жергілікті басқару , 5В051100-маркетинг,5В090400-әлеуметтік мәдени жұмыс мамандықтары үшін А.Қ.Бекболғанова құрастырған.
_________________
(оқытушының қолы)
Информатика кафедрасының отырысында қарастырылды.
№ ____ хаттама _____ ______ 2011 жыл.
Кафедра меңгерушісі ______________п.ғ.к., доцент Т.Ж.Байдильдинов
(қолы)
№ _____ хаттама _____ ______ ___ 2011 жыл.
Әдістемелік бюроның төрайымы ________________А.Қ.Бекболғанова
(қолы)
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті
СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым
САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ
Силлабус
Ф.4.09-04
01.02.2009 ж.
Математика және жаратылыстану факультеті
Информатика кафедрасы
С И Л Л А Б У С
Информатика пәні бойынша
5В010900-математика, 5В011000-физика, 5В011100-инфороматика, 5В070300-ақпараттық жүйелер, 5В011200-химия, 5В011300-биология, 5В011600-география, 5В060200-информатика, 5В060400-физика, 5В060800-экология, 5В090200-туризм, 5В073200-стандарттау, сертификаттау және метрология, 5В010100-Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу, 5В010200- Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі, 5В010300-Педагогика және психология, 5В010400-Бастапқы әскери дайындық, 5В010500-Дефектология, 5В010600-Музыкалық білім, 5В010700-Бейнелеу өнері және сызу, 5В010800-Денешынықтыру және спорт, 5В011400-Тарих, 5В011500-Құқық және экономика негіздері, 5В011700-Қазақ тілі мен әдебиет, 5В011800-Орыс тілі мен әдебиет, 5В011900-Шетел тілі: екі шетілі, 5В012000-Кәсіптік білім, 5В012100-Қазақ тілінде оқытпайтын мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті, 5В012200-Орыс тілінде оқытпайтын мектептегі орыс тілі мен әдебиеті, 5В020700-Аударма ісі, 5В030100-Құқықтану, 5В042100-Дизайн, 5В050400-Журналистика, 5В090800-Бағалау, 5В090600-Мәдени-тынығу жұмысы, 5В050600-экономика, 5В0507-менеджмент, 5В050800-есеп және аудит, 5В050900-қаржы, 5В051000-мемлекеттік және жергілікті басқару , 5В051100-маркетинг,5В090400-әлеуметтік мәдени жұмыс
мамандықтары үшін
Оқыту түрі: күндізгі, сырттай
Курс: 1 Курс: 1
Семестр: 1 Семестр: 1
Кредит саны: 3 Кредит саны: 3
Барлық дәрісханалық сағат саны: 135 Барлық дәрісханалық сағат саны: 135 соның ішінде: соның ішінде:
Дәрістер: 30 Дәрістер: 20
Лабораториялық сабақтар: 15 Лабораториялық сабақтар: 16
СОӨЖ: 45
СӨЖ: 45 СӨЖ: 99
Аралық бақылаулар: 2 Аралық бақылаулар: 2
Курстық жұмыс: Курстық жұмыс:
Емтихан: 1 семестр Емтихан: 1 семестр
Талдықорған 2010ж.
Оқытушы туралы мәлімет
Елепбергенова Айгүл Өзбекқызы –информатика кафедрасының аға оқытушысы, электрондық пошта – aigul_eu@mail, тел.: 221285 сот. 87024241421, 87777314145,
Бекболғанова Алма Құсайынқызы –информатика кафедрасының оқытушысы, электрондық пошта – alma_bekbolqanova@gmail, тел.: 300307 сот. 87012802362
Сабақ уақыты- кесте бойынша
Консультация уақыты-кесте бойынша
Курс Информатика
Пән пререквизиттері
Информатика пәнін оқыту студенттердің орта мектеп курсынан математика, информатика және физика пәндері бойынша алған білімдеріне негізделеді. Физика – компьютердің физикалық жұмыс жасау принципі, математика – санау жүйелері, кодтау теориясы элементтері, буль алгебрасы.
Пән постреквизиттері
Пән бойынша білімдердің болуы Операциялық жүйелер, Қолданбалы программалық қамсыздандыру, Жаңа ақпараттық технологиялар, Программалау, Білімдер қоры және эксперттік жүйелер пәндерін оқыту үшін қажетті.
Пәннің қысқаша сипаттамасы:
Информатика – бұл компьютердің көмегімен ақпаратты түрлендіру үрдісімен және олардың қолдану ортасымен өз ара әсерімен байланысты адам қызметінің болмысы, сонымен бірге қоршаған әлемді талдаудағы жүйелі-ақпараттық тәсілді бейнелейтін, ақпараттық үрдістерді, ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, сақтау және пайдалану әдістері мен құралдарын зерттейтін ғылыми білімнің іргелі облыстарының бірі.
Информатика курсы информатиканың келесі: теориялық информатика, ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технологиялар аспектілері бейнеленілетін негізгі теориялық және практикалық мәліметтерден тұрады.
Курстың мақсаты:
қазіргі ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін және олардың даму перспективаларын зерттеу;
компьютердің, ақпараттық жүйелердің және компьютерлік желілердің ақпараттық және бағдарламалық қамсыздандыруларының қазіргі жағдайын және даму перспективаларын зерттеу.
Курстың міндеттері:
компьютерлік технологияны қолданудың ерекшеліктері мен нақты мүмкіндіктерін түсіну, олардың даму және жетілдіру тенденцияларын білуі, компьютерлік техниканы пайдаланушы ретінде талаптарды нақты тұжырымдай білуі;
ақпараттарды өңдеу, беру, талдау, құрылымдау, формальдау әдістерін білу керек;
корпаративтік желілермен бүкіләлемдік ауқымды Интернет желісінің қызметін және жергілікті компьютерлік желінің қызметтерін пайдалана білу іскерлігі;
компьютердің көмегімен инженерлік-экономикалық және басқару есептерін шығаруға арналған бағдарламаларды өңдеу және алгоритмдерді жазу әдістерін меңгеру;
қазіргі есептеу техникаларының байланыс жүйелерін пайдалануға байланысты жұмыс істеу дағдылырының болуы, жаңа ақпараттық технологиялардың даму перспективалары мен негіздерін білу, тиімді басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпараттық ресурстарды бағалай білу іскерлігі;
қазіргі заманға сай компьютерлерді қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету және оны белсенді.пайдалана білу
Аталған курсты аяқтағаннан кейін студенттердің меңгеретін білім біліктері:
қазіргі заман компьютерлерінің қолданбалы программаларымен жұмыс істеуді;
жергілікті компьютелік желілермен, корпоративтік желілермен, INTERNET ауқымды желісінің қызметімен, қазіргі заманның компьютерлік технологияларымен жұмыс жасай білуі;
ақпаратты өңдеуде және ұсынуда структуралау, формализациялау, анализдеу әдістерін білуі;
Бағалау саясаты
Білімді бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесі
Әріппен белгіленген баға
Бағаның цифрлік эквиваленті
Пайыздық мөлшері
Дәстүрлі түрде бағалау
A
4,0
95-100
Өте жақсы
A-
3,67
90-94
B+
3,33
85-89
Жақсы
B
3,0
80-84
B-
2,67
75-79
C+
2,33
70-74
Қанағаттанарлық
C
2,0
65-69
C-
1,67
60-64
D+
1,33
55-59
D
1
50-54
F
0
0-49
Қанағатанарлықсыз
Пән бойынша студенттің білімін балмен бағалау көрсеткіші
Бағаланатын бағдар
(позиция)
1-8 аптадағы бағалау мөлшері
9-15 аптадағы бағалау мөлшері
Баллдың максималдық (жоғары) мөлшері
Электронды журналға балл қоюдың кезеңі
Ағымдық бақылау
7
7
Әрбір бағалауға 100 баллдан
Апта сайын (бірінші аптадан басқа)
СӨЖ
2
2
Әрбір СӨЖ –ге 100 баллдан
4,7,11,
14 апталарда
Аралық бақылау
1
1
Әр аралық бақылауға 100 баллдан
8 және 15 аптада
Кіру рұқсатының рейтингісі 1
R1
100
8 апта
Кіру рұқсатының рейтингісі 2
R2
100
15 апта
Академиялық кезеңдегі кіру рұқсатының рейтингісі
R= (R1 + R2)2
100
15 апта
Емтихан
Е
100
16-19 апта
Қорытынды баға
І = R*0.6+E*0.4
100
Баға қоюдын критерилері (мысалы)
Бақылау түрі
Максимальдық баға
Оқытушының журналына балл қойылатын мерзімі
Ағымдық бақылау:
қатысу: 1 сағ.-5 балл
үй тапсырмасын орындауы
лаборатиориялық сабақтың орындалуы
белсеңділігі (лекция барысындағы жауаптары ... )
100
15
30
35
20
Әр аптада
СӨЖ 1
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
100
30
40
30
СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
СӨЖ 2
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
100
30
30
40
СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
СӨЖ 3
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
Тапсырма 4
100
25
25
25
25
СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
СӨЖ 4
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
100
30
35
35
СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
Аралық бақылау 1: Жоба қорғау
Жоба идеясы
Жоба сипаттамасы
Жобаның тұсаукесері
100
10
50
40
3апта
6апта
8апта
Аралық бақылау 2: коллоквиум
Сұрақ 1- баға 1
Сұрақ 2- баға 2
Сұрақ 3- баға 3
Қорытынды баға: (баға1+баға2+баға3)3
100
100
100
100
15 апта
*СӨЖ мазмұны силлабустағы СӨЖге арналған кестеде көрсетілген
Лекциялардың күнтізбелік-тақырыптық жоспары
№
Тараулар бойынша лекция тақырыптары
Сағат саны
Апта
Әдебиет
1
Информатика пәніне кіріспе
1
1
1, 2, 4, 6, 7, 30
2
Информатиканың математикалық негіздері
1
1
4, 5, 29, 30
3
Информатиканың логикалық негізі
1
2
1, 2, 4, 30
4
Аппараттық құралдар.
2
2-3
1, 3, 4, 18
5
ЭЕМ-нің программалық жабдығы
1
3
1, 2, 4, 11
6
Операциялық жүйелер.
2
4
1, 5, 6, 7, 17
7
Сервистік программалық қамсыздандыру. Ақпаратты қорғау негіздері.
2
5
3, 4, 13, 28
8
Windows ОЖ стандартты қосымшалары.
1
6
5, 6, 7, 32
9
Алгоритмдеу және программалау негіздері.
3
6-7
2, 3, 24, 25
10
Қолданбалы программалық қамсыздандыру.
Мәтіндік редакторлар
2
8
4, 9, 21, 30
11
Кестелік процессорлар.
2
9
8, 12, 27
12
Деректер қоры және ДҚБЖ.
3
10,11
5, 6, 7,16
13
Кеңселік программалық құралдар.
1
11
19, 20, 26, 27, 31
14
Компьютерлік графикаға кіріспе.
2
12
5, 6, 22, 23
15
Компьютерлік желілер және желілік технологиялар.
4
13-14
10, 14, 15
16
Жасанды интеллект және эксперттік жүйелер
2
15
4, 6, 30
Барлығы
30
Лекция № 1. Информатика пәніне кіріспе.
Дәрістің мақсаты: Информатика ғылымымен, оның даму тарихымен, теориялық информатикамен, информатика пәні мақсаты мен міндеттерімен таныстыру.
Жоспар:
1. Информатика терминінің пайда болу тарихы.
2. Информатиканың құрылымы.
3. Информатика ғылым және практикалық әрекет ретінде.
4. Информатиканың әлеуметтік, құқықтық және этикалық аспектілері.
Кілттік сөздер: информатика, кибернетика, теориялық ақпараттану, есептеу техникасы, жасанды интеллект,бағдарламалау.
Иллюстрациялық материал: слайд, схема.
Информатиканың теориялық негіздері – әлі толық қалыптаспаған ғылымның бөлігі. Басқа ғылымдардың теориялық бөлімдері сияқты, теориялық информатика да информатиканы оқытудың қажеттілігінен қалыптасады.
Курстың міндеті мен мақсаты:
Информатиканың теориялық тараулары туралы түсінік қалыптастыру;
Ақпараттар теориясы, цифрлы афтоматтар, алгоритмдер және т.с.с. тараулардың фундаментальді ұғымдарымен танысу;
Алгоритмдердің күрделілігі және тиімділігін бағалау әдістерін үйрену;
Ақпараттық модельдеу методологиясын меңгеру;
Информатика – бұл адамның қызмет атқаратын әр түрлі салаларында ақпараттарды қолдану, түрлендіру, сақтау, жинау және алу жөніндегі мәселелерді үйрететін - жас ғылыми пән.
Генетикалық информатика есептеу техникасымен, компьютерлік жүйелермен және желілермен байланысты, өйткені тек компьютерлер ғана ақпараттық процесстерге бірмезгілде қажетті ақпараттарды автоматты түрде өңдеуге және сақтауға мүмкіндік туғызатын ығылыми тәсіл ретінде қолданылады.
Орыс тілінде бұрыннан қолданып келе жатқан информатикаң -термині ғылыми әдебиеттер арқылы берілетін ғылыми ақпараттың жалпы қасиеттері мен құрылымдарын үйрететін кіші-гірім нақты аймақпен байланысты.
Бұл ақпараттық-аналитикалық қызмет, дәл бүгінгі күні кез-келген салаға әсіресе кітапханалық істерді, кітап басып шығару және тағыда басқа көптеген салалардағы жұмыстарды жүзеге асыруда өте қажет. Академик А.П. Ершов айтқандай қазіргі жағдайдағы информатика термині “орыс тіліне жаңа және кең мағынада фундаментальды жаратылыстану ғылымдарының атауы тәрізді ақпараттарды өңдеу және беру процесстерін үйрететін” термин ретінде енгізілді.
1978 жылғы информатика бойынша халықаралық конгрессте “Информатика түсінігі административтік және әлеуметтік ықпал ету, коммерциялық, өндірістік кешендерде және сол сияқты ұйымдастырушылық аспектілер, математикалық қамтамасыз ету, машиналар, құрал жабдықтар және ақпараттарды өңдеу жүйесін материалдық-техникалық қамтамасыз ету, қолдану және жасаумен байланысты аймақтарды қамтитындығы”- атап көрсетілен.
2. Қазіргі заманғы ақпараттанудың құрылымы.
Қолданбалы ақпараттық технологияларды бір жағымызға қалдыра отырып, қазіргі заманғы информатиканың құрамдас бөліктерін, яғни “ядросын” сипаттаймыз. Бұл бөліктердің әрқайсысы өзіндік ғылыми пәнмен салыстыра отырып қарастыруға болады: олардың арасындағы өзара қатынас шамамен, классикалық матеметикадағы математикалық анализ, геометрия және алгебраның арақатынасы сияқты – олар әрқайсысы өзіндік жеке пән болғанымен, бірақ, күдіксіз бір ғылымның бөлігі болып табылады.
Теориялық ақпараттану – математика тараулары қатарынан тұратын, информатиканың бір бөлімі. Ол математикалық логикаға сүйенеді және өзіне алгоритмдер теориясы, және автоматтар, ақпараттар теориясы және кодтау теориясы, граматика және формальдық тілдер теориясын, амалдарды зерттеу және де басқа тарауларды қамтиды.
Есептеу техникасы –Сөз техникалық бөлшектер және электрондық схемалар жөнінде емес(бұлар информатиканың сыртында жатыр), ал олар құрылғылардың өзара әсерету принциптерін және функционалдық мүмкіндіктерінің атауларын анықтайтын есептеу (компьютерлік) жүйелердің архитектурасы деп аталатын деңгейдегі принциптік шешімдер жөнінде болып отыр. Бұл аймақтағы қойылатын классикалық шешімдердің принциптік мысалдарына жататындар: – бірінші буындағы компьютерлердің неймандық архитектурасыв кейінгі бундағы ЭЕМ-нің шиндік архитектурасы, ақпараттарды параллельді өңдеу(көппроцессорлы) архитектурасы.
Бағдарламалау (программалау) - қызметі, бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелерін жасаумен байланысты.Мұнда біз заманға сай бағдарламалаудың негізгі тарауларын атап өтеміз: бағдарламалық қамтамасыз ету жүйесін жасау және қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді жасау.
Жаңа бағдарламалау тілдерінің жасалуы және оларға жүйелік талдау жүргізілудің ішінен, ең негізгілерінің бірі - интерфейстік жүйенің жасалуы (мысалы, жалпыға белгілі операциялық қабықша және Wіndows жүйесі ) болып табылады. Ал, қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің ішінен ең көп көпшілікке белгілісі – мәтіндерді өңдеу жүйелері, электрондық кестелер (кестелік процессорлар), мәліметтер базасын басқару жүйелері болып табылады.
Ақпараттық жүйелер – әртүрлі күрделі жүйелерде ақпараттар ағынын талдау бойынша және ақпараттарды іздеу мен сақтау принциптерінде олардың тиімділігін, құрылымын зерттеуге қатысты мәселелерді шешумен байланысты информатиканың бір тарауы.
Жасанды ақыл-ой (интеллект) – психологиямен, физиологиямен, лингвистикамен және де басқа ғылымдармен тоғысып байланысатын күрделі мәселелерді шешетін информатиканың бір аймағы. Адам сияқты ойлауды компьютерге қалай үйретуге болады? Адамның қалай ойлайтындығы жөнінде біз көп біле бермейміз, алайда, жасанды ақыл-ой бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының жүргізілуінің жарты ғасырлық тарихы болғанымен, әлі де болса принциптік мәселелер қатары шешілмей отыр. Сондықтан, мұндай аймаққа қатысты жете зерттеулердің негізгі бағыты – ой-пікірді модельдеу, компьютерлік лингвистика, машиналық аударма, эксперттік жүйелерді құру, бейнелерді тану және тағы басқалар болып табылады.
Дербес жағдайда, интеллектуалдық интерфейстік жүйе мен адам арасындағы өзара қатынасты жасау тәрізді құнды қолданбалы мәселелерді шешу, жасанды ақыл-ой аймағындағы жұмыстардың табысты болуынан тәуелді.
1.3 Ақпараттанудың ғылым жүйесінде алатын орны.
Дәстүрлі түрде қалыптасқан (техникалық, жаратылыстану, гуманитарлық және т.б.) ғылым жүйесіндегі информатиканың алатын орнын қарастыралық. А.П.Ершовтың анықтамасы бойынша: информатика – бұл “Іргелі жаратылыстану ғылымы” (фундаментальная естественная наука). Ал, академик Б.Н.Наумов информатиканы - “ақпараттардың жалпы қасиеттерін, процесстерді, әдістер мен оларды өңдеу құралдарын үйрететін жаратылыстану ғылымы” ретінде анықтады.
Іргелі ғылымдар - дегеніміз не және жаратылыстану ғылымдары - дегеніміз не? – осыны анықтап алайық. Іргелі ғылымдарға - әртүрлі қызметте және көптеген ғылым саласында қолданылатын негізгі түсініктері жалпы ғылыми сипатта болатын ғылымды жатқызуға болады. Мысалы, әр түрлі ғылымдардың ішінде математика және философия тәрізді пәндердің іргелі ғылымға жататынына ешқандай күмән жоқ. “Ақпарат”, “ақпараттарды өңдеу процесстері” – деген түсініктердің де жалпығылыми мәні бар болғандықтан, информатика пәнін де осы іргелі ғылымдарның қатарына жатқызуға болады.
Жаратылыстану ғылымдарына – физика, химия, биология және тағы да басқа ғылымдар кіреді. Олар біздің түсінігімізден тәуелсіз болып табылатын әлемнің объективті мәні бар істермен байланысты. Информатикадан оған – әртүрлі табиғи жасанды, биологиялық, қоғамдық жүйелерде ақпараттарды өңдеу заңдылығының бірлігін қамтитындығы жатады. Информатика ғылымы өзіне тән қасиеті арқылы әлеуметтік аймақты жетілдіру мен дамытуға себепші болатын гуманитарлық (қоғамдық) ғылымдарды да қамтиды.
Сол себепті, информатика ғылымы жоғарыда кескінделгені сияқты ғылыми білімнің кешендік, пәнаралық аймағы болып табылады.
4. Информатиканың педагогикалық-психологиялық, әлеуметтік, құқықтық және эстетикалық аспектілері
Бүгінгі күні білім беру жүйесінде информатиканы оқытуды енгізіп, оның әдістемесін жасау – педагогикалық және психологиялық ғылымдардың алдына көптеген өзекті мәселелер қойып отыр. Бұл мәселелердің негізгілеріне компьютерлік техниканы қолдану қажеттілігін жатқызуға болады.
Компьютер - қаншалықты оқу процесінде негізгі рөл атқарғанымен, ол оқытушыны айырбастай алмайды. Информатиканы оқыту әдістемесінде - компьютер оқушыларға қарым-қатынас жасауда басқарушы әрекетін орындайды, оқыту мәселелерін таңдап алады, оларды шешу жолдарын бақылайды және оқушыларға көмек беру мөлшері мен сипатын анықтайды.
Психологиялық теорияларды жете зерттеуге, білім саласында информатика пәнін оқыту әдістемесінде, оқытуды жобалау және жаңа ақпараттық технологиямен қамтамасыз етуге байланысты мәселерді шешуде, олардың өзектілігін анықтап беруде компьютер ерекше зор рөл атқаруда. Кейбір мәліметтер компьютерді қолданып оқытудың, әсіресе оқушылардың білім алу барысында және бастапқы қарым-қатынасты модельдеу барысында таптырмайтын құрал екендігін көрсетіп отыр. Ақпараттар мен жұмыс жасау қаншама пайдалы болса, соншалықты кері әсері де болуы мүмкін. Бала интернеттегі қызыққа бір берілген соң, одан өзін алып шығу қиынға соқпақ. Сондықтан, бастауыш сыныптарға информатика элементтерін пән аралық байланыс негізінде оқытудың жүргізілуінде техникалық, гигиеналық және эргономикалық талаптардың бар мүмкіншіліктерін пайдаланған жөн.
Лекция № 2. Информатиканың арифметикалық негіздері.
Дәрістің мақсаты: Ақпарат ұғымымен, ақпараттың қасиеттерімен және санау жүйелері түрлерімен таныстыру.
Жоспар:
1. Ақпарат – информатиканың объектісі.
2. Ақпарат оның түрлері және қасиеттері.
3. Ақпараттарды бейнелеудің әртүрлі деңгейлері.
4. Ақпараттың өлшем бірліктері: ықтималдық және аумақтық тәсілдері.
5. Ақпараттарды кодтау.
6. Санау жүйелері
Кілттік сөздер: ақпарат, санау жүйесі, қасиеттер, кодтау, декодтау.
Иллюстрациялық материал: слайд, схема, кесте.
Ақпарат деп, қоғамдық өмірдегі оқиғалар, табиғат құбылыстары, техникалық құрылғылардағы процестер т.с.с. туралы әр түрлі мағлұматтарды атау қабылданған. Ақпарат біздің сөзімізде, кітаптар мен газет, журналдардың текстерінде, өлшеуіш аспаптардың көрсетулерінде кездеседі. Ол шынайы өмірдегі құбылыстар мен объектілерге қатысты әр түрлілікті бейнелейді.
Белгілі материалдық формада көрсетіліп анықталған ақпаратты хабар деп атайды, оны сигналдар арқылы жеткізеді. Сигнал – ақпараттың физикалық тасымалдап жеткізуші құралы. Көптеген физикалық шамалар табиғаты бойынша қандай да болмасын бір диапазон ішінде кез – келген мәнді қабылдай алады. Мысалы: температура, қысым, жылдамдық т.б., яғни үздіксіз болады. мұндай ақпаратты танып білу үшін және оны қадағалап реттеу үшін арнайы құрылғылар – датчиктер (түрлендіріп бергіштер) – арқылы тиісті сигнал түріне, көбінесе электр сигналы түріне түрлендіреді. Датчиктен алынатын сигнал кез – келген уақыт интервалында шексіз санды мәнге ие бола алады, яғни ол да үздіксіз өзгереді. Датчиктен алынған үздіксіз сигнал бастапқы ақпаратқа сәйкес өзгереді, сондықтан ондай сигналды аналогтық (ұқсастық, үйлесімдік) сигнал деп, ал осындай сигналдар әсер ететін қондырғыларды аналогтық қондырғылар деп атайды. Сонымен бірге дискретті (үздікті) хабарлар да бар. олар жеке – жеке анықталған мәндер жиынтығынан тұрады. Ал бұл жиынтық шекті болғандықтан мұндай хабарлардағы ақпараттың көлемі де шекті болады.
Іс жүзінде үздіксіз хабарларды үздікті түрінде бейнелеуге болады. мәні үздіксіз хабарларды ақпарат көзі мен оны қабылдағыштарға тән қате жіберуге және де ақпаратты тарататын каналда болатын кедергілерге байланысты іске асыру қиынға түседі. Сондықтан үздіксіз сигналдарды олардың деңгейі мен ұзақтығы бойынша кванттайды (кіші бөліктерге бөледі). Ақпаратты деңгейі бойынша кванттаған кезде оның алынған интервалдың ішіндегі үздіксіз өзгеретін мәндерін үздікті (дискретті) мәндер жиынтығымен алмастырады. Уақыт бойынша кванттау кезінде үздіксіз сигналды импульстер тізбегімен алмастырылады. Бұл импульстер тактілік (біркелкі ырғақтылық) деп аталатын белгілі уақыт аралығында қайталанып отырады. 1 – суретте үздіксіз ақпаратты ( кернеуінің өзгеруін) импульстік тәсілде бейнелеу көрсетілген. Егер тактілік интервалдар Т тиісті түрде таңдап алынса, ақпарат жоғалуы болмайды: тактілік интервал неғұрлым аз болған сайын дискреттік ақпаат соғұрлым аналогтық ақпаратқа жақын болады.
Ақпаратты уақыт бойынша және деңгей бойынша кванттау бір мезгілде жасалынса, онда әрбір іріктеп алынған импульстің амплитудасы сол уақыт ішіндегі аналогтық ақпараттың амплитудасына жақындай түседі. Осылайша жасалынған импульстер тізбегінің жиынтығы дискреттік немесе цифрлық сигналды құрайды. Дискреттік сигналдың әрбір мәнін санмен бейнелеуге болады. Цифрлық техникада мұндай процесті (ақпаратты бір түрден екінші түріне түрлендіруді) кодтау, ал алынған сандар жиынтығын сигналдың коды деп атайды. Нақты сигналдарды түрлендіру немесе таратып жеткізудің орнына цифрлік техникада бұл операциялар олардың кодтарымен жүргізіледі. Сонымен бірге аналогтық сигналдармен де операция жасауға болады, ол үшін аналогтық сигналдар аналогты – цифрлық түрлендіргіштер (АЦП) арқылы түрлендіріледі. Сонымен, дискреттік хабар сандар жиынтығы мен символдардан мысалы, “+” және “-” таңбаларынан тұрады. Әрбір сан цифрлерден құралады. Сандарды цифрлік таңбалармен жазу тәсілін санау жүйесі деп аталады.
“Информация” – сөзі латынның түсіндіру, баяндау, түсінік деген ұғымдарды беретін “іnformatіo” сөзінен алынған. Қазіргі кезде ақпараттар ұғымы адам өміріне, ғылымның әртүрлі салаларына кеңінен енгізілді. Әсіресе философия, экономика, физика, математика және тағы да басқа ғылым салаларында кеңінен қолданылуда. Бірақ, бұл ақпарат ұғымы әртүрлі салада, әр түрлі мағынада қолданылуда. Ақпарат ұғымын жазбаша, ауызша немесе тіпті іс-қимыл түрінде бере аламыз. Ал, оларды күнделікті оқитын газеттерден, теледидардан, радиодан, интернеттен және т.б. ақпараттар көздерінен ала аламыз.
“Ақпарат алу дегеніміз” – бізді қоршаған дүниенің құбылыстары мен объектілерінің қасиеттері, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы жөнінде нақты мәліметтер мен деректер алу.
Ақпарат материя және энергиялармен қатар бізді қоршаған ортаның фундаментальды негізі болып табылады.
Адам ақпараттармен не атқара алады?
Адам ақпараттарды
сақтай алады,
шығарып бере алады;
өңдей алады.
Ақпараттар жинақталады, беріледі, сақталады және өңделеді. Ақпараттар арқылы орындалатын әрекеттер ақпараттық процестер деп аталады.
Адам ақпараттарды үздіксіз қабылдап отыруы қажет екендігі түсінікті. Адамға су, ауа жылу қандай керек болса, ақпаратт та солай қажет. Адам қабылдайтын ақпараттар таңба (белгі) және образды түрде болуы мүмкін.
Образды ақпарат деп – дәм, иіс, сезім сияқты табиғат көздерінен алынатын ақпараттарды айтамыз.
Таңба түріндегі ақпараттарға : сөз, жазу, және тағы басқа ақпараттар жатады.
Адам өзінің сезім мүшелері арқылы ақпараттарды өз бейнесінде (образды) және белгі түрінде қабылдайды.
Ақпараттық процестің әр түрлі сатыларында ақпараттар бірнеше рет қайта кодталады, яғни ол өзінің жазылу түрін өзгертеді.
Қандай да бір алфавитті пайдаланып ақпарат жазуды кодтау деп атаймыз. Бір ғана ақпаратты әр түрлі жолда жазуға болады. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына көшіру жолын код деп атаймыз.
Мысалы, мектепте оқитын оқушылар саны – 967 дегенді әр түрлі жүйеде кодтап, былай жазуға болады: 96710, 17078, 3С716, 11110001112. Мұндай жазу түрлерінде оқушылар саны жөніндегі мәліметтер өзгермейді, бірақ оның жазылу түрі өзгереді. Ақпараттардың сақталу, қабылдану, берілу және өңделу жолдары ақпараттардың жазылу(кодталу) түріне көп тәуелді болады.
Ақпараттардың кодталуы оның кері кодталуына(декодталуына) қолайлы болатындай етіліп жасалуы қажет. Кодталғанда қанша аз алфавит пайдаланылса, кері кодтау соншама жеңіл болады.
Практика жүзінде ақпараттарды кодтау үшін қазір көбінесе екілік алфавит пайдаланылады. Мұнда 0 және 1 белгілері пайдаланылады. Оларды ондық алфавиттен айыру үшін екілік код деп атаймыз.
Ағылшын тілінде оны Bіnary dіgіt деген сөзінен қысқартылып Бит деп атаған. Ақпараттарды мұндай екі санмен белгілеу оларды сақтауға, беруге өңдеуге арналған құрылғылардың құрылымын жеңілдетеді.
Екілік сандар алфавитінің қарапайымдылығы оның есептеу техникасында кең тарауына себеп болады. 0 және 1 мәндері ЭЕМ-дерде магниттелген-1, магниттелмеген – 0, заряды бар - 1, заряды жоқ-0, іске қосылған-1, өшірілген –0 сияқты және басқа физикалық күйлермен көрсетіледі.
Екілік сан физикалық құрылғыны қарапайым етіп қоймай, ол орнықтылық және экономдық қасиетке ие.
2. Ақпараттардың өлшем бірліктері
Практика жүзінде қолданылатын ақпараттардың өлшем бірлігі төмендегіше анықталады:
1 байт = 8 битке тең:
1 Кбайт (килобайт) = 1024 байт 1000 байт;
1 Мбайт (мегобайт) = 1024 Кбайт 1миллион байт;
1 Гбайт (Гигабайт) = 1024 Мбайт 1 миллиард байт.
Ақпараттар өлшемі белгілі болған соң, 1 секундта қанша ақпарат беріледі немесе өңделеді деген сұраққа жауап беруге болады. Бұдан келіп есептеуіш техниканың жылдамдығы деген ұғым шығады. Ақпараттардың берілу жылдамдығы битсек, байтсек, Кбайтсек, Гбайтсек өлшемдерінің бірімен өлшенеді. Мысалы, телефон кабелі арқылы берілетін ақпарат жылдамдығы секундына 4-Кбайт, ал адамның мәтін оқу жылдамдығы орташа секундына 38 байт, сөйлеу жылдамдығы секундына байтқа 16 байтқа жуық.
Хабардың ақпараттық көлемі ол хабардағы символдар санына тең.Символдарды сегіз разрядты екілік сан түрінде жазу келісілген, оны байт деп атайды.
Көлемі 100 Гигабайт жадқа төмендегілерді орналастыруға болады:
50000 беттік мәтін;
150 түсті слайдтар;
1.5 сағаттық сөздік аудио жазуы;
10 минуттық стерео музыкалық көрініс;
15 секундтық фильм;
Wіndows-95. Word 97 программалары.
Дүние жүзі бойынша ақпарат көлемі әр он жылда өсіп отырады.
3. Ақпараттардың жөніндегі түсініктердің әртүрлі деңгейлігі және оның қасиеттері
Жоғарыда ақпараттар жөнінде жалпы мәліметтер берілді. Енді ақпараттардың түрлеріне келер болсақ, ақпараттардың төмендегіше түрлері бар:
мәтіндік; суреттік; фотобейнелік; дыбыстық; сигналдар;
электр сигналдары; магниттік жазбалар және тағы да ақпараттардың түрлері жөніндегі мәліметтерге тоқталамыз.
Сонымен қатар, ақпараттардың тепе-теңдік, анықтық, толықтық, көптігі, ақиқаттығы, түсініктілігі және жөніндегі қасиеттер беріледі.
ПОЗИЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПОЗИЦИЯЛЫҚ ЕМЕС САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІ
Санау жүйелеріне қарастырмастан бұрын, алдымен оның тарихына шамалы тоқталып өтелік.
Біз алдыңғы тараулардан электрондық есептеуіш машиналарда программа және сандық ақпараттар екілік санау жүйелері түрінде көрсетілетіндігін көрдік. Ыңғайлы болу үшін екілік санау жүйесінде жазбаларды оқу үшін оналтылық санау жүйелері қолданылады. Біз бұл лекцияда мағынасы бойынша қазіргі электрондық есептеуіш машиналардың арифметикалық негізін құрайтын есептеу жүйелері үшін арифметикалық амалдардың алгоритмдері мен қасиеттерін қарастырамыз.
Жалпы сан жөніндегі түсінік сандарға қарапайым қосу, алу, көбейту және бөлу амалдарын қолданумен бір мезгілде дамыды. Адамдар таяқшалар мен саусақтар көмегімен сандарды модельдеу мүмкіндіктерін бірден бағалады. Бұл айтарлықтай арифметикалық амалдарды орындауды жеңілдете түсті. Тарихтағы санаудың бұл кезеңі қазіргі уақытқа дейін сақталды: айталық, барлық бірінші сынып оқушылары дәл осы жолдан өтетіндігінен байқауға болады. Адамдардың пратикалық қызметі нәтижесіндегі талаптардан туындағандай “сан” және “сандарға қолданылатын амалдар” жөніндегі түсініктер адамдардың нақты тәжірибелерімен сәйкес келе бермейтін өзінің ішкі логикалық заңдылықтары бойынша дами бастады. Сол кездің өзінде ең үлкен санды көрсетудің мүмкін еместігін ғалымдарға белгілі болды (Архимед “Псаммит немесе исчисление песчинок”). Сонымен қатар, санның нақты моделі шектелгендігі(ақырының болатыны) де белгілі болды. Осы салыстырудан санның моделі мен сан жөніндегі түсініктер арасындағы қарама-қарсылықтың бар екендігі бірден белгілі. Бұдан санның өзінің моделіне негізгі талаптың қойылуы шығады:яғни модельадамдардың практикалық талаптарын қамтамасыз етуі үшін, ол жеткілікті дәрежеде үлкен сандар элементтерінен тұруы қажет.
Ертедегі гректік математиктерді салыстыруға келмейтін кесінділердің ашылуы таң қалдырды. Мұндай жағдайда, үлкен кесіндінің ұзындығын қандай да бір бірлікпен және кіші кесінді өлшемімен өрнектеуге болатын сандар табылмауы мүмкін болды. Бұл практикалық тәжірибеде өлшеуді барлық уақытта кез-келген алдын ала берілген дәлдікпен өлшеуге болатындығын дәлелдеді.
Дәл осы факт сан жөніндегі түсініктің логикалық құрылымын жасауда өте қиынға соқты. Оның қанағаттанарлық дәрежедегі түсіндірмесі тек ХІХ - ғасырдың соңында берілді. Ол нақты сандар теориясының (Дедекинд, Кантор) шығуымен байланысты болды.
Бұл теорияның маңызды қолданбалы аспектісі: кез-келген алдын ала берілген дәлдікті рационалдық сандардың көмегімен нақты сандардың жуықталған көрінісі жөнінде ежелгі оқымысты ғалымдардың интуициялық болжамын логикалық негіздеу мен толық сақтау болып табылады. Бұдан, қандай да бір диапазон аралығында көрсетілген дәлдікпен барлық нақты сандардың жиынтығын модельдеудің принциптік мүмкіндігі шығады.
Сандардың дәл моделін беру дегеніміз оның жазбасы болып табылады. Сандарды жазу баяғы заманда пайда болды және ол сандарды сақтаудағы практикалық талаптың маңыздылығымен байланысты. Шындығында, сандар жазыла бастағаннан бастап олардың шығуы үшін пайдаланылған таяқшалар немесе тастар жиыны жұмыс жасау үшін қолданылмайтын болды. Сандардың жазылу түрлерінің қалыптасуы бірнеше мыңдаған жылдарға созылды және олар қаншалықты өзгерістерге ұшырады. Басында көптеген халықтардың өз алдына сандарды жазудың бөлек санау жүйелері болды, олардың әрқайсысы бір ғана фактіні бейнелеп көрсететін - қарапайым объектілер санын білдірді. Жүйелердің бұл сипаттмалық ерекшелігін біздің заманымызға дейін сақталып келгені Римдік санау жүйелері болып табылады.
Санаудың аталу және өрнектелу тәсілдерінің жиынтығын санау жүйелері деп аталады. Қолданып жүрген санау жүйелері позициялық және позициялық емес болып екіге бөлінеді. Біз алдымен позициялы емес санақ жүйелерін қарастырайық.
Ертеде натурал сандар қажеттілігіне қарай сандар сызықшалар немесе таяқшалар көмегімен өрнектелген. Кейін сандарды өрнектеу үшін әріптер немесе арнайы символдар пайдаланылды.
Позициялы емес санау жүйесіне мысал ретінде сандарды латын алфавитінің әріптерімен өрнектеген ежелгі Римдіктердің жүйесін алуға болады. Ал, ежелгі Новгородта славияндардың алфавитінің әріптері қолданылған, славияндық жүйе қолданылды. Мұнда сандарды өрнектеуге олардың үстіне ~ - (титло)белгісі қойылған. Римдік санау жүйесінің ерекшелігі: онда белгілі бір әріптер әр уақытта тек бір санды ғана өрнектейді. Мысалы: І-бір, Ү-бес, Х-он, L-елу, C-жүз, D- бесжүз, М-мыңды өрнектейді. Мысалы, -1767 – саны Римше келесі түрде жазылады: MDCCLXҮІІ, 66-саны келесі түрде жазылады: - LXYІ, ал 2858- MMDCCCLҮІІІ.
Кейбір сандарды римдік жүйеде өрнектегенде қосымша ережені пайдалануға болады:
- Егер өрнектейтін санымыз негізгі таңбадан бірнеше бірлік, ондық, жүздік артық болса, онда таңбалар негізгі таңбаның оң жағына жазылады, яғни қосылады. Мысалы, ҮІ, ҮІІ, ҮІІІ, ХІ, ХІІ, ХІІІ, LX= 50+10 = 60, CX=100+10=110, DC =500+100 =0, т.с.с.
- Егер өрнектейтін санымыз негізгі таңбадан бірнеше бірлік, ондық, жүздік кем болса, онда таңбалар негізгі таңбаның сол жағына жазылады, яғни қосылады. Мысалы, ІҮ, ІХ, XL= 50-10 = 40 санын береді, XC = 100-10 =90, CD т.с.с. Римдік жүйеде сандарды бейнелеп көрсету үшін қолданылатын таңбалар саны жалпы жағдайда шектелмеген.
Славяндық жүйеде сандарды өрнектегенде алфавиттің барлық әріптері қолданылады. Кейбір жерінде алфавит реті бұзылған әр түрлі әріптер бірлік, ондық, жүздіктердің әр түрлі санын білдіреді. Мысалы, 231 саны славяндық жүйеде С А С – екіжүз, - отыз, А- бірді білдіреді, ал титло таңбасы тек бір әріптің үстіне ғана қойылады түрінде жазылады. Мыңдықтар да сол әріптермен өрнектеледі, бірақ алдына “ ” – таңбасы қойылады.
Позициялық емес жүйені позициялық жүйе ығыстыратындай негізгі екі кемшілігі бар болды. Олар:
өте үлкен сандарды өрнектеу;
үлкен сандарға амалдар қолданудың қиындығы. Сол себепті, қазіргі кезде Римдік жүйе сирек қолданылады.
ПОЗИЦИЯЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІН (екілік, сегіздік, ондық және оналтылық) ТҮРЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫ
Еркін негізді позициялы жүйелер
Еркін негізді позициялы жүйелердің негізі болып кез-келген натурал сан қызмет ете алады. Мысалы, Ежелгі Вапвилонда алпыстық санақ жүйесі қолданылып осы уақытқа дейін сақталып келген сағатты немесе градусты, минутты, секундты және т.б. алуға болады. Ертеректе кеңінен қолданылған жүйе онекілік жүйе ол осы күнге дейін біздің ауыз әдебиетімізде әдет-ғұрпымызда сақталған. Бізге белгілі он екілік жүйеден екінші разрядтың бірлігін дюжина деп аталған ал, үшінші разрядтық бірлігін гросс деп атады. Бұл сөз осы ғасырдың басында, тіпті елуінші жылдардың өзінде пайдаланылды. Қазір, сирек кездеседі. Африка мен Ежелгі Қытайда бестік санау жүйесі қолданылған. Орталық Африкада және Батыс Европаны мекендеген ежелгі келттерден жиырмалық жүйе кең тараған.
Позициялы жүйенің негізі ондағы цифрлар санымен сәйкес келеді. Жүйенің негізін к-деп белгілеп, жүйедегі кез-келген санды 0 мен к-1 аралығында цифрлардың көмегімен жазамыз.
N8 =2*81+0*80 +4*8-1+2*8-2 ; N8 = 20,42
N10 = 1*102+4*101+5*100+2*10-1+7*10-2
Практика жүзінде көп қолданатын екілік және ондық санау жүйелеріне тоқталып өтелік.
Екілік санау жүйесі
Екілік санау жүйесін жасаушылар қытайлықтар. Атақты математик Г.В.Лейбниц ХVІІ ғасырда күрделі математикалық есептеуді жеңілдету үшін екілік санау жүйесін тапқандығы туралы ғалым Мездит Бувен жазғанда (сол кезде ол Қытайда еді), Бувен Лейбницке “Екіліік санау жүйесін б.э.д. 3400 жылы Қытай императоры Фо Ги тапқан болатын” – деп жазды. Екілік санау жүйесінің негізі – екі. Бұл жүйеде кез-келген сан 0 мен 1 цифрларының тізбегімен өрнектеледі.
Ондық позициялық санау жүйесі
Ондық позициялық санау жүйесі көпшілік қабылдаған және неғұрлым кең тараған санау жүйесі болып табылады. Бұл жүйе бірінші рет Арабтардың көмегімен Үндістанда ойлап табылған, одан Таяу Шығыс, Орта Азия мен Солтүстік Африка елдері арқылы Еуропаға жеткен. Мұнда да кез-келген позициялы санау жүйелеріндегі сияқты әрбір цифр өзінің орнына байланысты анықталады. Мысалы, І- цифры – бірді, білдіреді, 341-санында да және 001-санында да бірлікті білдіреді. Ал, 4-саны 14 – санында ондықты, 124-санында жүздікті білдіреді.
Ондық санау жүйесінде сандарды өрнектеу үшін 0-ден 9-ға дейінгі 10 цифр қолданылады. Санау жүйесінде қолданылатын цифрлар санын сол жүйенің негізі деп атайды. Ондық санау жүйесінің негізі – 10. Мұнда әрбір кіші разряд өзінен үлкен разрядтан 10 есе кіші болады, яғни көрші разрядтардың бірліктері өз ара белгілі бір тұрақты қатынаста болады. Ондық жүйеде сан коэффициенті бар. Ондықтың дәрежелерінің қосындысы түрінде беріледі. Мысалы, 348502санын ондық жүйеде мына түрде жазуға болады:
348502=3*105+4*104+8*103+5*102+0*101 +2*100.
Жүйенің негізі 10-ды кез-келген а-әріпімен белгілесек, бұл санды былай жазуға болады:
348502=3*а5+4*а4+8*а3+5*а2+0*а1 +2*а0
Бұл көпмүшелікті тек коэффициенттері арқылы қысқаша жазуға болады. Бұл ондық жүйедегі сандарға амалдар қолдану мектептен белгілі.
Лекция №3. Информатиканың логикалық негізі.
Дәрістің мақсаты: Компьютердің жұмыс істеуінің логикалық негіздерімен таныстыру.
Жоспар:
1. Буль алгебрасы.
2. Логикалық операциялар.
3. Логикалық схемалар және логикалық машиналар.
Кілттік сөздер: логика алгебрасы, пікірлер, логикалық машиналар, логикалық операциялар, триггер, сумматор.
Иллюстрациялық материал: кесте, схема.
Логикалық өрнектерді жазуда математикалық логикада қабылданылған арнайы тіл пайдаланылады. Математикалық логиканың негізін қалаған әйгілі неміс математигі Вильгельм Лейбинің болып табылады. Ол адамдар арасындағы таласты есептеу құралдары арқылы шешетін әмбебап тіл құруға талпыныс жасады. Лейбництің құраған пікірінің негізінде Ирландық математик Джордж Буль жаңа ғылым математикалық логиканы құрды. Оның қарапайым алгебрадан айырмашылығы сандарға амалдың емес тұжырымдарға, пікірлерге амалдарды қолдануға болады. Бульдің құрметіне Паскаль программалау тілінде логикалық айырмашылықтарды Бульдік деп атады. Пікір ақиқат немесе жалғандығына қатысты айтылатын кез-келген тұжырымдама.
Кез-келген электрондық құрлығы сияқты компьютерді электрондық схемелардан жинайды. әрбір схема анықталған типтік электрондық элементтер жиынтығынан тұрады. Электрондық элемент деп әралуан бөлшектердің біріншіден, регисторлар, конденсаторлар, диод, транзистердің схемалары түрінде, ал екіншіден, электрлік схемалар түріндегі қарапайым функциялар орындайтын бірігуін айтады. Электрондық элементтегі схемалардың қазіргі кездегі техникалық іске асуы интегральды схемалар түрінде жүзеге асады.
Егер электрондық элемент кіріс және шығыс сигналдарының анықталған өзара байланысын орнататын болса, онда оны логикалық элемент деп айтады. Логикалық электрондық бір, сонымен қатар бірнеше кірістер мен шығыстар тұруы мүмкін. Кірістер немесе шығыстарда сигналдың бар болуы1, ал сигналдың жоқ болуы 0-мен белгіленеді кез-келген схеманы типтік логикалық элементтер : инвертор, және логикалық элементі немесе логикалық элементі триггер негізінде құруға болады.
Инвертор кіріс сигналына қарама-қарсы шығыс сигналын алу үшін қызмет етеді. Ол ЕМЕС деген терістеу функциясын іске асырады. Терістеу операциясы инверторда түрленетін айнымалыға гор. Сызық түрінде жазылады. М: В=А, А-теріс сигнал В шығыс сигнал.
Инвертордың шартты белгіленуі
Оның жұмыс жасау логикасы. Инвертор 1 кіріс және 1 шығыстан тұрады
Кіріс А
Шығыс В
1
0
0
1
Және логикалық элементі барлық кіріс шығыстары 1 болған кезде шығыс сигнал 1-ге тең болатын функцияны іске асыруға арналады. Мұндай кірістер бірнеше болуы мүмкін, шығыс біреу болады. Егер де ең болмағанда бір кірісте сигнал болмаса, яғни 0 болса, онда шығыстада сигнал жоқ болады. Инвертор екі кірісті схемасының шартты белгіленуі
Оның жұмыс жасау логикасы және операциясын белгілеу үшін кез-келген белгісі немесе пайдаланады пай-ды С=А-В немесе С= А кез-келген В
Кіріс
Шығыс
А
В
С
0
0
0
0
1
0
1
0
0
1
1
1
немесе логикалық элементі егер кіріс сигналдарының ең болмағанда біреуі 1ге тең болғанда шығыс сигнал 1-ге тең болатын функцияны жүзеге асыруға арналады. Кірістер бірнеше болуы мүмкін, ал шығыс біреу. Немесе екікірісті схемасының шартты белгіленуі
Жұмыс жасау логикасы
Кіріс
Шығыс
А
В
С
0
0
0
1
0
1
0
1
1
1
1
1
Немесе амалын белгілеу үшін немесе кез-келген белгісі пайдаланады. Мысалы: С=А+В немесе С=АV В
Триггер есте сақтау элементі ретінде қызмет атқарады. Оның әрекеті сөндірілетін (выключатель) 2 жағдайына ұқсас: қосылды және өшіріліді. Триггер сөндіргіш сияқты әркезде орнату және тастау деп аталатын күйдің біреуінде болады. Оны 1 күйден басқа күйге ауыстыру үшін арнайы күш- электрондық импульс қажет Триггер 2 импульстік S, R кріс және 2 потенциялды Q, Q шығыстан тұрады.
Кіріс
Шығыс
S
R
Q
Q
1
0
1
0
0
1
0
1
0
0
1
1
Импульс деп қысқа мерзімдік уақыттың электрлік сигналын айтады.
Ал потенциялды деп ұзақ уақыт ішіндегі электрлік сигналдың тұрақты деңгейі. Триггер оның кірісіне соңғы беріледі. Импульсті сақтауды қамтамасыз етеді. Триггердің жұмыс жасау ережесі төмендегідей: S орнату кірісіне өтетін импульс оның Q шығысында кернеудің жоғарғы деңгейін туғызады және ол 1-ге сәйкес келеді.
R тастау кірісіне әркезде қарама-қарсы сигналдар түсіп тұруы керек. Қарастырылған типтік логикалық элементтер негізінде кез-келген функциялардың түйіндері құрылады.
Функциялық түйін деп логикалық сөздерге информацияның сақтау мен өзгертудің қарапайым функцияларын орындайтын логикалық элементтер жиынтығын айтады. Демифтор шығыс шиноларының біреуінде кіріс сигналдарының кодын шығыс сигналдарына өзгертуді жүзеге асырады. Кіріс сигналдарының әрбір комбинациясына тек жалғыз бір шығатын функия сәйкес келеді. М, 3 кірістегі А,В,С демифторды қарастырайық. Әрбір кірісте не жоғарғы (1), не төмен кернеудің деңгейі пайда болуы мүмкін. Әрбір 1 мен 0-дің үйлесулерінің саны 8-ге тең.
Шығыс сигналдар (кірістегі оның екілік эквиваленттігіне сәйкес келетін шығыстың) тек сол шығыстарда кірістегі оның екілік эквиваленттілігіне сәйкес келетін нөмірде пайда болуды. Басқа шығыстарда 0-дер болады.
Келесі кестеде 3 кірісті демифратордың жұмыс жасау логикасы келтірілген.
Кірістер
Шығыстар
А
В
С
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Демифратор ЕМЕС және логикалық элементтерінде жүзеге асады. Демифратор, негізінен электрлік тізбектер, блоктар, схемаларды жұмысқа қосу үшін пайдаланады.
Функцияналды түйін деп логикалық сөздерге ақпаратты сақтау мен қайта бейнелеудің өзгертудің қарапайым функцияларын орындайтын логикалық элементтердің жиынтығын айтады. Барлық функцияналдық түйіндер өзара байланысқан, бір түйіннің шығысы бір немесе бірнеше басқа түйіндердің кірісі болып табылады.
Қандай да бір анықталған түрде жинақталған функционалдық түйіндердің жиынтығы функционалды блокты құрады. Базалық ретінде біршама ірі түйіндерді өңдеуге пайдаланылатын типтік түйіндер регистор, счетчиктер және демифраторлар болып табылады.
Регистор – мәліметті екілік кодта ақтауға арналған триггерлер жиынтығы. Екілік кодтың әрбір разрядына 1 триггер қажет етіледі. Мыссалы: 10110101 екілік санын сақтау үшін 8 триггерден тұратын регистр қажетті 1001 коды сақталынған 4-разряды регистр келесі түрде болады.
Счетчик оның кірісіне түсетін (кіретін) импульстер санын есептеу үшін пайдаланады. Счетчик кірісіке импульстің келу шамасында онда сақталынған санды 1-ге үлкейтетін триггерлік регистрді бейнелейді. Счетчик триггерлерде және схемасында орындалады. Счетчиктік бастапқы 0-ге күйіне орнату үшін тазалау кірісі пайдаланады.
Мынадай қатынастар (байланыстар) тура:
а+а=а; (+ V) (* ^ ) а+в=в, егер а =в
а*а=а а*в=а, егер а =в
а+а*в=а а+в=в, егер а=в
а+в=а, егер а в
терістеу үшін а+а=1, а*а=1, 0=1 1=0
Мынандай байланыс тура а=а, а+в=а*в, а*в= а+в
Логика алгебрасында функция – бұл алгебра логикасының а,в,с және с.с элементтерінен тұратын,осы алгебрада анықталған бір-бірімен өзара амалдар байланысқан алгебралық өрнектер
М: логикалық функция мысалдары:
f (a, в, с)= а+а*в*с+а+с
f (а, в, с)= а*в+а*с+а*в*с
Лекция №4. ЕТ даму тарихы.
Дәрістің мақсаты: Есептеуіш техникасының даму тарихымен және ЭЕМ-ның буындарымен таныстыру.
Жоспар:
1. Есептеуіш техниканың даму тарихы.
2. Фон Нейман архитектурасы.
3. ЭЕМ буындары.
Кілттік сөздер: компьютер, фон Неймана принципі, компьютерлер буыны.
Иллюстрациялық материал: Схема, ЭВМ буындары слайды.
1. Есептеуіш техникасының даму тарихы.
1.1. Қолмен – қоғамның мәдени дамуынан бастап;
1.2. Механикалық –17-ші ғасыр ортасынан бастап;
1.3. Электромеханикалық – 19-шы ғасыр соңынан бастап;
1.4. Электронды – 20-шы ғасыр ортасынан бастап.
2. Дербес компьютерлердің құрылысы.
2.1. Фон Нейман принципі.
1. Есептеуіш техниканың даму тарихы.
Есептеудің, оған пайдаланылатын аспаптар мен құрылғылардың тарихы өте көне заманда жатыр. Есептеу қүрылғылары пайда болмай түрып, адамдар әр түрлі есептеуді жүргізу мүмкіндіктерін іздеді. Бүл үшін олар қол саусақтарын, тастарды, ағаш таяқшаларды пайдаланды. Олар тастарды үйіп немесе қатарлап тізіп есептеулер жүргізді. Заттардың саны жерге сызған сызықшалармен, ағаш таяқшаларда жасалған кертіктермен немесе жіптерге түйілген түйіншектермен есептелді.
Есептеу көлемінің күн санап артуы есептеулерді қалайда бір қүралдың көмегімен жүргізуді талап етті.
Ең ерте заманғы және бәрімізге белгілі есептеу қүралы есеп-шот болып табылады. Есепшоттың пайда болған уақытын осы кезге дейін ешкім айта алмайды. Деректерге қарағанда, есеп-шоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет, тіпті ежелгі Греция болуы да мүмкін. Бүл санау қүралын гректер мен Батыс Еуропалықтар "абак" деп, қытайлықтар "суанпан", жапон-дықтар "серобян" деп атаған. Бүл қүралмен есептеулер оның шүңғыл тақтада орналасқан тастарын жылжыту арқылы жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті әйнектерден, қола металдан жасалды. Есепшоттар бүл түрінде қайта өркендеу дөуіріне дейін пайдаланылып келді. Оның өзгертілген түрі осы күнге дейін қолданылып келеді (1-сурет).
Есепшот Ресейде XVI—XVII ғасырларда пайда болған. XVII ғасырдың басында шотландиялық математик Джон Непер
Есептеу техникасының даму тарихылогарифм түсінігін енгізді және өзінің логарифм кестесін жариялады. Екі ғасыр бойы әр елдің оқымыстылары логарифм функциясының негізінде жасалған есептеу қүралын жетілдірумен шүғылданды. Тек 1761 жылы ғана ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасады (2-сурет). Мүндай қүрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак Ньютон ұсынған болатын.
2-суреш. Логарифм сызгышы.
Соңғы кезге дейін логарифм сызғыштары инженерлердің бірден-бір есептеуіш қүралы болып келді, бірақ электронды калькуляторлар соңғы кезде оларды қолданудан ығыстырды. 1642 жылы француз математигі Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген атпен белгілі, жетектер мен дөңгелектерден түратын механикалық есептеу машинасын қүрастырды (3-сурет).
Паскальдың машинасында көп мәнді сандарды қосу мүмкін болды.
3-сурет. Паскалъ машинасы.
4-сурет. Арифмометр.
2. Фон Нейман архитектурасы.
ЭЕМ құрылысының негізгі принциптерін 1945 жылы венгер текті көрнекті американ математигі Джон фон Нейман ұсынған болатын. Нейман бойынша негізгі бөліктер басқару құрылғысы (БҚ) және арифметикалық-логикалық құрылғы (АЛҚ) (әдетте олар орталық процессорға біріктірілген), жады, сырқы жады, енгізу және шығару құрылғылары болып табылады. Олардың өзара әрекеттесуін қысқаша келесі схема түрінде көрсетуге болады:
5-ші сурет. фон Нейман принципі бойынша құрастырылған ЭЕМ-нің архитектурасы
ЭЕМ жүмысының басты принципі — жадта сақталатын бағдарлама принципі, онда бағдарламалар мен мәліметтер машинаның жалпы жадына орналастырылады. Ма-қалада баяндалған идеялар "Джон фон Нейманның ЭЕМ архитектурасы" деп аталды, бүл идея негізінде 1949 жылы ЕӘ8АС машинасы қүрастырылды.
3. ЭЕМ буындары
1-ші буын машиналарының элементарлы базасы – электронды вакуумды шамдар
2-ші буын машиналарының элементарлы базасы – транзисторлар
3-ші буын машиналарының элементарлы базасы – кіші интегралды схемалар
4-ші буын машиналарының элементарлы базасы – үлкен интегралды схемалар
5-ші буын машиналарының элементарлы базасы – өте үлкен интегралды схемалар
1694 жылы атақты неміс математигі Лейбниц Паскальдің идеясын дамытып, өзінің механикалық есептеу машинасын — арифмометрді қүрастырды. Дөңгелектің орнына мүнда цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бүл қүрал күрделі қосу мен алу есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті квадрат түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр бірнеше рет жетілдірілді. Бүл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л. Чебышев пен В.Т.Однер көп еңбек етті. Арифмометр қазір әр оқушының қолында жүретін калькулятордың негізін салды (6-сурет). Арифмометр мен қарапайым калькулятор есептеу жүмыстарын механикаландыру қүралдарының қызметін атқарады, бүларда есептеуде адамның өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады.
Есептеуіш техникаларының қарқындап дамуы XIX ғасырдан басталды. Есептеуіш техниканың дамуындағы келесі қадам алдын ала жасалған бағдарлама бойынша адамның қатысуынсыз есептеулер орындайтын қүрылғылар жасау болды. Мүндай алғашқы есептеуіш автоматтың авторы ағылшын оқымыстысы Чарлз Бэббидж еді, сондықтан көптеген адамдар оны қазіргі компьютердің атасы деп атайды
1833 жылы ол бағдарлама арқылы басқарылатын "Аналитикалық машина" жобасын жасады. Бүл машинада қазіргі компьютерлерде бар барлық негізгі қүраушылар: бастапқы сандар мен аралық нәтижелерді сақтауға арналған жад, жадтан алынған сандармен амалдар орындайтын арифметикалық қүрылғы, берілген бағдарлама бойынша есептеу барысын қадағалап отыратын басқару қүрылғысы, деректерді енгізу мен оларды басып
6-сурет. Қалта калькуляторы.
7-сурет. Бэббидж машинасы. .V. •30
8-сурет. Холлерит машинасы.
Лекция №5. ЭЕМ-нің архитектурасы.
Дәрістің мақсаты: дербес компьтерлердің құрылғыларын таныстыру.
Жоспар:
1. ЭЕМ-нің архитектурасы ұғымы.
2. Дербес компьютердің базалық конфигурациясы.
3. Дербес компьютердің ішкі құрылымы.
4. Енгізу-шыгару құрылгылары.
5. Жады құрылымы.
Кілттік сөздер: арихитектура, құрылғылар, топтама.
Иллюстрациялық материал: ЭВМ архитектурасы слайды.
1. ЭЕМ архитектурасың ұғымы.
Архитектура – ЭЕМ-нің жұмысын және оның негізгі функционалдық бөліктерінің өзара әрекеттесуін программалық басқаруды жүзеге асыратын оны құрудың жалпы принциптері.
Компьютер дегеніміз — ақпараттарды шұғыл өңдеуге арналған техникалық құралдар жиынтығы. Компьютер үш блоктан жүйелік блок (процессор, ішкі және сыртқы жады), монитор (экран), енгізу және шыгару ңұрылгыларынан тұрады.
2. Дербес компьютердің базалық конфигурациясы.
Процессор — компьютерді басқарады және бағдарламалардағы барлық командаларды орындайды. Процессор жадымен бірігіп жұмыс атқарады. Процессор - компьютердің ең басты бөлігі. Ол - компьютердің "миы". Ол бүкіл компьютердің жүмысын басқарады және бағдарламалардағы барлық командаларды (операцияларды) орындайды.
Бүл қүрылғы командаларды таниды, оларды орындайды жөне өз жүмысының нәтижелерін шығарып береді немесе оны машинаның жадына жазады, тіпті екеуін де қатар орындай алады. Компьютердің кез келген жүмысы болса да, процессордың қатысуымен орындалады.
3. Дербес компьютердің ішкі құрылымы.
Іс жүзінде компьютердің орындайтын жүмысының бәрін оның бас микросхемасы — микропроцессор атқарады. Қазіргі кезде ең көп тараған процессор (Репііит) "пентиум" деп аталады, сондықтан мүндай процессор орнатылған компьютерді де "Пентиум" деп атайды. Компьютерлердің негізгі сипаттамасының бірі — оның жылдам әрекеттілігі, ол мегагерцпен өлшенетін жиілікке байланысты. Жиілік жоғарылаған сайын, компьютер де жақсырақ болады. Процессор жадпен бірге жұмыс істейді. Жад микросхемасынан процессор өзіне қажетті ақпаратты алады және өз жүмысының нәтижесін қайтадан жадқа жібереді.
4. Енгізу-шығару құрылғылары
Енгізу құрылғысы арқылы өнделетін ақпараттар, бағдарламалар компьютердің жедел жадысына енгізіледі, ал шығару құрылғысы арқылы нәтижелерді, аралық мәндерді адам түсінетін тілде шығарылады. Енгізу құрылгыларына пернетақта, тышқан, джойстик, өлшеу кұралдары, түрлі түсті қалам, сканер жатады.
Пернетақта – компьютерге ақпарат енгізуге арналған құрылғы. Ондағы әріпті және цифрлі пернелер арқылы компьютерге кез келген ақпараттарды енгізуге болады. Пернетақта — компьютерге ақпарат енгізуге арналған қүрылғы. Ол әріптің және цифр пернелерінің көмегімен ком-пьютерге кез келген ақпаратты беруге мүмкіндік жасайды. Қазіргі компьютерлердің пернетақтасында 101 немесе 102 пер-не болады (9-сурет).
Тышқан - экран бетінде курсорды тезірек қозғалтуға арналған құрылғы. Қазіргі кездегі компьютерлер тағы бір ақпараттарды енгізу құрылғысы — "Маус" манипуляторымен жабдықталған.
Бұдан былай оны тек маус (тышқан) деп қана атайтын боламыз. Оның аты тышқан деп бекер аталмаған. Себебі ол — сүр түсті, тышқанның қүйрығына үқсайтын компьютерге жалғанған иілгіш сымы бар қорап. Ол алақанға ыңғайлы жөне кілемше бетінде еркін жылжитын арнайы қүрылғы. Маустың екі түрі болады: үш батырмалы (10-сурет), екі ба-тырмалы (11-сурет). Қазіргі кезде екі батырмалы маус жиі пайдаланылады, себебі ортадағы батырма жүмыс кезінде көп пайдаланылмайды.
Маус қорабының ішінде ауыр резеңкемен қапталған металдан жасалған ауыр шар орналасқан. Ол қораптың сыртына аз ғана шығып, кілемше бетіне тиіп түрады. Маусты арнайы кілемше бетінде (үстел бетінде) жылжытады.
10-сурет. Үш батырмалы маус.
11-сурет. Екі батырмалы маус.
ТЕРТЕ (ДЖОЙСТИК)
Терте деген компьютерлік ойындарда экрандағы жылжитын объектілерді басқаруға арналған рычагты манипулятор (12-сурет). Терте қорап пен басқарушы түтқадан түрады және түтқада немесе корпусында орналасқан бір немесе бірнеше батырмалары болады.
Түтқа мен батырмаларды басу арқылы компьютерге басқару әрекеттері беріледі.
Компьютердің аппараттық күралдары
Шыгару құрылгысына принтер, монитор және график тұрғызушылар жатады. Монитор - компьютердің экранына ақпарат шығаруға арналған құрылғы.
Дисплей — компьютердің экранына ақпаратты шығаратын қүрылғы. Сыртқы пішіні бойынша дисплей кәдімгі түрлі түсті теледидардан аумайды, сондықтан оны жиі те-левизиялық техникадағыдай монитор деп атайды.
Дисплей — компьютердің "тілі", ол оның көмегімен езінің жүмысы туралы барлық қажет ақпаратты беріп отырады.
Дисплей электронды-сәулелік түтікшеден, қоректендіру блогынан және сөулені басқарушы электрондық блоктан түрады.
Дисплей символдық болса, экранда тек мәтіндік ақпарат, ал графикалық болса, экранда символдық ақпараттардан бас-ка әр түрлі графиктер мен суреттер шығаруға болады.
Принтер - ақпараттарды кағазға басып шығаратын құрылғы. Принтердің үш түрі болады: матрицалық, сия бүріккіш және лазерлік. Сыртқы жады ретінде магниттік дискілер, яғни көбінесе диаметрі 3,5 дюйм, сыйымдылығы 1,44 Мбайт дискеттер пайдаланылады. Компакт-дискіні лазерлік дискі деп те атайды. Лазерлік дискіден оқу үшін СD-RОМ қолданылады. Жаңа ақпараттарды қайта жазу үшін арнайы қондырғы - СDRITTER қолданылады. Сканер – қағаздағы бейнені суретке түсіріп алуға және оны монитор экранында көрсетуге мүмкіндік беретін құрылғы.
Компьютердің қосымша құрылгыларына: модем, стриммер, сканер, плоттер және т.б. жатады. Модем - телефондық байланыс жүйесімен байланыстыру кұрылғысы. Стриммер — мәліметтерді магниттік таспада жазып сақтауға арналған құрылғы (компьютерлік магнитофон). Сканердің тағы да бір анықтамасын былайша беруге болады: Сканер - мәтіндік және графикалық ақпараттарды компьютерге енгізу қүрылғысы. Плоттер - растр түрінде графикалық ақпараттың қатты көшірмесін шығару құрылғысы.
5. Жады құрылымы.
Компьютерде екі ішкі жад болады: тұрақты есте сақтау құрылгысы (ТЕСҚ) және жедел сақтау құрылгысы (ЖСҚ). Компьютерді алғаш қосқанда, ТЕСҚ-дан ақпарат алынады да, одан соң компьютерге орналастырылған операциялық жүйе іске косылады. Компьютерді сөндіргенде ТЕСҚ-дағы ақпараттар өшпейді.
Жедел сақтау құрылгысы — ЖСҚ - бұл ақпараттарды уақытша сақтап тұруға арналған жады. Жад микросхемасынан процессор өзіне қажетті ақпаратты алады және өз жүмысының нәтижесін қайтадан жадқа жібереді.
ЖЕДЕЛ ЖАД
Жедел жад — бүл компьютердің ішкі жады. Жедел жад немесе оперативті жадтайтын қүрылғы (ОЖҚ) — ол қажет ақпараттарды өзіне жылдам жазуға және одан оқуға мүмкіндік береді. Бірақ онда ақпараттар уақытша сақталады, яғни компьютерді өшіргенше. Егер компьютерді өшірсе, онда жедел жадтағы барлық ақпарат жойылады (өшеді).
Компьютердіц аппараттық қүралдары компьютердің ішіне, қүрастырушы фирмада орнатылады. Компьютерді іске қосқанда, алдымен ақпарат ТЖҚ-дан алы-нады, ал содан соң компьютерге орнатылған операциялық жүйе іске қосылады.
Жедел (оперативті) жадтағы құрылғы ЖЖҚ — ақпараттарды уақытша сақтауға арналған жад. Компьютердің жедел жадының көлемі шекті, сондықтан ЖЖҚ-дан ақпарат-тарды сыртқы жадқа (дискіге) көшіріп алу керек.
ТЖҚ (ПЗУ): тұрақты жадтайтын құрылғы.
ЖЖҚ (ОЗУ): жедел жадтайтын құрылғы.
Ақпаратты тұрақты сақтауға арналған жад.
Ақпаратты уақытша сақтауға арналған жад.
Компьютерді өшіргенде, ТЖҚ-дағы ақпарат бүзылмайды.
Компьютерді өшіргенде, ЖЖҚ-дағы ақпарат бұзылады.
Мүнда сақталған коман-даларды тек оқиды, бірақ жаңа ақпарат жазуға болмайды.
Мүнда жазылған командаларды оқуға да әрі жаңа командалар, ақпарат жазуға болады.
Жедел жадтың негізгі сипаттамасы — оның сыйымдылығы мен жылдам әрекеттілігі.
Лекция №6. ЭЕМ-нің программалық жабдығы. Программалық құралдардың күйі және даму тенденциясы.
Дәрістің мақсаты: ЭЕМ-ның программалық қамсыздануын меңгерту.
Жоспар:
1. ПҚ негізгі ұғымдары мен терминдері.
2. ПҚ жіктемесі.
3. Жүйелік ПҚ.
4. Қолданбалы ПҚ.
Кілттік сөздер: программа, программалық қамсыздандыру, утилиттер, қабықшалар.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд.
Багдарламалық жабдықтау - компьютердің жұмысында қолданылатын бағдарламалар мен мәліметтер. Бағдарламалық жабдықтау жүйелік және қолданбалы бағдарламалардан, бағдарламалау жүйелерінен тұрады. Жүйелік бағдарламалар компьютерді толық басқаруды қамтамасыз етіп, оның мүмкіндіктерін жетік пайдалану жұмысын атқарады. Олар операциялық жүйелерден, драйверлер мен утилиттерден тұрады. Қолданбалы бағдарламалар арнайы және әмбебап болып екіге бөлінеді. Бағдарламалау жүйелері логикалық, құрылымдық және объектілі багдарланган багдарламалар болып үшке бөлінеді.
Операциялық жүйе - деректерді өңдеу арқылы компьютердің барлық жұмысын ұйымдастыратын бағдарлама жүйесі. Ол компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын басқарады, компьютер құрылғыларының бір-бірімен байланысын және компьютер мен адам арасындағы байланыстарды ұйымдастырады.
Драйверлер - белгілі бір сыртқы құрылғыны басқаруды ұйымдастыратын арнайы бағдарлама.
Утилиттер - бағдарламалардың мазмұнын көруді, оларды көшіруді, өшіруді, көбейтуді қамтамасыз етеді.
Қолданбалы бағдарламалық жабдықтау көмегімен құжаттар кұруға, графиктік объектілер салуға, әр түрлі есептеулер жүргізуге, орындауға болады. Қолданбалы бағдарламаларды арнайы бағыттағы және әмбебап багдарламалар деп екі топқа бөледі.
Арнайы мамандандырылган багдарламаларга бір мамандықтағы адамдар пайдаланатын бағдарламалар жатады, мысалы, бухгалтерлік бағдарламалар, жобалаушылар қолданатын, дәрігерлер пайдаланатын және т.б. бағдарламалар.
Әмбебап багдарламаларга мәтіндік, графиктік редакторлар, әлектрондық кестелер, әлектронды байланыс бағдарламалары және басқа да жиі пайдаланылатын бағдарламалар жатады. Бірнеше қолданбалы бағдарламаларды біріктіретін бағдарламаларды интегралданган багдарламалар пакеті деп атайды. Оған мысал ретінде мәтіндік редакторларды, әлетрондық кестелерді, деректер қорын басқару бағдарламаларын алуға болады.
Багдарламалар жүйесіне бағдарламалау тілдері және арнайы бағдарламалар да енеді, олар арқылы кұрылған бағдарламалар компьютер жадына ендіріледі, қателері түзетіледі, тестіленеді және орындалады.
Лекция №7.Операциялық жүйелер. МS DОS – операциялық жүйесі.
Дәрістің мақсаты: Операциялық жүйе қызметі мен негізгі ұғымдарын таныстыру.
Жоспар:
1. Дербес компьютердегі пайдаланушының жұмысын ұйымдастырудағы операциялық жүйенің ролі.
2. Операциялық жүйенің қызметі.
3. Операциялық жүйенің топтамасы. Бірмәнді және көпмәнді, бір пайдаланушыға және көп пайдаланушыға арналған операциялық жүйелер.
4. MS DOS операциялық жүйесінің сипаттамасы және мүмкіндіктері.
5. MS DOS-та жұмыс істеу технологиясы.
Кілттік сөздер: операциялық жүйе, топтамасы, файлдық жүйе, аппаратура, қабықша.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд
Операциялық жүйе (ОЖ) компьютердің барлык құрылғыларының жұмысын және бағдарламалық жасақтауды басқару үшін қажет. Операциялық жүйе - компьютер косылғанда бірге жүктелетін және оның барлық құрылғыларының жұмысын басқаратын арнайы бағдарлама. ОЖ колданушымен сұхбат ұйымдастырады, орындауға басқа бағдарламаларды іске қосады, компьютердің ресурстарын (жедел жад, дискідегі орынды, т.б.) бөледі.
Дербес компьютерлер үшін ОЖ-лер бірнеше параметрлер бойынша ерекшеленеді: бір есепті және көп есепті; бір қолданушылық және көп колданушылық болып жіктеледі.
Бұдан басқа, ОЖ-де командалық немесе графикалық (немесе екеуі бірдей) көп терезелі интерфейс болуы мүмкін. Бір есепті ОЖ әрбір кезеңде компьютерде адамға бір ғана есепті шешуге, яғни тек бір ғана іспен айналысуға мүмкіндік береді. Көп есепті ОЖ бір мезгілде бірнеше бағдарламаларды іске қосуға мүмкіндік береді. Бұдан бірнеше жыл бұрын Місrosoft компаниясының қарапайым бір есепті, бір қолданушылы командалық интерфейсі бар МS-DОS операциялық жүйесі ең танымал болған.
Файл - белгілі бір атпен магниттік дискіде жазылған біртектес ақпараттар жиынтығы. Файлдың жеке аты файл атынан үш символдан тұратын файл типінен тұрады. Каталог - мәтіндік ат бойынша іздеуді қамтамасыз ететін мәліметтер кұрылымы. ОЖ-нің негізгі командалары:
Dіг [дискінің аты] [файлдың аты] [Р][W] - дискінің мазмұнын көруге мүмкіндік беретін команда, Р-дискінің мазмұнын экранға парақтап шығару, W-мазмұнды кысқаша шығару;
МD [каталог аты] - жаңа каталог командасы;
RD [каталог аты] -каталогты өшіру командасы;
CD [каталог аты] -каталогты өзгерту командасы;
СОРҮ [қайдан] [қайда] - файлды бір орыннан екінші орынға көшіру командасы;
REN [файлдың ескі аты] [файлдың жаңа аты] - файлдың атын өзгерту командасы;
DEL [файл аты] - файлды өшіру командасы;
ТҮРЕ [файл аты] - мәтіндік файлды әкранға шығару командасы;
CLS - экранды тазалау командасы;
DАТЕ - ағымдағы күн-ай мерзімін көрсету командасы;
ТІМЕ - ағымдағы уақытты керсету командасы;
ҒОRМАТ А: - жаңа дискетаны форматтау командасы.
Лекция №8. Windows операциялық жүйесі
Дәрістің мақсаты: Windows операциялық жүйесінің элементтері мен негізгі қызметімен таныстыру.
Жоспар:
1. Windows операциялық жүйесінің тұжырымдамасы.
2. Windows-тың объектілі бағытталған платформасы.
3. Мәліметтер алмасуды ұйымдастыру.
4. Windows-тың программалық құралдары.
Кілттік сөздер: Windows, терезе, бума, жарлық, объект, пиктограмма.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Windows— бұл негізгі объектілері терезе және белгі түрінде бейнеленетін графикалық операциялық жүйе. Windows жүйесінің негізгі түсініктері терезе, жұмыс үстелі, шарт белгілер, жарлықтар, бумалар болып табылады.
Терезе - экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы, онда бағдарламалар орындалады, мәліметтер өңделіп, түзетіледі және басқару әрекеттері жүреді. Жұмыс үстелі - әр түрлі объектілер орналасатын Windows -тың әкраны. Шартбелгі - қысқаша сөз таңбасы бар кішкене графикалық бейне. Жарлық — белгілі бір объектімен тікелей қатынас жасауды іске асыратын командалық файл. Бумада каталогтар мен бағдарламалар тобы орналасады.
Windows объектілерін басқаруды әртүрлі құрылғылармен, оның ішіндегі негізгісі тышқанмен ұйымдастыруға болады. Тышқан көмегімен Windows объектілерімен: тасымалдау, созу, қосу, белгілеу, ашу, жабу әрекеттерін орыңдауға болады. Тышқанның сол жақ батырмасы негізгі, ал оң жағы – қосымша болып табылады.
Қандай да бір объектіге тышқанды апарып, оның оң жақ батырмасын бассақ, экранға динамикалық немесе контекстік жанама деп аталатын бағыңышты мәзір командалары шығады.
Сұхбаттық терезе - бұп қосымша ақпараттар енгізілетін арнайы терезе. Онда Windows және оның косымшаларын баптау және басқару үшін қажет басқару әлементтері орналасады. Анықтама терезесі - Windows жүйесімен және оның қосымшаларымен жұмыс істеу жайлы анықтамалық хабарларды шығару үшін қолданылады. Шекаралар - терезенің төрт жағынан қоршап тұрған жақтау.
Тақырып жолы (тақырып) - терезенің ең жоғарғы шекарасының астынан терезенің тақырыбы көрсетілген төртбұрыш. Жүйелік мәзір бепгісі - тақырып жолының сол жағында орналасады. Олардың көмегімен терезені жылжытуға және өлшемін өзгертуге болады. Жабу батырмасы - тақырып жолының оң жақ шекарасында икс (х) батырмасы. Кішірейту батырмасын шерткенде терезе жұмыс орнынан алынады да, тапсырма тақтасында тек қана батырмасы қалады. Аlt+ТаЬ-ты қолмен басу арқылы терезені қайтадан үлкейтуге болады. Үлкейту батырмасы - терезені экран өлшеміне дейін үлкейтеді. Қалпына келтіру батырмасы - терезені аралық-бейтарап жағдайына келтіреді, яғни терезе экранда болады, бірақ оның өлшемі экран өлшемінен кіші болады. Мәзір жолы - тақырыптың төменгі жағында орналасқан жатық жолда командалар аты жазылған жол. Мәзір дегеніміз -берілген терезедегі орындауға болатын командалардың тізімі. Жұмыс аймагы - бұл объектілер орналасқан терезенің ішкі аймағы.
Windows - операциялық жүйесінде файлдармен жұмыс істеу. Сілтеу терезесі.
Файлды көшіру - жаңа бумада оның тағы бір көшірмесін алу, ал файлды жылжыту - оның бір бумадан екінші бумаға көшірмесін алып, ескі орнынан өшіріп тастау. Қатар орналасқан бірнеше файлды белгілеу үшін бірінші файлды белгілеп алып, Shrift пернесін басып ұстап тұру қажет және соңғы файлға тышқан курсорын жеткізіп белгілеу керек.
Әр жерде орналасқан файпдарды белгілеу үшін, бірінші файлды белгілеп, Ctrl пернесін басып ұcтап тұру керек және керекті файл аттарына тышқан курсорын алып барып, оны біртіндеп белгілеп отыру керек. Белгілеуді алып тастау үшін курсорды сол файлдардан тысқары жерге алып барып, тышқанды бір рет басу қажет. Белгіленген файлдарды көшіру үшін курсорды сол белгіленген объектінің бір шетіне алып барып, тышқан батырмасын басу керек және сол басулы күйінде ұстап тұрып, файл көшірілуге тиіс бума белгісіне жеткізіп батырманы қоя береміз. Сонымен қатар, файлды белгілеп алып контекстік мәзір арқылы да көшіруге және өшіруге болады. Файпдар мен каталогтарды өшіру үшін оларды белгілеп алып, Delete пернесін басу қажет немесе Файл—Өшіру командасын орындау қажет. Файлдармен орындалатын басқа операциялар файлды дискетке көшіру үшін контекстік мәзірден Жіберу командаларын орындау. Файлдың атын өзгерту үшін, файлды белгілеп алып, Файл-Атын өзгерту командаларын орындау керек.
Алмастыру буфер арқылы мәліметтердің көшірмесін алу және жылжыту үшін Сілтеу бағдарламасы аркылы керекті файлды тауып, тышқанның оң жақ батырмасын басу керек, файлды алмастыру буферіне көшіру үшін – шыққан контекстік мәзірден Көшірме алу (Копироватъ) командасын, ал файлды жаңа орынға жылжыту мақсатында оны буферге қиып алу үшін -Қиып алу (Вырезать) командасын орындау. Сілтеу терезесінің сол жақтағы бөлігінде мәлімет тасымалданатын буманы ашып қойып, бос орынға тышқанның оң жақ батырмасын басу керек және шыққан контекстік мәзірден Енгізу (Вставить) командасын орындау қажет.
Wi Сілтеу –файлдық жүйенің кез келген объектісін қолданушы іздеп табуға көмек жасайтын және олармен қажетті әрекеттер орындайтын программа. Сілтеу программасын жүктеу тәсілдері:
ПускпрограммыПроводник
Негізгі менюде тышқан батырмасының оң жағын басып, жанама менюде Проводникті таңдау;
Мой компьютер программасында жанама менюді шақырып, онда Проводникті таңдау
Сілтеуіш программасы екі бөлікке бөлінген. Сол жақ бөлікте жинақтауыштар атаулары және бумалар бейнеленеді. Бума атауындағы + белгі буманың ішкі бумаларды қамтитынын білдіреді. Ал оң жақ бөлік таңдалынып алынған буманың мазмұнын қамтиды.
Лекция №9. Сервистік программалық қамсыздандыру.
Дәрістің мақсаты: қызметтік программалардың жұмыс істеу принципі мен мүмкіндіктерін таныстыру.
Жоспар:
1. Қызмет көрсету программалары
2. Деректерді сығу
3. Вирусқа қарсы программалық құралдар.
Кілттік сөздер: сервис, архиваторлар, антивирустар.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Файлдарды ұзақ сақтау үшін немесе компьютер желісі арқылы оңай әрі тез тасымалдау үшін файлдар арнайы файлдық менеджерлер және арнайы архивтеу бағдарламалары көмегімен архивтеледі (сығылады).
Архивтеу алгоритмдері мен әдістері. Мәліметтерді еш нұқсансыз (жоғалусыз) архивтейтін әртүрлі архивтеу алгоритмдері бар. Мәліметтерді қайтадан қалпына келтіргенде ол бастапқы күйге келеді. Мәліметтерді сығудың ең қарапайым алгоритмі (мәтінде бірдей символдар тізбегі, ал графикалық редакторда - бір түспен боялған облыс және т.б болуы мүмкін) қайталанатын биттерді алмастыруға негізделген. Мысалы, мәтінде 10 байт болатын 10 бос орын тізбегі қатар келеді, Архивтеу барысында ол 3 байтпен (бірінші байт - алмастырылатын символды кодтайды; екінші байт - архивтеу жалаушасын көрсететін арнайы байт, ол бірінші байттағы байттарды архивтен тізбек түрінде ашу кажеттілігін көрсетеді; үшінші байт -қайталанатын байттар санын көрсетеді) алмастырылады.
Файлдарды архивтеудің жоғарыда көрсетілген немесе баска да архивтеу алгоритмдерін колданатын әртүрлі (ZІР, RАR, АRJ және т.б.) әдістер бар. Архивтеу әдістері файлдарды сығу дәрежесімен, орындау жылдамдығымен және басқа да параметрлерімен ажыратылады. Мәтіндік және графикалық файлдар өте жақсы сығылады, ал архив файлдары іс жүзінде сығылмайды.
Архиваторлар. Файлдарды архивтейтін көптеген арнайы бағдарламалар -архиваторлар (WinZір, WinRAR, РоwегАrсhіvег және т.б.) бар.
Ең көп тараған архивтеу және оларды басқару құрылғыларының бірі -МS-DОS, \Windows, Lunix және т.б. жүйелерде жұмыс істей алатын, толық орысшаланған WinRAR архиваторы болып табылады.
WinRAR RAR және ZІР архивтерімен жұмыс істеуге, сонымен бірге мәліметтерді сығудың тиімді алгоритмдерін қолданып көпатомды және өзі ашылатын архивтер және сол сияқтыларды құруға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта компьютерлік вирустармен күресу тәжірибесі мол, антивирустық программалар өңделген, программалар мен мәліметтердің қорғау әдістері анық. Антивирустық программалардың құрылуы компьютерлер жұмысының аномалиясында табылады. Бұдан кейін вирус терең зерттеледі, оның сигнатурасы бөлінеді.
-байттардың жүйелілігі, вирус программаларының толық мінездемесін береді, вирус жұмысының механизмі анықталады, жұғу әдістері. Алынған ақпарат магнитті дискіде және компьтер жадысынан вирусты табу әдісін өңдеуге мүмкіндік береді, вирус алгоритмін зиянсыз ету. Антивирустық программаларды бірнеше типтерге бөлуге болады. Олар: детекторлар, докторлар, яғни ревизор, доктор-ревизорлары, фильтрлер және вакциналар (иммуникаторлар).
Детектор программалары- олар вирусты табу үшін ғана арналған. Вирустың детекторлары дискеттің жүктемелі секторын белгілі жүктемелі секторлармен салыстыруға болады, операциялық жүйенің әр нұсқаулардан құрастырылады. Белгілі вирустың сигнатурасын табу мақсаты мен жүктемелі вирусты табу мен магниттік дискіге сконерлеуді орындау. Мұндай программалар нақты түрде қазіргі кезде өте аз.
Докторлар (Фаги) – бұл программа вирусты табу ғана емес, сонымен қатар жою мүмкіндігі бар. Жұққан программалардан позын жою және де олардың жұмыс істеу қабілетін қолына келтіреді. (мүмкін болса). Ресейде белгілі фангболып Aidstest К. Лозинскийдің құрғаны. 1997 жылы қаңтар айында бұл программа 1600 шамамен вирусты тауып зиянсыз жасау мүмкіндігі болды. Апта сайын бұл программаның жаңа нұсқаулары пайда болды, он шақта жаңа вирустарды зиянсыздайтын. Даниловтың құрған өте қуатты және нәтижелі антивирустың құрал Doctor Web фагі болып табылады. Бұл фагтың детекторы белгілі бір вирус сигнатурасында файлдар көшіріп қана қоймайды. Doctor Web эвристикалық вирустарды іздеу әдісін таратады, оларды тауып және зиянсыз етеді, нақты анықталған сигнатурасы жоқ полиморфты вирустарды архивта бар файлдарды тексереді. Вирустардың табылуына Doctor Web процессордың прораммалық эмуляциясын қолданады, яғни ол микропроцессордың 1-8086 программалық моделінің көмегімен қалған файлдың құралуын орындайды, осыдан барып вирустардың көрінуіне және олардың көбеюі үшін орта құрады. Doctor Web программасы полиморфта вирустармен ғана күреспейді, сонымен қатар перспективада пайда болатын вирустармен де күреседі. Комплекста мамандар Ridstest және Doctor Web-ті қолдануды ұсынады.
Ревизорлар. Ревизор программасы вирус-программаның мүмкін болатын таралу жолдарын және компьютердің жұғуын бақылайды. Ревизорлар программасы файлдарды орналастыру кестесіне жатады (FAT- file allocation table) және кез келген файлдармен жұмыс жасау мүмкіндігін болдырмайды. Жүктемелі – файлдық вирустар жүктемелі және файлдық вирустар принципін қолданады және өте қаупті болып келеді.
Доктор- ревизор программасы файлдарға және иесінің жүйелікаймағындағы өзгерістерді тауып қана қоймайды, сонымен қатар өзгерген кезде олады автоматты түрде бастапқы қалпына келтіре алады. Мұндай программалар доктор-программаларына қарағанда көп жақты болып келеді. Оларды емдеу кезінде алдын ала сақталған диск аймағын және файлдың қалып күйін қолданады. Бұл файлдарды программа жазылған кезде құрылмаған вирустары емдеу мүмкіндігі бар. Бірақ олар барлық вирустарды емдемейді, тек программалар жазылған кезінде файлдың жұғу механизмі белгілі және стандартталарын ғана емдейді.
Фильтр- програмалары компьютерлік оперативті жадыдағы резидентті орналастырады және вирустың көбеюіне және зиян келтіруіне қолданылатын операциялық жүйеге үндеуін қамтиды және қолданушыға хабарлайды. Қолданушы сәйкес келетін операциялары орындауға рұқсат беруі және бермеуін де болады.
Кейбір фильтр-программалары кейбір күдікті іс әрекетті ұстамайды, тек вирустың бар болуына программаның орындалуына шақырылғаннын тексереді. Бұл компьютердің баяу орында луына әкеп соғады. Алайда фильтр-программалардың қолдану артықшылығы- вирус таралмай тұрып ерте кезеңдегі көптеген вирустарды табу мүмкіндігін береді. Осыдан барып вирустан алған шығынды минимумге қиылыстыруға болады.
Вакцина-программасы және имунизаторлар программалар жұмысында бейнеленбейтін дискілерді және программаларды жаңартады, вакцинация жүргізілген вирус бұл программаларды немесе дискілерді жұқтырылған деп санайды. Бұл программалар өте тиімді емес.
Лекция №10. Ақпаратты қорғау негіздері
Дәрістің мақсаты: компьютерлік вирус түрлерімен таныстыру.
Жоспар:
1. Қорғау объектісі және пәні.
2. Ақпаратты қорғау әдістері.
3. Компьютерлік вирустар сипаттамасы.
Кілттік сөздер: вирустар, қорғау, топтамасы.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Ақпаратты қорғаудың негізгі екі түрі бар:
Ақпаратты көшіргенде- файлдың көшірмесін құрғанда және дискеттің жүйелі облысында;
Ақпараттарға кіруге шек қою – оқылмайтын ақпараттарды көруге, программа мен дұрыс жұсыс істемегенде және қолданушының қате қозғалысы.
Компьютперлік вирус - өздігінен басқа бағдарламаларға жабысып, соларға зақым келтіретін бағдарлама. Компьютерлік вирустардың әртүрлі типтері бар, олар: жүктелетін, файлдық, макровирустар және желілік компьютерлік вирустар.
Жүктелетін вирустар дискеттердің немесе винчестердің жүктеуші секторларын зақымдайды. Жуктелетін вирустармен зақымдалған жүйені қайта косқанда басқаруды операциялық жүйенің жуктеуші багдарламалық кодына емес вирус кодына береді.
Файлдық вирустар өзінің көбеюі үшін операциялық жүйенің файлдык жүйесін пайдаланады. Файлдық вирустар әртүрлі форматтағы (ЕХЕ, СОМ, ВАТ, SYS және т.б.) орындалушы файлдарды закымдайды.
Макровирустар мәліметтерді өңдеуге арналған жүйелерге (мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер және т.б.) орнатылған тілдерде жазылған бағдарламалар болады. Өзінің көбеюінде мұндай вирустар макро-тілдер мүмкіндіктерін қолданады және олардың көмегімен закымдалған файлдың (құжаттың немесе кестенің) біреуінен басқаларына көшеді. Макро-вирустар көбінесе Visual Basik for Аррlісаtіоп тілінің мүмкіндіктерін қолданатын Місrosoft Office-те кең таралды.
Желілік вирустар жергілікті және ауқымды желі хаттамаларын пайдалану барысында таралады. Желілік вирустардың негізгі жұмыс принципі - өз кодын алыста орналасқан компьютерге беріп, тасымалдай алуы.
Вирустардан қорғау және зақымдалған компьютерлерді емдеу ушіи антивирустыц багдарламалар колданылады, оларды әрекеттеріне қарай блоктаушы, ревшорлар және полифагтар деп бөлуге болады.
Антивирустың блоктаушылар — вирусты-кауіпті жағдайларды қармап және ол туралы пайдаланушыға хабар жеткізетін резиденттік бағдарламалар. Мысалы, дискінің жүктеу секторына жазылған жазба вирусті-қауіпті болып табылады, оларды BIOS Setup пограммасы арқылы тоқтатуға болады.
Ревизорлардың жұмыс істеу принципі дискіде сақталған файлдардың бақылау қосындыларын есептеуге негізделген.
Полифагтардың жұмыс істеу принципі файлдарды, секторларды және жүйелік жадыны және олардағы белгісіз және жаңа (полифагқа белгісіз) вирустарды тексеруге негізделген.
Лекция №11. Windows-тың стандартты қосымшалары.
Дәрістің мақсаты: стандартты бағдарламалармен таныстыру.
Жоспар:
1. Windows ортасын баптау
2. Стандартты программалар
3. Қызметші міндетті стандартты программалар
Кілттік сөздер: қосымшалар, калькулятор, блокнот, мультимедия.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Windows операциялық жүйесі қолданушыға ортаны баптауға арналған көптеген құралдарды ұсынады. Олардың барлығы Панель управления бумасында орналасады. Оны шақыру негізгі меню арқылы орындалады ПускНастройкаПанель управления. Барлық құралдарды екі топқа бөлуге болады.
1-жүйелік баптауға арналған құралдар класы – құрал-жабдықтарды баптауға және қосымшаларды орнатуға арналған: программаны орнату және өшіру, екі немесе одан да көп монитор қосу, құрал-жабдықтар орнату, тестілеу, конфигурациялау.
2- қолданбалы интерфейсін баптауға арналған құралдар - жүйенің сыртқы түрін өзгертуге арналған: уақыт және мерзімді орнату, жұмыс үстелін безендіру.
Windows операциялық жүйесі нің стандартты программаларына Paint – графикалық редакторы, WordPad – мәтіндік редактор, Калькулятор, Бокнот және бейнелермен жұмыс жасауға арналған Imaging программалары, Связь программалық кешені, Развлечения мультимедиалық кешені жатады.
Windows операциялық жүйесі құрамына компьютерде күшті бағдарламалық орталар орнатқанға дейін күнделікті қарапайым жұмыстарды атқаруға арналған шектеулі қолданбалы бағдарламалар енеді. Windows операциялық жүйесімен коса қамтамасыз етілетін мұндай бағдарламаларды стандартты багдарламалар деп атайды. Стандартты бағдарламаларға WordPad-мәтіндік редакторы, Блокнот, Калькулятор, Раіпt бағдарламасы кіреді. Құжаттар мен мәтіндерді дайындау - дербес компьютерлерді пайдаланудың кең таралған жолының бірі. Бұл салада компьютерлер тек баспа машинасының ролін ғана атқарып қоймай, құжаттарды дайындағанда, көптеген қосымша мәселелерді шешуге мүмкіндік береді және ұшан теңіз жұмыстарды шығармашылық еңбекке айналдырады. WordPad мәтіндік редакторы қарапайым мәтіндік кұжаттарды құру мүмкіндігін береді. WordPad құжатында мәтін мен абзацты форматтауға, шекараларын жылжытуға, шегіністерді орнатуға, әр түрлі қаріптерді пайдалануға, графикалық бейнелерді, дыбыстық үзінділерді және бейнеклип қоюға болады.
Компьютердің сандық ақпараттармен жұмыс атқару мүмкіндігін Windows-тың көмекші бағдарламасы Калькулятор аркылы көруге болады. Сонымен катар Калькулятор қосымшасы компьютердің сандық ақпараттармен жұмыс (мысалы, санды бір жүйеден екінші жүйеге ауыстыру, логикалык арифметика принциптері, есептеу дәлдігін анықтау және т.б.) істеу принципін тереңірек түсінуге көмектеседі. Жүйеде калькулятордың екі Қарапайым және Инженерлік түрлері бар.
Қызметші міндеттегі программаларға:
Дискіні дефрагментациялау.
қызмет көрсету шебері.
міндеттелген тапсырмалар.
-дискіні тазалау
-ресурстар инденфикаторы
-дискіні тексеру
-жүйе туралы мәлімет
-жүйелік монитор
Лекция 12-14. Алгоритм ұғымы. Оның қасиеттері, түрлері. Тілдер және программалау әдістері
Дәрістің мақсаты: алгоритмнің, программаның және программалаудың негізгі ұғымдарымен таныстыру. Программа құру принципін, алгоритмнің базалық құрылымын меңгерту.
Жоспар:
1. Алгоритм ұғымы.
2. Алгоритмнің қасиеттері және оларды сипаттаудың әдістері.
3. Алгоритмнің түрлері.
4. ЭЕМ-де есеп шығару кезеңдері
5. Программалау тілдері және әдістері
6. Программалау тілдерінің даму тарихы
7. Программалау тілдерінің жіктемесі
Кілттік сөздер: алгоритм, қасиеттер, классификациясы, программалау.
Иллюстрациялық материал: Электрондық оқулық, слайд, схема.
"Алгоритм" сөзі IX ғасырдағы Орта Азияның ұлы математигі әл-Хорезми атының латынша жазылу – аlgorithmi – қалпынан шыққан.
Орындаушының белгіленген мақсатқа жетуіне бағытталған түсінікті де дәл нұсқаулары алгоритм деп аталады. Алгоритмнің басқаша тағы да бір анықтамасы:
Алгоритм дегеніміз - анықталған мақсатқа жету үшін орындаушыға арналған, орындалу тәртібі ұйымдастырылған, түсінікті, ықшамды, шектелген нұсқаулар тізбегі. Алгоритм мынадай қасиеттерге ие: дискреттілік, анықтылық, жалпылық, нәтижелік.
Алгоритм айқын, аяқталған әрекеттер болып табылатын жеке қадамдарға бөлінуі керек. Орындаушының келесі қадамға өтуі алдыңғысын аяқтағаннан кейін ғана мүмкін. Алгортимнің жеке қадамдардан құрыла алатын касиеті дискреттілігі деп аталады.
Алгоритмнің әрбір нұсқауы немесе командасы орындаушыға түсінікті болуы тиіс, яғни олар бір мағынада түсініліп, қайталанатын алғашқы деректер бойынша бірыңғай нәтижелерге әкелуі қажет. Алгортитмнің бүл қасиеті анықталгандыгы деп аталады.
Алгоритмнің нақты бір мәселені ғана емес, бүкіл бір типті мәселелерді шеше алатын мүмкіндігі бар. Мысалы, квадрат теңдеуді шешетін алгоритмнің түбірін кез келген коэффициент мәндерінде табуға мүмкіндік береді, ал жол жүру ережелері баршаға ортақ. Алгоритмнің бұл қасиеті жалпылығы деп аталады.
Айқын белгіленген әрекеттер тізімнің әрқайсысы нәтижеге жеткізе бермейді. Мысалы шахматта 10120 жүрістен тұратын ұтылыссыз ойын стратегиясы бар, бірақ оны түгел орындауға адам баласының ғүмыры жетпейді. Сондықтан да кез келген алгоритмді орындағанда белгілі бір нәтижеге қол жеткізу керек алгоритмнің бұл қасиеті нәтижелігі деп аталады.
Алгоритмдердің жасалуының үш негізгі түрі бар: сызықтық, тармақталған, циклдік.
Егер орындаушы командаларды бірінен соң бірін ілесу тәртібімен орындайтын болса, алгоритм сызықтық деп аталады.
Орындаушының әрекеттері қандай да бір шартты нұсқауларға тәуелді орындалатын болса, ол алгоритм тармақталған болып саналады.
Жеке командалар немесе команда топтары бірнеше рет қайталанатын болса, алгоритм циклдік деп аталады.
Блок-схемалар. Компьютерде есеп шығару кезеңдері.
Алгоритмнің берілуінің ең көрнекі әдісі болып блок-схемалар түрінде берілуі болып табылады. Блок-схема - есептеу амалдарын көрсетуге арналған графикалық бейнелер жиынтығы болып табылады. Алгоритм бұл жерде бағытталған байланысы бар геометриялық фигуралармен сипатталып беріледі. Геометриялық фигуралардың ішіне орындалып жатқан әрекеттерді түсіндіретін ақпарат орналасқан. Блоктардағы сызықтар блоктар арасындағы байланыс функцияларын орындайды. Байланыс сызықтарының бағыттары, егер олар жоғарыдан төмен немесе солдан оңға қарай бағытталған болса, үшкір сызықшамен (стрелкамен) белгіленбеуі мүмкін. Блок-схема түрінде сипатталған алгоритм орындалатын әрекеттер көрнекілігін арттырады.
Алгоритм командаларының блок схема түріндегі бейнеленуінің жалпы үлгісін қарастырайық:
Алгоритмдерді бағдарламалау тілінде көрсету - багдарлама деп аталады. Багдарламалау тілі дегеніміз - бағдарлама жазуға арналған тіл. Компъютерде есеп шыгару кезеңдері:
1. Математикалық модель құруды қамтитын есептің қойылуы (есептің
математикалық қойылуы);
2. Есеп шешудің алгоритмін жазу;
3. Бағдарламаны құрастыру;
4. Бағдарламаны жөндеу;
5. Компьютерде есепті шешу және нәтижені талдау.
Автоматты цифрлы есептеуіш машиналарды құруға алып келген революциялық пікірлердің бірі XIX ғ. 20-шы жылдары Чарльз Бэббидж айтқан есептеуді- келешекте автоматтылыққа, программаға жүзеге асыру үшін машина әрекеттерінің ретін алдын-ала жазу туралы ойы болды. Бэббидж пайдаланған перфокарталардағы программалар жазбасынан бастап программалау тарихы басталады.
Ч. Бэббидждің замандасы Аду Лавлейс аналитикалық машинаның құндылығын бағалаған жер шарындағы 1-ші программист. Ол теориялық түрде программалауда пайдаланылатын есептеу тізбегінің кейбір тәсілдерін басқаруды өңдеді және қазіргі заманғы прогаммалау тілдері үшін маңызды болып табылатын конструкция – циклды сипаттап берді.
Программалау тілдерінің тарихындағы революциялық мезет - арнайы символдардың көмегімен машиналық командаларды кодтау жүйесінің пайда болуы болды. Мұны Пенсильван университетінің қызметкері Джон Моучли ұсынды. Моучли ұсынған кодтау жүйесі оның компаниясының қызметкеріөзінің барлық өмірін компьютер мен программалауға арнаған Грейс Мюррей Хоппер деген қызметкерді қызықтырды. Ол жер шары бойынша 1-ші үлкен цифрлы компьютерлердегі 3-ші программист болғандығын еске алады. Марк – 1 компьютерінде жұмыс жасауда Хоппер және оның тобы көптеген мәселелермен қақтығысты және олар ойлап тапқандардың барлығы жаңа болды. Олар ішкі программаны ойлап тапты. Сонымен бірге программалау техникасының іргелі ұғымдарының бірі баптауды алғаш болып енгізді (1945). Debugging (насекомое) –баптау.
40-шы жылдарыдың соңында Джон Моучли жоғарғы деңгейдегі дөрекі программалау тілі болып табылатын “Short Code” атаудағы жүйесін құрады, Онда программист шығарылатын есепті математикалық формула түрінде жазып, содан кейін арнайы кестені пайдаланып, символдарды кезекпен аударып, бұл формулаларды екі литерлі кодтарға түрлендірді. Болашақта компьютердің арнайы программасы бұл кодтарды екілік машиналық кодқа айналдырды. Дж. Моучли құрған жүйе дөрекі интерпретатордың алғашқысы болды.
Тек 1951 ж. Хоппер жер шарындағы 1-ші компиляторды құрды, ал 1954 ж. Хоппердің жетекшілігімен программалау тілінен және компилятордан тұратын MATH-MATIC жүйесі өңделді. Хоппер және оның тобы қолданушыларға қарапайым ағылшын тіліне жақын болатын тілде программалау болатын жаңа тіл мен компилятор өңдеуге кіріседі. 1958 ж. FLOW-MATIC компиляторы пайда болды.
50 ж. ортасы программалау облысында прогресс болуымен сипатталады. Машиналық командалы программалау ролі азайып, жаңа типтегі программалау тілдері пайда бола бастады. Бірінші және кең тараған – Фортран болды (FORTRAN, FORmula TRANslator – формула аударушысы). 1954 ж. IBM фирмасының программистер тобы өңдеген.
60-шы ж. ортасында Дартмутск колледжінің математика факультетінің қызметкерлері Томас Курц пен Джон Кемени қарапайым ағылшын тілінің сөздерінен құралған арнаулы программалау тілін құрды. Жаңа тілді “бастаушыларға арналған универсальды символикалық код” деп атады (Beginners All-Purpose Symbolic Instruction Code немесе қысқаша BASIC) (1964 ж.). PL1 (Programm Language One, 1967), АЛГОЛ-68 (1968) .
Ресейде 50-ші жылдары Сергей Петрович Ершовтың жетекшілігімен Альфа трансляторы құрылған (Алголдың орысша версиясы). Кейініректе академик Ершов СССР-де мектеп информатикасының қалыптасуында маңызды роль атқарды.
Алгоритмдерді өңдеуді құрылымдау туралы Алголдың идеяларын дамыту 1970 ж. басында швейцар оқымыстысы Никлаус Вирт Паскаль тілін құруға алып келді. Паскаль тілі бастапқы кезде оқыту тілі ретінде құрылған, шындығында, қазіргі кезде де ол программалауға үйрететін тілдерідің негізгілерінің бірі болып отыр. Турбо-Паскаль жүйесін француз, джазист Филип Кан өңдеді. .
Программалау тілдері әртүрлі мақсатта қызмет етеді және оларды таңдау қолданушыға ыңғайлы болуымен, берілген компьютер және есеп үшін қажеттілігімен анықталады. М, Бейсик программалар жазуда кең қолданылады, Фортран математикалық және инженерлік есептерде ЭЕМ-де шығаруда классикалық программалау тілі болып табылады. Кобол (COBOL – іскерлік есептерге бағытталған жалпы тіл) тілі басқару және бизнес салаларында мәліметтерді өңдеуге арналған негізіг тіл болып ойластырылған. Біршама арнаулы тіл – ЛОГО (гректің logos-сөз) оқушылады программалауға оқытуға арналған (математика және педагогика профессоры Сейсмур Пейперт). Жеткілікті арнаулы әйгілі тіл – Пролог –жасанды интеллект жүйелерін құруға арналғанпрограммалау тілі ретінде құрылған.
Классикалық операциональды нмесе процедуралық программалау программистен есепті шығару үшін оның жеке бөліктерін сипаттауды, яғни алгоритмін және оның арнайы жазбасын тұжырымдауды талап етеді. Тілдердің негізгі ұғымдары – оператор және мәліметтер. Процедуралық тәсілде операторлар топқа- процедураларға бірігеді. Құрылымдық программалау осы бағыттың шегінен шықпайды, ол тек программалау технологиясының кейбір қажетті тәсілдерін белгілейді.
Басқа бағыт процедуралық емес программалау методологиясымен байланысқан. Оларға объектілі-бағытталған және декларативті тілдер жатады. Объектілі-бағытталған тіл тәулсіз объектілерді құрады.
Декларативті тілді пайдалануда программист ақпараттық құрылымға, олардың арасындағы байланыстарды көрсетеді.
Лекция №15. Қолданбалы программалық қамсыздандыру. Мәтіндік редактор.
Дәрістің мақсаты: ҚПҚ топтамаларымен таныстыру.
Жоспар:
1. ҚПҚ топтамалары
2. Баспалық (издательское дело) істің элементтері
3. Мәтіндік редакторлар.
4. Басылымдық жүйелер
Кілттік сөздер: қолданбалы программалар, топтамасы, құжат, мәтіндік редактор.
Иллюстрациялық материал: слайд, схема
Қолданбалы программалық қамсыздандыру - есептеуіш техникасын адам қызметінің әралуан салаларында пайдаланудықамтамасыз етуге арналған.
Қолданбалы ПҚ
Жалпы міндеттегі ПҚ
Арнайы міндеттегі
Кәсіптік деңгейдегі
мәтіндік редактор
баспалық жүйелері
графиктік жүйелер
ДҚБЖ
Біріктірілген жүйелер
авторлық жүйелер
эксперттік жүйелер
гипер мәтіндік жүйелер
мультимедиялық жүйелер
АЖО
ЖАЖ
БАЖ
Педагогикалық комплектілер
Гарнитура деп әртүрлі сызбадағы және кильдегі бір бейнелі қаріптер жиыны.
Басылым үшін тексті дайындау және жөндестіруде қаріптер (шрифт) ерекше маңыздылыққа ие. Қаріптер –басылымдық жүйелердің негізгі бейнелік құралы болып табылады, оның көмегімен текстің шығармашылық мәнеріне қол жеткізуге болады.
Қаріптерді гарнитурасы (суреті), сызылымы, өлшемі және міндеті бойынша ерекшелеуге болады.
Гарнитура деп барлық сызбадағы және кегльдегі бір бейнелі қаріптер жиынын айтады.
Әріптер базалық сызықта орналасады. Жолдар арасындағы аралықты интервал деп атайды. Қаріптер тік және көлбеу болады. Көлбеу қаріптерді курсив деп атайды.
Компьютердегі қаріп – қаріптің стильдік ерекшеліктерімен мәтінді баспаға шығаруды қамтамасыз ететін файл немесе файлдар топтары.
Біршама кең пайдаланылатын гарнитуралар:
1) Әдеби – әліппе, энциклопедия, кіші форматты, нормативы; периодикалық және әдеби-шығармашылық басылымнан басқа басылымдар түрлері үшін.
2) Жай жаңа – мектепке арналған оқулық, қалтаға арналған және нормативтік басылымнан басқа кітап-журнал түрлерінің барлық жиынтығы үшін;
3) Мектептік – орта және бастапқы мектеп оқулықтары үшін, балаларға арналған басымдар, әдеби және ғылыми -әйгілі әдебиет үшін;
4) Банниковская және Академиялық -әдеби шығармашылық (ғылыми, оқу және ғылыми -әйгілі басылымдар гуманитарлық бағыттағы ) үшін;
5) Балтика және Таймс -әдеби және ғылыми -әйгілі әдебиеттерді, жоғарғы оқу орны оқулықтарын теру үшін.
Мәтіндік редакторлар- программалар компьютерде мәтіндік материалдар даярлауға арналған.
Мәтіндік редакторларды мәтінді өңдеуге талап қою деңгейі бойынша жіктеуге болады.
1) Қарапайым мәтіндерді теру мен өңдеуге арналған: Lexіcon, Refic, Norton Editor, MultiEdit, Word 4.05.0
2) Күрделі мәтіндерді өңдеуге арналған программа:
ChiWriter
TechWord
Word 5.5, 6.0, 7.0, WordFor Windows 1.1 және 2.2
WordPerfect, Tex, LaTex және т.б.
3) Басылымдық жүйелер өз алдына компьютерлік теруге, мәтіндік және суреті бар материалдарды (верстка) түптеңге тағайындаған аппараттың және программалық комплексті білдіреді.
Басылымдық жүйелер үшін текстік материалдарды өңдейтін әралуан сервистік программалар бар. Солардың ішіндегі негізгі топтар:
расторлы графиканы векторлыққа түрлендіру;
сканерленген бейнелерді өңдеу;
шрифтерді өңдеу;
дұрыс жазылуын тексеру;
сканердің көмегімен текстерді оқу
программаны орысша қылу
аудармашы –программалар
Word басылым жүйесі
Word – мәтінді өңдеуге арналған копфукционалды программа. Page Maker – кәсіпкерлердің аса қуатты және әйгілі басылымдық жүйесі. Оның көмегімен үлкен кітаптың (қалың) (үлгі-макетін) түп- нұсқа макетін дайындауға болады. (суреттер, формулалар, кесте және т.б. күрделі элементтерден тұратын )
Wordтың міндеті:
-теру, жөндестіру, тексті және кестені верстка
-менюдің барлық пункттерін басқару;
-басылымға дайын құжатты дисплейде қарау;
-сурет және слайд қою;
Лекция №16. MS Word мәтіндік редакторы туралы негізгі мәліметтер.
Дәрістің мақсаты: ақпараттарды форматтауға, кестемен және графикамен жұмыс істеуге үйрету.
Жоспар:
1. Мәтіндік редактордың негізгі мүмкіндіктері.
2. Мәтінмен жұмыс істеу.
3. Баспа жүйесімен жұмыс істеу.
Кілттік сөздер: құжатты форматтау, кестені құру және өзгерту, берілгендердің графиктік түрі.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Мәтін - компьютерлік алфавит символдарының кез келген тізбегі. Мәтіндік редактордың көмегімен құрылған, алфавитті - сандық символдардан ғана емес, графикалық объектілерден немесе мәтінді форматтау туралы басқару ақпараттарынан тұратын файлды мәтіндік құжат деп атаймыз.
Компьютерде мәтіндік ақпараттарды өңдеу үшін мәтіндік редактор немесе мәтіндік процессор деп аталатын мәтінді өңдейтін арнайы жүйе қолданылады. Мәтіндік редактор - магниттік дискіде мәтіндік құжатты құруға, өңдеуге, құжаттың форматын өзгертуге, басып шығаруға және т.б. мүмкіндік беретін қолданбалы бағдарлама.
MS Word - мәтіндік кұжаттарды дайындауға, түзетуге және қағазға басып шығаруға арналған Windows жүйесінің қосымша бағдарламасы. Ол — мәтіндік және графикалық ақпараттарды өңдеу барысында жүзден аса операцияларды орындай алатын ең кең тараған мәтін редакторларының бірі. Мәтіндік кұжаттың негізгі элементтері: символ - мәтіндік ақпараттың ең кіші бірлігі; сөз - екі шетінен қызметші символдармен шектелген әріптер мен цифрлардың кез келген тізбегі. Қызметші символдарга - бос жол, нүкте, үтір, сызықша және т.б. жатады. Жол - абзацтың оң және сол шекараларының аралығындағы символдардың кез келген тізбегі. Сөйлем – екі нүктенің аралығындағы сөздердің кез келген тізбегі. Беттің келесідей құрылымдық элементтері бар: негізгі мәтін, жогаргы және төменгі коллонтитул, сілтеме. Беттің негізгі мәтіні - бұл жолдар, абзацтар, кестелер және суреттер. Колонтитул - газеттердің, журналдардың, кітаптардың бетіндегі мәтіннің жоғарғы немесе төменгі жағында орналасқан тақырыптық берілгендер. Сілтеме - бұл беттің немесе мәтіннің сонғы жағында жазылатын нұскау.
МS Word мәтіндік редакторында мәтінді форматтау.
Символдарды форматтауға қаріп параметрлерін, символдар аралығындағы бос орындарды және оларды жолға байланысты жоғары не төмен жылжыту мүмкіндіктерін тағайындау жатады. Қаріптер ұғымына: қаріптің типі, қаріптің өлшемі, сызылымы, түсі және арнайы эффектілері жатады. Қаріптің негізгі параметрлерін (типі, өлшемі, сызылымы) Формат командасының мәзірі, "Форматтау" құрал-саймандар тақтасы, пернелік командалар мен контекстік мәзір жүйелерінің көмегімен тагайындауга болады. Қаріптермен жұмыс істеуге арналған аспаптардың толық жиынтығын "Қаріп" сұхбат терезесі ұсынады.
Қаріптер сызылымының мынадай мүмкіндіктері бар: Әдеттегі, Курсив, Жартылай қарайтылган курсив, Өлшем, Астын сызу. Түс, яғни мәтінді бояйтын мүмкін түстер (Авто, Қара Қызыл, Сары т.б.) тізімі бар, Эффектілер, яғни сызылган, жогаргы индекс, төменгі индекс, жасырын кішірейтілген жазба әріптер.
Кез келген редактордағы сиякты, WORD жүйесінде де абзац дегеніміз мәтіннің абзац символымен (екі Еnter пернесін басу аралығы) шектелгеy бөлігін айтады. Абзацты жеке форматтауға болады, онда мынадай ұғымдарды пайдаланамыз: Шегініс-мәтіннің сол жақ шетінен абзацтың алғашқы жолының басына дейінгі аралық, жәй мәтін жолындағы азат жол, Мәтінді пайдалану мақсатына байланысты туралаудың төрт түрі болады: сол жақ, шетке царай туралау, оң жақ шетке қарай туралау, жол ортасына қарай туралау, екі жақ шетінен туралау. Табуляция — әрбір абзац алдында тұрақты азат жол даярлау үшін және мәтінді бірнеше бағана түрінде кестелеп жазғанда, сол бағаналарға жылдам өту үшін қолданылады. Жол арасындагы интервал — жолдардың ара қашықтығын тағайындайды. Бұдан өзге абзац алдында немесе соңында да қашықтықты тұрақты етіп өзгертіп беру мүмкіндігі бар.
MS Word мәтіндік редакторында кесте құру және өңдеу.
Мәтіндік редактормен жұмыс істегенде реттелген мәліметтер жиі кездеседі. Мұндай мәліметтерді құжатта сақтаудың ең тиімді жолы кесте болып табылады. Сонымен бірге кестені әртүрлі тізім, финанстық мәліметтер және басқа да мәліметтер үшін қолдануға болады. Кесте ақпараттың түсінікті берілуі үшін де колданылады. Кесте — қатар мен бағанада реттелген ақпарат. Кестелердің бағанасы мен жолы қиылысқан жердегі мәлімет сақтайтын төртбұрышты ұя түріндегі негізгі әлемент ұящық деп аталады.
MS Word көптеген практикалық есептеулерді орындауға, кестемен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін құрылғылардан тұрады. Кестемен жұмыс істеуге арналған командалар кесте құруға және оны түзетуге сонымен бірге кестедегі мәліметтерді өндеуге мүмкіндік береді.
Кесте кұжаттық мәтіннің кез келген жеріне қойыла береді. Кесте мөлшері қағаз парағынан үлкен болуы да мүмкін, сондықтан ол бір немесе бірнеше беттерде орналаса алады. Кесте тақырыптарын әрбір беттің жоғарғы жағына автоматты түрде орналастыруға болады.
Кестені алғаш рет даярлау үшін Кесте-Кестені енгізу командасын немесе стандартгы Құрал-саймандар тақтасының Кестені енгізу батырмасын пайдалану керек. Керекті торлар санын көрсету керек, сонда мәтіннің курсормен керсетілген жерінде кажетті өлшемдегі кесте пайда болады. Кесте даярланған соң, ұсынылған стандартты форматтардың жиынынан бізге қажетті форматты таңдап алу үшін Кесте-Кестені автоформаттау командасын пайдаланған жен. Сонымен қатар, кестеге бағандар мен жолдарды қосуға және алып тастауға болады.
MS Word-тағы формулалар редакторы.
MS Word бағдарламасындағы формулалар редакторының, яғни Місrosoft Equation көмегімен құжат мәтініне математикалық формулалар мен символдар орналастыруға болады. Формулалар редакторының көмегімен жазылатын объектілерге интегралдар, матрицалар, белшектер, түбірлер, көпмүшеліктер және т.б. жатады. Олардың сырт бейнелері принтерден басып шығарылатын кешірмесімен бірдей болады.
Word ортасынан формулалар редакторын іске қосу үшін, енгізу курсорын құжаттың формула кірістірілетін жеріне орналастырып, Кірістіру –Обьект – Місrosoft Equation командаларын орындау керек.
Математикалық символдар шартбелгілері бар теңдеулер редакторы терезесіндегі жоғарғы жол негізінен символдар формуласына енгізуге арналған мәзір болып табылады: мысалы, шексіздік белгісі, вектор символы, т.с.с. таңбалар жиыны. Олардың ішінен қажетті символдарды таңдауға және оларды формула ретінде енгізуге болады. Математикалық символдар функционалдық ұксастығы бойынша жеке топтарға біріктіріліп орналастырылған. Символды кірістіру үшін керекті символ тұрған өріс элементін тышқан курсорымен белгілеп көрсету керек, сонда өріске кіретін символдардың толық тізімі ашылады. Тізімдегі қажетті символды таңдап алып, оны бір рет шертсек, символ мәтіндегі формулалар жолына енгізіледі.
Шаблондар жолы математикалық символдар пиктограммасынан төмен орналасқан. Оның көмегімен мәтінге математикалык қатынастар, амалдар мен интеграл, матрица, жақша ішіндегі өрнектер сияқты күрделі объектілерді және т.б. енгізуге болады.
Формулалар редакторының бағдарламасы формулаларды дайындауға арналған стильдерді пайдаланады. Формулалармен жұмыс істеу барысында: ерекшеленген объектіге басқа типтегі стильді тағайындауға болады. Дайындау стилін өзгерту үшін, символдарды ерекшелеп, Стиль мәзірі командасымен басқа стильді тағайындауға болады; жалпы типтік стиль сипатын өзгерту керек. Бүдан басқа формуладағы символдар арасындағы бос орын енін де реттеуге (мысалы, символ мен оның дәрежесі арасындағы) мүмкіндік бар, сондай-ақ, көп жолды өрнектер терілгенде кейбір жолдарды сол жақ шетке, ал кейбірін оң жақ шетке (ортаға) әйтпесе тендік белгісінің орналасуына байланысты ауыстырып орналастыруға болады; жеке (өзіндік) дайындау тәсілін қолдану, ол үшін алдымен символдарды алдын ала ерекшелейді де, Стиль-Басқа командасын орындайды.
MS Word мәтіндік редакторының графикалық мүмкіндіктері.
Word басқа бағдарламалардан графиктерді кірістіруге, сондай-ақ өзінің кескіндерін даярлауға мүмкіндік береді. Құжат ішіне сыртта даярланған графикті орналастыру үшін Кірістіру-Сурет командасын орындап, ішінде сол сурет орналасқан файлдың атын көрсету керек. График түріндегі суреттердің көшірмесн алдымен алмастыру буферіне ауыстырып, соңынан барып оны курсор тұрған орынға буфер арқылы да кірістіруге болады.
Word-та суреттерді қарапайым графикалық элементтерді (түзу сызық, қисық сызық, дөңгелектер, іші боялған, боялмаған көпбұрыштар, мәтінмен толтырылған тіктөртбұрыштар) Word құрамындағы графикалық редактордың көмегімен даярлауға болады. Сызық – Word графикалық редакторының ең қарапайым геометриялық элементі. Сызық сызу үшін экранның төменгі жағындағы Сурет салу Құрал-саймандар тақтасындағы түзу сызық кескіні тұрған батырманы шерту жеткілікті. Эллипсті салу үшін эллипс бейнесі тұрған батырманы шертіп, сосын курсорды бастапқы нүктеге орналастырып, тышканның сол жақ батырмасын басулы күйде ұстап тұрып, эллипсті қажетті мөлшерге дейін үлкейту керек. Шеңбер суретін салу үшін сурет салу барысында Shift пернесін жібермей ұстап тұру керек, оның да центрін ауыстырмау үшін Сtrl және Shift пернелерінің екеуін де жібермей ұстап тұруға болады. Тіктөртбұрышты тұрғызу үшін алдымен оның бейнесі тұрған батырманы шертіп, содан кейін курсорды тіктөртбұрыш төбелерінің біріне сәйкес келетін нүктеге апарып тышқанның сол жақ батырмасын басып, оны жібермей ұстап тұрып Тіктөртбұрышты толық етіп салу керек. Сtrl пернесін басып тұрып Тіктөртбұрыштың центрін белгілі бір орынға бекітуге болады. Ал квадрат суретін салу үшін, салу барысында Shift пернесін басулы күйде ұстап тұру қажет.
Фигураларды бұруға, өлшемін өзгертуге болады. Кез келген сурет бір немесе бірнеше әлементтерден тұратыны белгілі. Осындай бірнеше әлементтерді құрастырып, оларды бір объект ретінде өңдеуге де болады. Бірнеше элементтерден тұратын топты кұру үшін, алдымен оларды ерекшелеу керек, содан кейін Сурет салу Құрал-саймандар тақтасындагы Топтастыру батырмасын басу керек.
Лекция №17. Электрондық кестелер
Дәрістің мақсаты: электрондық кестенің негізгі ұғымдарымен таныстыру.
Жоспар:
1. Кестелік процессордың міндеттері және негізгі функциялары
2. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары
3. ЭК түрлері.
4. MS Excel ЭК
Кілттік сөздер: электрондық кесте, қатар, баған, ұяшық, диапазон.
Иллюстрациялық материал: слайд, схема.
Электрондық кестелерді пайдаланудың негізгі облысы ақпарат тіктөртбұшты кесте түрінде берілетін адам қызметінің өрісі. Электрондық кестелер жүйелері кестелік ақпаратты құру мен өңдеуге арналған. Олар кестелік формада берілген есептеу нәтижелерін өңдеу кезінде ыңғайлы.
Электрондық кесте ұяшықтардан құралатын, әрбіреуі өзінің адресіне ие - тікбұрышты матрица. Ұяшықтың номері қарапайым коориданата тәсілімен анықталады. Мысалы: В3. Ұяшықтар тобы : белгісі арқылы жазылады. Мысалы, В3:В4.
Ұяшықтың әрқайсысына сан, формула (арифметикалық өрнектер) немесе текст жазуға болады.
Қазіргі уақытты электрондық кестелердің көптеген варианттары белгілі: АБАК, Варитаб-86, Супернан, Multiplan, SuperCаlk, QuattroPro, Excel, Lotus 1-2-3.
DOS режимінде жұмыс жасайтын РС-286, 386 типтес компьютерлерге арналған кестелік процессор SC-4 (SuperCаlk) болып табылады.
SC-4 диаграммалар мен графиктердің 7 түрімен жұмыс жасауға мүмкіндік жасайды. Әралуан белгілеулер, айнымалылар шкаласын, тақырыптар енгізу мүмкіндігі бар.
SC-4 электрондық кестесі жолдар (ROWS) және бағдардан (COLUMNS) құралатын торлардан тұрады. Бағана латын әріптерімен А, АВ және т.б. максимальды ұзындығы 255 Жолдар 1 –ден 9999-ға дейін номерленеді.
SC-4 математикалық оператордың 2 түрі орындалады: арифметикалық және қатынас операторы
Келесі функцияның түрі бар: арифметикалық, тригонометриялық, логикалық, календарлы, статистикалық, арнайы, қаржылық, индексті символ енгізілгеннен кейін командалар менюі шығады.
MS Excel – кесте процессорлар немесе электрондық кесте деп аталатын класқа жататын, Windows ортасында жұмыс істейтін әйгілі пакеттердің бірі болып табылады. Excel электрондық кестесі математикалық амалдармен, күрделі есептеулерге пайдалануға болады. Ол әралуан типтегі диаграммалар құруға (кестелер мәліметтері негізінді), ДҚ құрып, онымен жұмыс жасауға, есептеу экспериментін қоюға мүмкіндік жасайды.
Ехсеі терезесінде мынадай объектілер орналасқан: Жоғарғы жол – басқару батырмалары бар терезе тақырыбы. Екінші жол - Ехсеl мәзірі. Үшінші және төртінші жолдар - Стандартты және Форматтау аспаптар тақтасы. Бесінші жол - енгізу мен түзету жолы немесе формулалар жолы. Бесінші және соңғы жолдың арасына электрондық кестенің жұмыс парағы (беті) орналасқан. Жұмыс парағындағы жолдар мен баганалар белгілі бір тәртіппен белгіленеді. Терезенің ең төменгі жолы - қалып-күй (баптау) жоды. Төменгі жолдың сол жақ шетінде Ехсеl жұмыс режимдерінің индикатора (көрсеткіші) орналасқан.
Электрондық кестенің жұмыс аймағы жолдар мен баганалардан (тік және жатық жолдар) тұрады. Жолдардың максималдық саны 65536-ке, ал бағаналар саны 256-ға тең.
Бағаналар мен жолдардың әрбір қиылысуы мәліметтер енгізуге болатын (текст, сан немесе формула) ұяшықты құрайды.
Электрондық кестенің негізгі ұғымдарымен танысайық
Жол номері – электрондық кесте қатарды анықтайды. Ол жұмыс алаңының сол жақ шекарасында белгіленген
Бағана әріпі- электрондық кесте колонкаларды анықтайды. Әріптер жұмыс алаңының жоғарғы шекарасында орналасады. Бағаналар: А-Х, содан кейін АА-АҒ, содан кейін ВА-ВҒ және т.с.с номерленеді
Ұяшық – мәліметтерді қамтитын кестенің 1-ші элементті. Әрбір ұяшық бағана әріпі мен жол номерінен тұратын адреске ие.
М: В3-бағана В,жол 3 қиылысуы.
Ұяшық көрсеткіші –тезектегі ұяшықты анықтайтын –жарық тіктөртбұрыш.
Кезектегі ұяшық- көрсеткішпен белгіленеді.
Блок – аралас ұяшықтардың тіктөртбұрышты облысы, блок бір немесе бірнеше ұяшықтардан, жолдар, бағаналардан тұруы мүмкін.
Блок адресі- : бөлінетін қарама-қарсы бұрыштардың координаты құралады.
Excel кітап сияқты беттерден тұрады (16 бет) экранда тек 1 бет –жоғарғы көрініп тұрады.
Лекция№18. МS Ехсеl-электрондық кестесі.
Дәрістің мақсаты: MS Excel-де жұмыс істеудің негізгі тәсілдерін меңгерту.
Жоспар:
1. Электрондық кестеде деректерді енгізу технологиясы.
2. Формулалар, функциялар. Функция мастері.
Кілттік сөздер: сілтеме, формула, функция, функциялар шебері.
Иллюстрациялық материал: слайд.
МS Ехсеl -де қолданылатын математикалық формулалар.
Ехсеl-де кестенің кез-келген ұяшықтарына мәліметтердің үш типін енгізуге болады: мәтін, сан және формула. Мәтін — кез келген символдар жиынтығы, егер мәтін цифрдан басталатын болса, онда енгізуді " " символынан бастау керек. Электрондык кесте ұяшықтарына сандарды =, +, - таңбаларымен немесе оларсыз да енгізуге болады. Ехсеl-де кез келген арифметикалық өрнек формула түрінде жазылады. Ол ұяшық адрестері мен сандардың, функциялардың арифметикалық амалдар таңбасы арқылы біріктірілген жиынынан тұрады. Формула "=" таңбасынан басталуы керек. Ұяшыққа С1+Ғ5 формуласын енгізу үшін оны =С1+Ғ5 түрінде жазу керек. Бұл дегеніміз С1 ұяшығындағы мәліметтерге Ғ5 ұяшығындағы мәліметгердің қосылғандығын көрсетеді. Нәтиже формула енгізілген ұяшықта алынады.
Функциялармен жұмыс
Функцияларды кірістіру тәсілдері:
Құрал саймандар тақтасында –fx –белгісі
ВставкаФункция...
Функция түрлері:
1) Қаржылық
2) Уақыт және мерзім
3) Математикалық
4) Статитикалық
5) Сілтеме және массивтер
6) ДҚ-мен жұмыс
7) Мәтіндік – жол ұзындығы, ауыстыру (текст арг. санға түру)
8) Логикалық –егер, және, немесе, ақиқат, жалған, емес
9) Қасиеттермен мәтіндік текст функциясы реттеу ұяшықтарды: Данные Сортировка Сортировка диапазона диалог терезесі шығады.
Прогрессиямен жұмыс : Правка Заполнить Прогрессия командасы шақырылады.
Прогрессия диалогты терезесі шығады: Ол келесі бөліктерден тұрады.
Расположение Тип Единицы
о по строкам арифметика день
о по столбцам геомеррия раб.день
даты месяц
автозаполнение год
Сандық форматтарды орнату үшін ФорматЯчейки командасын орындаймыз.
Формат ячеек сұхбат терезесі шығады. Ондағы қаттамалар түрлері: Число, Выравневание, Шрифт, Граница, Вид, Защита. Ұяшықтар мен болктардың адрестерін абсолютті, салыстырмалы, және аралас түрде жазуға болады.
Адрестер ағымдағы ұяшыққа салыстырмалы күйде берлісе – салыстырмалы адрес деп аталады. В3, А1:А4
Ұяшықтың адресін нақты күйде бергіміз келсе, онда абсолютті түрдегі адресті жазуға тиіспіз $С$2.
Аралас - $ символдары өзгермейтін адреске сәйкес бағана әріпінің алдында жазылады.
Функциялар у=f(х) түрінде жазылады, мұндағы у - есептелуге тиіс функция мәні, х - аргумент, f- функция. Функция енгізілген ұяшық мысалы ретінде: =А5+sіп(С7) формуласын келтіруге болады. Ехсеl бағдарламасының кейбір фунциялары:
- КОРЕНЬ(х) — х санының оң мәнді квадрат түбірін анықтайды, мысалы,
Корень(25)=5.
- Sin(х) — радианмен берілген х бұрышының синусын анықтайды.
Мысалы: sіn(0.883)=0,772646.
- МАКС(тізім) — берілген тізім ішінен ең үлкен (максимум) мәнді aнықтайды, мысалы: макс(55,39,50,28,67,43)=67.
- СУММ(тізім) — берілген тізімнің (блоктың) сандарының қосындысын анықтайды. Мысалы: СУММ(А1:А300) — А1:А300 блогының 300 ұяшығындағы сандардың қосындысын табады.
Жиі пайдаланылатын қосынды табу функциясы үшін аспаптар тақтасында арнайы батырма бар.
Салыстырмалы, аралас және абсолютті адрестер.
Салыстырмалы адрес - базалық адрестің мәніне қатынасы бойынша айырманы өрнектейтін адрес. Салыстырмалы адрес Ехсеl формулада копданылатын ұяшықтардың ағымдағы ұяшыққа қатысты орналасуын есте ұстайды. Мысалы, егер сіз В4 ұяшығына =В1+В2 формуласын енгізсеңіз, Ехсеl формуланы өзінше былай талдайды: "үш қатар жоғары орналасқан ұяшық мәнін екі катар жоғары орналасқан ұяшық мәніне косу керек". Егер сіз көшіру барысында нақты ұяшыққа немесе аумаққа сілтемені сақтап қалғыңыз келсе абсолютті адрестерді қолдануыңыз қажет. Әрбір ұяшықтың өзгермейтін адресін абсолюттік адрес деп атайды, өзгермейтін абсолют адрес белгісі кестедегі бағана атының немесе жол нөмірінің алдындағы $ таңбасы болып табылады. Мысалы, $В$4 немесе $С$2:$Ғ$48 және сол сияқты. Формуланы көшірген кезде оның кейбір элементтерін салыстырмалы, ал кейбірін абсолютті түрде жазуға болады, мұндай түрде жазылған адрес — аралас түрдегі адрес деп аталады.
Ехсеl-де бүкіл жұмыс кітабын, кез келген парақты немесе кейбір ұяшықтарды өзгертуден қорғап қоюға болады. Мәліметтерді қорғау екі бөліктен тұрады: өзгертілуге тиіс ұяшықтардың бұрынғы қорғалу қасиеттері алынады; ағымдағы параққа немесе оның кейбір блоктарына қорғалу қасиеті енгізіледі.
Ехсеl-де кестені қағазға шығармас бұрын, алдын-ала оның ойдағыдай болуын тексеретін мүмкіндік бар. Ол үшін Файл=Қарап шыгу мәзір командасын орындау немесе Стандартты құрал-саймандар тақтасының көру батырмасын басу керек.
Алдын ала қарап шығу операциялары келеңсіз жағдайларды болдырмай, уақытты әрі қағазды тиімді пайдалануға мұрсат береді.
Сонымен бірге бұл режимде жұмыс атқару үшін:
1. Стандартты аспаптар тақтасының Алдын ала қарап шыгу батырмасы арқылы алдын ала қарап шығу тәртібіне көшеміз.
2. Парақ батырмасын басып, параметрлер терезесінде кестені кағазға көлденең (Альбом түрінде) немесе тік (Кітап түрінде) басатынымызды анықтап аламыз.
3. Параметрлер терезесіндегі Өрістер батырмасын басып, экраннан қағаз
шетіндегі сызықпен бөлінген бос орындарды бағдарлаймыз.
4. Принтердің компьютерге қосылып, оның өзінің жеке ток көзіне
қосылғанын да қарап шығу керек.
5. Баспа батырмасын басыңыз.
МS ЕхсеІ-дің графикалық мүмкіндіктері.
Ехсеl-дің ең көзге түсер ерекшеліктерінің бірі - оның сандар қатары мен бағаналардағы ақпараттарды толық, көрнекі түрде кескіндей алатын графиктер мен диаграммаларға айналдыруы болып саналады. Диаграммалар мәліметтерді графикалық түрде кескіндеудің ыңғайлы түрі. Олар берілген сандық шамаларды ұяшықтарды үңіліп қарағаннан гөрі салыстырмалы түрде бағалау мүмкіндігін береді. Диаграммалар бір ұяшықта тұрған қатені де тез көрсете алады. Диаграмманы немесе графикті даярлау үшін Диаграмма шебері пайдаланылады. Ехсеl-дің бұл функциясы бес қадамнан тұрады.
1-қадам. Мұнда ЕхсеІ Диаграмма шеберінің 4-тен 1 қадам деген сұхбат терезесін шығарады. Осы терезе арқылы Ехсеl тұрғыза алатын диаграмма түрі таңдалады.
2-қадам. Диаграмма шеберінің бұл сұхбат терезесінде диаграмманың мәлімет көздері анықталды.
3-қадам. Диаграмма шеберінің бұл сұхбат терезесінде диаграмма параметрлері таңдалады.
4-қадам. Диаграмма шеберінің бұл сұхбат терезесінде диаграмманың орналастыратын орыны анықталады.
Көбінесе ендірілген диаграмманың қажетті мелшерін дәл анықтау қиын, оны тек диаграммаға берілген мәліметтерді көргенде ғана айтуға болады. Сондықтан ендірілген диаграмманың мөлшерін, пропорциясын өзгерте отырып, оны ойдағыдай түзетуге тура келеді.
Диаграмма шебері арқылы диаграмма түрін таңдап алғаннан кейін, Ехсеl оның ішіндегісін де өзгертуге мүмкіндік береді.
Диаграмманы түзету үшін тышқанды екі рет шерту арқылы ерекшелеп аламыз. Сонда диаграмма айналасында сұр штрихталған жақтаулар пайда болады, Мұнан кейін Диаграмма аспаптар тақтасы көмегімен диаграмма түрін өзгертуге болады: диаграмманың кез-келген жерінде тышқан батырмасын жылдам екі рет шертеміз; экранға диаграмма аспаптар тақтасын шығарамыз, ол үшін: Түр=Аспаптар тақтасы=Диаграмма командасын орындаймыз. Диаграмма түрлерінің тізімінен тұратын тақтадан Диаграмма түрі батырмасын шертеміз.
МS Ехсеl-ді мәліметтер қоры ретінде пайдалану. МS Ехсеl-дегі кестелер байланысы.
Ехсеl-дегі кестені мәліметтер қоры ретінде қарастыруға болады. Кестенің бағандары (А,В,С,D,Е,Ғ т.с.с.) бағандарындағы ақпарат өрістер деп, ал қатардағы (1, 2, 3 т.с.с.) мәліметтер жазбалар деп аталады. Мәліметтер қорының (МҚ) құрылымына төмендегідей талаптар қойылады: МҚ-ның бірінші жолында қайталанбайтын өріс атаулары орналасады; ал қалған қатарлары бос болмауы керек, онда жазбалар мәні орналасу тиісті; бағана бойымен орналасқан мәліметтер бір типті болады. Ол сандар мен мәтіннен тұруы керек. МҚ-дан белгілі критерийі бойынша іздеп табу үшін фильтр колданылады. Оның екі түрі бар: автофильтр және кеңейтілген фильтр.
Кестелерден тұратын ЕХСЕL жұмыс кітабында бірнеше кестені бірге пайдаланып, кітаптың бірнеше парағын бір уақытта қатарластыра отырып пайдалануға болады. Экранның төменгі жағында кестелер, яғни парақ жарлықтары көрініп тұрады. Егер бір жарлықта тышқанның сол жақ батырмасын шертсек, көрсетілген парақ екпінделіп, үстіне орын ауыстырады. Жарлықта тышқанның оң жақ батырмасын шерту кестенің орнын ауыстыру, атын өзгерту және оны жою сияқты әрекеттерді орындайтын мәзірді экранға шығарады.
Экранның сол жақ теменгі бұрыштарында жарлықтарды ауыстыру батырмасы бар, олар арқылы бір парақтан екінші параққа жылдам ауысуға болады. Ауыстыру батырмасында тұрып, тышқанның оң жақ батырмасын шертсек, онда өзімізге керекті кез келген парақты таңдай алуға мұмкіндік беретін контекстік-тәуелді мәзірді шақыра аламыз. Ехсед-де бір кестеге баска парақтардан немесе басқа кестелерден мәліметтер алып енгізуге болады. Екі парақ арасындагы байланыс олардың біреуіне екіншісінің адресі көрсетілген формула енгізу арқылы орнатылады.
Ол үшін жарлықтағы жанама тәуелді мәзірден Жою командасын орындау қажет. Бірнеше жұмыс парақтарын жою үшін оларды Сtrl пернесін басулы күйде ұстап тұрып, алдын ала ерекшелеу керек те, соңынан жою қажет.
Екі файл арасындағы байланыс бір файлға екінші файл ұяшығындағы мәліметтерге сілтемесі бар байланыс формуласын енгізу арқылы жүргізіледі. Басқа орыннан мәліметтер алатын файл қабылдауыш файл деп аталады да, мәліметтер беретін файл — жөнелткіш файл деп аталады. Байланыс орнатылысымен Ехсеl жөнелткіш файлдағы ұяшық мәндерін қабылдауыш файлға көшіріп алады да, кабылдауыш файл ұяшықтарындағы мәндер автоматты түрде өзгеріске ұшырайды.
Лекция №19. Деректер қоры теориясының негізі.
Дәрістің мақсаты: деректер қорының теориялық негіздерін оқып үйрету және меңгерту.
Жоспар:
1. Деректер қоры түсінігі
2. Деректерді ұйымдастыру модельдері
3. Деректер қорын басқарудың программалық жүйелері.
Кілттік сөздер: деректер қоры, модельдер, қатынас, кесте, құрылым.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Деректер қоры ұғымы 60 жылдардың соңына қарай пайда болды. Осы уақытқа дейін берілгендерді өңдеу сферасында, тек берілгендер файлы және берілгендер жиынтығы туралы ғана айтылып келді. Деректер қоры (МҚ) - объектінің немесе объектілер жиынтығының жағдайын, олардың қасиеттерін және өзара қарым-қатынастарын бейнелейтін атауы бар мәліметтер жиынтығы.
Мәліметтердің ең кіші элементін өріс деп атаймыз. Мәліметтер элементтерінің арасындағы өзара байланысты көрсететін мәліметтер жиынтығын кортеж деп атаймыз. Жазба - анықталған объекті туралы мәліметтердің толық жиынтығы.
Мәліметтер негізгі үш моделі бар: иерархиялық, желілік және реляциялық. Мәліметтердің иерархиялық моделі, бұл модельдегі барлық жазулар тармақты қүрылыммен байланысқан модель түрі. Желілік модель - желілік құрылымның мәліметтерін ұсынуға және олармен амал-әрекет жасауға арналған мәліметтер моделі. Реляциялық модель - ақпараттардың тік төртбұрышты кесте түрінде болатын мәліметтер қорлары. Реляциялық мәліметтер қорында ақпарат бір немесе бірнеше кестеде сақталады. Мұндай кестелердегі бағандар мен жолдарды өрістер және жазулар деп атайды. Кестелердің арасындағы байланыс бір немесе бірнеше сәйкес келетін өрістердің мәндері арқылы жүзеге асырылады. Кестедегі әрбір жол, яғни жазулар қайталанбауы тиіс. Жазулардың қайталанбауын болдырмау үшін кілттер пайдаланылады, олар кестенің бір немесе бірнеше өрістерін қамтиды. МҚБЖ-не койылатын негізгі талаптардың бірі үлкен көлемді ақпараттардың ішінен қажетті жазуды жылдам іздеп табу болып табылады. Кілттік өрістер бұл операцияны орындауды айтарлықтай жеделдетеді.
ДҚБЖ – деректер қорын құруға, енгізуге және пайдалануға арналған тілдік және программалық құралдар жиынтығы. Пайдалану сипаты бойынша ДҚБЖ –дербес және көпқолданушыға арналған болып екіге бөлінеді.
Деребес ДҚБЖ – бір компьютерде жұмыс жасайтын жергілікті ДҚ құруға мүмкіндік жасайды. Оларға Paradox, dBase, FoxPro, Access және т.б. жатады. Ал көпқолданушының ДҚБЖ клиент-сервер архитектурасы негізінде жұмыс жасайтын ақпараттық жүйелер құруға арналған. Оларға Oracle, Informix, SyBase, MS SQL Server InterBase жатады.
Лекция №20-21. МS Ассеss-деректер қорын басқару жүйесі.
Дәрістің мақсаты: Acсess-те деректер қорын өңдеу мүмкіндіктерін үйрету.
Жоспар:
1. Жалпы сипаттама
2. АССЕSS –те деректер қорын өңдеудің негізгі кезеңдері
3. АССЕSS қосымшалары
Кілттік сөздер: ДҚБЖ, объектілер, конструктор, кесте, сұраныс, есеп беру, форма.
Иллюстрациялық материал: слайд.
МS АССЕSS - реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ). МҚБЖ мәліметтер қорын құру, оларды өңдеу, қандай да бір шарт бойынша мәліметтерді таңдау, іздеу, сұрыптау және есеп беруді жүзеге асырады.
МҚБЖ негізгі объектілері: кесте, форма, сұрау, есеп беру.
Кесте - мәліметтерді жазба және өріс түрінде сақтауға арналған объект. Форма - мәліметтерді көрнекті түрде енгізу үшін қолданылатын объект. Сұрау - қажетті мәліметті бір немесе бірнеше кестеден алуға мүмкіндік беретін объект. Есеп беру - мәліметтерді баспаға шығаруға арналған объект.
МS Ассеss-маліметтер қорын басқару жүйесінде мәліметтер қорын кұру.
МҚ құруды мысалмен түсіндірейік. Алдымен белгілі бір атпен бума құрамыз. МS АССЕSS-ті іске қосып, Саймандар тақтасындағы мәліметтер қорың құру батырмасын басып немесе Файл мәзіріндегі Құру командасын таңдаңыз. Мәліметтер қорының аты бос орынсыз сегіз символдан тұруы мүмкін. Нәтижесінде сіз мәліметпттер қоры терезесін кересіз. Терезеден мәліметтер қорының кестелерін, формаларын және де басқа объектілерін құруға болады. Мәліметтер қорының терезесі келесідей элементтерден тұрады: Тақырып жолы - ашылған мәліметтер қорының аты шығады. Объектілер батырмалары - Кесте, Форма және т.б. Шебер көмегімен кесте құру кезінде кестелер үлгісі ұсынылады. Олардың әрқайсысы сәйкесінше өрістер үлгілерінен тұрады. Өрістер үлгісін таңдағаннан кейін, Шебер автоматты түрде кесте құрады. Алгашқы кілт — кестедегі кез-келген жазу мәндерінің сәйкестігін бірмәнді анықтайтын бір немесе бірнеше еріс. Енгізу қалқасы — өріске бірдей форматты мәндерді енгізуге мүмкіндік беретін үлгі. Енгізу қалқасы өрістерде тұрақты символдарды автоматты түрде кескіндейді.
Кез-келген МS АССЕSS кестелері екі түрлі режимде берілуі мүмкін: 1) мәліметтерді енгізуге, керіп шығуға, түзетуге арналған кесте режимінде; 2) кестелерді өзгертуге және құруға арналған құрастырушы (конструктор) режимінде. Кейбір жағдайларда мәліметтерді кестеге емес, әрбір жазбаны жеке терезелерде көрсетілетін формаға енгізген ыңғайлы. Форманы құру үшін Форма белгішесін шертіп Құру батырмасын басу керек.
Іздеуді ұйымдастыруда қажетті жазбаларды кесте режимінде және форма режимінде де іздеуге болады. Оны Правка-Найти командасы арқылы іске асыруға болады. Жалпы іріктеу шартын қанағаттандыратын жазбалар тобын табу үшін Електен өткізу (фильтр) қолданылады. Фильтр - бұл жазбаларды іріктеу және сұрыптау үшін тағайындалған шарттар жиынтығы.
Шарттарды іріктеуді өрнектеуде төмендегідей операторлар үлгісісі пайдаланылады: Жұлдызша (*) – кез келген таңбаларды кез келген топтармен ауыстырады. Сұрақ белгісі (?) – кез келген бір таңбаны ауыстырады. Нөмір белгісі (#) - кез-келген бір цифрды ауыстырады.
МS Ассеss-мәліметтер қорын басқару жүйесінде сұрау құру. Кестелер арасындағы байланыс.
Сұрауды бір немесе бірнеше кестеден құруға болады. Сұраудың нәтижесі таңдау деп аталады. МҚ-да тандау сақталмайды. Ол әрбір сұрауды орындағанда жаңадан құрылады. Ақпараттарды таңдау үшін қандай ақпараттың таңдалатындығын және ол ақпараттың кандай кестеде сақталғандығын білу керек.
Сұраудың мынадай түрлері бар: бір және екі кестеден сұрау, қорытынды сқрау, кесте құруға сұрау, жазбаларды өзгертуге сұрау, жазбалады енгізуге сұрау, жазбаларды өшіруге сұрау, параметрлі сұрау, қиылысатын сұрау.
Бір кесте негізінде Сұраулар-Құру-Конструктор-Кестелерді қосу командаларын таңдау арқылы кандай кестеден алатынымыз анықталады және сол кестелердің керекті өрістерінің аты таңдалады.
Сұрау құрғанда шарт бойынша іріктеуді пайдалануға және сұрауға есептелетін өрісті қосуға болады.
Кестелер арасындағы байланыстарды пайдаланып екі немесе одан да көп кестелердегі мәліметтер алынып сұрау (отчет) күрылады. Кестелер арасындағы байланысты Мәліметтер схемасы терезесінде құруға, көрнекті бейнелеуге және өшіруге болады.
Кестелер арасындағы байланыстарды құру үшін Мәліметтер схемасы терезесін ашып, Кестені қосу терезесіне өтіп осы терезеден керекті кестеледі таңдап алып, кестелерді қосу терезесін жабу керек. Содан кейін, көрсеткішті кестедегі байланысатын өріске қойып, тышканның көмегімен өрісті екінші кестедегі өріске сүйретіп апарамыз. Соңынан Байланыстар сұхбат терезесінде Құру командасын орындаймыз, нәтижесінде өрістер арасында байланыс сызығы көрінеді. Осылайша кестелер арасындағы байланысты орнатуға болады.
Есеп беру - қағазға басып шығаруға арналған, мәліметтерді көрудің ерекше формасы. МҚ баспаға шығармастан бұрын, қағаз бетінде қандай тұрде бейнелетіндігін және қандай жазбалар мен өрістер енгізілетінін алдын-ала көріп алу қажет. Кез келген кестеден, сұраудан Есеп беруді құруға болады.
Лекция № 22. Кеңселік программалық құралдар.
Дәрістің мақсаты: Кеңселік программалық құралдардың мүмкіндіктерімен таныстыру.
Жоспар:
1. Презентация құрудың жаңа тәсілдері.
2. Power Point құралдарымен презентация ұйымдастыру.
3. Ұйымдастырушы программалар.
4. Бухгалтерлік істі автоматтандыру жүйелері.
Кілттік сөздер: презентация, слайд, шаблон, мультимедия.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Соңғы уақытта іс жүргізуде орта және кіші кәсіпорындар мен мекемелерде басқарудың әралуан аспектілерінде пайдалынатын программалар пайда болды. Бұл программалар кеңселік атауға ие болды. Кеңселік программалар құрамына кіретін
-презентация өңдеу құралдары (МS Office пакетіндегі Power Pоint типті)
-Электронды ұйымдастырушылар -іс-әрекетті жоспарлау құралдары (Lotos Organiser типтегі), құжаттарды сақтау және құжатты коликтивті өңдеу жүйелері (Lotos Notes);
-қоймалық және бухгалтерлік есеп жүйелері (1С:Торговля, 1С: Бухгалтерия, 1С: Кәсіпорын);
-Кеңестік заңды жүйелер (консультации).
Power Point презентация құралы.
Сұйық кисталды панельдер мен мультимедиялық проекторлардың пайда болуы компьютерлік дайындыққа өтуге және презентация (иллюстративті материал) көрсетуге мүмкіндік етеді.
Power Point программалық жүйесі MS Office программалық пакетінің құрамына кіреді. Power Point типті публикация дайындаудың программалық құралы ұсынылатын ақпаратты бейне эффектілерді пайдаланып бір стильде өрнектеп қоймай, өз орындауыңды өңдеуге мүмкіндік жасайды.
Power Point - презентациялық материалдарды слайд түрінде жасау және оларды қағазға, экранға, мөлдір пленкаға (кейін кодоскопта пайдалану үшін) немесе 35 миллиметрлік пленкаға шығаруға арналған. Пайдаланушыға шаблондардың модификацияланған жиынтығы, слайдтар редакторы, схема құру құралы ұсынылады. Слайд дегеніміз - тақырыптарды, мәтінді, кестелерді, графикалық объектілерді, ұйым схемаларын, дыбыстық (фрагменттерді, бейнеклиптерді және гиперсілтемелерді іске қоса алатын күрделі объект. Бір стильде пішінделіп, белгілі тақырып бойынша жинақталған слайдтар және тиісті қосымша материалдар презентация деп аталады.
Презентациялық бағдарламалардың көбісі анимация (қозғалысты), дыбыс және бейнемен жұмыс істеуді, сонымен катар, мультимедияның басқа да мүмкіндіктерін пайдаланады. Мультимедиа дегеніміз - компьютерде дыбысты, ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп көрсету үшін жинақталған компьютерлік технология болып табылады.
Презентация жасауда мынадай ұсыныстарды ескеру керек: презентацияны алдын-ала жоспарлау; әр слайд мәнді және есте қаларлқтай болуы керек; слайдтағы ақпарат қысқа және қарапайым болғаны жөн; импортталатын бейне пішінін таңдауда көрсету құралының мүмкіндіктерін ескеру; кескіндегі объект фон түсінен ерекше болуы керек; фотокескінді арнайы бағдарламаларда редакциялау керек; слайдты безендіру үшін қанық және үйлесімді түстерді таңдау; презентацияға анимацияны, бейне, дыбыс және басқа кұралдарды пайдалану керек.
Power Point менюлері оффистің басқа қосымшаларындағы менюлерге ұқсас. Power Point-та презентация жасауды таңдау үшін жаңадан үйренуші Мастер автосодержанияны, ал тәжірибелі пайдаланушы бос презентацияны пайдаланғаны жөн. Мастер автосодержания сұхбат терезесін іске қосқаннан кейін Файл-Создать-Презентации командасы көмегімен презентация түрін таңдау сұхбат терезесіне кіріп, презентация шаблондарының бірін таңдау керек.
Презентация шаблоны дегеніміз - белгілі жағдайларда пайдалануға арналған слайдттар жиынтығы, схемалар мен слайдтың үлгілері.
Power Point -та презентация жасау негіздері.
Презентация жасау үшін мынадай әрекеттерді орындау керек: 1) Power Point -ты іске қосу; Файл-Создать командасын таңдау; 2) презентация қосымша бетінде оның тақырыбына жақын презентация шаблонын таңдау; 3) слайдтар режиміне өтіп, слайд тақырыбының мазмұнын ерекшелеп, өз тақырыбыңызды теру; 4) әр слайдта үлгі мәтіннің орнына талап етілетін мәтінді теру. Келесі немесе алдыңғы слайдқа өту үшін слайдтар бойынша жылжу батырмаларын пайдалану; 5) жазбалар режіміне өтіп, ағымдағы слайдқа түсінік беру; 6) кұрылым режіміне өтіп, презентация жоспарын қарап шығу; 7) слайдтарды сұрыптау режіміне өтіп, слайдтардың орналасу ретін өзгерту; 8) презентация экранда қалай көрінетінін көру үшін Power Point терезесінің астындағы қарау батырмасын шерту. Слайдты қолмен ауыстыру үшін үстінен шерту немесе Вид-Показ слайдов командасын орындау, 9) дайын презентация көрсетуін аяқтау; 10) презентацияны сақтау.
Слайдқа музыка немесе дыбыс қосу үшін төмендегілерді орындау қажет:
1) Музыка немесе дыбыс қосылуы тиіс слайдты ашу;
2) Вставка-Фильмы и звук командасын беру;
1) Мына әрекетттердің бірін орындау: клиптер коллекциясынан дыбыс
кірістіру үшін Звук из коллекции тапсырмасын беріп, қажетті дыбысты
көрсету; файлдан дыбысты кірістіру үшін Звук из файла тапсырмасын беріп,
қажетті файлды табу;
3) Дыбысты қайта жаңғырту әдісін іске қосу.
Объектілердің слайдта пайда болу ретін басқару үшін: 1. Анимацияның Показ слайдов-настройка командасын орындау; 2. Тізімде объект таңдап, оның реті мен пайда болу уақытын, түр езгертуін, дыбыстық сүйемелдеуін және т.б. таңдау; 3. Осы процедураны слайдтағы әр объект үшін кезек бойынша кайталау керек.
Слайд көрсетудің үш әдісі бар:
1) Слайдтарды толық экранда бейнелеу;
2) Слайдтарды кішігірім терезелерде бейнелеу;
3)Слайдтарды автоматты түрде толық экранда керсету. Ол көбінесе
көрнелік стендте, жиналыста пайдаланылады;
Power Point программасын жүктелгеннен кейін келесі режимдердің бірін пайдаланып жаңа презентация құруды ұсынады.
- автомазмұн мастері
- презентация шаблоны
- бос презентация
Нақты слайдтың сыртқы түрін өзгертуді Вид менюінің көмегімен Слайд режиміне өту арқылы өзгертуге болады. Текстік слайдқа графиканы орнату үшін оның разметкасын Формат менюінің көмегімен өзгертуге болады.
Құрылған презентацияны Показ слайдов менюіндегі Показ командасының көмегімен орындауға болады.
Ұйымдастырушы программалары
Бұл программалар құралдардың өкілдері Lotus Development паниясының программалық шикізаты болып табылады. Солардың кейбіреуінін қарастырайық.
Бүкіл жер шарында кең танымал Lotus Start Suite бір атаулы пакеті. Қазіргі уақытта (2000ж. басында) Осы пакеттің 9.5 версиясы таратылуда. Оның құрамында:
-ақпаратты басқару құралы, Lotus Start Center программасы басқа қосымшаларды жүктеуді жеңілдетеді және кеңседегі құжаттқа бағытталған жұмыстарды жеңілдетеді;
-MS Word қарағанда біршама дамыған Lotus Word Pro текстік процессоры, желімен жұмыс Internet және Interanet.
- Lotus компаниясында өңделінген Lotus 1-2-3 кестелік процессор Ехсеl-мен бірдей. Қосымша электрондық кестемен топтың жұмыс жасау, ақпарат алу үшін деректер қорына сұраныс болып табылады. Электрондық кестеге мәліметтерді жергілікті желіде деректер қорынан жүктеуге болады.
- Lotus Approach деректер қорын басқару жүйесі.
- Lotus Freelance Graphics графикалық презентация құру құралы;
- Lotus Onganiser уақытты басқару құралы жүктеуде ежедневник –организатор ортасына кіреміз.
Бухалтерлік іс-әрекетті автоматтау жүйелері
Программалардың бұл класына бухгалтерлік құжаттар мен есептер даярлауға арналған қарапайым программалар жатады. Мысалы, печатающие платежные поручения и накладные, формирующие сведения о доходах для налогооблажения и пенсионного фонда. 1С: кәсіпорын комплексі командаларының жұмысын автоматизациялаудың универсалды жүйесі болып табылады. Ол бухгалтерлік есептің әралуан бөліктерінде пайдаланылуы мүмкін: тауарлық және материалды қорларда, жалақыны есептеуде, негізгі қаржылардың амортизациясын ҰҚ есептеуде, кадрлық есепте.
1С: Кәсіпорын жүйесі 3 негізгі компанентті қамтиды:
-қаржылық операцияларды бейнелейтін бухгалтер есеп;
-командалардың таралуы, материальды, ақшалық және басқа қорлардың қалдығын және қозғалысын автоматтауды есепке алуға тағайындалған жедел есепке алу;
-әралуан деңгейде күрделі қайталанылатын есептеуді орындауға арналған расчет
Лекция №23. Компьютерлік графикаға кіріспе.
Дәрістің мақсаты: компьютерлік графика негіздерін меңгерту.
Жоспар:
1. Графикалық мәліметтерді жөндестіру туралы жалпы мағлұматтар
2. Түстік моделдер
3. Графикалық программалар. Графикалық ақпаратты құру және жөндестіру жұмыстарынң жалпы принциптері.
Кілттік сөздер: графика, түс модельдері, программалар, графикалық формат.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд.
1. Компьютерлік графика – программалық және аппараттық есептеу комплекстерінің көмегімен бейнелерді құру және оларды өңдеу әдістері мен құралдарын зерттейтін инфрматиканың бөлімі.
Компьютерлік графика 3 топқа бөлінеді:
1. Растрлық (формасы өзгереді)
2. Векторлық (формасы өзгермейді)
3. фрактальды
Осы графиканың үшеуі олар монитор –экранда немесе қағазға басылғанда бейненің қалыптасу принциптерімен ерекшеленеді. Векторлық графиканың негізгі объектісі болып сызық болып саналады.
Сызықтың келесі қасиеттері бар:
1. форма (түзу немесе қисық);
2. түсі;
3. қалыңдығы;
4. сызылуы;
5. тұйықталған немесе тұйықталмаған;
6. толтыру қасиеттері болады.
Векторлық графиканың математикалық негіздері
Векторлық графика объектілерінің көрсетілу әдістері.
1. нүкте – бұл объект жазықтықта 2 санмен (x,y) көрсетіледі;
2. түзу – y=kx+b теңдеуі беріледі. k және b параметрлері көрсетіліп белгілі координаталық жүйесінде шексіз ьүзу сызықты бейнелеуге болады.
3. кесінді – айырмашылығы қосымша екі параметрмен (x1,x2) сипатталады.
4. 2-ші ретті қисық – параболла, гипербола, эллипс теңдеулері ең үлкен дәрежесі 2-ден аспайы тиіс. Екінші ретті қисықтың жалпы түрі:
5. 3-ші ретті қисықтардың қарапайым түрі Безье қисықтары жатады.
Түс модельдері
Объектілі графикалық программалармен құрылған және математикалық контурлар сияқты түссіз сызықтар. Оларды қару сияқты сыртқы қабығына және ішіне құю түстерін беріуліз керек. Сонымен қатар сыртқы қабығының өз жуандығы болады, ал құю бүріккіш жаппай құю және арнайы құю болады. Арнайы құюда (гардинетті құю, өрнектеп құю, текістуралы) болып бөлінеді.
Түстерді сипаттау үшін ең алдымен оның қандай бірлікпен өлшенетінен және қандай компанентерден тұратынын білуіміз керек. Түстерді сипаттауда түстер моделі әр түрлі болады. Сонынң саласында аз санды базалық және негізгі түстерді араластыру арқылы басқа түстерді алуға болады, оны құрамдас дейді. Сонымен әр түс математикалық сипатталған базалық компонентер құрылымы. Түстердің параметірі көптеген түстер моделі көмегімен құралды, ал негізінен базалық саналатын түс компанентеріне байланысты. Сонымен кең таралған түрлері - RGB, CMYK, Lab, HSB.
1) RGB моделі:
Базалық компаненттері – 3 негізгі түстен құралған қызыл (Red), жасыл (Green), көк (Blue) .
RGB - үш каналды түс моделі деп атайды. әр базалық түсі 256 әр түрлі түрден тұрады.
2) CMYK моделі.
CMYK – ең танымалы модель, субътарктивті түсті сипаттайды және палирофияда негізгі модельі болады. Бұл модель RGB модельімен тығыз байланысты. Қаралатын түстер жазықтығында да 3 базалық түстерден құралады негізгісі ақ түстен RGB компанентерін алудан шығады.
Мысалы: Cyan(көгілдір = ақ-қызыл), Magenta( = ақ-жасыл), Yellow(сары = ақ-көк).
CMYK моделінің түстік кеңістігі RGB модельінің төнкерілген кеңістігі болады. Қара түс компанентің минималды мәні, ал ақ-колдік, ақ және қара нүктелері сұр шкаламен байланысқан.
CMYK – төртканалды түс модельі болады. RGB моделі аңықты әр компаненті процентпен немесе градияциямен 0-ден 256 ке дейін алынады.
3) HSB модельі- аддитивті түстерді сипаттайды. Сипаттау әдісі суретшінің қолданып жүргеніне ұқсайды. Бұл көбінесе компьютерлік суретшілерге ең танымалы болып келеді. Модельдің базалық компаненті – түстін төн (HUE), жарықтық(Brightness), қанғандық (Saturation). Түстін төк берілген түстіңи спектерде орналасуын сипаттайды. Қызыл түс – көлдік мәнде, ал қалған түстер сол түстің бұрыш өлшемімен қызыл арасында беріледі. Ол 0-ден 360-қа дейін өзгере алады.Қанғандық – таза спектірлі түстер үшін максимал мәнді иеленеді. Ол максимумнан (100 немесе 255 градация) нолге шейін. Қанғандық аз болғансайын түс сонша ашық болады. Нолдік қанғандықта таза спектірлі түс аққа айналады. Жарықтық – спектірлі түстер үшін максималды (100% немесе 255 градация). Жарықтықты төмендеткенде түсте қараланады. Егер нолге тең болса, барлық түс қараға айналады.
4) Lab моделі
Lab моделі – 3 каналды түс моделі болады. Бұл алдында айтылған RGB және CMYK моделдеріндегі кемшілікті жою үшін жасалған моделі. Бұл адамның түс қабылдауына негізделген. Labтүсі жарықтықтан бөлімшеніп алынған. Объектінің жарықтығы светлоны (L) какалымен және екі громатикалық каналдан тұрады.
А-параметірі жасылдан қызылға өзгереді
В-параметірі көктен сарығы өзгереді
Бұл растарлық бейнелермен жұмыс жасағанда түсті қозғалтусыз жарықтықты көрсеттіреді.
Графикалық редактор — графикалық ақпаратты енгізуге және өңдеуге арналған бағдарлама. Графиканың үш түрі бар: олар векторлық графика, растрлық (нүктелік) және фракталдық графика. Векторлық графиканың негізгі элементтік базасы сызықтар мен геометриялық фигуралар болып табылады, ал растрлық графикада элементтік база нүкте болып табылады. Фракталдық графикада суреттер арнайы математикалық формулалардың көмегімен есептеліп салынады. Графикалық бейнелерді кұруда және оны түзетуде компьютер өте күшті және ыңғайлы құрал болып табылады. Компьютердегі графикалық редакторлар баспа өнімдерін, хат, жарнама т.б. көркемдеу үшін қажет. Раіпt бағдарламасы графикалық бейнелерді құруға және оны өңдеуге мүмкіндік беретін қарапайым графикалық редактор болып табылады. Бұл бағдарлама көмегімен қарапайым сурет секілді өнер туындылары болып табылатын суреттерді де салуға болады.
Ең қарапайым графикалык редакторлар әртүрлі қалындыктағы түрлі-түсті қылқаламды пайдаланып, бейнелерді неше түрлі түске бояп, сурет салуға, суретке мәтін енгізуге мүмкіндік береді. Ал күрделі графикалық редакторлар арнайы эффектілер: көлемділік, көлеңке түсіру, созылымды ету, суреттің кей бөліктерін үлкейту, образды қайта жасау және тустерді өзгерту, бір бейненің екінші жаққа жылжуы және т.б. мүмкіндіктер береді. Күрделі графикалық редакторларға CorelDRAW, PhotoShop, Adobe Illustrator және т.б. жатады.
Графикалық редакторлар әртүрлі форматтағы бейнелермен жұмыс істей алады. Редакторларда стандартты бейнелер мен алдын-ала даярланған бейнелердің үлкен кітапханасы бар, оларды пайдаланып, сурет салу өнері жоқ адамның езі тез арада керекті суретті даярлай алады.
Лекция №24. Corol Draw графикалық редакторы
Дәрістің мақсаты: CorelDraw-да жұмыс істеудің негізгі тәсілдерімен танытыру.
Жоспар:
1. Жалпы мағлұматтар. Ортаны баптау.
2. Саймандар тақтасы. Графика саймандар тақтасы
3. Бейнені құру, сақтау және баспаға шығару.
Кілттік сөздер: векторлық графика, интерфейс, саймандар тақтасы.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд.
CorelDraw программасы векторлық графикасында қолданушы интерфейсіне қатысты эксплуатационды сапасы жоғарғы. Берілген интерфейс келесі қасиеттер жиынын құрайды:
Эксплуатацияның ыңғайлылығы және қарапайымдылығы;
Тартымдылығы мен сыртқы түрі;
Құру (настройка) мүмкіндіктерінің кеңдігі;
Көбінесе, CorelDraw меню командаларымен, жылдамдатқыш пернетақтасымен, құрал саймандар тақтасымен, сонымен қатар программаны құру параметрлері бір-бірінен ерекшеленеді және әртүрлі қолданушы программаның интерфейсімен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Компьютерде шешіліп отырған есептің программасына немесе дизайнеріне қызығушылығына байланысты интерфейстің сол немесе басқа нұсқаулары таңдалады.
Программа экранында басқару батырмалар жиынтығымен қатар, Welcome to CorelDraw (CorelDraw программасына қош келдіңіз) панелінде программаны ашудың алты режимі берілген.
Олар келесі батырмалар:
New Graphic (новая графика) жаңа графикалық құжатты құруға арналған.
Open Last Edited (соңғы редактірленген құжатты ашу) соңғы өңделінген құжатты ашу.
Open Graphic (графиканы ашу) кез-келген файлдағы графиканы ашуға мүмкіндік береді.
Template (шаблон) батырма көмегімен New From Template (жаңа шаблон) диалогті терезесі ашылады, жаңа құжат құру мақсатында сол программаның шаблонында әмбебеп шаблон таңдалады.
Corel Tutor (Corel Tutor кітабы ) жаңа құжат құруға және CorelDraw программасының электронды кітапшасы жүктелген, Web бейнелеуіш соңғы терезесін ашуда қолданады.
What is New? (что нового? ) батырмасы, программаның он бірінші нұсқауында Features overview (функцияның бейнесі) сұхбат терезесі ақпараттарды ашу мүмкіндіктерін береді.
CorelDraw программасының қолданушы интерфейсі жайпақ (плоский) деп аталатын қазіргі заманғы интерфейсі болып табылады. Осыған байланысты қолданушының назарын таңдалынған құрал сайманына, программада керекті құрал сайманынан іздеуін тездетуге және оның қателесу мүмкіндіктерін азайтуға арналған.
CorelDraw программасы Windows 95982000 операциялық жүйесінде жұмыс жасайтындықтан, әрбір қолданушыға белгілі, интерфейс программасы стандартты элементтер жиынынан тұрады.
Программаның жүйелік және (Бүктеу, қайта ашу және жабу) құжат батырмасы;
Программаның және құжаттың жүйелік блогі;
Программаның тақырып жолы;
Құжат атының жолы (оның толық ашылмағанында);
Corel Draw программасының интерфейсі, сонымен қатар сұқбаттық терезеден қосымша құрал саймандар терезесінен және программаның анықтамалық жүйесінен тұрады. Сұқбат терезе команда параметрлерін және жұмыс құрал–саймандарын құруға, сонымен қатар программаның құру параметрлері үшін арналған. Программаның анықтамалық жұмыс режиміне жататын, құрал–саймандар панелінің көмегімен әртүрлі амалдар орындауға болады. Анықтамалық жүйе қолданушыға программамен жұмыс жасауда көмек көрсетеді және оны өз бетінше оқуға мүмкіндік береді.
Лекция №25. Жергілікті есептеуіш желілер.
Дәрістің мақсаты. Компьютерлік желілердің негізгі ұғымдарымен танысу.
Жоспар:
1. Компьютерлік желілер.
2. Желі топологиясы.
Кілттік сөздер: желі, топология, кабель, хаттама.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд.
Компютерлік желі деп әр-түрлі ресурстарды, мысалы, программаларды, құжаттарды, және принтерларды бірігіп пайдаланатындай етіп, бір-бірімен кабельдің көмегі арқылы қосылған компьютерлер тобын айтады. Компьютерлік желілерді құру үшін арнайы аппараттық және арнайы программалық жабдық қажет. Компьютерлерді желіге олардың ресурстарын бірлесіп пайдалану үшін және ақпаратпен алмасу үшін біріктіреді. Ресурстар 3 түрлі (типті) болады: аппараттық, программалық және ақпараттық. Мысалы, Қатты дискілердің сыйымдылығы ақпараттық ресурс болып табылады.
Программалық ресурсқа мысал, өте күрделі және ұзақ есептеулерді орындау үшін шалғайдағы үлкен ЭЕМ-ға қосылуға және оған есептелінетін тапсырманы жіберуге, соңынан есептеу нәтижесін алуға болады. Алыстағы (удаленный) компьютерларда сақталынатын мәліметтер ақпараттық ресурсты құрайды. Бұған мысал ретінде Интернетті алуға болады.
Орналасқан компьютерлерінен ғана қол жеткізуге болатын ресурстар жергілікті деп аталатын желінің басқа компьютерлеріне де ашық компьютер ресурстары ортақ немесе желілік деп аталады. Жергілікті және ортақ ресурстар түсініктері шартты.Бұл-жергілікті ресурсты ортақ етуге болады және, керісінше, ортақ ресурсқа жергілікті мәртебесін беруге болады деген сөз. Ортақ ресурстар орналасқан компьютер сервер деп аталады. Сервердегі ақпаратқа жол ашатын және осы ресурстар пайдаланылатын компьютерлер клиенттер немесе жұмыс станциялары деп аталады. Есептеу желілері желілік ОЖ-лер басқарумен жұмыс істейді. Негізгі желілік ОЖ-ге Novell Netwone, Windows NT, OS2 т.б кіреді. Windows95, 98 ОЖ-де құрамдас желілік құралдар бар.
Желілік ОЖ пайдаланушыларға желінің бір компьютерінен басқасына файлдар көшіруге, желінің бір компьютеріде басқасында орналасқан деректерді өңдеуге мүмкіндік береді.
Компьютерлік желілерді қолдану мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
ақпаратты өңдеу процесінің нақты бір компьютерден тәуелсіздігі;
ақпараттың сақталу сенімділігінің жоғарылауы;
ақпаратты рұқсат етілмеген енуден қоғауды жақсарту;
ұйымның бөлімшелері мен қызметкерлері арасында жылдам, қағазсыз ақпарат алмасу мүмкіндігі.
Желі топологиясы - компьютердің бір–біріне қатысты физикалық орналасуы. Желі топологиясы түрлі желілеррді салыстыру және жіктеу әдісін береді. Топологяның типі бар (жұлдызша, сақина және шина). ”Жұлдызша” топологиясы бар желідегі барлық компьютер орталық компьютерлермен немесе концентраторлармен жалғастырылады. Мұндай желідегі екі компьютерлер арасында тікелей қосылу болмайды.
Мұндай жүйе қарапайым және тиімді, деректер пакеттері әр компьютерден концентраторға бағытталған. Концентратор өз кезегінде пакеттерді тиісті жерге жеткізеді.
“Жұлдызша” топологиясының жетістігі компьютерлер мен концентратор арасындағы жекелеген жалғағыштар істен шыққанымен, бүкіл желі жұмыс істей береді. Оның кемшілігі осы негізгі жетістігінен шығады.
“Сақина” топологиясында жалғағыштардың соңғы нүктесі болмайды (міндетті түрде шеңбер емес). Бұндай сақинада бір нүктеден қозғау алған деректер ақыр аяғында желінің басына барады. Осындай ерекшеліктен деректер сақинада барлық уақытта бір бағытта қозғалады.
Сақина топологиясының кемшілігі желінің бір жері істен шықса, бүкіл желі тоқтан қалады және деректер біреулердің желілік компьютері арқылы өтетіндіктен, ақпаратты басқалардың ұстап қалуы болып табылады.
“Шина” топологиясы бір жеткізетін каналды, яғни шина д.а коаксильді кабельді пайдаланады. Барлық компьютерлер “шинаға” тікелей қосылады.
“Шина” топологиясы бар желіде деректер екі бағытта да бірдей жылжиды. Кабель-шинаның екі шетінде арнайы Терминаторлар орнатылған. Желінің бір жерінде қосылудың бұзылуы жұмысты бірден тоқтатады.
Лекция №26. Ауқымды компьютерлік желілер.
Дәрістің мақсаты. Интернет ұғымдарымен және тарихымен таныстыру, желіге қосылуды үйрету.
Жоспар:
1. Интернеттің негізгі ұғымдары.
2. Интернет желісінің тарихы.
3. Internet желісіне қосылу
Кілттік сөздер: Интернет, провайдер, модем, броузер, журнал, чат, ICQ қызметі.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Ауқымды компьютерлік (телекоммуникациялық) желі - бұл бір-бірінен қашықта тұрған жеке компьютерлердің және көптеген жергілікті желілердің бірігуі. Қазіргі уақытта 20-дан аса ауқымды желілер (СоmpuServe, Аmerica On Line, МS Network және басқалар) бар, бірақ олардың ең танымалысы – Internet желісі. Internet - миллиондаған компьютерлерді қосатын, көптеген жергілікті, аймақтық және корпоративті желілерді біріктіретін ауқымды компьютер желісі. Немесе Internet — бір-бірімен байланыс арналары және бірегей мәліметтерді беру, қабылдаудың бірыңғай стандарттары мен біріктірілген өзара байланысқан компьютерлер мен компьютер желілерінің жиынтығы. Ол жер шарын қамтитын ауқымды бүкіләлемдік ақпарат жүйесі болып табылатындығын білдіреді.
20-ғасырдың соңында ақпаратты өңдеу, сақтау, беру ерекше орын ала бастайды. Ақпараттарды алыс жерлерге әр түрлі күйде беру үшін (мәтін, сурет, дыбыс) радио, телетайп, телеарна сондай ақ әлдеқашан пайда болған телекс, телефакс, компьютерлік коммуникациялар сияқты әртүрлі техникалық әдістер жасап шығарылған. Қазіргі уақытта ақпаратты дистанционды берудің бұл түрлерін “телекоммуникация” деп атайды. Гректің tele - алыс, қашық және латынның communicatio - қатынас деген сөздерінен шыққан. 60-жылдардың соңында мемлекеттік ұйымдардың компьютерлерді қолдану масштабының өсуіне байланысты барлық мәліметтерді ортақ пайдалану мүмкіндігін кеңейту қажеттігі туды. Осы мәселені шешу мақсатында ARPA (Advanced Research Projects Agency) ұйымы APRANET деп аталатын компьютерлер торабын құрды. Содан кейін ARPA және басқа үкіметтік ұйымдардың бірлесуі арқылы осы торапқа басқа да бір-бірінен үлкен қашықтықта орналасқан ұйымдар да қосылды. Бұл торап та APRANET деп аталды. Кейіннен осы торап Internet-тің бастамасы болды. APRANET торабындағы компьютерлер саны күннен күнге жоғары қарқынмен өсіп отырды. Internet-ке жақындатқан тағы бір қадам 80-жылдарда жасалды. Бұл кезде National Science Foundation (NSF) ұйымы әскери мекемелер мен басқа да ұйымдарға өздерінің суперкомпьютерлерінің ресурстарына кіруге мүмкіндік берген еді. Сөйтіп NSFNET торабы пайда болды. World Wide Web (немесе жай ғана Web) 60-жылдарда жасалған әлемдік компьютерлік торапта Internet-тің қолданылуын ыңғайлатады. Алғашқы кезде Internet-пен жұмыс істеу (сонымен қоса, осы торапқа қосылған компьютерлерден мәлімет алу) қолданушының көптеген командаларды білуін қажет етті.
Internet деген не және ол не үшін қажет?
Бір немесе бірнеше мемлекеттің аумағында орналасқан желілер ғаламдық деп аталады. Internet – миллиондаған компьютерлерді бір алып желіге біріктіретін, ақпаратқа шексіз қол жеткізу және түрлі амалдармен қатынас жасау мүмкіндігін ұсынатын дүние жүзіндегі ең үлкен және ең танымал желі.
Internet сөзі тікелей мағынасында халықаралық желі дегенді білдіреді (INTERnational NETwork). Internet – бұл дүниежүзіндегі компьютерлер мен серверлер жиынтығы, ал қол жеткізуге болатын ақпарат көлемі тіпті бағалаудың өзі қиынға түседі. Internet ең соңғы жаңалықтарды оқып, ауа райы туралы мәлімет алуға, қандай да бір тауарға не ұшақ билетіне тапсырыс беруге, аз ғана уақыт аралығында электронды пошта арқылы хабарламалар алмасуға, бейнеконференциялар өткізуге және тағы да басқа көпетеген мүмкіндіктер ұсынады.
Internet-тегі ақпарат веб-сайттар түрінде ұсынылады. Веб-сайт (сайт, интернет қор көзі, портал) – ортақ тақырыппен, навигациямен, ортақ URL-мекенжайымен біріктірілген, өзара еренсілтемелер көмегімен байланысып, бір серверде орналасқан веб-беттері жиынтығы. Әрбір веб-сайттың өзінің бірегей мекен жайы – URL (ағылш. Uniform Resource Locator) бар, оны желіден осы мекенжай бойынша тауып алуға болады. Веб-сайтқа арналған URL-дің көрінісі мынадай болады: http:www.атауы.үйшік. Веб-сайттың атауы оны сәйкестендіру үшін пайдаланылады (мысалы, ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың ресми сайтының мекен жайы – http:www.akorda, ал ҚР Үкіметі сайтының мекенжайы – http:www.government.). Үйшік Internet желісінің ірі бөлігін белгілейді, ол мемлекетті ( – Қазақстан, – Ресей, .ua – Украина, .uk – Ұлыбритания, .fr – Франция және т.б.) немесе қызмет саласын ( – коммерциялық ұйымдар, .org – коммерциялық емес ұйымдар үшін, .edu – білім беру қор көздеріне арналған, т.с.с.) білдіреді. Желі қатысушыларының ортақ пайдалануы үшін бөлінген компьютер сервер деп аталады.
Провайдер — бұл ұйымдар мен жеке тұлғаларға Internet қызметтерін ұсынатын компания. Провайдер ретінде жекеменшік арнайы маманданған фирмалар да, ірі телефон компаниялары да қызмет істей алады. Әдетте провайдерлер біркелкі қызметтер жиынтығын ұсынады, бірақ олардың қызметі түріне және сапасына қарай ерекшеленетіндіктен, төлемақысы да әр түрлі болады.
Өз қажетіңізге лайықты провайдерді таңдай отырып, бірнеше шартты ескерген абзал:
· Мәліметтерді жеткізу жылдамдығы – уақыт бірлігінде модем арқылы өтетін ақпараттың биттер саны. Ұсынылатын жылдамдық провайдер жабдықтарының техникалық мүмкіндіктеріне байланысты.
· Қосылым түрі. Коммутацияланатын желі бойынша модем арқылы қосылу – бұл Internet-ке қосылудың ең сенімді, бірақ ең баяу түрі. Қосылымның бұл түрі көптеген Internet-те жұмыс істеу жағдайларын қамтамасыз етеді, бірақ ақпараттың үлкен көлемін (дыбыстық файлдар, жан бітірілген сызбалық файлдар, бейне, интерактивті ойындар) жеткізуде қиындықтар туындауы мүмкін. Енді бір түрі – кабельді модем, DSL, жерсерігі арқылы кең жолақты қосылым болып табылады. Қосылымның бұндай түрі жоғарғы жылдамдықпен байланысуға мүмкіндік беріп, шынайы уақыт режімінде аудио және бейне файлдарын жеткізуді қамтамасыз етеді.
Internet желісінде адасып қалмау үшін шолғыш – браузер деп аталатын арнайы бағдарлама қажет.
Браузер – бұл веб-бетінің мәліметтерін Сіздің компьютеріңіздің бейне бетіне шығаруды қамтамасыз ететін, Internet қор көздерін қарауға арналған бағдарлама. Windows амалдық жүйесінің құрамына Internet Explorer браузері кіреді.
Журнал – сіздің Internet-те жасаған саяхатыңыздың барысын қарап шығуға мүмкіндік беретін жүйе. Internet Explorer Сіздің Internet-те жасаған әрбір қадамыңызды өз бетімен тіркеп отырады. Сіз кіріп-шыққан әрбір веб-торапқа деген сілтемелері бар бұл жазбалар Журнал қалтасында сақталып тұрады. Ол қалтаны шақырудың ең оңай тәсілі – шолғыштың жоғарғы үстеліндегі Журнал батырмасын басу.
Чат (chat) сөзі ағылшын тілінде сөйлесу дегенді білдіреді. Internet желісіндегі Чат – бұл Сізге желінің өзге қатынаушыларымен шынайы уақыт режімінде тілдесуге мүмкіндік беретін қызмет.
Форумның міндетті қасиеті – ондағы хабарламалар тредтерге (ағылш. thread – жіп) біріктірілуінде. Сіз форумдағы бір хабарламаға жауап берген кезіңізде, жауабыңыз бастапқы хабарламаға байлаулы болады. Осындай жауаптардың реті, жауапқа жауаптың реті тағы с.с. тредті құрайды. Нәтижесінде форум тредтерден құралған ағаш тәрізді құрылымға ие болады.
Чаттарға қарағанда форумға жіберілген хабарламалар өте ұзақ уақыт сақталуы мүмкін және форумдағы жауап сұрақ берілген күні шығуы міндетті емес. ICQ қызметі – бұл Internet желісінде адамдардың тегін қарым-қатынас жасауы үшін тегін таратылатын бағдарлама. ICQ (ағылш. I Seek You – Мен сені іздеп жүрмін) бүкіл дүние жүзіндегі адамдармен қарым-қатынас жасаудың ең оңай тәсілі болып табылады. ICQ бейнеконференциялар ұйымдастыру, интернет-телефония, файлдарды жеткізу, SMS-хабарламаларды жөнелту, поштаны тексеру сияқты тағы басқа да көптеген тапсырмаларды орындай алады.
Internet желісіне қалай қосылуға болады?
Internet желісіне қосылу үшін компьютерге желілік тақша мен модем қажет.
Модем – бұл компьютерлерге телефон желілері немесе басқа да байланыс тораптары арқылы мәліметтер алмасуға мүмкіндік беретін құрылғы.
Модем арқылы қосылым жасау үшін компьютердің иесі лайықты провайдер тауып, онымен Internet-те жұмыс істеу шарттары туралы келісімге отыруы тиіс. Осыдан кейін ол провайдерден пайдаланушы есімін, құпия сөз және өз компьютерін өз телефон консолі арқылы Internet-ке қоса алатын қашықтағы телефон нөмірін алады.
Компьютер провайдер желісімен байланыс орнату үшін телефон нөмірін тере бастайды. Осыдан кейін модемнің әнімен ұштасатын қосылысты орнату процесі басталады. Қосылыстың барлық сатылары қосылым терезесінде түсіндіріліп отырады. Егер деректер дұрыс көрсетілген болса, әдетте бір минут ішінде компьютер провайдермен қосылысып, желіге шығады.
Қосылыс орнағаннан кейін бейне беттің оң жақ төменгі бұрышында белгіше және қосылым сәтті орындалғаны туралы хабарлама пайда болады.
Осы сәттен бастап, компьютер Internet-те болады, ал провайдер сервері компьютердің желіде өткізген уақытын (секундпен) есептей бастайды.
Қарапайым модем арқылы уақыты төлемі бар қосылу кезінде Internet-те жұмыс істеп болғаннан кейін бірден желіден ажыратылу қажет. Internet-тен ажыратылу үшін тінтуірдің оң жақ пернесімен батырмасының мәтінмәндік мәзірін шақырып, Доғару әмірін таңдау керек.
Лекция №27 Электрондық пошта. World Wide Web жүйесі.
Дәрістің мақсаты. Электрондық поштамен жұмыс істей білуге үйрету.
Жоспар:
1. Электрондық пошта.
2. Электрондық үкіметтің қалыптасуы.
3. World Wide Web жүйесі.
Кілттік сөздер: электрондық пошта, сайт, телеконференция, Е-үкімет, World Wide Web жүйесі.
Иллюстрациялық материал: слайд, электрондық оқулық.
Internet құрамына түрлі элементтер кіреді, соның ішінде WWW, электрондық пошта, файлдарды жеткізу қызметі және т.б. WWW бүкіләлемдік желісі (World Wide Web – Бүкіләлемдік тор), әдетте веб деп аталады, Internet жабдықтары арқылы жеткізілетін құжаттардан тұрады. Web – бұл веб-беттер мен веб-тораптар жиынтығы.
Веб-беттер ақпараттың алуан пішімдерін – мәтін, сызба, дыбыстық және бейне жазбаларды, жан бітірімдерді қамти алады. Web-бетіндегі еренсілтемелер кез келген Internet серверінің кез келген басқа бетіне өтуді қамтамасыз ете алады. Еренсілтемелер ретінде кез келген сөз немесе сурет көрінуі мүмкін. Ерекшеленген таңбалар бойынша өту жүзеге асырыла алатын мәтін еренмәтін деп аталады. Web-беттердегі құжаттардың кеңейтімі әдетте .htm болады. Электрондық пошта қызметі немесе e-mail, пайдаланушыларға мәтіндік хабарламадан және түрлі форматтағы: мәтіндік, сызбалық және т.б. файлдардан тұратын электронды хаттарды жөнелтіп, қабылдап алуға мүмкіндік береді. Файлдарды жеткізу қызметі файлдарды бір компьютерден екіншісіне көшіреді немесе жылжытады. Internet бойынша мәліметтерді жеткізуді басқаратын файлдарды жеткізу протоколы (File Transfer Protocol, FTP) атты арнайы маманданған басқарушы принциптер не протоколдар бар. FTP көмегімен әкімші серверде FTP-сайттарын жасап, интернетті пайдаланушылардың осы қызметпен өзара әрекеттесу тәсілдерін анықтай алады.
Компьютерлік желі кемегімен тек бір қала аумағында ғана емес, дүние жүзі деңгейінде ақпарттарды таратуға болады. Ақпараттардың: хат, есеп, құжат, баяндама, электрондық кесте және т.б. тұрінде берілуі мүмкін. Хабарлар алмасудың мұндай жүйесі электрондық пошта (Е-mail) деп аталады.
Электрондық пошта (Е-таіl) — бұл компьютер желісінде электронды хаттар алмасу жүйесі. Электрондық пошта көп жағынан әдеттегі пошта қызметіне ұқсас. Сіз абоненттерге хатты олардың мекен-жайына жібересіз, ал олар өз кезегінде сіздің мекен-жайға жазады.
Электронды хат құрылымында хат тақырыбы мен мазмұны ерекшеленеді. Тақырыпта хат кімге жазылғандығы, кімнен жіберілгендігі және не жөнінде екендігі жазылады. кімге және кімнен деген өрістерінде хатты қабылдаушы мен жіберушінің сәйкес электрондық пошта мекен-жайы көрсетіледі. Әр пошта жәшігіне жеке ат беріледі, ол электрондық адрес деп аталады, жәшік құпия сөзбен (парольмен) қорғалады. Электрондық пошта адресі екі бөліктен тұратын анықталған түрде жазылады: Пайдаланушының аты @сервер__аты. Пайдаланушының атын - серверді пайдаланушы пошталық жәшігіне өзі ат береді және оның өзінің ережелері бар. Сервер аты пошталық жәшік орналасқан сервер аты, оны пошталық қызмет көрсету компаниялары анықтайды. Электрондық поштамен жұмыс істеу үшін пошталық бағдарламалар қажет. Ол бағдарламалардың ең көп тарағаны Outlоок Ехsрrеss. Пайдаланушыға қатысы бар барлық пошталық хабарлар төрт: Входящие, Исходящие, Отправленные, Удаленные қапшықтарында сақталады.
Телеконференция - сөз, мәтін және бейне түріндегі ақпаратты тасымалдау мен өндеу негізінде өзгертудің жұмысын ыңғайлы ұйымдастыру мақсатында колданылатын есептеу желісінің арнайы жинақталған қызмет көрсету жиыны.
Телеконференция қандай да бір тақырыпты талқылауға арналады және олардың әрқайсысына Интернет серверінен жеке пошта жәшігі бөлініп қойылады. Тақырып таңдауда конференцияның пошта жәшігіне кіруіне мүмкіндік алу үшін, алдымен қызықтыратын тақырыпқа сәйкес конференцияға кызмет көрсету орнына жазылу тіркелу керек. Оған телеконференцияға қатысушының электронды адресіне барлық қатысушылардың хабарламалары түсе бастайды және Конференция деп аталатын бума құрылады. Конференция схема бойынша жасалады: тақырып, нөмірленген жауап хабарламалар тізбегі. Телеконференция тақырып бойынша берілген кейбір мәтіндерден басталады. Осыдан кейін қатысушылардың әрқайсысы пікірлерін білдіреді және өз репликаларын толықтыра алады. Барлық репликалар келіп түсуіне карай реттеліп орналасады және бірден барлық телеконференция қатысушыларына жіберіледі.
Е-үкімет
Электрондық үкімет (е-үкімет) – халықтың ел үкіметімен тікелей байланысын қамтамасыз ететін жүйе. Бұл – қызмет көрсету, азаматтардың саясатқа араласуы және басқару үрдістерін ішкі және сыртқы қарым-қатынастарды техникалық құралдардың, Internet-тің, қазіргі заманғы БАҚ көмегімен өзгерту арқылы үздіксіз оңтайландыру. ҚР Электрондық үкіметі веб-порталы – www.e.gov. мемлекеттік қызметтерді бір терезе принципімен ұсыну тұжырымдамасын жүзеге асырудың тәжірибелік механизмі болып табылады. Бұл жоба Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 10 қарашадағы №1471 Жарлығымен бекітілген 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында Электронды үкіметті қалыптастырудың Мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылуда. Қазақстанда Электрондық үкіметті енгізу жұмыстары халықтың мемлекеттік органдарға жүгінуін оңайлату, мемлекеттік органдардың азаматтар мен ұйымдарға көрсететін қызметтері сапасын жақсарту және мерзімін қысқарту, мемлекеттік органдар қызметі бойынша дерек қорларына қатынасуды қамтамасыз ету және келешекте әкімшілік жүйе жетістіктерін есепке ала отырып, құрамы жағынан оңтайлы да тиімді мемлекеттік аппарат жасауға бағытталған.
Электрондық үкімет азаматтарға мемлекетпен қарым-қатынас жасауды және мемлекеттік қызметтерге қатынауды орналасқан орны мен жыл мезгіліне тәуелсіз, тәулігіне 24 сағат, аптасына жеті күн бойы қамтамасыз етіп отыруы тиіс. Мемлекеттік мекемелер көрсететін барлық қызметтердің тізімі мен сипаттамасы, нормативтік-құқықтық ақпарат, азаматтардың билікпен, түрлі әлеуметтік қызметтермен, комитеттермен және ведомстволармен ашық та тура сұхбаты кез келген уақытта бәріне де, әркімге де ашық болуы тиіс. www.e.gov. Веб-порталының пайдаланушылары екі категорияға бөлінеді: пайдаланушылар және тіркелген пайдаланушылар. Пайдаланушылар веб-порталдың барлық беттерін қарап шыға алады, бірақ жеке беттерге қатынаса алмайды.
IР-телефония (Skype бағдарламасы)
IP-телефония ретінде қолданыла алатын көптеген алуан түрлі бағдарламалар бар. IP-телефония Internet арқылы дауысты жеткізуге мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда бұл бағдарламалар ішіндегі ең танымалы Skype (http:www.skype.) болып табылады. Skype бағдарламасын орнату компьютер жөнінде қандайда бір артық білімдерді талап етпейді және ең көбі бір минут уақыт алады. Бағдарлама жақсы дыбыс сапасын қамтамасыз етеді. Оның үстіне, Skype мүлде тегін: өздеріне Skype орнатып алған абоненттермен қалағаныңызша сөйлесе беруге болады.
Skype бағдарламасын пайдалану алу үшін компьютер мынадай ең аз жүйелік талаптарға сай болуы тиіс:
· Windows 2000 немесе XP амалдық жүйесі;
· 400 MHz процессор;
· 128 MB оперативті жады;
· дискіде 15 MB бос орын;
· дыбыстауыш, құлаққап + микрофон (гарнитура);
· 33.6 Kbs-тан төмен емес жылдамдықты Internet қосылысы.
Веб-камера бар болса, Skype бағдарламасын бейнеқоңыраулар үшін пайдалануға болады. Skype бағдарламасындағы бейнебайланыс жетесі әңгімеле-сушілерге бір-бірін көріп отыруға мүмкіндік береді.
Skype бағдарламасының танымалдығы және оның Internet шектерінен шығуы бағдарламамен жұмыс істеуді барынша қарапайым етуге бағытталған құрылғылардың пайда болуына алып келді.
Қазірдің өзінде арнайы бейімдеуіштер көмегімен Skype терминалы ретінде кәдімгі қалалық телефонды пайдалануға немесе кіретін қоңырауларды ұялы телефонға қабылдап алуға болады Skype бағдарла-масымен сәйкестендірілетін DECT-телефон да пайда болды. Қарапайым да арзан шешім – неғұрлым ыңғайлырақ болуы үшін USB-портқа арнайы IP-телефонды қосуға болады.
Skype желісіне қосылу үшін мына әрекеттерді орындау керек.
Сіздің компьютеріңізге Skype орнатылғаннан кейін жұмыс үстелінде бағдарламаның белгішесі пайда болады.
Лекция №28 HTML гипертексті белгілеу тілі.
Дәрістің мақсаты. HTML құжатының құрылымымен таныстыру.
Жоспар:
1. Гипермәтінді жіберу хаттамасы.
2. HTML құжатының құрылымы.
Кілттік сөздер: гипертекст, Web құжат, HTML тілі.
Иллюстрациялық материал: слайд.
WWW-құжаты стильденген және форматталған мәтін, графика және әртүрлі Internet ресурсты гипербайланыстарға ие бола алалды. Осы мүмкіндіктерді іске асыру үшін HTML (Hyper Text Markup Language – Мәтінді Белгілеу Тілі) арнайы тілі шығарылды. HTML-де жасалған құжат мәтіндік файл болып табылады, мұнда мәтін және белгілеу жалаушалары (markup tags -тегтер) орналасқан. Жалаушалар белгісінде жазылатын белгіленген ретті символдар болып табылады. Белгілеу жалаушаларына сәйкес программа мәтінді, бөлек графикалық файлдарда сақталынатын суреттерді экранға орналастырады және басқа құжаттармен немесе Internet-пен гипербайланыс жасайды.
1. html - берілген құжат HTML тілінде жазылғаны туралы программаға хабарлайды;
2. head және head жалаушалары арасында құжаттың тақырыбы орналасқан;
3. title және title жалаушалары арасында құжаттың аты орналасқан; атау құжаттың өзімен емес, ал қарау программа терезесінің тақырып өрісінде орналасады;
4. body және body жалаушалары арасында құжаттың денесі орналасқан;
5. h1 және h1 қарау программасы үлкен шрифтпен шығаратын (тақырыпты құжат тақырыбымен шатастырмау керек) тақырып орналасқан;
6. p жалаушасы параграф басын белгілейді, оның мәтіні жаңа жолдан шығарылады; әрбір параграфқа бос жол тіркеледі; мәтін жолының ұзындығы бастапқы HTML – файлындағы ұзындығымен сәйкес келмеу мүмкін, сондықтан ол қарау программасының терезе өлшемімен және шрифттің символдар өлшемімен мәтінді шығару программасы арқылы анықталады;
7. u1 және u1 жалаушалары реттелмеген тізімнің басы мен аяғын белгілейді, мұнда әрбір элементке li жалаушасы бастама болады; әрбір тізім элементі * символымен басталатын жаңа жолға шығарылады;
8. img src="face.gif" жалаушасы face.gif файлында сақталған кескінді (сурет) құжатқа қосады;
HTML құжатының құрылымы
НТМL құжаты сол құжаттың негізгі мәтінінен және белгілеу тәгтерінен тұрады да, қарапайым символдар жиыны болып табылады. Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редактордың бірін, мысалы Windows ортасындағы Блокнотты пайдалана беруге болады.
1. НТМL қүжатының кез келгені НТМL тегінен басталып, соған сәйкес НТМL түріндегі жабылу тәгімен аяқталады. Осы екеуінің ортасында құжаттың тақырыптық бөлігі мен тұлғасы болып келетін негізгі бөлігі орналасады.
2. Құжаттың тақырыптық бөлігі Неаd және Неаd тегтерінің ортасында тұрады да, жалпы құжат туралы мәлімет береді. Әдетте, бұл бөлікті Тitle...Тitle тәгтерімен шектелетін құжаттың ресми атауы орналасады. Көптеген браузерлер бұл атауды терезе тақырыбында тұратын файл аты есебінде пайдаланады.
3. Жазылатын мәтін құжат тұлғасы деп аталатын Воdy... Воdy тәгтерінің ортасына жазылады. Құжаттың функционалдық бөліктерін анықтау. НТМL тілі құжаттың функционалдық жеке беліктерін сипаттауға арналған. Көптеген құжаттарда негізгі функционалдық бөліктер ретінде тақырыптар мен абзацтар қарастырылады.
Лекция №29-30. Жасанды интеллект және эксперттік жүйелер
Дәрістің мақсаты: жасанды интеллект және эксепрттік жүйелердің негізгі ұғымдарымен таныстыру.
Жоспар:
1. Жасанды және машиналық интелект ұғымдары.
2. Жасанды интелекттің дамуы.
3. ЖИ әдістерінің қолданылу бағыттары.
Кілттік сөздер: жасанды интеллект, машиналық интеллект, жасанды түйсік, ЖИ әдістері, эсперттік жүйе.
Иллюстрациялық материал: слайд.
Жасанды интелект-адамның ой-өрісінің жұмыстарын моделдеумен байланысты ғылыми бағыт.
ЖИ –ті зерттеу саласындағы жұмыстар екі бағытқа бөлінеді. Оның себебі, ЖИ жүйелерін қалайша құру керектігі жайлы екі көзқарас болуына байланысты. Бір көзқарастың жақтаушылары бәрінен тек нәтиже маңызды, яғни жасанды және интелектуалды жүйелердің атқаратын жұмыстары (тәртібі) мейлінше сәйкес болғаны жеткілікті деп ойлайды, ал оның атқаратын жұмыстарының қалыптасудағы ішкі құрылысын ЖИ жасаушының көшіруі, ескеруі мүлде қажет емес деп есептейді.
Екінші көзқарас жақтаушылары ЖИ жүйелерін құруда табиғи ойлау механизмдерін зеттеуді және адамның саналы іс-әрекеттерінің қалыптасу тәсілдері жайлы мәліметтерді талдауды негізге алу қажет дейді, мұнда ЖИ жүйесін құру алдымен биологикалық объекттердің нақтылы жұмыс ерекшеліктері мен принциптерін техникалық құралдар арқылы орындау, модельдеу арқылы жүзеге асырылады.
Сөйтіп, бірінші бағыт адамның іс-әрекетінің нәтижесін қарастырады, оның құрылымын үйренеді, және ол нәтижені техникалық құралдардың (ЭЕТ-нің) көмегімен ұйымдастыруға тырысады. Егер ЭЕТ-сын нақтылы мәселені шешетіндей етіп программаласа интелектуалды іс-әрекеттің сәйкес түрі автоматтандырылды деуге болады. ЖИ-тің бұл бағытының жетістігі тікелей ЭЕТ дамуы мен программалау шеберлігіне (искуствосына), яғни компьютерлік ғылым деп аталатын ғилыми-техникалық зерттеулерге тікелей байланысты. ЖИ-тің бұл бағытын машиналық интелект деп те атайды.
ЖИ-тің екінші бағыты интелектуалды іс-әрекеттердің нейрофизиологиялық және психологиялық механизмдері жайлы мәліметтерді қарастырады, кеңінен алсақ – адамның ой жүйесін. Жобалаушылар бұл механизмдерді олардың жұмысы алдын-ала белгілі шамада анықталған адам жұмысымен жақсы сәйкес келетіндей етіп шығаруға тырысады. Бұл мәселе ойдағыдай шешілгенде адамның сәйкес іс-әрекеті автоматтандырылды деп есептеледі. Жасанды түйсік деп аталатын бұл бағыт адам жайлы ғылымның жетістіктерімен тікелей байланысты.
ЖИ-тің екі бағыты да моделдеумен байланысты. Бірінші жағдайда феноменологиялық, имитациялық, ал екінші жағдайда құрылымдық моделдеумен байланысты.
Бұл күнде ЖИ - информатиканың қуатты салаларының бірі.
Оның мақсаты: программист емес қолданушыларға ЭЕТ –мен қарым-қатынас жасай отырып, интелектуалды болып саналатын өз мәселелерін(есептерін) шешуге(шығаруға) мүмкіндік беретін аппараттық-програмалық құралдар жасау.
Шешу алгоритмі белгісіз кез-келген есепті ЖИ шеңберіне жатқызуға болады. Мысал үшін, шахмат ойнау, медициналық диагноз жасау, мәтіндерді шет тілдеріне аудару т.б. –бұл есептерді шешудің нақтылы алгоритімдері жоқ..
ЖИ әдістерінің қолданылу бағыттары:
1.Эксперттік жүйелерде білімдерді жинақтау жане оларды бейнелеу. Бұл бағыт ЖИ –нің негізгі бағыты, ЭЖ –нің негігін құрайтын білімдер қорын құруға, білімдердің модельдерін жобалауға байланысты. ЭЖ- нақтылы жұмыс түрлерінде мамандардың білімін өзіне жинақтаған интелектуалды жүйе.
2.Ойындар және шығамашылық. Әдетте, ЖИ-ке интелектуалды ойындар кіреді – шахматтар, дойбылар, го, т.б. Ойындар ертеректен белгілі лабиринттік пен эвристикалық жолдарға негізделеді
3.Табиғи тілдерді түсіну және машиналық аудармалар. 50 жылдарда ЖИ-ті зерттеудің кең тараған аймағы машиналық аудармалар болатын. Бұл аймақтағы алғашқы программа – ағылшын тілінен орыс тіліне аударғыш. Ағашқы сөзбе-сөз аудару идеясы тиімді болмай шықты. Бұл күнде табиғи тілдегі хабарламаларды талдау және синтездеу қабілеттері бар бірнеше бөліктен тұратын күрделі модель қодлданылады. Талдау үшін олар:
- морфологиялық талдау – мәтінде сөздерді талдау;
- синтасистік талдау – сөйлемдердің грамматикасын жане сөз байланыстарын талдау;
- семантикалық талдау – белгілі бір пән-бағытты білімдер қорлары негізіндеәр сөйлемнің мағанасын талдау;
- прагматикалық талдау - өз білімдер қорлары негізінде мәтіннің қолданылу саласына байланысты сөйлемдердің мағынасын талдау.
Синтезге осы этаптарға ұқсас этаптар кіреді, бірақ біраз басқаша ретте.
4.Бейнелерді тану. Мүны көрнекті және дыбыстық мәліметтерді қабылдай алатын, оларды кодтай және жадқа орналастыра алатын техникалық жүйелер ғана деп түсінбейміз, сонымен қатар ол мәліметтерді өңдеу барысында түсіну және логикалық ойлау проблемасы деп түсінеміз.
5.Копьютерлердің жаңа архитектурасы. Бұл бағыт символдық және логикалық әліметтерді өңдеуге бағытталған аппараттық шешімдер мен архитектуралар ойлап табумен айналысады. Пролог- және Лисп-машиналар, V, VI кезеңгі копьютерлер жасалады.
6.Интелектуалды роботтар. Роботтар – адамның жұмыстарын автоматтандыруға арналған элетромеханикалық құрылғылар.
Белгілі және кәзіргі уақытта жасалып жатқан роботтар өздерінің құрылымы жағынан да, жұмыс жасау мүмкіндігі жағынан да айтарлықтай өзгеше, осы арадағы даму кезеңдерін бірнеше сатыға болуге болады.
Қатаң (өзгертілмейтін) басқару схемалы роботтар Оларға кәзіргі барлық өндірістік роботтар жатады.
Сенсорлық құрылғылары (көзі, қолы т.с.с.) бар роботтар. Бұл роботтардың алғашқы үлгілегі өте қарапайым, кейіннен оларға айтарлықтай өзгерістер енгізілді, ондай роботтардың жобалары ғана бар, өндірістерде әзірге қолданылмайды.
Иттелектуалды роботтар. Бұл әрине робот техникасының келешегі, мақсаты. Интелеетуалды роботтарды жасаудағы негізгі проблема – жасанды көз.
7.Арнайы прораммалық жабдық. Бұл бағыт көлемінде есептелмейтін процесстерді шешуге арналған арнайы тілдер (LISP6 PROLOG, SMALLTALK, PEФАЛ т.б.) жасалады. Бұл тілдер маліметтерді символдық өңдеуге бағытталған. Сонымен қатар, интелектуалды жүйелерді өндірістік жобалауға бағытталған программалар пакеті жасалуда, мысалы, КЕЕ,ARTS. Сол сияқты, әртүрлі жүйелерді құруда білімдер қоры толтырылатын бос эксперттік жүйелерді құрылуда (EXSYS, M1 т.б.).
ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі әдебиеттер:
1. Бауэр Ф.Л. Информатика. Вводный курс: В 2-х ч. Ч.1 Ф.Л. Бауэр, Г. Гооз; Пер. с нем. М.Валиева, В.Кербеля и В.Сабельфельда под ред. А.Ершова.- 2-е полностью переработанное и расширенное издание.- М.: Мир, 1990.- 336с.
2. Симонович С.В. Общая информатика. Новое издание: Универсальный курс С.В. Симонович.- СПб.: Питер, 2007.- 428с.
3. Лабораторный практикум по информатике: Учебное пособие для вузов Под. ред. В. А.Острейковского.- 3-е изд., стер.- М.: Высш. шк., 2008.- 376с.: ил.
4. Могилев А.В. Информатика: Учебное пособие для студентов вузов А.В. Могилев, Н.И. Пак, Е.К. Хеннер; Под ред. Е.К.Хеннера.- 6-е изд., стер.- М.: Академия, 2008.- 848с.
5. Острейковский В.А. Информатика: Учебник для вузов В.А. Острейковский.- 3-е изд., стер.- М.: Высшая школа, 2005.- 511с.
6. Информатика. Учебник для ВУЗов. Под ред. Макаровой. – Финансы и статистика, 2004г.
7. Практикум по информатике. Учебник для ВУЗов. Под ред. Макаровой. – Финансы и статистика, 2004г
Қосымша әдебиеттер:
8. Microsoft Excel 97 кестелi процессоры: Лабораториялық практикум.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 72 б.
9. Беркінбаев К.М. Информатика: Оқулық К.М. Беркінбаев.- Алматы: Заң әдебиеті, 2007.- 421б.
10. Байжұманов М.Қ. Информатика: Оқу құралы М.Қ. Байжұманов, Л.Қ. Жапсарбаева.- Астана: Эверо, 2004.- 224бет.
11. Камардинов О. Информатика: Оқу құралы О. Камардинов.- 3-ші басылымы.- Алматы: Ғылым, 2008.- 360бет.
12. Лавренов С.М. Excel: Сборник примеров и задач: Учебное руководство и пособие С.М. Лавренов.- М.: Финансы и статистика, 2006.- 336с.- (Диалог с компьютером.).
13. Молчанов А.Ю. Системное программное обеспечение: Учебник для вузов А.Ю. Молчанов.- СПб.: Питер, 2006.- 396с.
14. Бройдо В.Л. Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов-СП.; Питер 2003
15. HTML с самого начала. - Питер, 1998
16. Хомоненко А. Microsoft Access. Быстрый старт А. Хомоненко , В. Гридин.- СПб.: БХВ-Петербург, 2002.- 304с.
17. Резников Ф.А. Как установить, восстановить и настроить Windows XP. Подробное иллюстрированное руководство: Учебное пособие Ф.А. Резников.- М.: Лучшие книги, 2008.- 192с.: ил.
18. Старков В.В. Компьютерное железо: архитектура, устройство и конфигурирование В.В. Старков.- 2-е изд., стер.- М.: Горячая линия-Телеком, 2007.- 424с.: ил.
19. Microsoft Power Point 2002. Русская версия. Шаг за шагом.- М: Эком, 2002.- 368 с.
20. Power Point программасын пайдалану: Лабораториялық практикум: Оқу құралы.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 40 б.
21. Microsoft Word 97 мәтiн редакторы.Лабораториялық практикум: Оқу құралы.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 86 б.
22. Комолова Н.В. Самоучитель Corel DRAW 12 Н.В. Комолова, А. Тайц , А.А. Тайц.- СПб.: БХВ-Петербург, 2004.- 640с.
23. Корабельникова Г.Б. Adobe Photoshop 7 в теории и на практике Г.Б. Корабельникова.- 2-е изд.,испр.- Мн: Новое знание, 2003.- 560с.
24. Абрамов С.А. и др. Задачи по программированию.-М.:Наука,1988
25. Аманжолова Н.И., Турмагамбетова К.В., Нуриденова К.Н. Программирование на языке Паскаль.-Алматы: Бiлiм,1996
26. 1С: Бухгалтерия 7.7 с нуля! Книга + Видеокурс: Учебное пособие Под ред. Селищева Н.В.- М.: Лучшие книги, 2006.- 528+ 1СD.
27. Байдыбекова С.К. Компьютерные технологии в бухгалтерском учете: Учебное пособие С. Байдыбекова.- Талдықорған, 2006.- 250б.
28. Скляров Д.В. Искусство защиты и взлома информации. Д.В. Скляров.- СПб.: БХВ- Петербург, 2004.- 288.
29. Жапарова Г.Ә. Информатика негіздері: Оқу құралы Г.Ә. Жапарова.- Алматы: Экономика, 2006.- 296б.
30. Толковый словарь по информатике. Методическое пособие. Алматы. 2003
31. Гладкий А.А. 1С: Предприятие 8.0. А.А. Гладкий.- СПб.: Тритон, 2005.- 256с.
32. Журин А.А. Работа на компьютере: Практическое руководство для начинающих пользователей. А.А. Журин.- М.: Лист Нью, 2003.- 704с.
Лабораториялық сабақтардың күнтізбелік-тақырыптық жоспары
№
Сабақтың тақырыбы және мазмұны
Сағат саны
Апта
Өткізу түрі
1
Ақпарат және информатика
1
1
Программамен жұмыс
2
ЭЕМ –ң құрылымы.
1
2
Программамен жұмыс
3
MS DOS операциялық жүйесі
1
3
Программамен жұмыс
4
Windows операциялық жүйесімен жұмыс
1
4
Программамен жұмыс
5
Сервистік программалар
1
5
Программамен жұмыс
6
WINDOWS ОЖ стандартты қосымшалары
1
6
Программамен жұмыс
7
Алгоритмдеу және программалау негіздері
1
7
Программамен жұмыс
8
MS Word мәтіндік процессоры
2
8-9
Программамен жұмыс
9
Excel электрондық кестесі
2
10-11
Программамен жұмыс
10
Деректер қоры және ДҚБЖ
2
12-13
Программамен жұмыс
11
Графикамен жұмыс
1
14
Программамен жұмыс
12
Электрондық пошта
1
15
Программамен жұмыс
15
Лабороториялық жұмыс №1. Ақпарат және информатика
Жұмыстың мақсаты: Ақпараттанудың негізгі объектілері - ақпарат және ДК-да ақпаратты түрлендіру принциптерін оқып үйрену.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. Дәптерге төмендегі кестені сызып, ақпараттың негізгі қасиеттерін жазып, оған анықтама беріңіздер.
2. 2-ші кестеге ақпаратты пайдалану слалалрын жазып, олардағы пайдаланылатын белгілерді көрсетіңіздер.
3. Дәптерге берілген сандарды сақтау үшін қажетті жады өлшемін есептеңіздер.
4. Сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауыстыруды орындаңыздар.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Ақпараттың берілу тәсілдері, өлшеу, түрлендіру сұрақтары бойынша тренинг
Порозициялық санау жүйесі дегеніміз не?
Позициялық санау жүйесінің позициялық емес санау жүйесінен айырмашылығы неде?
Кез-келген санау жүйеден 10-қ санау жүйесіне түрлендіру ережесін атаңыз?
10-қ санау жүйесінен кез келген санау жүйеге ауыстыру ережесін айтып беріңіз?
Позициялық санау жүйесінде сандарға арифметикалық амалдар орындаудың ережесі қандай?
Ақпараттың өлшем бірліктері?
ЭЕМ жадында символдық мәліметтер қалай беріледі?
Басқарушы симвлодар дегеніміз не, олар қалай кодталады?
2. 2,8,10,16 негіздегі санау жүйесіндегі сандарды түрлендірудің әртүрлі тәсілдерімен танысу
3. Тапсырманы орындау.
ІІ. Практикалық тапсырманы орындау
1. Кестені толтырыңыз:
Ақпарат қасиеттері
Анықтамасы
Ақпараттың өзектілігі
- бұл ағымдық уақыт мерзіміне ақпараттардың сәйкес келу дәрежесі..
Ақпараттың қолайлығы
және т.б.
2. Аталған аймақтарда ақпараттардың символдық бейнелену тәсілдеріне кесте құрыңыз. Егер таңбалар көп болса, онда олардың кейбіреулерін сызып көрсетіңіз немесе жазыңыз.
Қолдану аймағы
Қолданылатын символдар (белгілер)
Математика
Ән күй
Физика
Информатика
... (өзіміз ойлап табамыз)
3. Ондық сандарды екілікке, сегіздікке және он алтылық жүйеге түрлендіріңіз (өзгертіңіз). Нәтижесін тексеру керек.
1 вариант: 46; 125; 225; 750; 1054; 2135; 228,78.
2 вариант: 860; 785; 228,79; 250; 547; 121; 12
3 вариант: 759; 265; 387; 711,25; 115; 51
4 вариант: 854; 266; 412; 1058,5; 100; 85
5 вариант: 589; 635; 1578; 1248,2; 98; 106
6 вариант: 128; 384; 1258; 11,25; 158; 11
7 вариант: 1258; 124; 541; 12,85; 128; 19
3. Келесі екілік сандарды сегіздік және он алтылық санақ жүйелеріне ауыстырыңыз:
а) 11110101000100000100111100101000;
б) 10001010101011001100110000000111;
4.Екілік санақ жүйесін қолдана отырып, екі сан қосындысын табыңыз:
а) 75+44; б)158+36; в)144+56.
Ондық жүйеге оларды ауыстыру жолымен есептеу нәтижесін тексеріңіз.
5. Екілік есептеуді қолданып, екіге дейін толықтырып қосу жолымен алып тастауды орындаңыз: а)75-44; б)-15-36; в)14-56.
Ондық жүйеге оларды ауыстыру жолымен есептеу нәтижесін тексеріңіз.
6. Екілік есептеуді қолданып, бөлуді орындаңыз: а) 75 : 5; б) 54 : 6; в) 56 : 14. Ондық жүйеге оларды ауыстыру жолымен есептеу нәтижесін тексеріңіз.
7. Келесі сандарды сақтау үшін қажетті, еске сақтау көлемін есептеп шығарыңыз:
а) 3510; б) 102410; в) 11358; г) 10АF16.
8. Келесі сандарды сақтау үшін қажетті, еске сақтау көлемін есептеп шығарыңыз: а) 12, 123456789; б) 1456123,13 бірлік және екілік дәлдікпен.
9. Әртүрлі кодтауды қолдануда сіздердің оқу тапсырмаларыңыздың толық адресін жазудан тұратын ақпараттар санын есептеу.
10. Екілік кодтау барысында еске сақтау тетігінде түрлі түсті картина алатын көлемді есептеңіз:
а) 256 түсті қолдану арқылы 2х4 см өлшемді:
б) 15 000 түсті қолдану арқылы 5х6 см өлшемді:
Әрбір квадраттық сантиметр 24х24 нүктеден тұратынын есепке алыңыз.
1. Лабороториялық жұмысты аяқтағаннан кейін дәптерлеріңізге қысқаша есеп жазып, оқытушыға көрсетіңіздер.
Лабороториялық жұмыс №2. ЭЕМ –ң құрылымы.
Жұмыстың мақсаты: ЭЕМ –ң құрылымы.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Компьютермен жұмыс жасау кезіндегі техника қауіпсіздігі. ДК архитектурасымен танысу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Компьютермен жұмыс жасау кезінде тахника қауіпсіздігін сақтау плакатын талдау.
2. Суретте көрсетілген құралдарды талдап, кестені толтырыңыз.
2.1. Кесте. ДК базалық конфигурациясы кестесі.
Суреттің рет саны №
Құралдың атауы
Қысқаша түсінік
2.2. Кесте. ДК ішкі құрылымы
Суреттің рет саны №
Құралдың атауы
Қысқаша түсінік
2.3. Кесте. Ақпаратты жинақтаушы және тасушы құралдар
Суреттің рет саны №
Құралдың атауы
Қысқаша түсінік
2.4. Кесте. ДК перифериялық құрылымы
Суреттің рет саны №
Құралдың атауы
Қысқаша түсінік
Лабороториялық жұмыс №3. MS DOS операциялық жүйесі.
Жұмыстың мақсаты: MS DOS операциялық жүйесін меңгеруде практикалық дағдыларды бекіту және жаттықтыру.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. Жұмысты орындау үшін негізгі менюден ПускПрограммыСеанс MS DOS командасын орындаймыз.
2. Сонда MS DOS операциялық жүйесінің жұмыс ортасы жүктеледі.
3. Командалық жолда жұмысты орындау технологиясындағы әрекеттерді ретпен орындаңыздар.
Жұмыстың орындалу реті:
Жұмысты орындау үшін иілгіш магниттік диск қажет етіледі.
1. MS DOS режимінде компьютерді жүктеңіз. ОЖ-ның версиясын анықтаңыз.
2. Мерзімді 08.03.2002. өзгертіңіз.
3. Орнатылған уақытты қараңыз.
4. C:\WINDOWS\COMMAND каталогқа өтіңіз.
5. COMMAND каталогында неше файл қамтылатынын жазыңыз.
6. Жүйелік дискета құрыңыз.
7. А: дискісіне өтіңіз.
8. А: дискісінде PROBA каталогын құрыңыз. PROBA каталогында TEXT ішкі каталогын құрыңыз.
9. C:\NC каталогынан келесі nc.exe, nc.mnu, nc.ico файлдарын A:\PROBA-ға көшіріңіздер.
10. Nc.mnu файлын nc.txt файлына өзгертіңіз.
11. nc.txt файлының мазмұнын қараңыз
12. A:\PROBA\TEXT каталогына nc.txt файлын көшіріңіздер.
13. A:\PROBA каталогынан nc.txt файлын өшіріңіздер.
14. C:\NC каталогына өтіңіз.
15. NC жүктеңіз.
16. NC-дан шығыңыз.
17. А: дискісіндегі TEXT каталогын өшіріңіздер
18. Дискетаны форматтаңыздар
19. Кезектегі мерзімді орнатыңыз.
А: дискін жылдам форматтауды орындаңыз, бұзылған облысты тексеру қажет емес. Компьютердің жедел жадында орнатылған программалар тізімін, олардың орналасу жерін және өлшемін көрсете отырып экранға шығаруды орындаңыз.
Аutoexec.bat және config.sys файлдарының негізгі командаларын қараңыздар және түсіндіріп беріңіздер.
Схема бойынша түпкі каталогта келесі командалар тізбегімен каталогтар тармағын құрыңыздар:
C:\Md Kniga
C:\Cd Kniga
C:\Md Razdel1
C:\Cd Razdel1
С:\ Razdel1Md Razdel11
С:\ Razdel1Cd ..
C:\Cd Kniga
C:\ Kniga Md Razdel2
C:\ Kniga Cd Razdel2
C:\ Kniga\Cd Razdel2 Copy con Glava1.txt
Fakultet ekonomiki i prava
Ctrl+z
C:\ Kniga\Cd Razdel2 Copy con Glava2.txt
Specialnost “Economik”
Ctrl+z
а) dir командасының көмегімен түпкі каталогтың мазмұнын қараңыздар және сіздер құрған каталогтар тармағының бар екендігіне көз жеткізіңіз.
б) copy командасының көмегімен Glava1.txt файлын Razdel11 каталогына көшіріңіз.
в) type командасының көмегімен Glava1.txt файлының мазмұнын қараңыз
г) del командасының көмегімен Glava1.txt және Glava2.txt файлдарын өшіріңіздер
д) rd командасының көмегімен құрылған каталогтар тармағының каталогтарын тізбектей өшіріңіздер.
Format A: командасымен A: дискісін форматтаңыз.
Format A:S командасымен жүйелік дискета құрыңыз
Лабороториялық жұмыс №4. Windows операциялық жүйесімен жұмыс
Жұмыстың мақсаты: . Windows операциялық жүйесімен жұмыс жасауды меңгеру, терезелмен жұмыс істеуді үйрену, обьектілерді жылдам іздеуді меңгеру. Бумаларды және жарлықтарды құруды үйрену.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Жұмысты орындау барысында жанама меню командаларын, клавиштер комбинациясын пайдаланыңыздар. Программаларды жүктеудің барлық тәсілдерін қарастырыңыздар.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Windows обьектісі.
2. Терезелермен жұмыс.
3. Іздеу программасын қолданып обьектілерді табу.
4. Жұмыс үстелінде файлдар мен бімаларды құру.
5. Жарлық құру.
6. Сілтеуіш программасы
Тапсырма №1. Windows қосу, Жұмыс үстелінің элементтері және олармен жұмыс
Жұмыстың орындалу реті:
1. Компьютерді қосыңыз, операциялық жүйенің жүктелуін күтіңіз.
2. Жұмыс столында орналасқан белгілемелерді қарастырыңыз.
3. Белгілемелерді тышқанның көмегімен өзіңіздің қалауыңызша жұмыс үстеліне орналастырыңы: бұл үшін тышқанды юбьекті белгілемесінің үстіне апарып, тышқанның сол жақ түймешігін ұстап отырып, қажетті бағыт бойынша тасыңыз және тышқан түймешігін жіберіп қалыңыз.
4. Жұмыс үстелінің сол жақ шеті бойынша белгілемелерді автоматты түрде тізіп қойып кері амалды орындаңыз. Жанама менюден (тышқанды жұмыс үстелінің бос кеңістігіне апарып, оң жақ түймешігін бір рет шертіңіз) Белгілемелерді реттеңіз – автоматты түрде командасын таңдаңыз.
5. Есеп тақтасын қарап шығыңыз. Іске қосу түймешігін қолданып Windows-тың бас менюінен ашу және жабу командасын таңдаңыз. Есеп тақтасын жұмыс үстелінің оң жағында вертикаль бойынша жылжытып орнын ауыстырыңыз. Оны қайта орнына қойыңыз.
Тапсырма №2. Терезелермен жұмыс.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Менің компьютерім жүйелік буманы ашу үшін жұмыс үстелінде орналасқан Менің компьютерім бумасындағы белгіге тышқан көрсеткішін апарыңыз және тышқанның сол жақ түймешігін екі рет басыңыз немесе жанама менюді шақырып ( тышқанның оң жақ түймешігін бір рет шерту арқылы) қажетті команданы таңдаңыз.
2. Терезені қараңыз және терезенің келесі элементтерін табыңыз: Тақырып жолы (строка заголовка), Меню, Айналдырма жолағы (полоса прокрутки)
3. Меню – Түр – Құрал саймандар терезесін іске қосыңыз және өшіріңіз. Бағыттаманы әрбір түймешікке қойып, оның не үшін қолданатынын оқыңыз.
4. Терезені жұмыс үстелінің басқа жеріне орналастырыңыз. Тышқанды тақырыптар қатарына әкеліңіз және сол жақ түймешігін ұстап отырып тышқанды қажетті бағытқа басқаша орналастырыңыз.
5. Терезе өлшемін өзгертіңіз. Тышқанды терезенің кез келген жағына немесе бұрышына апарып қойыңыз, бұл жағдайда тышқан екі жаққа бағытталған түрге келеді және терезе қабырғасын немесе бұрышын ілдіріп алып кез келген бағытқа тасыңыз.
6. Терезенің басқару түймешіктері жиынынан қайта айналдыру түймешігін қолданып, терезені экран толғанша ашыңыз және оны бұрынғы өлшеміне келтіріңіз. Бұл үшін тышқанды басқару элементіне қойыңыз және тышқанның сол жақ түймешігін басыңыз.
7. Терезені Есеп тақтасына жинап қойыңыз және оны ұлғайтып ашыңыз. Өткен пункте сипатталғандай терезенің басқару түймешіктері жиынынан айналдырушы түймешікпен орындалатын іс-әрекетті орыдаңыз.
8. С: дискісін ашыңыз және оның мазмұнын көріңіз. Тышқанды [С:] дискісі белгісіне апарып, тышқанның сол жақ түймешігін екі рет басыңыз.
9. Word мәтіндік редакторын жүктеңіз.
10. Program Files\Microsoft Ofrice\Office бумаларын тізбектей отырып ашыңыз және Winword (бумалар мен файлдарды іздеу үшін горизонталь және вертикаль айналдырма жолағын қолданыңыз) қосымша файлдарының белгісі бойынша тышқанның сол жақ түймешігін шертіңіз.
11. Терезені жауып прораммадан шығыңыз. Тышқанды терезенің басқару түймешіктері жиынынан жабу түймешігіне апарып, оның сол жақ түймешігін шертіңіз.
12. Excel қосымша файлы белгісін тауып, Excel кестелік процессорын іске қосыңыз және онымен жұмыс жасаудан бас тартыңыз.
13. Жұмыс үстелінде орналасқан барлық терезелерді жабыңыз. Тышқанды терезенің басқару түймешіктері жиынынан жабу түймешігіне апарып, соның сол жақ түймешігін шертіңіз.
Тапсырма №3. Жылдам іздеу обьектісін қолданып calc.exe (Калькулятор стандартты қосымшасы) обьектісін табу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Бас менюден Іздеу бағдарламасын жүктеңіз: Іске қосу – Іздеу – Бумалар мен файлдар.
2. Диалогтық терезеде Не іздеу керек? Іздеу критерийін енгізіңіз: сонда аналогтық терезеде енгізу бағыттамасы орналасуы керек, егер жоқ болса, онда бағыттаманы диалогтық терезеге әкеліңіз және оны қосыңыз да әрі қарай пернетақтадан calc.exe теріңіз.
3. Іздеу орнын көрсетіңіз. Бұл үшін диалогтық терезенің оң жағынан Қайдан іздеу керек? Сұрақынан тышқанның сол жақ түймешігін бір рет басу арқылы Бағыттаманы қосып ағымдық ету керек және Менің компьютерім-ді таңдаңыз. Бұл жағдайда программа сыртқы ақпараттық тасымалдаушыларда іздеу жүргізіеді.
4. Табу командасын қосып ағымдық етіңіз .
5. Обьектілерді жылдам іздеу алгоритмін қолдана отырып, [С:] дискісінің барлық бумасында doc кеңейтілуімен берілген барлық файлдарды табыңыз. Бұл жағдайда іздеу критерийі - *.doc (файл атты шаблонды қараңыз).
Тапсырма №4. Жұмыс үстелінде файлдар мен бумаларды құру.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Жұмыс үстелінде жанама менюді шақырыңыз және Құру – бума командасын таңдаңыз.
2. Пернетақтадан курстың №-ін, топтың №-ін, мысалы, 1 курс топ ИҚ111 бумалардың аттарын теріңіз және Enter түймешігін басыңыз.
3. Құрған бумаңызды ашыңыз.
4. Ағымдағы бумада тағы екі бума құрыңыз да, оған Талапкер және Студент деген ат беріңіз.
5. Жауап деген атпен Талапкер бумасында Word құжатын құрыңыз. Бұл үшін жұмыс үстелінің бос кеңістігінде жанама менюді шақырыңыз және құру – құжат – Microsoft Word командаларын теріңіз, содан соң перенетақтадан құжат атын енгізіңіз. Мысалы Жауап, кейін міндетті түрде Enter түймешігін басыңыз.
6. Жауап атты құжатты ашыңыз. Жұмыс үстелінде орналасқан барлық обьектілердің атауларын жазыңыз.
7. Құжаттағы өзгерістерді сақтаңыз, бұл үшін менюден Файл – Сақтау командасын таңдаңыз да тышқан көрсеткішін апарып, оның сол жақ түймешігін басыңыз.
8. Студент бумасында Бейне деген нүктелік сурет салыңыз. Ол үшін жұмыс үстелінің бос кеңістігінде жанама менюді шақырыңыз да Құру – Нүктелік сурет командасын таңдаңыз.
9. Перентақтадан құжат атынтеріңіз, мысалы Картинка және міндетті түрде Enter түймешігін басыңыз.
10. Бейне деген құжатты ашыңыз. Көңіл аударыңыз, айталық: құжат, квадрат салыңыз және однда ұшбұрыш та болсын, квадратты дөңгелекпен сызып шығыңыз.
11. Құжаттағы өзгерістерді сақтаңыз, бұл үшін менюден Файл – Сақтау командасын таңдаңыз да тышқан көрсеткішін апарып, оның сол жақ түймешігін басыңыз.
Тапсырма №5. Жауап бумасында calc.exe обьектісі үшін жарлық құрыңыз.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Жоғарыда сипатталған обьектілерді жылдам іздеу алгоритмін қолдана отырып, calc.exe файлын табыңыз және дәптерлеріңізге оған өту жолдарын жазыңыз.
2. Жауауп бумасын ашыңыз.
3. Жұмыс үстелінің бос кеңісітігінде жанама менюді шақырып, Құру – Жарлық командасын таңдаңыз.
4. Диалогтық терезеде обьектінің адресін көрсетіңіз. Бұл үшін Обзор белгісіне тышқанды қоя отырып, сол жақ түймешегін шертіңіз де, оны ағымдық етіңіз. Бумалар мен файлдарды іздеу үшін вертикаль жәнне горизонталь айналдырма жолағын қолданыңыз.
5. Келесі алгоритм бойынша, мысалға C:\WIN2000\SYSTEM32\calc.exe таңдаңыз:
[С:] джискісі белгісін екі рет шертіңіз немесе [С:] обьектісін таңдаңыз және ОК түймешігін басыңыз;
Бағыттаманы WIN2000 бумасының белгісіне апарып, екі рет басуды орындаңыз немесе WIN2000 обьектісін таңдап алып, ОК түймешігін басыңыз;
Бағыттаманы SYSTEM32 бумасының белгісіне апарып, екі рет басуды орындаңыз немесе SYSTEM32 обьектісін таңдап алып, ОК түймешігін басыңыз;
Тышқанның сол жақ түймешігін бір рет шертіп calc обьектісін таңдап алыңыз және ОК түймешігін ағымдық етіңіз;
Далее түймешігін басыңыз;
Готово түймешігін ағымдық етіңіз.
6. Жоғарыда сипатталғаналгоритмді қолданып, Microsoft Word қосымшасы мен winword.exe обьектісі үшін Топ №, курс № бумасында жарлық құрыңыз..
7. Жарлықты қолдана отырып, бағдарламаны іске қосыңыз.
Тапсырма №6. Обьектілерді алып тастау және қалпына келтіру.
Жұмыстың орыдалу реті:
1. Жұмыс үстелі кеңістігінен Топ №, Курс № бумаларын алып тастаңыз. Ол үшін жанама менюден Алып тастау (удалить) командасын таңдаңыз. Ашылған диалогтық терезеде алып тастау қажеттілігін растаңыз.
2. Алынып тасталған обьектіні қалпына келітірің. Ол үшін Корзина бумасын ашып, қажетті обьектіні таңдаңыз да, жанама менюдегі Қалпына келтіру командасын орындаңыз..
3. Жұмыс үстелі кеңістігінен Топ №, Курс № бумаларын алып тастаңыз. Ол үшін обьектіні таңдаңыз және Delete + Shift түймешіктер комбинациясын басыңыз. Ашылған диалогтық терезеде алып тастау қажеттілігін растаңыз да қайта қалпына келтіруге тырысыңыз. Мұны қалпына келтіру мүмкін бе? Егер жоқ болса, неліктен екенін түсіндіріңіз.
Тапсырма № 7. Бумаларды ашу және жабу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Дербес компьютерді іске қосу, операциялық жүйелерді жүктеуді аяғына дейін күтіңіз!.
2. Іске қосу → Бағдарламалар → Стандарттық → Сілтеуіш (Пуск → Программы→Стандартные→ Проводник) бас менюдің көмегімен Сілтеуіш бағдарламасын іске қосыңыз. Мұны іске қосу мерзімінде Сілтеуіштің оң жақ панелінде қандай бума ашық екендігіне назар аударыңыздар.
3. Менің құжаттарым бумасын сол жақ панелден іздеңіз және оны бума белгісін шерту арқылы ашыңыз. Сілтеуіштің оң жақ панелінде қандай бума ашық екендігіне назар аударыңыздар. Сілтеуіштің оң жақ панелінде қандай бума ашық екендігіне назар аударыңыздар. Оң жақ терезесінде Менің құжаттарым бумасының мазмұны шығып тұру керек, яғни бұл мезгілде Менің құжаттарым бумасы ағымдық болады.
Сілтеуіштің сол жақ терезесінен \WІNNT бумасын іздеңіз және оны + белгісін бір рет шерту арқылы ашыңыз.Терезенің сол жағында бумаларды ашу және жасыру – бұл әртүрлі амалдар екендігіне назар аударыңыздар. Сол жақ терезеде WІNNT (ішкі жиын) бумасының мазмұны бейнеленген. Оң жақ терезе өзгерген жоқ, яғни Менің құжаттарым бумасы ағымдық болып қала береді.
\WІNNT бумасының ішінде Сілтеуіштің сол жақ терезесінен — \TEMP объектілерін уақытша сақтау үшін іздеңіз, оны ашыңыз. Терезенің ішінде қандай өзгерістер болғанына назар аударыңыздар. Бұл мезгілде қай бума ағымдық болады?
Тапсырма №2. Сілтеуіш бағдарламасының көмегімен каталогтар мен файлдарды (бумаларды) құру және көшіру.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Бас менюдің Іске қосу → Бағдарламалар → Стандарттық → Сілтеуіш (Пуск → Программы→Стандартные→ Проводник) көмегімен Сілтеуіш бағдарламасын іске қосыңыз.
Өзіңіздіңң практикалық жұмыстарыңыздың архивтік каталогын ашыңыз және онда өзіңізше файлдық құрылымды жасаңыз.
Сілтеуіш бумасын құрыңыз. Ол үшін Сілтеуіштің оң жақ терезесінен контекстік менюді ашыңыз және Құру →Бума (Создать →Папку), командасын таңдаңыз, одан әрі бұрын сипатталған бума құру алгоритмін қолданыңыз.
Сілтеуіштің сол жақ терезесінен файлдық құрылымдардан жасалған барлық бумаларды ашыңыз (разверните). Бұл үшін + түйініндегі қажетті белгіде тізбектеп шертуді орындаңыз.
Диплом бумасына Актылар бумасын көшіріңіз. Ол үшін Сілтеуіштің сол жақ терезесінен тышқанның оң жақ түймешігі арқылы Актылар бумасының белгісін қайта тасыңыз және оны Диплом белгісіне дәл келетіндей етіп орналастырыңыз да Көшіру командасын таңдаңыз.
Лабороториялық жұмыс №5. Сервистік программалар
Жұмыстың мақсаты: Дискілерді тестілеу – ScanDisk, Defrag программалары. Дискіні тазалау. Вирусқа қарсы программалармен жұмыс дағдыларын меңгеру.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. 1-3 тапсырмаларды орындау үшін ScanDisk программасын пайдаланыңыздар. Дискіні тексеру кезінде жоғалған кластерлер тізбегін босату қажет, қорытынды нәтижелерді экранға шығарыңыздар.
2. Дефрагментацияны орындау С: дискісінің менюі арқылы немесе ПускПрограммыСтандартныеСлужебные командасы арқылы орындауға болады.
3. 5-6 тапсырма Қоржан арқылы орындалады.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. [С:] дискісін тексеруді орындау.
2. Файлдар мен бумаларды қателерден тексеру.
3. Дискінің жүйелік облысын қатеден тексеру.
4. Қатты дискіні деграфментациялауды орындау.
5. Дискіні қажет емес файлдарда тазарту.
6. Кездейсоқ өшірілген файлдарды қалпына келтіру
Тапсырма №1. [С:] дискісіне тексеру жүргізу. Тексеру мезгілінде жоғалған кластер тізбегінен босатуды талап етіледі, қорытынды нәтиже экранға шығады.
Жұмыстың орындалу реті:
1. ScanDіsk бағдарламасын жүктеуді жүзеге асыру.
2. Дискіні тексерудің Қосымша параметрлер терезесін ашыңыз (ScanDіsk бағдарламасы терезесінде Қосымша түймешігі) және Кластерлердің жоғалған тізбегін қосуда Босату (Освобождать) және Қорытынды нәтиже шығаруды қосуда Әрқашан (Всегда) жалаушаларын орналастырыңыз.
3. Дискі тексерудің қосымша параметрлері терезесін жабыңыз және Запуск түймешігін басыңыз.
4. Сіздер есеп бергенде, кез-келген мәтіндік редакторден құрылған, өзін мәтіндік файл ретінде ұсынуда, дискіде қанша кластер бар, байттағы бір кластердің өлшемі, қанша кластер бос және жоғалған кластердің саны қанша екендігін көрсетіңіз.
Тапсырма № 2. Дискідегі файлдар мен бумаларда қате бар ма, жоқ па – соған тексеру жүргізу. Бұл үшін жалпы кластерлермен файлдарды жою және файл аттарының бірегейлігін (уникальность) тексеру талап етіледі. Қорытынды нәтиже экранға шығады.
Жұмыстың орындалу реті:
1. ScanDіsk бағдарламаларына жүктеу жүргізу.
2. ScanDіsk.бағдарламасы терезесінде Файлдар мен бумаларды стандарттық тексеру (Стандартная проверка файлов и папок) жалаушасын орнатыңыз.
3. Қосымша параметрлер терезесінде келесі жалаушаларды орнатыңыз: Қосымша нәтиже шығаруды қосуда - Әрқашан (Всегда) жалаушасын; жалпы кластерлермен файлдарды қосуда- Алып тастау (удалять) жалаушасын; Тексеруді (Проверять) қосуда - Файлдар аттарының бірегейлігі жалаушасын.
4. ОК түймешігін басыңыз.
5. Сіздер есеп бергенде, кез-келген мәтіндік редакторден құрылған, өзін мәтіндік файл ретінде ұсынуда, дискіде бос кеңістік өлшемін, файлдар мен бумаларда қанша орын бос емес, программа қандай қателерді тауып бергендігін көрсетіңіз.
Тапсырма № 3. Дискінің жүйелік аймағына тексеру жүргізу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. ScanDіsk бағдарламаларына жүктеу жүргізу.
2. ScanDіsk.бағдарламасы терезесінде Дискіні толық тексеру жалаушасын орнатыңыз.
3. Дискі бетін тексеру режимі (Қалыпқа келтіру түймешігі (Настройка)) терезесінде Келесі аймақтарды тексеруді орындауды қосуда – Тек жүйелік аймақ жалаушасын орнатыңыз.
4. ОК.түймешігін басыңыз.
5. Сіздер есеп бергенде, кез-келген мәтіндік редакторден құрылған, өзін мәтіндік файл ретінде ұсынуда, дискіде жалпы бет өлшемін, қанша кластерлері бар екендігін, программа қандай қателерді тауып бергендігін көрсетіңіз.
Тапсырма №4. Дискідегі программа файлдарын араластырмай, қатты дискіде дефрагментация жүргізу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Defrag бағдарламаларына жүктеу жүргізу.
2. Қалыпқа келтіру түймешігін (Настройка) таңдаңыз.
3. Дефрагментацияны қалыпқа келтіру терезесінде Жіберілу және тездету үшін программа файлдарын орналастыру (Переместить файлы программ для ускорения и запуска) жалаушасын алып тастаңыз.
4. Осы терезеде Бұл параметрлерді тек бір рет қолдану жалаушасын орналастырыңыз.
5. ОК түймешігін басыңыз.
Тапсырма № 5. Корзинадан файлдар мен уақытша файлдарды алып тастап, дискіге тазалау жүргізу.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Dіsk Cleanup бағдарламаларына жүктеу жүргізу.
2. Тазалауға арналған дискіні таңдаңыз.
3.Келесі файлдарды алып тастау терезесінде Корзина және Уақытша файлдар жалаушаларын орнатыңыз.
4. ОК.түймешігін басыңыз.
Тапсырма №6 Word. Мәтіндік редакторлары көмегімен құрылған UnErase Wіzard программаларымен, алып тасталған файлдарды қалпына келтіруді жүзеге асыру.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Norton Utіlіtіes бағдарламаларын жүктеу.
2.Сол жақ терезеде Олқылықтарды алып тастау (Устранение неполадок) программалар топтарын таңдаңыз.
3. Оң жақ терезеде бір рет шерту арқылы UnErase Wіzard программасын жүктеңіз.
4. UnErase Wіzard программалырының келесі терезесінде Критерий бойынша қалыпқа келтірілетін файлдар (Восстановимые файлы по критериям) жалаушасын орнатыңыз.
5. Файл типі терезесінде Word құжаты типті файлды таңдаңыз және Келесі (Далее) түймешігін басыңыз.
6. Программа таңдап алынған критерийге сәйкес, алып тасталған файлдарды таңдайды және оларды атын көрсету, орналастыру, алып тасталған уақыты, өлшемі бойынша терезеде көрсетеді.
7. Қалпына келтіруді талап ететін файлды таңдаңыз және Қалпына келтіру (Восстановить) түймешігін басыңыз.
Лабороториялық жұмыс №6. WINDOWS ОЖ стандартты қосымшалары
Жұмыстың мақсаты: Калькулятор, Блокнот, WordPad текстік редакторымен және графикалық редакторлармен жұмыс жасау.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Жұмысты орындау барысында жанама меню командаларын, клавиштер комбинациясын пайдаланыңыздар. Программаларды жүктеудің барлық тәсілдерін қарастырыңыздар.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Windows обьектісі.
2. Paint графикалық редакторымен жұмыс.
3. Калькулятормен жұмыс.
Тапсырма №1. Windows қосу, Жұмыс үстелінің элементтері және олармен жұмыс
Жұмыстың орындалу реті:
Сурет атты бума құрыңыз.
Paint графикалық редакторы.
Жұмыс кезінде ұсталатын бірнеше ережелер:
1) Суреттер дәл орындалуы керек;
2) Алдыңғы суретті орындамас бұрын келесіге өтпеу керек;
Қолданылатын біліктіліктер:
1) Бір нүктеден шаршылар салу (тіктөртбұрыш емес);
2) Объектілердің орнын ауыстыру және айналдыру; Перемещение и поворот объектов.
3) Тұйықталған қисық сызық салу, оны көшіру;
4) Түзу сызық салу, оны көшіру және айналдыру;
5) Қисық сызықтарды қолдану, айналдыру;
6) Объектілерді көбейту;
7) Сызықтың қалыңдығы, объектілерді көшіру және біріктіру;
8) Айналдыру, көшіру, біріктіру;
9) Мәтін енгізу және оны айналдыру;
10) Сақина және оның бөліктерін салу;
Сурет 1.
Төмендегі суреттерді салыңыз..
Сурет 2.
Жануарларды салу. Қазды, тотықұсты салыңыз.
Пілдің суретін салыңыз.
Сурет 3.
Маймылдың, түлкі мен жирафтың суретін салыңыз.
Сурет 4.
Калькулятор
1. және сандарының қайсысы үлкен? x=1,5 болғандағы 2x3 –7x2 +12 есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі A6B8 санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
2. tg 70o және сандарының қайсысы үлкен? x=0,8 болғандағы 4– sin 3x есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі B30C санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
3. 60! және 3060 сандарының қайсысы үлкен? x=3 болғандағы x2 – 4 + 2 есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 4CE3 санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
4. 26 және 200 сандарының қайсысы үлкен? x=2,5 болғандағы x3 - 3x2 – 2x есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі A5B2 санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
5. 100 sin 40o және 83 сандарының қайсысы үлкен? x=0,51 болғандағы sin x + cos x + 2x есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 7ABE санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
6. 10sin 29 және сандарының қайсысы үлкен? x=2 болғандағы есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 605A санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
7. sin (cos1) және cos(sin1) сандарының қайсысы үлкен? x=5 болғандағы есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 5F3B санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
8. 4153 және 5341 сандарының қайсысы үлкен? x=2,5 болғандағы есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 1CD4 санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
9. 2sin3 және 3sin2 сандарының қайсысы үлкен? x=0,51 болғандағы есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі A6D9 санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
10. және сандарының қайсысы үлкен? x=1,5 болғандағы есептеңіз. Оналтылық санау жүйесіндегі 8C2A санын ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
Бақылау сұрақтары:
1. Windows стандартты қосымшаларының атаңыз.
2. Калькулятордың мүмкіндіктері.
3. Paint қосымшасының мүмкіндіктерін атаңыз.
Лабороториялық жұмыс №7. Алгоритмдеу және программалау негіздері
Жұмыстың мақсаты: Қайталану саны белгісіз және белгілі циклдерді ұйымдастыру арқылы есептерге циклдік алгоритм құру тәртібін үйрету, осы тарау бойынша алған білімдерін бекіту, талдау жасау
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Жұмысты орындау барысында алгоритмдерді біріншіден сөзбен жазыңыздар, блок-схемасын құрыңыздар және соңында Turbo Pascal программасын қолданып программасын құрып, нәтижесін шығарыңыздар.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Алгоритм туралы түсінік.
2. Алгоритмдерді қарастыру.
3. Блок-схема сызу.
4. Программасын құру.
Әрбір студент дербес компьютерде тікелей жұмыс істейтін болады. Студенттер алгоритмдеу және программалау курсы бойынша жасалынған шағын электрондық оқулықты пайдаланады. Электрондық оқулықтағы Қайталану саны белгісіз циклдер және Қайталану саны белгілі циклдер бөлімін ашып, осы бөлімдердегі сұрақтар мен тапсырмаларға жауап іздейді. Есеп шығарудағы білім мен біліктілікті сынамас бұрын оқушы Мысал... батырмасын басу арқылы оқулықтағы бір есептің шығарылу тәртібімен танысады. Содан соң Өзің орында... батырмасы арқылы есепті Qbasic програмалау тілінде шығарады. Студент есепті тікелей электрондық оқулықта орындайды. Орындалу хаттамасы арқылы есептің нәтижесін алатын болады. Оқулықтағы Тест батырмасы арқылы осы бөлімдерге қатысты тақырыттық тест жұмысын тапсырады.
Егер компьютерлер саны жеткіліксіз болса, онда оқушыларға өтілген материалдарды бекіту мақсатында жасалған үлестірмелі деңгейлік тапсырмалар таратып беремін.
Мысалы, сандар қосындысын табу керек болсын:
а) алгоритмдік тіл
алг сандар қосындысы (нәт зат S)
басы бүтін I
енгізу х
S:=0
I үшін 2-ден бастап 8-ге дейін
цб
цс
шығару S
соңы
б) блок-схемасы
в) программалау тілі QuickBasic
REM сандар қосындысы
INPUT “X=”; X
S=0
FOR I=2 TO 8
S=S+SQR(I*X)
NEXT I
PRINT “S=”; S
END
г) программалау тілі TurboPascal
program sum;
var x, s: real;
i: integer;
begin
write ('x=');
read (x);
s:=0;
for i:=2 to 8 do
begin
s:=s+sqrt(i*x);
end;
writeln ('s=', s);
end.
Лабороториялық жұмыс №8. Word текстік редакторы
Жұмыстың мақсаты: құжатты құру, редактрлеу және сақтау жұмысын жасап үйрену. Мәтін беттерін, абзацын форматтау, файлды ашу және алдынғы уақытта сақталған құжатты ашуға, көшіруге, тасуға, автоматты орынын ауыстыру (автозамен), орфография элементтерін пайдалануға машықтану.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Word командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Word мәтіндік редакторы жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Құжат құрыңыз.
2. Беттің параметрін таңдаңыз: жоғарғы және төменгі аймағы-1,5см, сол жағынан -3см, оң жағынан 2-см;
3. Фрагментті жылдам белгілеу әдістерін көрсетіңдер.
4. Келесі өрнекті теріңіз: F(x, y(k\ y(k+l\ ...,УЯ)) = 0
5. №1 тапсырмада құрылған деректер қорында берілген фрагменттерді көшірудің, тасудың, өшірудің түрлі тәсілдерін пайдаланып көріңіз.
6. Орфографиялық қатесін тексеріңіз.
7. Автозамена және Автотекст элементтерін құрыңдар.
8. Вставка режимі көмегімен келесі өрнекті теріңіз: ( ± )
Тапсырма №1
Жұмыстың орындалу реті:
1. Word –ты іске қосыңыз.
2. Жаңа құжат құрыңыз және оны My_text. деген атпен сақтаңыз.
3. Өзіңіздің құжатыңызға анықтамада берілген берілген тексті көшіріңіз. Ол үшін келесі әрекетті орындаңыз:
анықтамадан Предметный указатель тақырыбын таңдаңыз, онда шыққын диологты терезеде Выделение текста и рисунков с помощью мыши; таңдаңыз;
берілген барлық қосымшаларды Правка — Выделить все; командасын орындаңыз немесе буфер арқылы Ctrl + Inserf пернелік тақтаны басыңыз.
Анықтамадан шыққана кейін Shift + Insert.пернеліктерін басыңыз.
4. Сантиметрдің бірлік өлшемін орнатыңыз. Ол үшін мына командаларды орындаймыз Сервис - Параметры – Общие.
5. Enter пернлігін пайдалана екі қатар аламыз, керексіз фрагметті белгілеп Delete пернелігі арқылы өшіреміз.
Мәтінді келесі түрде бейнелеңіз.
тақырыбы- полужирный шрифт пен;
абзацтың басталуы - подчеркнутый курсив пен;
бірінші абзац үшін - сол жағынан 1см, шрифт Times New Roman;
екінші абзац үшін - сол жағынан 2см, шрифт Anal;
үшінші абзац үшін - сол жағынан 3см, шрифт Fixedsys;
төртінші абзац үшін - орталап қою, шрифт Courier;
бесінші абзац үшін - бетті оң жағы бойынша туралап қою, оң жағынан 1см, шрифт өздерің таңдайсыңдар.
6. Өзіңіздің құжаттыңызды Лаб_раб_8 деген атпен сақтаңыз. Ол үшін Файл - Сохранить как командаларын орындаңыз.
7. Келесі өрнекті теріңіз: F(x,y^k\y^k+l\ ..., jn)) = 0
Жоғарғы индексті өзгерткіңіз келсе Формат Шрифт орнатыңыз және верхний индекс; орындаңыз. Сиволдар арасындағы интервалды -2 пт. болсын.
Тапсырма 2.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Алдыңғы жұмыста орындаған құжатты ашыңыз (меню қатарынан Файл — Открыть)
2. Соңғы абзацты көшіріңіз (жақтаушасы мен (рамкасы)) және тышқанның көмегімен фрагментті тақырып жолымен бірінші абзацтың ортасына қойыңыз. Ол үшін:
- абзацты белгіліңіз;
- Перетаскивание тәсілімен тышқанның оң жағы арқылы орындаңыз.
- контексный менюден Копировать командасын таңдау арқылы.
- в контекстном меню выберите команду Копировать.
3. Екінші абзацты келесі пернелерді қолданып көшіріңіз. Ол үшін:
- абзацты белгілеңіз:
- пернеліктердің көмегімен оны буферге алыңыз.( Ctrl+C немесе Ctrl+Insert} пернеліктерін пайдаланып)
- мәтіннің соңына курсорды қойыңыз.
- келесі командаларды орындаңыз : Ctrl+V немесе Shift+Insert.
4. Соңғы абзацты өшіріңіз (жақтаушасы мен) кезкелген тәсілмен ( пернелік тақтаның көмегімен, немесе жанама меню арқылы):
- абзацты белгілеңіз;
- Стандартной панели инструментінен Вырезать командасын орындаңыз;
5. Стандартты панельдер тақтасынан Сервис - Правописание командаларын орындап қатесін тексеріңіз. Курсорды тексеретін сөздің үстіне белгілеуді ұмытпаңыз.
6. Автозамена элементін құрыңыз және оны мәтінді редактрлеу кезінде пайдаланыңыз. Бізге мәтіннің сол жағы бойынша терілген сөйлем үнемі қолдану керек болсын. Автозамены элементін пайдалану үшін керекті фразаны тереміз және оны белгілейміз.
7. Сервис — Автозамена - вкладка Автотекст командаларын орындаймыз.
8. Добавить түймешігін басыңыз.
9. Автозамен режимі қалай жұмыс жасайтынын тексеріңіз. Ол үшін құжаттың бос орнына сіздің автотекстіңіздің бірінші әріптерін теріңіз сонда енгізген фраза экранда пайда болғанын байқайсыз.
10. Автозамена элементін құрыңыз, құжаттың бір абзацы бойынша орындаңыз. Ол үшін:
абзацты белгілеңіз;
Вставка — Автотекст — Создать командаларын орныдаңыз;
Имя элемента диалогтык терезеден Добавить түймешігін басыңыз;
автотекст режимін пайдаланып абзацты қойыңыз. Ол үшін мына командаларды орындаңыз Вставка - Автотекст - Автотекст - вкладка Автотекст;
Имя элемента тізімінен өзіңіздің элементіңізді теріңіз және Вставить пернесін басыңыз.
11. Поиск режиміндегі ауыстыру режімімен танысыңыз. Анықталған сөйлем немесе терілген әріп бойынша орнын ауыстыратын тексті табыңыз. ( меню командасынан Правка - Найти орындаңыз).
12. Сервис - Язык- Тезаурус командаларының көмегімен Прежде сөзінің синонимін табыңыз.
13. Вставка - Символ режимінің көмегімен келесі өрнекті теріңіз:
( ± )
14. Өзіңіздің бумаңызға жаңа атпен сақтаңыз. Мысалы : Лаб_раб_8.
Жасалған жұмыстар бойынша қысқаша есеп дайындаңыз
Лабороториялық жұмыс №9. MS Word мәтіндік процессоры
Жұмыстың мақсаты: Құжат құрылымы. Кестелік деректерді безендендіру. Деректерді графикалық түрде ұсыну. Тізімдер құру. Құжат мазмұнын форматтау.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Word командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Word мәтіндік редакторы жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Кесте құрыңыз.
2. Кестені толтырыңыз.
3. Көпдеңгейлі тізім даярлаңыз.
4. Диаграмма құрыңыз.
Тапсырма 1
1. Жаңа құжатта 9.1 суретте берілген үлгімен сәйкес келетін өлшемді, рең (фон) өрнегін, түсін, сырттай және іштей жиектеуін, мәтін бағандарын орнатып, кесте даярлаңыз.
2. Кесте орнатылған өлшем сақталатындай Қаріп (Шрифт) өлшемі мен типін таңдап кестені толтырыңыз.
3. Кесте ұяшықтарындағ мәліметтерге, сол жаққа жылжыту, ортаға жылжыту және оң жаққа жылжыту туралауларын жасаңыз.
4. Осы бетте кесте көшірмесін даярлаңыз.
5. Көшірілген кестені мәтінге түрлендіріңіз.
6. Көпдеңгейлі тізім даярлаңыз.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Жаңа құжат ашып, беттің келесі параметрлерін онатыңыз:
- сол жақтан шегініс – 3см;
- оң жақтан шегініс – 1,5см;
2. Түрі 9.1 кестеде көрсетілген үлгіге сәйкес келетін кестені даярлау үшін мәзірдің Кесте – Кестені кірістіру ... командасын таңдаңыз
9.1 - кесте
Факультет
Жаңа студенттер
Бітірушілер
Өзгерістер
Аспиранттар
Гуманитарлық
110
103
+7
Математика және жаратылыстану
223
214
+9
Құқықтану
197
120
+77
Экономикалық
134
121
+13
Мәдениет және өнер
202
210
-8
Бітірушілер
Гуманитарлық
24
20
+4
Математика және жаратылыстану
43
53
-10
Құқықтану
3
11
-8
Экономикалық
9
4
+5
Мәдениет және өнер
53
52
+1
Барлығы
998
908
90
3. Бірінші жол ұяшықтарын біріктіріп, оған үлгіге сәйкес мәліметтерді енгізіп, қажетті ұяшықтарды ерекшелеп, Кесте – Ұшықтарды біріктіру командасын таңдаңыз.
4. Кестенің параметрлерін үлгіге сәйкес өзгертіңіз:
- бірінші жолдың биіктігі – 1,19см, қалғандары минимум;
- бірінші жолдың баған ені – 0,94см, екініші жолдың баған ені – 3,25см, қалғандарының ені – 1,75см;
- бірінші жол үшін өлшем – 12пт., екіншісі – 11пт., қалғандары – 10пт.
- үлгіге сәйкес кесте ұяшықтарына мәліметтерді енгізіңіз.
5. Көрсетіген үлгіге сәйкес өрнек пен рең түсін таңдап, кесте ұяшықтарын бояңыз. Бұл үшін қажетті ұяшықтарды ерекшелеу қажет. Негізгі мәзірдің Пішім(Формат) – Шекаралар және Ішін бояу (Границы и заливка) командасының Шекаралар парағы көмегімен көркемдеңіз.
6. Тор сызықтарын Пішім(Формат) – Шекаралар және Ішін бояу (Границы и заливка) командасының Шекаралар парағы көмегімен көркемдеңіз.
7. Кесте үяшықтарының ішіндегі ақпараттарға сол жаққа, ортаға жылжыту және оң жаққа жылжыту туралауын жасаңыз.
8. Осы беттің төменгі жағына кестенің көшірмесін даярла. Бұл үшін кестені ерекшелеп алып, алмастыру буферіне көшіріп, курсорды қажеті жерге орнатып, кестені кірістіріңіз.
9. Көшірілген кестені еркшелеп,
- Кестені – Мәтінге түрлендіру (Преоброзовать в текст) командасының көмегімен мәтінге түрлендіріңіз
- Мәтіннен Кестені – Кестеге түрлендіру (Преоброзовать в таблицу) командасын пайдаланып, кестеге түрлендіріңіз.
10. Құжатқа 9.2 суретке сәйкес көпдеңгейлі тізім үстемелеу үшін, Пішім – Тізім – Көпдеңгейлі командасын таңдау қажет. Тізімнің тиісті нұсқасын таңдап, Өзгерту батырмасын шертңз және тізімнің қажетті деңгейін баптаңыз.
11. Тізімің бірінші элементін теріп, (9.2 суретке қараңыз) Enter пернесін басыңыз.
12. Tab пернесін басып, екінші деңгейге өтіңіз. Екінші деңгейдің цифлық пішімінде келесі элементтерді еңгізіңіз Үшінші және төртінші деңгейлерді өз бетінше толтырыңыз.
13. Төртінші деңгейден үшіншіге және екіншіге өту үшін Shift + Tab пернелерінің комбинациясын басыңыз.
14. Тізімді соңына дейін толтырып, алдыңғы мысал негізінде екінші тізім даярлаңыз. Алдымен біріншінің көшірмесін даярлаңыз және қалыпқа келтіруді көпдеңгейлі маркерлеуге өзгертіңіз.
Тапсырма №2
1. Жаңа құжатта 9.2 кестедегідей, үлгіге сәйкес кесте даярлап, ұсынылған пішімге сәйкес мәліметтерді енгізіңіз
2. Кесте мәліметтері бойынша 9.3 сурете көрсетілген диаграммалар типтеріне сәйкес диаграммалар тобын даярлаңыз.
9.2 кесте
1 кв
2 кв
3 кв
4 кв
Шығыс
20,4
27,4
90
20,4
Батыс
30,6
38,6
34,6
31,6
Солтүстік
45,9
46,9
45
43,9
9.3 сурет. Диаграмма түрлері
Жұмыстың орындалу реті:
1. Құжатқа кесте кірістіру үшін Кесте – Кесте үстемелеу (Добавить таблицу) командасын таңдаңыз. Экранда пайда болған сұхбаттасу терезесінде кесте жолдары мен бағандарының санын енгізіңіз.
2. кестеде автоформат орнату үшін кестені ерекшелеп, Кесте - Автопішім (Автоформат) пунктін таңдау қажет.
3. Ерекшеленген кестенің сыртқы және ішкі жиектеулерін, Стандартты аспаптар панелінің Кестелер және шекаралар батырмасына тышқан манипуляторының курсор көрсеткішін апарып, қажетті жиектеу түрін таңдап, сол жақ батырмасын шертіңіз.
4. Кестені мәліметтермен толтырыңыз.
5. Кестеде тақырыпты жартылай қалыңдатылған курсивпен (полужирное), қаріп түрін – курсив, туралау тәсілін – сол жаққа (по левому краю), ортаға жылжытылған (по центру) және оң жаққа жылжытылған (по правому краю) етіп пішімдеңіз.
6. Диаграмма даярлау үшін кестені ерекшелеп, Кірістіру (Вставка) – Объект – Диаграмма MS Graph командасын таңдаңыз. Экранда мәліметтер кестесі мен дигарамма пайда болуы тиіс.
7. Диаграмма элементтеріне (жақтаулары, қатарлары, мәндер өсі, категориялар өсі, тор сызықтары т.б.) тышқан манипуляторының курсор көрсеткішін апарып, сол жақ батырмасын шерту арқылы еркшелеңіз. Тышқан манипуляторының оң жақ батырмасын шертіп, диаграмма элементтердің жанама мәзірін шақырып, олардың әрқайсысын үлгіге сәйкес жекелей баптаңыз.
8. Кестенің оң жағынан, әрбір өнеркәсіптен бөлінетін зиянды затар мөлшерін формаула көмегімен есептейтін тағы бір баған үстемелеңіз (жоғарыда келтірілген Кестеге жолдар мен бағандар үстемелеу, жою және Кестеде сандық ақпараттарды өңдеу, Диаграмма даярлау тақырыптарына қара)
Лабороториялық жұмыс №10. Excel электрондық кестесі
Жұмыстың мақсаты: Жұмыс кітабында электронды кестелерді құру және сақтау. Белгіленген ұяшықпен жұмыс жасау әдістерін оқыту (ұяшықтағы мәліметті форматтау, ұяшық диапозонын таңтау және онымен жұмыс, ұяшық тағы мәліметті редактрлеу) Автотолтыру мүмкіндігімен жұмыс жасауға машықтандыру.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Excel командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Excel кестелік процессоры жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Жаңа жұмыс кітабын құрыңыз.
2. Ағымдағы жұмыс бетінің атын өзгертіңіз.
3. Ұсынылған үлгі бойынша кесте құрыңыз.
4. Ұяшықтың кесте қалпақтарын пішімдеңіз.
5. Диаграмма құрыңыз.
Тапырма №1
Жұмыстың орындалу әдістемесі:
1. Жаңа жұмыс кітабын құр (Стандартты тақтадағы создать батырмасы немесе файл менюі создать командасы);
2. Ағымдағы жұмыс бетінің атын өзгертіңіз ағымдағы жұмыс бетінің жарлығында екі рет шертіп, оның атын өзгертіңіз;
3. Жұмыс кітабына тағы бір жұмыс бетін қосыңыз (бет жарлығында тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, контекстік менюдегі қосу (Добавить))командасын таңдаңыз);
4. Құрған құжаттарыңызды book.xls атымен өз каталогыңызда сақтаңыз (файл менюі Сақтау командасы).
5. Ұсынылған үлгі бойынша кесте құрыңыз (10.1-кесте). Бұл үшін келесі әрекеттерді орындау керек:
А1 ұяшығына Емтихандық ведомость кесте тақырыбын енгізу;
А3 ұяшығына № nn енгізу;
В3 ұяшығына фамилиясы, аты, әкесінің аты енгізу;
С3 ұяшығына Сынақ кітапшасының нөмірі енгізу;
D3 ұяшығына Баға енгізу;
Е3 ұяшығына Емтихан алушының фамилиясы енгізу;
10.1- кесте
№ пп
Аты - жөні
Сынақ кітапшасының нөмірі
Бағасы
Емтихан алушының
аты-жөні
1
Халал М.Н.
120
4
Бөрибекова С.Р.
2
Уразымбетов Ф.Н.
131
3
Бөрибекова С.Р.
3
Чинибекова А.С.
145
5
Бутенова А.К.
4
Чайкатов У.С.
119
5
Бутенова А.К.
5
Шайменов Р.Ю.
133
4
Бутенова А.К.
6. Ұяшықтың кесте қалпақтарын пішімде:
(А3:Е3) ұяшықтар блогын ерекшеле;
Формат менюінен ұяшық командасын орындаңыз және түзету қосымшасына өтіңіз;
Түзету диалогтық терезесінде мына опцияларды таңдаңыз: көлденеңінен –ортасы бойынша; тігінен –жоғарғы жағы бойынша; қайтақосқыш – сөздер бойынша тасымалдау, ал Шрифт (Қаріп) қосымшасы бойынша әріп сызбасын және қаріп өлшемін өзгерт.
7. Енгізілген деректер сыймай қалған бағандар санын өзгерт. Бұл үшін жолдар мен бағандар арасындағы шекараны жылжытуға немесе тышқан меңзерін бағана арасындағы шекараға апарып,тышқанның негізгі батырмасын екі рет шерту керек. Дәлірек орнату үшін Формат –жол(баған) командасын таңдау керек және ашылатын менюден сәйкес команданы активтендіру керек .
8. Кестені қорша (Құрал-саймандар тақтасындағы Қоршау (обрамление) батырмасын)
9. Толтыру маркерін қолданып әр студентке өз реттік номерін меншікте. Ол үшін:
“№=пп” бағанының бірінші ұяшығын ағымдық етіп жаса және оған 1 санын енгіз;
содан кейін осы бағананың келесі ұяшығын 2 санымен толтыр;
екі толтырылған ұяшықтан тұратын блокты ерекшеле;
тышқан меңзерін ерекшеленген блоктың оң жақ төменгі бұрышына орнатыңыз.
Тышқан меңзері қара кресше пайда болады – бұл толтыру маркері. Бұл маркерді тышқанның оң жақ батырмасы басулы күйінде төмен қарай жылжытыңыз немесе Түзету –Толтыру –Прогрессия командасын орындаңыз.
10. Емтихан алушының фамилиясы бағанын толтырыңыз. Қолданушы енгізейін деп отырған сөзін EXCEL-дің тауып қоюынан тұратын автоқорытындылау әдісін қолданыңыз немесе ұяшықтарды толтыру маркерінің көмегімен толтырыңыз.
11. Кестені алмастыру буферінің көмегімен басқа жұмыс бетіне көшіріңіз. Бұл үшін:
кестені немесе ұяшық диапозонын ерекшелеу керек;
контекстік менюді тышқанның оң жақ батырмасымен шақыру керек;
көшіру командасын орындау керек;
содан кейін келесі бетке өту керек;
ұйғарылған кестенің бірінші ұяшығына меңзерді орнату керек;
контекстік менюден Орнату (вставка) командасын орындау керек.
12. Жаңа кестеге бір жол және бір баған қосыңыз. Ол үшін:
баған бойынша ұяшық диапозонын ерекшелеңіз;
тышқанның оң жақ батырмасың шертіп, ашылған контекстік менюде Ұяшықтарды қосу командасын таңдаңыз;
дәл осы әрекетті жол үшін орындау қажет.
13. Кестеге бірқатар өзгертулер еңгізіңіз:
емтихан қабылдаушының фамилиясы бар бағанды тазалаңыз;
осы бағанға Емтихан қабылдаушының қолы деп тақырып қойыңыз.
14. Жаңа кестеде 2 және 3 бағандарын өсу бойынша сұрыптаңыз. (Деректер менюі сұрыптау командасы немесе стандартты құралдар тақтасында өсу бойынша сұрыптау (келуі бойынша сұрыптау) батырмасы).
Тапсырма №2
Жұмыстың орындалу әдістемесі:
Кестеде келтірілген, деректер негізінде көрнекті түрде сессия нәтижесін көрсететін диаграмма құрыңыз.
10.2- кесте
Топ бойынша орташа балл
Топ нөмірі
Информатика
Математикалық анализ
Тарих
Экономика
ИҚ111
4,2
3,8
4,5
4,3
АЖҚ111
4
4,4
4,4
4,2
ГҚ111
3,9
4
4
3,9
ТҚ111
4,3
4,4
4,4
4,1
ЭҚ111
3,8
4
4
3,9
ФҚ111
3,3
3,9
3,9
3,6
МҚ111
4,5
4,8
4,8
3,9
1. Бірінші бетте Факультетте сессияны тапсыру нәтижесі жайлы мәлімет кестесін құрып, оған деректер енгізіңіз;
2. Бағаналас немесе График типті жеке бетте барлық топтар және барлық пәндер үшін диаграмма тұрғызыңыз. Ол үшін:
бүкіл кестені ерекшелеңіз;
Орнату Диаграмма командасын орында немесе стандартты құралдар тақтасында диаграммалар шебері – батырмасын қолдану керек.
3. Диаграмма құрудың үшінші қадамында диаграмма атын, осьтер белгіленуін енгізіп, оған аңыз (легенда) қосыңыз.
4. Диаграмма тұрғыз және мына пәндер бойынша тапсыру нәтижелерін салыстыр: информатика, математикалық анализ және экономика;
Топ, Информатика, Математикалық анализ бағаналарын ерекшеле және CTRL пернесін басып тұрып, Экономика бағанын ерекшеле; График типті диаграмманы таңда.
Сессияны тапсыру нәтижелерін өзгертіңіз және бұл құрылған диаграммалардың қалай бейнеленгенін тексеріңіз.
5. Жұмыс жайлы есепті жұмыс кітабының жеке беттерінде диаграмма түрінде келтіріңіз.
Тапсырма №3
Сауда фирмасы өз ассортиментінің келесі тауарларын құрайды:
құны 300$ тоңазытқыштар,
құны 350$ телевизорлар,
құны 320$ видеомагнитафон,
құны 530$ ән-күй аспаптары,
құны 700$ видеотаспалар,
құны 198$ видеоплеерлер,
40$ аудиоплеерлер.
Қаңтарда 10-телевизор, 5-видеомагнитофон, 6-ән-күй аспаптары, 7-видеоплеерлер, 2-видеотаспа, 4-аудиоплеерлер сатылады. Exsel мүмкіндіктерін қолданып, сатудан түскен пайда қосындысын тенгемен және доллармен табу керек.
Жұмыстың орындалу әдістемесі:
1. Кесте құрып, оған есептің бастапқы деректерін енгізіңіз;
2. Сатудан түскен пайданы доллармен есептеу үшін, бағана ұяшығына сәйкес формулаларды енгізу керек. Формулаларда ұяшықтардың салыстырмалы адресациясы қолданылған. Формула тек бар ұяшыққа енгізіледі, ал бағанадағы қалған формулалар автотолтырудың көмегімен алынады;
3. Сатудан түскен пайданы тенгемен есепте. Формулаларда ұяшықтардың аралас және абсолютті адресациясы қолданылған. Абсолютті және аралас адресті енгізу үшін, сілтемені енгізгеннен кейін F4 пернесін міндетті түрде басу керек және ұсынылған нұсқалардан керегін таңдау керек.
4. Барлық товар түрлерін сатудан түскен пайда қосындысын есептеңіз. Бағанды ерекшелеп, стандартты құралдар тақтасында Автоқосынды батырмасын басыңыз
10.3-кесте.
№
Өнімдер
атаулары
Доллар
бша
бағасы
Сатыл-ғаны
Доллармен
Сатылған-нан түскен пайда
Тенгемен
Сатылған-нан түскен пайда
Дол.
курсы
1
Тоңазытқыштар
300$
7
121.2
2
Телевизорлар
350$
20
3
Видео-
магнитофондар
320$
15
4
Музыкалы орталықтар
530$
8
5
Видео-камералар
700$
2
6
Видеоплеерлер
198$
25
7
Аудиоплеерлер
40$
12
Барлық пайда
Лабороториялық жұмыс №11. Excel кестелік процессорының логикалық функциялары
Жұмыстың мақсаты: Кестелік процессордың Функциялары қызметін пайдаланып, логикалық есептерді шешу әрекеттерін игеру. Логикалық функциялардың жұмысын ұйымдастыру тәсілдерін меңгеру.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Excel командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Excel кестелік процессоры жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. 11.1 кестеде келтірілген сынақ нәтижесінің негізінде, өте жақсы, жақсы және т.б. бағалардың санын есептеңіз.
2. Ұяшықтар тобына ат меншіктеу операциясын қолданып, есептеу жүргізіңіз.
Тапсырма:
Жұмыстың орындалу реті:
1. Жұмыс кітабының жаңа парағында үлгі бойынша (11.1 кесте) кесте құрыңыз.
11.1 кесте
2. 1-ші, 2-ші, 3-ші және 4-ші бағаналарды мәліметтермен толықтырыңыз.
3. 6-шы, 7-ші, 8-ші, 9-шы және 10-шы бағаналарға формулалар енгізіңіз. Бұл үшін төмендегі әрекеттерді орындаңыз:
Өте жақсы бағалар бағанының бірінші ұяшығына (D2) курсор көрсеткішін орналастырыңыз;
Стандартты аспаптар панелінің Функциялар шебері (Мастер функции) батырмасына курсор көрсеткішін қойып, тышқан манипуляторының сол жақ батырмасын шертіңіз;
Экранда пайда болған сұхбаттасу терезесінің Категория парағында қажетті категорияны таңдаңыз;
Категория: Логикалық (Логическое)
Функция: Егер (если)
Сұхбаттасу терезесінің оң жақ бөлігінде таңдалған категорияға сәйкес пайда болған тізімнен қажетті функцияны таңдаңыз;
Сұхбаттасы терезесінің Дайын (Готово) батырмасында тышқан манипуляторының курсор көрсеткішін қойып, сол жақ батырмасын шертіңіз;
Экранда пайда болған сұхбаттасу терезесінің Логикалық көрсеткіш (Логическое выражение) жолына курсор көрсеткішін орнатыңыз және тышқан манипуляторының курсор көрсеткішін орнатыңыз және курсор көрсеткішін Excel кестелік процессорының жұмыс аймағының Д2 ұяшығында (5 бағасы) орнатып, сол жақ батырмасын шертіңіз;
Пернелік тақтадан 5 санын енгізіңіз;
Мән (значение) – егер (если) – ақиқат (истина) жолына 1 санын енгізіңіз;
Мән (значение) – егер (если) – жалған (ложь) жолына 0 санын енгізіңіз;
Дайын (готово) батырмасында тышқанның сол жақ батырмасын шертіңіз;
Төменге жылжу әдісін қолданып, формулаларды 5-тіктер саны бағанасы бойынша жылжытыңыз;
4. Барлық бестік, төрттік және т.б. бағаналардың сомасын санау және есептелген нәтижелерін жеке кесте түрінде көрсету үшін, әрбір Бағаналар саны бағандары бойынша, сәйкес келетін ұяшықтарының блоктарына атау беру қажет. Бұл үшін келесі әрекеттерді орындау жеткілікті:
5-тер саны бағанасының Е2:Е8 ұяшықтар блогын ерекшелеу;
Орналастыру (Вставка) – Атауы (Имя) – Меншіктеу (Присвоить) жарлығын орындау;
Экранда пайда болған Атауын меншіктеу (Присвоение имени) сұхбаттасу терезесінің Атауы (Имя) жолына Өте жақсы сөзін енгізіп, Орналастыру батырмасын шерту;
4-тер саны бағанасының F2:F8 ұяшықтары тобын ерекшелеп, Орналастыру (Вставка) – Атауы (Имя) – Меншіктеу (Присвоить) жарлығын орындау;
Атауын меншіктеу (Присвоение имени) сұхбаттасу терезесінің Атауы (Имя) жолына Жақсы сөзін енгізіп, Орналастыру батырмасын шерту;
Осы әрекеттерді 11.1 кестесінің басқа бағандары үшін ұяшықтар топтарының атауларын беріп (қанағаттанарлық, қанағаттанарлықсыз, келмеді) орындаңыз.
11.2 кесте
Сессия қорытындысы
Өте жақсы бағаларының саны
Жақсы бағаларының саны
Қанағаттанарлық бағаларының саны
Қанағаттанарлықсыз бағаларының саны
Келмегендер
Қорытынды
5. Үлгіге сәйкес (11.2 кесте) Сессия қорытындысы кесиесін құрыңыз.
6. Функция шебері (Мастер функций) жарлығының көмегімен ұяшықтар тобы атауларын қолданыңыз. Белгілі бір бағалар санын есептеу формуласын енгізу үшін төмендегі әрекеттерді орындаңыз:
Өте жақсы бағалар санын есептеу ұяшығына курсор көрсеткішін орнатыңыз;
Стандартты аспаптар панеліндегі Функция шебері батырмасында тышқанның сол жақ батырмасын шертіңіз;
Экранда пайда болған сұхбаттасу терезесінің Категория бөлігінің Математикалық типінде курсор көрсеткішін қойып, сол жақ батырмасын шертіңіз;
Сұхбаттасу терезесінің оң жағында таңдалынған категорияға сәйкес пайда болған тізімнен Қосынды (сумма) функциясын таңдаңыз;
Таңдауларды ОК батырмасында тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы нақтылаңыз;
Пайда болған келесі сұхбаттасу терезесінің Сан 1 (число 1) жолына курсор өрсеткішін орнатып, Орналастыру - Атауы – Орналастыру (Вставить) жарлығын орындаңыз;
Атауын меншіктеу сұхбат терезесінде Өте жақсы ұяшықтар тобының атауын таңдап, ОК батырмасында тышқанның сол жақ батырмасын шертіңіз;
Басқа бағалар санын есептеу үшін де осыған ұқсас әрекеттерді орындаңыз.
7. Стандартты аспаптар панелінің Автоқосынды (автосумма) батырмасын қолданып, барлық алынған бағалардың санын есептеңіз.
Лабороториялық жұмыс №12. Деректер қоры және ДҚБЖ
Жұмыстың мақсаты: Обьектінің сипаттамасы қалай құрылатынын анықтау, деректер қорын құруды, деректерді енгізуді және өңдеуді үйрету
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Access командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Access кестелік процессоры жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Деректер қорын құру.
2. Кесте шебері көмегімен кесте құру.
3. Кесте толытыру.
4. Кесте өрісінің атын өзгерту.
Жұмыстың орындалу реті:
Тапсырма №1.
1 Белгілі бір пәндік саланы таңдап, оның бір обьектісін алып, ішкі бірнеше қасиеттерін көрсетіп сипаттау керек, мысалы, обьект -кітап, қасиеттері –жазушының аты-жөні, кітаптың аты, инвентарлық нөмірі, шыққан жылы, басып шығарылған орны, баспасы, кітаптың құны.
2 Кесте режиміне кіру.
3 Құрылған сипаттамаларға сәйкес бірнеше кітаптар туралымәлімет енгізу.
4 Формат бағанының атын өзгерту меню командасын қолданып, бағаналарға бі р пункте берілген атауларды беру.
5 Бір бағананы үлкейту үшін тышқанды сол бағананың тақырыбының оң жақ шетіне алып барып, тышқан батырмасын барып тұрып бағананың шекарасын жылжыту керек. Сол сияқты әрекеттерді Форматбағананың екі меню командасын қолданып немесе контекстік менюдің Бағананың екі командасын қолданып істуге де болатынына көз жеткізу қажет.
6 Құрылған кестені сақтау үшін терезені жабу керек немесе құралдар тақтасында Сақтау батырмасын шерту немесе Файлсақтау командасын орындау керек. Осы әрекеттерді орындау барысында кестенің атын өзгертуге болады.
7 Мәліметтер базасы терезесін жаппай тұрып, кесте ішкі бетінен Ашу батырмасын шертіп, кестеге мәліметтер енгізу қажет.
Тапсырма №2.
1 Кесте шебері режиміне кіріңіз де, мәліметтер базасында бар кестелер негізінде жаңа кесте құрыңыз.
2 Қызметкерлеркестесінен мынандай өрістер алыңыз: Табельдік нөмір, Фамилиясы, Аты, Әкесінің аты, Лауазымы, Үй телефоны, ал Клиенттер кестесінен Компанияның аты өрісін алыңыз.
3 Мәліметтерді кестеге енгізіңіз.
4 Конструктор режиміне кіріп, кейбір өрістердің атауларыназдап өзгертіңіз.
Тапсырма №3.
1 Конструктор режиміне кіріңіз және белгілі бір пәндік саладан бір обьектіні сипаттаңыз.
2 Конструктордың мүмкіндіктерін пайдалана отырып, обьект сипаттамаларына атаулар беріп, олардың типтерін анықтаңыз.
3 Кейбір өрістерге алдын ала сипаттама беріңіз
Тапсырма №4.
1 Ашу батырмасы арқылы бұрын құрылған кестелердің кез келген біреуін ашыңыз.
2 Кестені мәліметтер мен толтырғанда Түзету(Правка) менюінің командаларын, саймандар тақтасының батырмаларын контекстік менюдің қайталанатын мәндерді көшіріп алып, керекті орынға қою командаларын пайдаланамыз.
3 Кестелердегі жасалған өзгертулерді сақтап қойыңыз.
Тапсырма №5
1 Пуск батырмасын басу арқылы Access –ке кіріңіз.
2 Мәліметтер базасын құру сұхбат терезесінде шеберді іске қосу (запуск мастера) қанат белгісін (переключатель) басыңыз.
3 Құру сұхбат терезесіндегі Мәліметтер базасы ішкі терезесін таңдаңыз да, көрсетілген базалардың біреуін, мысалы, музыкалық колекция белгішесін таңдаңыз және сұхбат жүргізген кезде қойылған сұрақтарға жауап бере отырып, жаңа база құрыңыз.
Лабороториялық жұмыс №13. Деректер қоры және ДҚБЖ
Жұмыстың мақсаты: Деректерді енгізу үшін көпкестелі қолданушы формасын құруды, сұраныстар үшін Конструктор режиміндегі жұмыс тәсілдерін меңгеру
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар:
1. ПускПрограммыMicrosoft Office Microsoft Access командасын орындаңыз.
2. Сонда Microsoft Access кестелік процессоры жүктеледі.
3. Жұмыстың орындалу реті бойынша әрекеттерді орындаңыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Форма құру.
2. Формадағы жазуларды көрсету.
3. Форма толтыру.
4. Форманы кесте режимінде көрсету.
Жұмыстың орындалу реті:
Тапсырма №1
1. МБ терезесінің форма парақшасына кіріңіз.
2. Жасау батырмасын шертіп, конструктор режимін таңдаңыз.
3. Формаға аспаптар тақтасындағы жазу батырмасының көмегімен мәтін орналастырыңыз.
4. Жанама меню көмегімен форманың фон түсін өзгертіңіз.
5. Формаға орналастырған мәтін үшін оның қаріпін,қаріп мөлшерін,қоюлығын,мәтін түсін,фон түсін қалауыңызша тағайындаңыз.
6. Формаға форманың жабатын Шығу батырмасын орналастырыңыз.
7. Жасаған форманы сақтаңыз.
8. Форамаларды көру режимінде қарап шығыңыз.
Тапсырма №2
1. МБ терезесінің форма парақшасына кіріңіз.
2. Жасау батырмасын шертіп, конструктор режимін таңдаңыз.
3. Формаға бағдарламалық жабдық жайлы мәтін орналастырып,Шығу және Автор жайлы деген екі батырма жасаңыз. Автор жайлы батырма жаңа форманы ашуы керек.
4. Форманы және формадағы объектілірді қалауыңызша редакциялаңыз.
5. Форма жасаушы жайлы мәліметтері және Шығу батырмасы бар форма жасап, оны редакциялаңыз.
6. Формаларды көру режимінде қарап шығыңыз.
Тапсырма №3
1. МБ терезесінің форма парақшасына кіріп,жасау батырмасын шертіп, конструктор режимін таңдаңыз.
2. Сурет батырмасының көмегімен форамада сурет аймағын жасап,онда C:\Program files\Mc.Office 97\Clipart\Popular ,бумасының ішінен кез келген суретті орналастырыңыз.
3. Түр-тақырып-форма ескертпесі командыларын орындап тақырып аймағын жасап ,ол жерге жазба орналастырыңыз.
4. Форманы және ондағы объектілердің қасиеттерін өзгертіп қалауыңызша редакциялаңыз.
5. Форманы сақтап,оны көру режимінде қарап шығыңыз.
Тапсырма №4
1.Мәліметтер базасы терезесіне кіріп, Сұраныстар парақшасындағы Жасау (Создать) батырмасын шертіп, Конструктор режимін таңдау.
2.Сұраныс құруға қажетті кестені таңдау.
3.Осы сұранысты құру сұхбат терзесінде керекті өрістердің барлығын көрсету.
4.Белгілі бір өріс мәліметтерін олардың өсуі бойынша реттеп сұрыпталатындай етіп орналастыру.
5.Сұраныстарды сақтап, алынған мәліметтерді қарап шығу.
6.Таңдау шарты (Условие отбора) қатарына кестеден жазбаларды таңдау критериін енгізіп, сұранысты өзгерту, мысалы, Түсі өрісі үшін ақ мәнін көрсету (73 –сурет қ.).
7.Сұранысты сақтап, алынған мәліметті қарап шығу(74-сурет қ.).
8.Немесе (Или) қатарын қолданып, жазбаларды кестеден таңдау шартын күшейту, мысалы, Түсі өрісі үшін ақ мәнін, ал маркасы өрісі үшін Жигули мәнін көрсету.
9.Сұраныс сақтап, алынған мәліметерді қарап шығу.
10Жазбаларды кестеден таңдау шартын өзгерте отырып, осы сияқты әрекеттерді бірнеше рет қайталап орындау.
Тапсырма № 5
1.Мәліметтер базасы терезесіне кіріп, Сұраныстар парақшасындағы Жасау (Создать) батырмасын шертіп, Конструктор режимін таңдау.
2.Сұраныс құру үшін екі немес оданда көп байланысқан кестелерді таңдау.
3.Бірнеше кестелерден таңдап ала отырып, осы сұранысты құру сұхбат терезесінде керекті өрістердің барлығын көрстеіп шығу.
4.Өрістердің біреуіне сұрыптау шартын енгізу.
5.Сұранысты сақтап, алынғын мәліметтерді қарап шығу.
6.Таңдау шарты (Ус ловие отбора) қатарына кестеден жазбаларды таңдау критериін енгізіп, сұранысты өзгерту.
7.Сұранысты сақтап алынған мәліметтерді қарап шығу.
8.Жазбаларды кестеден таңдау шартын өзгерте отырып, осындай әрекеттерді бірнеше рет қайталап орындау.
Тапсырма № 6
1.Мәліметтер базасы терезесіне кғіріп, Сұраныстар парақшасындағы Жасау (Создать) батырмасын шертіп, Конструктор режимін таңдау.
2.Сұраныс құруға кесте таңдау.
3.Осы сұранысты құру сұхбат терезесінде керекті өрістердің барлығын көрсету және олардың біреуі арқылы мәліметтерді сұрыптау.
4.Кез келген бір сандық өріс үшін Beetwen операторын қолдана отырып, Таңдау шарты (Условие отбора) қатарын кестеден жазбаларды таңдау критериін енгізіп, сұранысты өзгерту (76,77-суреттерді қ.). Өрнекті құу кезінде Құрастырушыны (Построитель) пайдалану.
5.Сұраныты сақтап, алынған мәліметтерді қарап шығу (78-суретті қ.)
6.Beetwen операторын қолдану арқылы жазбаларды кестеден таңдау шартын өзгерте отырып, осындай әрекеттерді бірнеше рет қайталап орындау.
Тапсырма № 7
1.Мәліметтер базасы терезесіне кіріп, Сұраныстар парақшасынджағы Жасау (Создать) батырмасын шертіп, Конструктор режимін таңдау.
2.Сұраныс құратын кесте таңдап, керекті өрістердің барлығын көрстеу.
3.Кез-келген бір сандық өріске IN операторын қолданып, Таңдау шарты (Условие отбора) қатарына кестеден жазбаларды таңдау критериін енгізу, мысалы, IN (50, 100, 150). Өрнектерді құру кезінде Құрастырушыны (Построитель) қолдану.
4.Сұранысты сақтап алынған мәліметтерді қарап шығу.
5.IN операторының көмегімен жазбаларды кестеден таңдау шартын өзгерте отырып, осындай әректеттеді бірнеше рет қайталап орындау.
6.Бірнеше кестреледі байланыстырып, тағы да осындай сұраныс жасау.
Лабораторная работа №14. Графикамен жұмыс
Жұмыстың мақсаты: Графикалық объектілерді құру әдістерін, оларды біріктіру, түрлендіру тәсілдерін, құю тәсілдерін меңгеру.
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Жұмысты орындау барысында CorelDraw программасын қолданыңыздар.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Лотос суретін салу.
2. Түзу құру.
3. Форма сайманын таңдау.
4. Редактор узлов терезесін шақыру.
5. Градиентті құюды орындау.
Тапсырма№1 Графика саймандар панелінде орналасқан әртүрлі саймандарды пайдаланып лотос салыңыздар (1-сурет).
Жұмыстың орындалу реті:
Графика саймандар панелімен танысу. Ол үшін жоғарғы менюдегі ? белгісі - CorelDraw анықтамасын пайдалануға болады.
1. Түзу құру: Графика саймандар панелінен Кривая сайманын таңдау, курсорды жұмыс бетіне ауыстыру, тышқанның батырмасын басу, оны жіберу керек, сосын тышқанның курсорын қажетті бағытқа созу және тышқан курсорын тағы бір рет басу керек.
1- сурет. Лотос
2. Форма сайманын таңдау керек. Құрылған түзудің ұштарында түйіндер пайда болады. Оларды ерекшелеңіз. Ол үшін келесі тәсілдердің бірін пайдалануға болады:
Тышқан курсорын солға қарай және ерекшеленетін объектен жоғарырақ басып, оны төмен және оңға қарай бүкіл объект пунктирленген тік төртбұрыштың ішіне енгенше созамыз, сонда объектіде түйіндер қара түсті қабылдайды;
Shift клавишын басып тұрып кезекпен барлық түйіндерде шерту керек;
Объектілер үшін де ерекшелеу приципі осындай, тек мында Выделение сайманы пайдаланылады.
3. Редактор узлов терезесін шақыру үшін Форма сайманында тышқанды екі рет шерту керек.
4. Түзуге тағы үш түйін қосу керек. Түйіндер ерекшеленген жағдайда Добавление_узлов батырмасын басу керек.
5. Түйіндерді ерекшелеуді алып тастау: кез келген басқа жерде тышқанмен шерту.
6. Түйіндерді белгілеп, оларды кезекпен тасымалдап, төртбұрыш құрастыру керек..
7. Тұйықталған екі түйінді ерекшелеп Объединить узлы командасын орындаңыз.
8. Барлық түйіндерді ерекшелеп Перевести в кривые командасын орындаңыз.
9. Тіктөртбұрыштың екі түйінін өшіріңіз.
10. Қалған түйіндерді ерекшелеңіз. Қисықтарға ауыстырғаннан кейін әрбір түйінде рычагтар пайда болуы керек. Оларды жан жаққа қозғалта отырып, сызық формасына келтіруге болады. Рычагтардың көмегімен гүл жапырақ құрыңыздар.
11. Градиентті құюды орындаңыз: Заливка сайманында екі рет тышқанмен шертуді орындау керек. Пайда болатын қосымша саймандар панелінен градиентті құюды таңдау керек, мысалы қызылдан аққа, горизонталь және вертикаль бойынша радиальды қозғау.
12. Гүл жапырақтың көшірмесін жасаңыз:
объекті ерекшелеу: Выделение сайманын таңдау және жай ғана жапыраққа шерту;
Правка-Копировать командасын орындау;
Правка-Вставить командасын орындау;
13. Гүл жапырақтың қарама қарсы көшірмесін жасау: объекті ерекшелеу, ерекшеленудің оң ораташа торын тышқанмен ұстап, CTRL клавишын басып тұрып сол жаққа созу. Сонымен қатар жоғарғы менюдің сәйкес командаларын пайдалануға болады.
14. Гүл жапырақтың тағы бір көшірмесін жасап, уақытша бос орынға қою керек. Соңында одан лотостың жоғарғы гүл жапырағын қалыптастырамыз.
15. Гүл жапырақтарды біріктіріп, оларды топтастыру керек: екі объектіні ерекшелеп Монтаж-Сгруппировать командасын орындаңыз.
16. Алынған объектінің екі рет көшірмесін жасау, оларды кішірейтіп, гүл безендендіру. Объектіні кішірейту үшін оны ерекшелеу керек. Ерекшелеу (квадрат торлар) жұлдызшаларын пайдаланып, объектіні кішірейту. Барлық жақтарынан пропорционалды кішірейту үшін, яғни өлшемдерін өзгертуде Shift пернесін басып тұру керек.
17. Гүл жапырақтарының дұрыс орналасуы үшін На_задний план, На_передний план пиктограммасын немесе жоғарғы менюдің сәйкес командаларын пайдалануға болады.
18. Жоғарғы гүл жапырақтарын Форма сайманының рычагтары көмегімен безендендіру. Безендендіру кезінде құю кедергі жасамауы үшін, Каркас пиктограммасын пайдалану: гүл жапырақтарын ерекшелеп пиктограммаға басу. Одан кейін оны осы тәсілмен алып тастаңыз.
19. Барлық объектілерді ерекшелеп, топтастыру. Объектіні ерекшеленген қалпында қалтырыңыз.
20. Гүл жапырақтарының сызық қалындығын көрінбейтіндей ету: ол үшін саймандар панелінен Перо сайманын таңдап, пайда болатын Контурная ручка (2-сурет) сұхбат терзесінің Ширина өрісінде нөлдік қалыңдық орнатып, Ок батырмасын басыңыз.
2-ші сурет. Контур сұхбат терезесі
Лабороториялық жұмыс №15. Электрондық пошта
Жұмыстың мақсаты: Outlook Exspress программасымен жұмыс жасап үйрену;
Жұмысты орындауға әдістемелік ұсыныстар: Жұмысты орындау барысында Outlook Express программасын қолданамыз.
Лабораториялық жұмыстың мазмұны:
1. Пошталық хабар құру және оны жібреу.
2. Поштаны қабылдау және жіберушіге жауап беру.
Тапсырма №1: Пошталық хабар құрып және жіберіңіз (көрсетіңіз).
Жұмыстың орындалу реті:
1.Пошталық программаны іске қосыңыз (мысалы, Outlook Express).
2. Хабар -Құру
3.Хабар құру терезесіндегі Кімге өрісінде қабылдаушының электронды адресін көрсетіңіз (мысалы, cio.@abai.uni.sci)
4.Копия өрісінде: хабар көшірмесін алушы адресін көрсетуге болады.
5. Тақырып өрісінде: хабар тақырыбын енгізіңіз (мысалы, "алғашқы хат").
6. Хабар жазуға арналған орында хабар мәтінін теріңіз.
7. Файл-Жіберу
8. Исходящие қапшығын қараңыз.
9. Отправленные қапшығын қараңыз.
Ескерту: "Кімге" және "Копия" өрісінде бірнеше адрестерді нүктелі үтірмен бөлу арқылы жазуға болады.
Тапсырма №2: Поштаны қабылдаңыз және жіберушіге жауап беріңіз (көрсетіңіз).
Жұмыстың орындалу реті:
1. Пошталық программаны іске қосыңыз (мысалы, Outlook Exspress).
2. Сервис-Поштаны жеткіз - Поштаны жеткіз немесе Бәрін қабылдау (бірінші жағдайда барлық хабарлар қабылданады және Исходящие қашығындағы барлық хабарлар жіберіледі, екінші жағдайда Исходящие қапшығындағылар жіберілмейді.
3. Входящие қапшығын ашыңыз.
4. Хабарды екі рет басыңыз (оқылмаған хабарлар қарайтылған харіппен, оқылғандары әдеттегі харіппен жазылып тұрады).
5. Хабарға жауап беру џшін Хабар - Жіберушіге жауап беруді орындаңыз.
6. Файлды-Жіберу
Тапсырма №3: Web технологиясын пайдаланып, хабар құру және жіберу, поштаны қабылдау (көрсетіңіз).
Жұмыстың орындалу реті:
1. Web - поштаның алғашқы бетін іске қосыңыз (мысалы, www.mail)
2. Жџйеге кіру џшін логин мен құпия сөзді (пароль) енгізіңіз (жаңа пайдаланушы тіркелуі керек).
3. Поштаны көру батырмасын басыңыз.
4. Входящие қапшығын ашыңыз.
5. Хабарды оқыңыз.
6. Хабар құру үшін Хат жазу-ды таңдаңыз.
7. Кімге, Көшірме, Тақырыптарын көрсетіңіз
8. Хат мәтінін теріңіз.
9. Жіберу-ді шертіңіз
10. Жүйеден шығу үшін Шығуды басыңыз.
ОСӨЖ күнтізбелік - тақырыптық жоспары
№
ОСӨЖ бойынша тақырып және тапсырма
Сағат саны
Апта
1.
1 тақырып. Информатикаға кіріспе.
Тапсырма: 2, 8, 16 негіздегі санау жүйесіндегі сандарды 10-қа түрлендірудің әртүрлі тәсілдерімен студенттерді таныстыру.Әр түрлі санау жүйелеріндегі сандарға арифметикалық амалдар орындау.
3
1
2.
2 тақырып. ДК аппараттық жабдықтау.
Келесі тақырытар бойынша тренинг:
1. Өлшемі және функционалдық міндеті бойынша компьютерлер жіктемесі.
2. Әрекет ету принципі бойынша компьютерлер жіктемесі.
3
2
3.
3 тақырып. ДК программалық қамсыздандыру
Келесі тақырытар бойынша тренинг:
1. Әр алуан типі компьютерлердегі ОЖ эволюциясы.
2. Жүйелік программалық қамсыздандырудың даму кезеңдері.
3
3
4.
4 тақырып. Операциялық жүйе.
1. Norton Commander программалық қабықшасында жұмыс жасау дағдыларын қалыптасытру.
2. Windows ОЖ анықтамалық жүйесінің құрылымын оқып білу.
3
4
5.
5 тақырып. Сервистік программалық құралдар. Ақпаратты қорғау негіздері.
Тапсырма: Архиватор программаларымен жұмыс (WinRar, WinZip). Файлдарды архивтеу. Көптомды архивтер құру. Архивті файлдарды қарау. Файлдарды архивтен шығару. Өзі ашылатын архивтер құру.
3
5
6.
6 тақырып. Windows ОЖ стандартты қосымшалары.
Мультимедиа файлдарымен жұмыс жасау.
3
6
7.
7 тақырып. Алгоритмдеу және программалау негіздері.
Тапсырма: Блок-схема түрінде Банкоматтың жұмыс жасау принципі және Банктен несие алу алгоритмдерін құру.
3
7
8.
8 тақырып. Мәтіндік редакторлар.
Тренинг 1.
Баспалық жүйелер. Мәтінді редакторлеу негіздері. Мәтіндік редакторлармен жұмыс жасау принциптері. Басылым түрлері, мәтін шаблондары.
Тапсырма: 1. MS Equation қосымшасымен жұмыс.
2. Сурет салу және MS Offise суреттер коллекциясы саймандар тақтасының көмегімен Жарнамалық прайс-бет құру
3
8
9.
9 тақырып. Электрондық кестелер.
Тренинг
Электрондық кесте көмегімен сандық деректерді өңдеу технологиясымен танысу. Электрондық кестедегі деректер қоры. Электрондық кестедегі графика.
Тапсырма: 1. Логикалық функцияларды пайдаланып есептер шығару.
2. Электрондық кестелерде деректерді құрылымдау және іріктеу. Факультеттің стипендия ведомостін құру.
3. Қаржылық функцияларды пайдалану. Несиені өтеу кестесін құру.
4
9-10
10.
10 тақырып. Деректер қоры және ДҚБЖ
Тренинг
1. ДҚБЖ міндеті және функциялары. Access ДҚБЖ объектілері, олардың міндеттері. Негізгі объектілердің жұмыс жасау режимдері.
2. ДҚ құру, ДҚ-да байланыстарды орнату.
3. Конструтор режимінде форма, сұраныс және есептер құрастыру.
Келесі тақөырыптар бойынша тренинг
1. Автоматтандырылған басқару жүйелері және ақпараттық жүйелер
2. Автоматтандырылған жобалау жүйелері ғылыми зерттеулердің автоматтандырылған жүйелері.
3. Геоақпараттық жүйелер
Тапсырма: 1. Almaty Explorer ақпараттық жүйесі
Тренинг
SQL тілі. Тілдің элементтері.
4
10-11
11.
11 тақырып. Электрондық презентациялар.
Тапсырма: Әртүрлі саладағы құжаттарды презентациялық безендендіру. Оны қорғау.
3
11-12
12.
12 тақырып. Компьютерлік графикаға кіріспе.
Тапсырма: Corеl Draw графикалық редакторы. Менің қалам, менің университетім тақырыбына компьютерлік вернисаж жүргізу.
3
12-13
13.
13 тақырып. Компьютерлік желілер және желілік технологиялар.
Келесі сұрақтарды талдау:
1. Компьютерлік желілердің маңыздылығы
2. Комрьютерлік телекоммуникациялар түрлері (электрондық почта, жіберу тізімдері, хабарландырулардың электрондық тақталары, телеконференциялар)
3. Телекоммуникациялық жобалардың негізгі түрлері
4. Ақпараттық жабдықтау
Тапсырма:WWW – әлемдік ақпараттық тор. Интернетте ақпаратты іздеу
1. HTML тілінің мүмкіндіктері. Мәтінді редакторлеу. Графикалық объектілер кірістіру.
4
13-14
14.
14 тақырып. Жасанды интеллект және эсперттік жүйелер.
Треннинг сұрақтары:
1. Жасанды интеллект жүйелерінің зерттеу тарихы және өңдемелері
2. Жасанды интеллекті пайдалану саласы
3. Жасанды интеллект жүйелерінде білімдер ұсыну
4. Ойлауды моделдеу
3
15
Барлығы
45
Студенттердің өздік жұмыстарына әдістемелік нұсқаулар:
Мақсаты: Студенттерді өз бетінше жұмыс жасай білуге дағдыландыру, теориялық білімдерін бекіту, ойлау қабілеттерін дамыту.
Әдістемелік нұсқау: әр тақырып бойынша өздік жұмысты орындап отыру. Қолданбалы бағдарламалармен танысып, аймағында қолдану. Тапсырмаларды орындау барысында Microsoft Excel 97 кестелiк процессоры: Лабораториялық практикум, Microsoft Power Point 2002. Русская версия. Шаг за шагом., Microsoft Word 2000: Справочник., Гурский Ю. Corel DRAW X3. Трюки и эффекты (+CD), Дженнингс Роджер. Использование Microsoft Office Access 2003, Корабельникова Г.Б. Adobe Photoshop 7 в теории и на практике, 1С: Бухгалтерия 7.7 с нуля! Книга + Видеокурс: Учебное пособиеПод ред. Селищева Н.В. әдебиет көздерін және http:www.graphics; http:ww.photoshop.hobi,http:www.referat.onru., http:useroffice.narod17.htm. Интернет материалдарын да пайдаланыңыздар.
Студенттер СӨЖ тапсырмаларын орындап, нәтижесін компьютерде тексеріп, дәптерге, құжат үлгілерін дискетаға жазып, оқытушыға тексертулері керек.
СӨЖ-дің күнтізбелік - тақырыптық жоспары
№
Тапсырмалардың мазмұны
Сағат саны
Тапсыру мезгілі
Бақылау түрі
1
СӨЖ №1.
1. Римдік санау жүйесі.
2. Ондық санау жүйесінің тарихы.
3. Екілік санау жүйесінде сандарды қосу, азайту, көбейту және бөлу
10
4 апта
Реферат
Вариант бойынша шығарған есептерді тексерту
2
СӨЖ №2
1. ЭЕМ буындары
2. Қолданбалы программалық жабдықтардың даму тарихы
3. Windows-тың анықтамалық жүйесі
10
7 апта
Схема құру
кесте толтыру
жасалған жұмыс туралы қысқаша есеп
3
СӨЖ №3
1. Мәтіндік редакторлар: гиперсілтемелер, макрос, шаблоны, автореферат, автоауыстыру
2. Кестелік редактор.
3. Деректер қоры және ДҚБЖ.
4. PhotoShop, Adobe Illustrator, CorelDraw графикалық редакторлары
12
11 апта
Кесте толтыру, құжат құру
Жасалған жұмыс туралы жазбаша есеп
Реферат, кроссворд
4
СӨЖ №4
1. Электрондық презентациялар
2. Компьютерлік желі және желілік технологиялар
3. Жасанды интеллект және эксперттік жүйе
13
14 апта
Презентация
Бақылау сұрақтарымен жұмыс, баяндама
Реферат, глосарий
Барлығы
45
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №1
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №3 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Екілік санау жүйесінде сандарды қосу, көбейту, алу және бөлу
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Ондық санау жүйесінен екілік, сегіздік, он алтылық санау жүйелеріне сандарды ауысыру және керісінше, олармен қосу, көбейту, алу және бөлу амалдарын орындауды үйрену.
Тапсырма:
1. Берілген санды ондық санау жүйесінен екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйелеріне ауыстырыңыз.
2. Берліген санды ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз.
3. Сандарды қосыңыз.
4. Айырымды орындаңыз.
5. Көбейтуді орындаңыз.
Ескерту: 3-5 тапсырмаларды есептеу дұрыстығын бастапқы мәліметтер мен нәтижелерді ондық санау жүйесіне ауыстыру арқылы тексеріңіздер.
Вариант 1
1. а) 86010; б) 78510; в) 149,37510; г) 953,2510; д) 228,7910.
2. а) 10010102; б) 11001112; в) 110101101,000112;
г) 111111100,00012,; д) 775,118,; е) 294,316.
3. а) 11011000002 + 101101102,; б) 1011101112 + 10001000012;
в) 1001000111,012 + 100001101,1012; г) 271,348, + 1566,28; д) 65,216 + ЗСА,816.
4. а) 10110010012 - 10001110112; б) 11100001102 - 1011111012;
в) 101010000,10111- 11001100,01; г) 731,68 - 622,68; д) 22D,116 - 123,816.
5. а) 10110012,-10110112; б) 723,18-50,28; в) 69,4*А,В16.
Вариант 2
1. а) 25010; б) 7570; в) 711,250; г) 914,62510; д) 261,7810.
2. а) 11110002; б) 11110000002; в) 111101100,011012;
г) 100111100,11012; д) 1233,58; е) 2B3,F416.
3. а) 10101012 + 100001012; б) 11110111012 + 1011010002;
в) 10010011,0012 + 100111010,1012; г) 607,548 + 1620,28; д) 3BF,A16 + ЗГЗ,А16.
4. а) 10010000112 - 101101112; б) 1110111002-1010101002;
в) 1100110110,00112 - 11111110,012,; г) 1360,148 - 1216,48; д) ЗЗВ,616- ПВ,46.
5. а) 110012*10111002; б) 451,28-5,248; в) 2В,А16-36,616
Вариант 3
1. а) 7590; б) 26510; в) 79,437510; г) 360,2510; д) 240,2510.
2. а) 10011012; б) 100010002; в) 100111001,012; г) 1111010000,0012,;
д) 1461,15; e) 9D,AI6,.
3. а) 1001010112 + 1110100112; б) 10011011102 + 11011001112;в) 1010000100,1 + 11011110,001; г) 674,348 + 1205,28; д) 2FE,616 + ЗВ,416.
4. а) 11001100102 - 10011011012; б) 11100011002 - 100011112;в) 11001010,012 - 1110001,0012; г) б41,б8 - 273,048;д) ЗСЕ,В816 - 39А,В816.
5. а)10101012-10110012; б) 1702,28-64,28; в) 7,416- 1D,416.
Вариант 4
1. а )21610; б) 33610; в) 741,12510; г) 712,37510; д) 184,1410
2. а) 11000001102; б) 11000102; в) 1011010,0012; г) 1010100010,0012;
д) 1537,228; е) 2D9,816.
3. а) 1011111112 + 11011100112; б) 101111102 + 1000Ш002;
в) 1011111112+ 1100011,012; г) 666,28 + 1234,248;
д) 346,416 + 3F2,616
4. а) 10101011012 - 1100111102; б) 10100011112 - 1001001112;
в) 1111100100,110112 - 101110111,0112; г) 1437,248 - 473,48;
д) 24А,416 - В3,816.
5. а) 1010112-1001112; б) 1732,48-34,58; в) 36,416-А,А16.
Вариант 5
1. а) 53010; б) 26510; в) 597,2510; г) 300,37510; д) 75,5710.
2. а) 1010001112; б) 1100010012; в) 1001101010,012;
г) 1011110100,012; д) 1317,758; е) 2F4,0C16.
3. а) 11000110102 + 111011002; б) 101110102 + 10101101002;
в) 1000110111,0112 + 1110001111,0012; г) 1745,58 + 1473,28; д) 24D,516 + 141,416.
4. а) 11001010102 - 1101100102; б) 1101101002 - 1100101002; в) 1101111111,12 ~ 1100111110,10112;
г) 1431,268 - 1040,38; д) 22С,616 - 54,216.
5. а) 10010012-110012,; б) 245,048-112,28; в) 4В,216-ЗС,316.
Вариант 6
1. а) 94510; б) 85Ш; в) 444,12510; г) 989,37510; д) 237,7310.
2. а) 1100011112; б) 1110100012; в) 100110101,10012; г) 1000010,010112,; д) 176,58; е) 3D2,04I6.
3. а) 10000111012 + 1010000102; б) 1000000012 + 10001010012;
в) 101111011,01 + 1000100,101; г) 1532,148 + 730,168; д) ВВ,416 + 2F0,616.
4. а) 1000101110 - 1111111; б) 1011101000 - 1001000000;
в) 1000101001,1 - 111101,1; г) 1265,28 - 610,28; д) 409,D16 - 270,4l6
5. а) 1110102-11000002 ; б) 1005,58-63,38; в) 4A,3I6-F,616.
Вариант 7
1. а) 28710; б) 22010; в) 332,187510; г) 652,62510; д) 315,2110.
2. а) 101010002; б) 11011002; в) 10000010000,010012;
г) 1110010100,0012; д) 1714,28; е) DD,316.
3. a) 11001102 + 10110001102; б) 10001102 + 100110111 l2;
в) 101001100,1012 + 1001001100,012 г) 275,28 + 724,28; д) 165,616 + ЗЕ,В16.
4. а) 10111111112 – 1000000112 ; б) 11100011102 - 1000010112;
в) 110010100,012 - 1001110,10118; г) 1330,28 - 1112,28; д) АВ,216 - ЗЕ,216.
5. а)1100002-11011002; б) 1560,28-101,28; в) 6,316-53,А16.
Вариант 8
1. а) 48510; б) 970]0; в) 426,37510; г) 725,62510; д) 169,9310.
2. а) 101010002; б) 1011111 102; в) 1010101,1012; г) 1111001110,012;
д) 721,28; е) ЗС9,816.
3. а) 10101001112 + 11000002; б) 11100100102 + 1100101112;
в) 1111Ш,1013 + 10101010111012; г) 1213,448 + 166,648; д) 41,46 + 3CF,DI6.
4. а) 10100000002 - 10001010102; б) 10110101012 - 1100110012;
в) 1001001010,110112 - 1О00ШОО0,О12; г) 1145,28 -1077,58; д) 38О,316 - 2DC,316.
5. а) 1110112 *1000002; б) 511,28*132,48; в) 68,416*37,816.
Бақылау формасы: Вариант бойынша шығарған есептерді тексерту.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича.- С116: Питер, 2002-638с.
2. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №2
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №1 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып ЭЕМ буындары
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: ЭЕМ буындары тақырыбын оқып білу.
Тапсырма: [1, 5. 9 б.] және т.б. әдебиеттерді пайдалана отырып ЭЕМ буындары тақырыбын оқып білу. Оқылған материалдар бойынша ЭЕМ буындары құрылымдық схемасын А4 форматқа 1 бетте құрыңыздар
Бақылау формасы: Құрылған құрылымдық схемасын қорғау.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Под.ред. Макаровой Н.П. – М:Финансы и статистика,2001г.
2. Информатика для экономистов. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В.Симоновича – СПб.:Питер.2002-656 с.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №2
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №2 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Қолданбалы программалық жабдықтардың даму тарихы
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Қолданбалы программалық жабдықтардың даму кезендері тақырыбын оқып білу.
Тапсырма: Қолданбалы программалық жабдықтардың даму кезендері тақырыбын оқып білу. Оқылған материалдар бойынша келесі кестелерді толтыру керек.
Мәтіндік редакторлардың даму кезеңдері:
Мәтіндік редактор
Сипаттама
Процессор
Лексикон
Электрондық кестелердің даму кезеңдері.
Электрондық кесте
Сипаттама
Процессор
ДҚБЖ-ның (деректер қорын басқару жүйелері) даму кезеңдері.
Деректер қорын басқару жүйелері
Сипаттама
Процессор
Бақылау формасы: Толтырылған кестелерді оқытушыға тексерту және қорғау
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Под.ред. Макаровой Н.П. – М:Финансы и статистика,2001г.
2. Информатика для экономистов. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В.Симоновича – СПб.:Питер.2002-656 с.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №2
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №3 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Windows-тың анықтамалық жүйесі
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Windows ОЖ-нің анықтамалық жүйесімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру.
Тапсырма:
1. Windows ОЖ-нің анықтамалық жүйесінің құрылымын оқып үйрену
2. Анықтама тараулары кестесін толтыру
№
Тарау атауы
Тараудың мазмұны
3. Анықтамалық жүйенің тарауларының иерархиялық құрылымын тармақ түрінде бейнелеңіздер.
4. Windows ОЖ-нің Глосарий анықтамалық жүйесінің тарауларын пайдалана отырып, ДК-нің аппараттық құралдарына жататын сөздерді жазып алыңыз.
Бақылау формасы: Жасалған жұмыс туралы қысқаша есеп
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Фигурнов В.Е. IBM PC для пользователей. М.:Финансы и статистика, 1997г.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №3
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №1 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Мәтіндік редакторлар
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты:
1. Айқасқан сілтеме, гиперсілтеме, мазмұн, көрсеткіштер, макрос, шаблондар және түзетулер, автореферат және автоалмастыру технологиялық амалдарын пайдалана отырып құжат құруды үйрену.
2. Келесі кестені толтырыңыз:
№
Технологиялық амалдар
Қысқаша сипаттамасы
1
Айқасқан сілтеме
2
Гиперсілтеме
3
Мазмұн
4
Көрсеткіштер
5
Макрос
6
Шаблондар және түзетулер
7
Автореферат
8
Автоалмастыру
Бақылау формасы: Айқасқан сілтеме, гиперсілтеме, мазмұн, көрсеткіштер, макрос, шаблондар және түзетулер, автореферат және автоалмастыру технологиялық амалдарын пайдалана отырып құжат құру
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Изучи за 10 минут. Microsoft Word 2002. Москва. Издательский дом Вильямс, 2002.
2. Microsoft Word 97 текстовый редактор. Лабораторный практикум. Алматы. 2003.
3. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича.- С116: Питер, 2002-638с.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №3
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №2 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Электрондық кестелер
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты:
1. Кітапқа рұқсат алу, параметрлер таңдау, сценарийлер, тәуелділіктер, күйге келтіру, шебер, параметрлер технологиялық амалдарын пайдалана отырып құжат құруды меңгеру.
2. Келесі кестені толтырыңыз:
№
Технологиялық амалдар
Қысқаша сипаттамасы
1
Кітапқа рұқсат алу
2
Параметрлер таңдау
3
Сценарийлер
4
Тәуелділіктер
5
Күйге келтіру
6
Шебер
7
Параметрлер
Бақылау формасы: Кітапқа рұқсат алу, параметрлер таңдау, сценарийлер, тәуелділіктер, күйге келтіру, шебер, параметрлер технологиялық амалдарын пайдалана отырып құжат құру.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
2. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича.- С116: Питер, 2002-638с.
3. Электронная таблица Excel 97. Лабораторный практикум. Алматы. 2003.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №3
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №3 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Деректер қоры және ДҚБЖ
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты:
1. Автоалмастыру, деректер схемасы, қорғау, репликация, жүктеу параметрлері технологиялық амалдарын пайлануды меңгеру.
2. Келесі кестені толтырыңыз:
№
Технологиялық амалдар
Қысқаша сипаттамасы
1
Автоалмастыру
2
Деректер схемасы
3
Қорғау
4
Репликация
5
Жүктеу параметрлері
3. Автоалмастыру, деректер схемасы, қорғау, репликация, жүктеу параметрлері технологиялық амалдарын пайлана отырып ДҚ құру.
Бақылау формасы: Құрылған деректер қорының электрондық версиясы. Жасалған жұмыс туралы жазбаша есеп.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича.- С116: Питер, 2002-638с.
2. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
3. Access 97. Шаг за шагом. Стивен Коупстейк. Москва. Бином. 1998.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №3
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №4 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Графикалық редакторлар: Photoshop, Аdobe Illustrator, Corel Draw
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Photoshop, Аdobe Illustrator, Corel Draw графикалық редакторларымен жұмыс істеуді меңгеру.
1. Photoshop мүмкіндіктері. Бейнелерді сканерлеу және анықтап тану тақырыбына реферат жазу.
2. Аdobe Illustrator графикалық редакторымен танысу.
Тапсырма: Құрылымдық схема құрыңыздар. Графикалық примитивтердің көмегімен схеманың элементтерін құрыңыздар және оларға жазбаларды орналастырыңыздар. Обьектілерге құюларды меншіктеңіздер, бағыттары бар қосу сызықтарын салыңыздар, барлық обьектілерді бір-бірімен салыстырмалы тегістеңіздер.
3. Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары кроссворд құрыңыздар.
4. Графикалық файлдар форматтары, Бейнелерді сканерлеу және тану тақырыптарын конспектілеу.
Бақылау формасы: Рефератты қорғау. Кроссворд шешу.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича. – С116: Питер, 2002-638с.
2. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №4
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №1 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Электрондық презентациялар
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Power Point программасы көмегімен электрондық презентацияларды құру және көрсетуді меңгеру.
Тапсырма:
1. Power Point қолданбалы программаның мүмкіндіктерімен танысу.
2. Қолданбалы программалар атты презентация құрыңыз.
Бақылау сұрақтарына жауап беру:
1. Презентациямен жұмыс жасаудың басқтапқы кезеңдері қандай?
2. Презентациялардың қанадй редакторлерін білесіз?
3. Суреттердің бейнелерден айырмашылығы неде? Олар не үшін пайдаланылады?
4. Power Point – та құжаттарды қараудың неше режимі бар? Олардың айырмашылығы неде?
5. Басқарушы батырмалар не үшін құрылады?
6. Презентацияны көрсету кезінде белгілерді қалай пайдалануға болады?
7. Презентацияны жариялау тәсілдері қандай?
Бақылау формасы: Жазбаша түрде сұрақатарға жауап, құрған презентацияның электрондық версиясын көрсету.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. MS Power Point. Шаг за шагом. Издательство ЭКОМ. Москва, 2002.
2. Информатика. Практикум. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2003.
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №4
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №2 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Компьютерлік желі және желілік технологиялар
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Интернет желісінің құрылымын, компьютерлік желілердің негізгі міндеттерін, құрылу теориясын және электрондық шәжіктің қолдану мүмкіндіктерін меңгеру.
І. Бақылау сұрақтарына жауап беру:
1. Ауқымды желі дегеніміз қандай желі?
2. Интернет желісінің құрылымы қандай?
3. Қазіргі уақытта қоданушының Интернетпен байланыс жасауының қандай тәсілдері бар?
4. Интернет қандай сервистер түрлерін ұсынады?
5. E-mail дегеніміз не?
6. Интернет – адрестің сандық формадағы құрылымы қандай? Домендік формада ше?
7. Электрондық хаттың құрылымы қандай?
8. Электрондық адрестің құрылымы қандай?
9. WWW дегеніміз не?
10. HTML дегеніміз не?
ІІ. Электрондық пошта құру. Электрондық поштаны құру және жіберу тақырыбына баяндама жазу.
Бақылау формасы: Компьютерлік желілермен жұмыс істеу білетінін көрсету.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича.- С116: Питер, 2002-638с.
2. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
3. Бройдо В.Л., Вычислительные сети и телекоммуникации. Учебник для ВУЗов
Үлестіріп берілетін материал СӨЖ №4
Пән Информатика Академиялық жыл 2008-2009
Барлық кредиттер саны – 3 Факультет МЖФ
Тапсырма №3 Курс – 1 Семестр – 1
Тақырып Жасанды интеллект және эксперттік жүйе
Оқытушы _____________________
Жұмыстың мақсаты: Жасанды интеллект жүйелерінің зерттеу тарихы, пайдалану саласын меңгеру.
Тапсырма: Берілген тақырып бойынша глосарий құру.
Бақылау формасы: Глосарийдегі түсініктемелерді түсіндіру.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Информатика. Базовый курс. Учебник для ВУЗов. Под ред. С.В. Симоновича. – С116: Питер, 2002-638с.
2. Информатика. Под редакцией профессора Н.В. Макаровой. Москва Финансы и статистика. 2004.
Студенттердің білімін бақылау және бағалау материалдары
1. Информатика пәні. Информатика пәнінің объектісі. Информатика мен кибернетиканың бірлігі мен айырмашылығы.
2. Информатика анықтамасы.
3. Қазіргі информатиканың жалпы құрылымы.
4. Белгілі ақпараттық технологияларды атаңыз.
5. Ғылым жүйесіндегі информатьиканың орны.
6. Ақпараттық қоғамң дегенді қалай түсіну қабылданған?
7. Қоғамды ақпараттандырудың негізгі салдарлары.
8. Информатика аймағындағы қатынасты ретке келтіретін нормативтік актылар.
9. Мәліметтер базасы мен бағдарламалық құралдарға берілетін авторлық құқықтың мәні.
10. Мәліметтер базасы және бағдарламалық құралдарға берілетін мүліктік құқықтың мәні.
11. Компьютер үшін ақпараттарды бейнелеудің қабылданған түрі.
12. Үздіксіз ақпараттарды дискреттеу процедураларының мәні.
13. Энтропия түсінігі.
14. Кибернетикалық тәсілде ақпараттар санының бірлігі.
15. Хабарландыруда әртүрлі белгілердің пайда болуына байланысты ақпараттарды анықтау ерекшеліктері.
16. Позициялық және позициялық емес санақ жүйелерінің айырмашылықтары.
17. Бір санақ жүйесінен басқа санақ жүйесіне сандарды ауыстыру тәсілдері.
18. Есептеу техникасында сегіздік және оналтылық санау жүйелерін қолданудың артықшылығы.
19. Оналтылық санау жүйесінде қосу және көбейту кестелері.
20. Алғашқы есептеу техникасының пайда болу себептері.
21. ХҮІІ-ХІХ ғасырларда есептеу техникаларының даму тарихынан негізгі оқиғаларды атаңыз.
22. Автоматты сандық есептеу машиналары жөнінде Ч.Бэбидженің идеясының негізгі принциптері.
23. Механиканың және электромеханиканың алдында электрондық автоматты сандық есептеу машиналарының артықшылығы.
24. ХХ ғасырдың 40 жылдың соңы мен 50-жылдардың басында алғашқы ЭЕМ-дың атауы мен пайда болу жылдарын атаңыз.
25. ЭЕМ-нің даму тарихы.
26. ЭЕМ-нің буындары мен негізгі сипаттамаларын атаңыз.
27. 1-2-3-4 буындағы ЭЕМ-нің жиынтық белгілері.
28. Нақты уақытты бөлуді пакеттік өңдеу принциптері.
29. Дербес электрондық есептеуіш машинелердің пайда болғанынан кейін компьютерлік парктердің өсу себептері.
30. Компьютерді дербесң категорияға жатқызуға мүмкіндік беретін сипаттамалар.
31. Жаңа компьютерлер категориялары.
32. ЭЕМ архитектурасың анықтамасын тұжырымдау және оның мағынасын ашу.
33. ЭЕМ архитектурасың, ЭЕМ-нің ішкі құрылымың түсініктерінің ұқсастығы мен айырмашылығы.
34. ЭЕМ типтеріне мысал келтіріңдер.
35. Бағдарламалық үйлесімдік принципі.
36. Фон-Нейман архитектуралары принциптерін атаңыз және олардың мазмұнын түсіндіріңіз.
37. ЭЕМ-де екілік санау жүйесінің кеңінен қолданылу себептері.
38. ЭЕМ-нің негізгі түйіндері.
39. ЭЕМ-нің магистральдық құрылымының жетістігі.
40. Еске сақтау тетігіне тікелей кіру режимі.
41. Бағдарламалық қамтамасыз етудің басқа түрлерінің ішінде операциялық жүйенің алатын орны.
42. Операциялық жүйе функциялары.
43. Операциялық жүйенің даму эволюциясының негізгі сатылары.
44. Операциялық жүйенің негізгі компоненттерінің функцияларын сипаттаңыз.
45. Операциялық жүйенің файлдық жүйелерін тағайындау.
46. Каталогтарды тағайындау және ол жөніндегі түсініктер.
47. Операциялық жүйелермен қамтамасыз етілетін файлдармен амалдар.
48. MS DOS операциялық жүйесінің командаларын сипаттаңыз.
49. Wіndows қабықшасы көмегімен жұмыс жасау стилін сипаттаңыз.
50. Wіndows терезесін сипаттаңыз.
51. Динамикалық менюді шақыру және оның мүмкіндіктері.
52. Операциялық жүйелер түсінігі.
53. Компьютерлік дискіде файлдарды сақтауды ұйымдастыруды сипаттаңыз.
54. Файлдық құрылымдарды қамтамасыз ету бойынша операциялық жүйелер функцияларының атын атап шығыңыз.
55. Файлдар аттарын қысқаша және ұзынша құрастыру бойынша қолданылатын ережені түсіндіріңіз.
56. Қосымшаларды орнату амалдарының мәні.
57. Қосымшаларды алып тастау амалдарының қауіптілігі.
58. Жаңа құрал жабдықтарды орнату барысында операциялық жүйелердің ролі.
59. Графиктік операциялық жүйелермен басқару принципі.
60. Тышқанның көмегімен басқарудың негізгі тәсілдерін атаңыз.
61. Мәтіндік редакторларды тағайындау.
62. Графиктік редакторларды тағайындау.
63. Электрондық кесте түсінігі және оны тағайындау.
64. ДҚБЖ түсінігі және оны тағайындау.
65. Меню типтерін атап шығыңыз.
66. Горячихң түймешіктерді тағайындау.
67. Мәтіндік редакторлар мүмкіндіктері.
68. Әртүрлі деңгейдегі мәтіндік редакторларды күшейту үшін компьютердің техникалық сипаттамалары және оның периферилерін ашып көрсету үшін қойылатын минимальды талаптар.
69. Мәтінді редакторлаудың маңызы.
70. Мәтін аймағын көшіру және ауыстыру.
71. Мәтінді түрлендіру жолымен кесте құру.
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті
СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым
САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ
Пәннің оқу-әдістемелік қамтамамасыздандыруларының картасы
Ф.4.09-09
01.02.2009 ж.
Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыздандыруларының картасы
Информатика
(пәнің атауы)
Кафедра _______Информатика______________________________________________
Тьютор ______ Елепбергенова А.У. Бекболғанова А.Қ._________
Мамандық ___барлық_____________________________________________________
Кредит саны ______3_____________________________________________________
Пән циклі ______Міндетті компонент________________________________________
Студенттер саны ____737__________________________________________________
Әдебиет түрі
№
Шифр
Әдебиет атауы
Бар болуы
Ескерту
Кітапханада
және кафедрада
%
Негізгі
1.
В182 Б29
Бауэр Ф.Л. Информатика. Вводный курс: В 2-х ч. Ч.1 Ф.Л. Бауэр, Г. Гооз; Пер. с нем. М.Валиева, В.Кербеля и В.Сабельфельда под ред. А.Ершова.- 2-е полностью переработанное и расширенное издание.- М.: Мир, 1990.- 336с.
бар
0,1
2.
З973я72 С37
Симонович С.В. Общая информатика. Новое издание: Универсальный курс С.В. Симонович.- СПб.: Питер, 2007.- 428с.
бар
0,1
3.
В182я73 Л 12
Лабораторный практикум по информатике: Учебное пособие для вузов Под. ред. В. А.Острейковского.- 3-е изд., стер.- М.: Высш. шк., 2008.- 376с.: ил.
бар
1,4
4.
В182:З973я73 М74
Могилев А.В. Информатика: Учебное пособие для студентов вузов А.В. Могилев, Н.И. Пак, Е.К. Хеннер; Под ред. Е.К.Хеннера.- 6-е изд., стер.- М.: Академия, 2008.- 848с.
бар
2,8
5.
В182:З973я73 О76
Острейковский В.А. Информатика: Учебник для вузов В.А. Острейковский.- 3-е изд., стер.- М.: Высшая школа, 2005.- 511с.
бар
1,4
6.
Информатика. Учебник для ВУЗов. Под ред. Макаровой. – Финансы и статистика, 2004г.
7.
Практикум по информатике. Учебник для ВУЗов. Под ред. Макаровой. – Финансы и статистика, 2004г
Қосымша
8.
З973:В182я7
М13
Microsoft Excel 97 кестелi процессоры: Лабораториялық практикум.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 72 б.
бар
2
9.
В182:З973я73 Б45
Беркінбаев К.М. Информатика: Оқулық К.М. Беркінбаев.- Алматы: Заң әдебиеті, 2007.- 421б.
бар
31
10.
Байжұманов М.Қ. Информатика: Оқу құралы М.Қ. Байжұманов, Л.Қ. Жапсарбаева.- Астана: Эверо, 2004.- 224бет.
11.
В185:З973я73 К16
Камардинов О. Информатика: Оқу құралы О. Камардинов.- 3-ші басылымы.- Алматы: Ғылым, 2008.- 360бет.
бар
2,8
12.
З973-018.1я7 Л13
Лавренов С.М. Excel: Сборник примеров и задач: Учебное руководство и пособие С.М. Лавренов.- М.: Финансы и статистика, 2006.- 336с.- (Диалог с компьютером.).
бар
0,1
13.
З973-018я7 М76
Молчанов А.Ю. Системное программное обеспечение: Учебник для вузов А.Ю. Молчанов.- СПб.: Питер, 2006.- 396с.
бар
0,2
14.
Бройдо В.Л. Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов-СП.; Питер 2003
15.
HTML с самого начала. - Питер, 1998
16.
З973-018.2 Х76
Хомоненко А. Microsoft Access. Быстрый старт А. Хомоненко , В. Гридин.- СПб.: БХВ-Петербург, 2002.- 304с.
бар
0,1
17.
З973.26-018.2я7 Р 344
Резников Ф.А. Как установить, восстановить и настроить Windows XP. Подробное иллюстрированное руководство: Учебное пособие Ф.А. Резников.- М.: Лучшие книги, 2008.- 192с.: ил.
бар
0,7
18.
З973.2я2 С 77
Старков В.В. Компьютерное железо: архитектура, устройство и конфигурирование В.В. Старков.- 2-е изд., стер.- М.: Горячая линия-Телеком, 2007.- 424с.: ил.
бар
0,7
19.
З973
М14
Microsoft Power Point 2002. Русская версия. Шаг за шагом.- М: Эком, 2002.- 368 с.
бар
0,2
20.
З973:В182я7 П38
Power Point программасын пайдалану: Лабораториялық практикум: Оқу құралы.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 40 б.
бар
2
21.
З973:В182я7 М13
Microsoft Word 97 мәтiн редакторы.Лабораториялық практикум: Оқу құралы.- Алматы: ЖТИ, 2003.- 86 б.
бар
2
22.
З973-018.2 К63
Комолова Н.В. Самоучитель Corel DRAW 12 Н.В. Комолова, А. Тайц , А.А. Тайц.- СПб.: БХВ-Петербург, 2004.- 640с.
бар
0,7
23.
З973-018.2 К66
Корабельникова Г.Б. Adobe Photoshop 7 в теории и на практике Г.Б.
Корабельникова.- 2-е изд.,испр.- Мн: Новое знание, 2003.- 560с.
бар
0,1
24.
Абрамов С.А. и др. Задачи по программированию.-М.:Наука,1988
25.
Аманжолова Н.И., Турмагамбетова К.В., Нуриденова К.Н. Программирование на языке Паскаль.-Алматы: Бiлiм,1996
26.
З973.23я73 О42
1С: Бухгалтерия 7.7 с нуля! Книга + Видеокурс: Учебное пособие Под ред.
Селищева Н.В.- М.: Лучшие книги, 2006.- 528+ 1СD.
бар
0,2
27.
З973:У052.9(2)2я73
Байдыбекова С.К. Компьютерные технологии в бухгалтерском учете: Учебное пособие С. Байдыбекова.- Талдықорған, 2006.- 250б.
бар
2
28.
З973.26-018.2 С43
Скляров Д.В. Искусство защиты и взлома информации. Д.В. Скляров.- СПб.: БХВ- Петербург, 2004.- 288.
бар
0,2
29.
З973:В182я73 Ж30
Жапарова Г.Ә. Информатика негіздері: Оқу құралы Г.Ә. Жапарова.- Алматы: Экономика, 2006.- 296б.
бар
3
30.
Толковый словарь по информатике. Методическое пособие. Алматы. 2003
31.
З973.23 Г52
Гладкий А.А. 1С: Предприятие 8.0. А.А. Гладкий.- СПб.: Тритон, 2005.- 256с.
бар
1,4
32.
З973 Ж91
Журин А.А. Работа на компьютере: Практическое руководство для начинающих пользователей. А.А. Журин.- М.: Лист Нью, 2003.- 704с.
бар
0,1
Электрондық
1.
Балапанов Е. 30 уроков по информатике
2.
Балапанов Е. Информатикадан 30 сабақ
3.
Беркінбаев К.М. Информатика. Оқулық
4.
Жаролдина Г.Қ.Абдилдаева М.М. Тертюбаева С.С. Информатика
5.
Солодовиченко Л.Н. Corel Draw
6.
Уалиев М.С. Защита информации
7.
Шакен М.М. Новые информационные технологии
8.
Якимчук Н.В. Видеопрактикум по изучению компьютерной графики
9.
Терлікбаева Л.Ж. Corel Draw
Демонстрациялық материалдар
1
www.graphics
2
www.photoshop.hobi
3
4
Оқу сабақтарының программалық және мультимедиалық тізімі
№
Бағдарламалық және мультимедиалық сабақтардың атауы
Шығу жылы
Оқыту тілі
Саны
1.
Microsoft Office пакеті
2003
қазақша
2.
Corel Draw Graphics Suit X3
2005
орысша
3.
Adobe Photoshope CS2
2005
орысша
4.
MS DOS операциялық жүйесі
1981
қазақша
5.
Windows ХР операциялық жүйесі
2000
қазақша
6.
MS Word мәтіндік редакторы
2003
қазақша
7.
MS Excel кестелік редакторы
2003
қазақша
8.
Access ДҚБЖ-сі
2003
қазақша
Арнайы аудиториялар, кабинеттер, зертханалардың тізімі
№
Арнайы аудиториялар, кабинеттер, зертханалардың тізімі
Саны
Ауданы
(кв.м)
1
301 аудитория, №1 корпус
10 компьютер
2
302 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
3
303 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
4
304 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
5
305 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
6
306 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
7
307 аудитория, №1 корпус
12 компьютер
8
324 аудитория, №2 корпус
12 компьютер
9
320 аудитория, №2 корпус
12 компьютер
10
321 аудитория, №2 корпус
12 компьютер
11
322 аудитория, №2 корпус
12 компьютер
12
314 аудитория, №2 корпус
12 компьютер